Научная статья на тему 'Табиий ипакдан экспортбоп крепдешин газламаси ишлаб чиқариш технологиясини яратиш'

Табиий ипакдан экспортбоп крепдешин газламаси ишлаб чиқариш технологиясини яратиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
11
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
хом ипак / эшилган ипак / буғлаш / қайта ўраш / тандалаш / тўқув дастгоҳи / тўқима / пардозлаш / тайёр креп газлама. / raw silk / twisted silk / rewind / flint / weaving machine / finishing / ready-made cream.

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Муҳаммадрасулов Шамсиддин Ҳасанович, Ахунбабаев Охунжон Абдураҳмонович, Ҳабибуллаев Дониёр Анваржонович, Каримов Рустам Жаҳонгир Ўғли

Ушбу мақолада янги структурадаги ва замонавий ишлаб чиқариш технологияларига асосланган маҳаллий хомашё асосида юқори сифатли, рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш ҳамда ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш бўйича тадқиқот натижалари келтирилган. Ипларнинг хусусияти ва тўқиманинг янгича тузилишини бирлаштирган ҳолда, янги турдаги креп жилоси оширилган газламани тўқиш учун газламанинг техник ҳисоби ишлаб чиқилган ва ишлаб чиқариш технологик тизими танлаб олинган. Шойи газламалар ишлаб чиқаришда креп жилоси махсус технологияда тайёрланган танда ва арқоқ ипларини ишлатиш натижасида шакллантирилади. Бу ипларга 3-4 дона хом ипак ипларини қўшиб пишитиш жараёнида катта (бир метрга 3000 ва ундан кўп) икки хил йўналишда S ва Z бурамлар берилди. Бундай иплар креп иплари дейилади. Улар тўқимада танда, арқоқ ёки ҳам танда, ҳам арқоқ сифатида ишлатилиб, маълум тартибда жойлаштириш натижасида ва пардозлаш жараёнида елимсизлантириш орқали креп жилоси ҳосил қилинади. Чизиқли зичлиги 2,33 ва 3,23 текс бўлган табиий хом ипакларнинг янги турдаги креп жилоси оширилган тўқима тўқиш учун тайёрлаш бўйича технологик тизимнинг барча ўтимлари, технологик омиллари ўрганиб чиқилиб, креп жилоси оширилган кўйлакбоп ипак газламаси ишлаб чиқарилган. Тадқиқотнинг мақсади табиий ипакдан янги турдаги тўқималар ва уларнинг ишлаб чиқариш такомиллаштирилган ресурстежамкор технологиясини яратишдир

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Муҳаммадрасулов Шамсиддин Ҳасанович, Ахунбабаев Охунжон Абдураҳмонович, Ҳабибуллаев Дониёр Анваржонович, Каримов Рустам Жаҳонгир Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Creation of technology for manufacturing export-oriented fabric crepe de chine from natural silk

This article presents the results of research on the establishment of manufacture of high-quality, competitive products based on local raw materials based on new structures and modern production technologies, as well as increasing production volumes. Combining the properties of the yarn and the new structure of the fabric, a technical calculation of the fabric was developed and the production technological system was selected for weaving a fabric with a new type of crepe polish. In the production of silk fabrics, crepe polish is formed as a result of the use of tanda and back yarns made with special technology. In the process of baking by adding 3-4 raw silk yarns to these yarns, large (3000 and more per meter) S and Z twists were given in two different directions. Such yarn is called crepe yarn, and is used in the fabric as a body or back or both body and back, and as a result of placing them in a certain order and by glueing during the finishing process, a crepe polish is formed. All the transitions and technological factors of the technological system for the preparation of natural raw silk with a linear density of 2.33 and 3.23 tex for weaving a new type of crepe-polished fabric were studied, and crepe-polished shirt silk fabric was produced. The purpose of the work is to create a new type of fabric from natural silk and improve resource-saving technology for their production.

Текст научной работы на тему «Табиий ипакдан экспортбоп крепдешин газламаси ишлаб чиқариш технологиясини яратиш»

d ) https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2022-2-10 UDC: 638.2.24/677.371.1

ТАБИИЙ ИПАКДАН ЭКСПОРТБОП КРЕПДЕШИН ГАЗЛАМАСИ ИШЛАБ ЧИКАРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИ ЯРАТИШ

Му*аммадрасулов Шамсиддин Хасанович1,

техника фанлари фалсафа доктори (PhD), Илм-фан ва инновация буйича директор уринбосари, e-mail: [email protected];

Ахунбабаев Охунжон Абдура^монович1,

техника фанлари доктори, профессор, директор, e-mail: [email protected];

Хабибуллаев Дониёр Анваржонович1,

мустакил изланувчи, e-mail: [email protected];

Каримов Рустам Жадонгир угли2,

ассистент, e-mail: [email protected]

Узбекистан табиий толалар илмий-тадкикот институти1 Фаргона политехника институти2

Аннотация. Ушбу мацолада янги структурадаги ва замонавий ишлаб чицариш технологияларига асосланган махаллий хомашё асосида юцори сифатли, рацобатбардош махсулотлар ишлаб чицаришни йулга цуйиш хамда ишлаб чицариш хажмини ошириш буйича тадцицот натижалари келтирилган. Ипларнинг хусусияти ва туциманинг янгича тузилишини бирлаштирган холда, янги турдаги креп жилоси оширилган газламани туциш учун газламанинг техник хисоби ишлаб чицилган ва ишлаб чицариш технологик тизими танлаб олинган. Шойи газламалар ишлаб чицаришда креп жилоси махсус технологияда тайёрланган танда ва арцоц ипларини ишлатиш натижасида шакллантирилади. Бу ипларга 3-4 дона хом ипак ипларини цушиб пишитиш жараёнида катта (бир метрга 3000 ва ундан куп) икки хил йуналишда S ва Z бурамлар берилди. Бундай иплар креп иплари дейилади. Улар туцимада танда, арцоц ёки хам танда, хам арцоц сифатида ишлатилиб, маълум тартибда жойлаштириш натижасида ва пардозлаш жараёнида елимсизлантириш орцали креп жилоси хосил цилинади. Чизицли зичлиги 2,33 ва 3,23 текс булган табиий

Кириш

Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2018 йил 20 августдаги ПК-3910 сонли "Республикада пиллачилик тармогидаги мавжуд имкониятлардан янада самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида" ва 2020 йил 17 январдаги ПК-4567-сонли "Пиллачилик тармогида ипак курти озука базасини ривожлантириш буйича кушим-ча чора-тадбирлар тугрисида"ги карорла-рида инновацион гоялар, илмий ишлан-малар, замонавий технологиялар ва илм-фан ютукларини пилла етиштириш х,амда уни кайта ишлаш тармогига йуналтириш самарадорлигини ошириш, сох,ага хори-жий инвестицияларни кенг куламда жалб этиш ишларини янада ривожлантириш максадида "Узбекипаксаноат" уюшмаси ва унинг таркибидаги корхоналар зиммасига пиллани кайта ишлаш ва ундан хом ипак, ипак момиги ва ипак мато ишлаб чикариш-

ни ташкил этиш вазифалари юклатилган. Хомашё, жумладан, пиллани чу;ур ;айта ишлашни ташкил этиш, ю;ори ;ийматли махсулотлар ишлаб чи;ариш, махсулот-нинг энг харидоргир турлари ва дизайни-ни узлаштириш хамда янги структурада-ги табиий ипакли тайёр махсулот ишлаб чи;ариш хажми ва сифатини ошириш хисобига ра;обатбардош тайёр махсулот билан жахон бозорига чи;иш ва соханинг экспорт имкониятини яхшилаш зарурати бугунги куннинг долзарб масалаларидан хисобланади.

Хозирда жахон ми;ёсида табиий ипак-ка булган талаб уни ишлаб чи;ариш буйи-ча таклифдан кура ю;ори булиб ;олмо;да. Жахонда пилла ва ипак ишлаб чи;ариш буйича Хитой етакчи хисобланиб, ахоли ;атламида ишга яро;ли ;исмининг ва пил-лачилик учун яро;ли ерларнинг камайиб бориши сабабли 2008 йилдан бошлаб ипак ишлаб чи;ариш хажмини камайтириб бор-мо;да. Бу сохада иккинчи уринни эгаллаб келаётган Хиндистон йилига 28 минг тонна хом ипак ишлаб чи;аради. Унинг ички бозоридаги ипакка булган талаб 35 минг тоннани ташкил этади.

Жахон бозоридаги ипакка булган та-лабнинг ортиб бориши, албатта, унинг нархига хам уз таъсирини утказади. Ми-сол учун, 2016 йилда бир килограмм табиий ипакнинг нархи 50 АКШ доллари булган булса, бугунга келиб унинг нархи 80 АКШ долларига етган. Шу сабабли табиий ипак ишлаб чи;ариш даромадли сохалардан бири булиб ;олмо;да. Шундан келиб чи;иб, ипак ишлаб чи;ариш соха-сида дунё бозорига янгидан-янги мамла-катлар кириб келмо;да. Мисол учун, Африка ;итъасининг Уганда ва Руанда каби давлатлари ипакчилик сохасини жадал ривожлантириш эвазига хом ипак ишлаб чи;аришни йилига 20-23 минг тоннага ет-казишни режалаштирмо;да.

Мамлакатимизда хам бу сохага булган ;изи;иш кундан-кунга ортиб бормо;да. Узбекистонда пиллачилик билан шугул-ланиш эрамиздан аввалги икки мингинчи

хом ипакларнинг янги турдаги креп жилоси оширилган тузима туциш учун тайёрлаш буйича технологик тизимнинг барча утимлари, технологик омиллари урганиб чик,илиб, креп жилоси оширилган куйлакбоп ипак газламаси ишлаб чицарилган. Тадцицотнинг мацсади табиий ипакдан янги турдаги туцималар ва уларнинг ишлаб чицариш такомиллаштирилган ресурстежамкор технологиясини яратишдир.

Калит сузлар: хом ипак, эшилган ипак, буглаш, к,айта ураш, тандалаш, тукув дастгоуи, тузима, пардозлаш, тайёр креп газлама.

СОЗДАНИЕ ТЕХНОЛОГИИ ПРОИЗВОДСТВА ИЗ НАТУРАЛЬНОГО ШЕЛКА

ЭКСПОРТООРИЕНТИРОВАННОЙ ТКАНИ КРЕПДЕШИН

Мухамадрасулов Шамсиддин Хасанович1,

доктор философии по техническим наукам (PhD),

заместитель директора по науке и инновациям;

Ахунбабаев Охунжон Абдурахманович1,

доктор технических наук, профессор, директор;

Хабибуллаев Дониёр Анваржонович1,

самостоятельный соискатель;

Каримов Рустам Жахонгир угли2,

ассистент

Узбекский научно-исследовательский институт натуральных волокон1

Ферганский политехнический институт2

Аннотация. В данной статье приведены результаты исследования по созданию конкурентоспособной продукции - тканей новых структур высшего качества из местного сырья на основе современных технологий, а также по увеличению объемов их производства. Совмещая свойства нитей и новую структуру тканей, был разработан технический расчет структуры ткани и выбрана производственно-технологическая система производства ткани с новым креповым эффектом. При производстве шелковых тканей креп-эффект создается в результате использования нитей основы и утка, изготовленных по специальной технологии. В процессе трощения путем сложения в 3-4 нити шелка-сырца, сообщаются высокие (3000 и более на метр) крутки в S- и Z-направлениях. Эти нити называются креповыми, используются в ткани в качестве основы или утка или и основы, и утка. В целях обесклеивания в процессе отварки нити стремятся к раскручиванию, однако этого не происходит из-за переплетения ткани, и участок нити выступает на поверхность

ткани в виде зерен, что называется креповым эффектом. В результате размещения их в определенном порядке и в процессе обесклеивания образуется креповый блеск. Изучен перевод технологического процесса подготовки шелка-сырца линейных плотностей 2,33 и 3,23 текс для производства шелковых тканей с новым креповым эффектом. Также изучены технологические параметры производства шелковых, плательных тканей с новым креповым эффектом. Цель работы -внедрение в производство ресурсосберегающей, усовершественной технологии производства тканей из натурального шелка нового ассортимента и подготовка результатов исследования к коммерцизации.

Ключевые слова: шелк-сырец, крученый шелк, запарка, перемотка, сновка, ткацкий станок, ткань, отделка, готовая креповая ткань.

CREATION OF TECHNOLOGY FOR

MANUFACTURING EXPORT-ORIENTED FABRIC CREPE DE CHINE FROM NATURAL SILK

Muhamadrasulov Shamsiddin Khasanovich1,

Doctor of Philosophy in Engineering Sciences (PhD), Deputy Director for Science and Innovation;

Akhunbabaev Okhunjon Abdurakhmanovich1,

Doctor of Technical Sciences, Professor, Director;

Khabibullaev Doniyor Anvarzhonovich1,

Independent Applicant;

Karimov Rustam Jakhongir ugli2,

Assistant

Uzbek Scientific-Research Institute of Natural Fibers1

Fergana Politechnical Institute2

Abstract. This article presents results of research on the establishment of manufacture of high quality, competitive products based on local raw materials based on new structures and modern production technologies, as well as increasing production volumes. Combining the properties of the yarn and the new structure of the fabric, a technical calculation of the fabric was developed and the production technological system was selected for weaving a fabric with a new type of crepe polish. In the production of silk fabrics, crepe polish is formed as a result of the use of tanda and back yarns made in a special technology. In the process of baking by adding 3-4 raw silk yarns to these yarns, large (3000 and more per meter) S and Z twists were given in two different directions. Such yarn is called crepe

йиллар, яъни Гарб ва Шаркни богловчи "Буюк ипак йули"га асос солинган давр-ларга бориб тацалади. Даврлар оша Узбекистан табиий ипаги ва ипак матолари би-лан дунё бозорида уз нуфузига эга булган. Лекин кейинги вацтларда республикамиз-да хам ипак ишлаб чицариш х,ажми бироз камайди. Узбекистоннинг жахон ипак мах,-сулотлари ишлаб чицариш хажмидаги улу-ши атиги 5% ни ташкил цилади ва шунинг узи Узбекистоннинг жахонда бу сохада учинчи уринни (Хитой ва Хиндистондан кейин) эгаллаши учун етарли хисоблана-ди [1].

Материал ва методлар

Табиий ипак таркиби жихатидан 75% фиброин ва 25% серицин моддаларидан иборат. Табиий ипак микроскоп остида куриладиган булса, ипак иккита парал-лел жойлашган фиброин толалари ва улар сиртини парча булаклар сингари цоплаб олган серицин моддаларидан ташкил топ-ган. Ипак таркибида фиброин ва серицин-дан ташцари мум, ёг хамда минерал мод-далар мавжуд. Табиий ипакнинг эни тах-минан 32 мкм, узунлиги эса 1,5 км булиши мумкин. Узилишдаги кучланиш 40 кгс/ мм2, узилишдаги чузилиш эса 14-18%.

Янги турдаги куйлакбоп креп газлама-лар ишлаб чицариш учун танда ва арцоц буйича чизицли зичлиги 3,23 ва 2,33 текс булган табиий ипак ишлатилди. Мазкур ипак хориж уругидан етиштирилган пил-ладан Наманган шахридаги "Голден Силк" МЧЖ да тайёрланди.

Газламалар тандаси учун чизицли зичлиги 3,23х3 ва 2,33 текс булган Z йуна-лишда эшилган, бурамлар сони 200 бу-рам/м булган эшилган ипаклардан фойда-ланилди. Арцоц сифатида эса чизицли зичлиги 3,23х3 ва 2,33 текс булган, эшилиши икки хил, Z ва S йуналишларда эшилган, бурамлар сони 2200 б/м булган эшилган креп иплар олинди.

Туцимачилик материаллари намлигини аницлаш

Калавадаги ипакнинг сиртци цисми олиб ташлангандан сунг 100-105 г намуна

олинади ва у 0,0002 г аникликда тортила-ди х,амда куритиш мосламасида курити-лади. Намуна вакти-вакти билан тортиб турилади ва вазни доимий холгача кури-тилади. Намунанинг намлиги куйидаги тенглама ёрдамида аникланади [2]:

Бу ерда: m - намунанинг куритилиш-дан олдинги вазни (г); mc - намунанинг куригандан кейинги вазни (г); Шф - намунанинг намлик микдори (%).

Тукимачилик материалларининг сорб-цион хоссалари симоб беркиткичли ва Мак - Бен кварц тарозили юкори вакуумли ку-рилмада урганилди. Улчашлар 298 К х,аро-рат ва етарли босимдаги хавода 10~3-10~4 Па да утказилди. Олинган натижалар асосида солиштирма юзаси - Ссо, говакларнинг уму-мий хажми - Wq ва капиллярларнинг урта-ча радиуси - рклар хисобланади [3].

Толаларнинг ИК-спектроскопик тах-лили "Перкин-Елмер" фирмасининг ИК-Фуре-спектрометрида (модель 2000, ска-нерлаш 100, 4 см-1 кенглигида) олиб бо-рилди [4].

Туцимачилик материаллари капилляр-лигини аницлаш

Узунлиги (танда буйича) 30 см, вазни (аркок буйича) 5 см булган намуна калий бихромат эритмасига (3 г/л) 1 см туши-рилади ва эритма солинган идиш тепаси-га вертикал холда илиб куйилади. Рангли эритманинг намуна буйича кутарилиши кузатилади ва кутарилиш баландлиги 1, 5, 10, 20, 30 ва 60 дакикаларда улчана-ди. Агар 30 дак;ик;ада эритманинг кутари-лиш баландлиги 125 мм атрофида булиб, кутарилиш сатхи текис булса, мато буяшга яхши тайёрланган хисобланади. Кайнатиш маромида эканлигини аниклаш учун эритманинг максимал ва минимал кутарилиш баландликлари улчанади хамда фарки аникланади [5]. Фарк канча кичик булса, мато шунча яхши кайнатилган булади.

Туцимачиликматериалларининг оцлик даражасини аниклаш

yarn, and is used in the fabric as a body or back or both body and back, and as a result of placing them in a certain order and by gluing during the finishing process, a crepe polish is formed. All the transitions and technological factors of the technological system for the preparation of natural raw silk with a linear density of 2.33 and 3.23 tex for weaving a new type of crepe polished fabric were studied, and crepe-polished shirt silk fabric was produced. The purpose of the work is to create a new type of fabrics from natural silk and improved resource-saving technology for their production.

Keywords: raw silk, twisted silk, rewind, flint, weaving machine, finishing, ready-made cream.

Намуналарнинг оклик даражаси «Minolta» спектрофотометрида аникланади. Спектрофотометр о; ва кора эталон-лар буйича калибровка килинади. Унинг Data база катаги босилади ва спектрофото-метрга кора маска жойлаштирилиб, Measure катаги босилади ва бироз кутиб турилади. Экранда о; эталонни к;уйиш мумкинлиги тугрисида ахборот чи;;ач, спектрофотометрга о; эталон жойлашти-рилиб, яна Measure катаги босилади. Экранда калибровка тугаганлиги х,а;и-да ахборот чи;ади. Сунг кетма-кет ку-йидаги амаллар бажарилади: мато спект-рофотометрга жойлаштирилади, RH катаги босилади OREN AS WAITEX. Экраннинг тепа чап тарафидаги биринчи тугма босилади. Экранда улчанаётган матонинг оклик даражаси киймати туртта стандарт буйича х,исобланиб, сон ва график куринишида чи;ади. Тукимачилик мах,сулотларининг оклик даражаси % ларда ифодаланади.

Туцимачилик материалларининг физик-механик хоссаларини урганиш

Намуналарнинг физик-механик курсат-кичлари институтнинг шахрдатланган ла-бораториясида аникланди. Курсаткичлар-ни аниклаш ГОСТ 6611.1-73, ГОСТ 6611.273, ГОСТ 6611.3-73 ва ГОСТ 6611.4-73 лар асосида утказилди [6].

Табиий ипакнинг узига хос хусусият-ларидан унумли фойдаланиш максадида профессор Э.Ш. Алимбаев [7] тукима тузи-лишини аникловчи омилларнинг тукима хоссаларига таъсири устида тадкикотлар

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

олиб борган ва тукима тузилиши назария-сининг асосини яратган. А.Д. Даминов ва бошкалар ушбу назарияни ривожланти-риб, тузима тузилиши ва уни лойихалаш-нинг янги услубларини таджик; этган [8].

Тукима тузилиши назарияси ривожи-га О.С. Кутепов [9], В.П. Склянников [10], А.А. Мартынова ва бошкалар [11], мамла-катимиз тад;и;отчиларидан Н. Урозов [12], Э.Ш. Алимбаев [13], Г.Н. Валиев [14] ва Б.Х. Боймуратов [15] хамда уларнинг шо-гирдлари уз хиссасини кушишган. Улар уз ишларида газламаларнинг тузилиши ва янги турларини лойихалаштириш назария-си тахлилини келтиришган.

Ушбу лойихада табиий ипакдан тукила-диган мато учун хомашёни тайёрлаш жа-раёнларидаги технологияларни такомил-лаштириш, тайёрлаш жараёни курсаткичла-рини мукобиллаштириш оркали тукишга тайёрланган хомашё сифатини ошириш хисобига мехнат унумдорлигини яхшилаш ва шу оркали махсулот таннархини пасайти-ришга эришиш асосий ма;сад ;илиб олин-ган. Хомашёни тукишга тайёрлашнинг хар бир жараёнида эришилган ижобий натижа-лар, уз навбатида, мехнат унумдорлиги оши-ши ва ярим тайёр махсулот сифати яхшила-нишига олиб келади. Сифатли тайёрланган хомашё эса тукиш жараёнидаги узилишлар-ни кескин камайтириб, тукима сифатини оширади.

Тадк;ик;от натижалари

Мазкур лойихада табиий ипакдан туки-ладиган креп жилосига эга куйлакбоп туки-манинг янги турини яратиш кузда тутилган. Юкорида айтиб утганимиздек, креп жилоли тукималар, асосан, икки хил усулда тайёрла-нади: биринчиси - газлама таркибида юкори даражада ва карама-карши йуналишларда эшилган иплардан фойдаланиш; иккинчиси - креп туридаги урилиш усулидан фойдаланиш хисобига. Бизнинг лойихада креп жило-сини олиш усулидан фойдаланилди.

Бунда газлама кайнатиб ювилгандан сунг газламадаги ички кучлар таъсирида креп жилоси хосил килинади.

Бизнинг ма;садимиз биринчи усулдан фой-даланган холда, иплар хусусияти ва ту;и-манинг янгича тузилишини бирлаштириб, янги турдаги креп жилоси оширилган газ-лама турини яратишдир. Одатда, креп жилоли ту;ималар унг ва чап йуналишда ю;о-ри даражада (2000-2600 бурам/м) эшилган иплар жуфт холда, яъни иккита унг ва ик-кита чап бурамли ипларни кетма-кет жой-лаштириш ор;али ту;илади.

Янги тузилишдаги крепдешин туридаги газламанинг мохияти шундан иборатки, бу газламада танда иплари одатдаги креп газ-ламалар сингари якка холдаги гурухланган иплардан иборат булмай, гурухланган иплар-нинг паст эшилиш даражасида (200^600 бурам/м) булган ва ипларни узаро бирлашти-ришда турли усуллардан фойдаланиш хисо-бига ажралиб туради (патент FAP 01410) [16]. Танда ипларининг узаро бириктирилиши-да ;уйидаги 1-расмда курсатилган усуллар таклиф этилган.

V V

S

S

V V

Z Z

S

V V

S

Z

1-шакл

S

2-шакл

Z

3-шакл

Z

V V

Z

S

V V V V

S

Z

Z

S

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1-шакл

Z

2-шакл

S

3-шакл

1-расм. Танда ипларини узаро бириктириш усуллари

Ипларнинг хусусияти ва тукиманинг янгича тузилишини бирлаштирган х,олда, тукиманинг креп хусусияти ошишини таъ-минловчи янги тузилишдаги крепдешин туридаги куйлакбоп газлама, газламанинг техник х,исобига кура, танда ва аркокда пи-шитилиш даражаси билан фаркланадиган, х,ар хил йугонликдаги турли хил иплардан, танда ва ар;о; буйича х,ар хил зичликда тукилиши мумкин.

Креп газламаси "полотно" урилиши-да икки хил ;арама-;арши йуналишлар-да ю;ори креп даражада эшилган ар;о; иплари ва тандада паст эшилишга эга бул-ган бир жуфт ипларнинг худди шундай бир жуфт иплар билан кушиб, уларнинг эшилиш йуналишига карама-карши йуна-лиш ва паст даражада эшилган иплардан (1-расм, 1-шакл) тукилиши мумкин. Худди шу тарзда, танда иплари сонини ошириб

бориш оркали (1-расм, 2-6-шакллар) креп газламалар вариантлари белгиланган техник х,исоб асосида тукилиши мумкин. Бунда, албатта, газламаларнинг танда ва аркок буйича зичликлари, газлама сирт зичлиги ва шу каби курсаткичлар узгариб боради.

Х,ар кандай газламани ишлаб чикариш-дан аввал газлама талабларига мос кела-диган тукув дастгох,и танланади. Дастгох,-нинг техник ва технологик имкониятлари-дан келиб чикиб, газламанинг техник х,и-соби ишлаб чикилади ва ишлаб чикариш технологик тизими белгиланади. Шунга кура, иплар хусусияти ва тукиманинг ян-гича тузилишини бирлаштирган х,олда, янги турдаги креп жилоси оширилган янги газлама тукиш учун "CHEONG WOON" (Жанубий Корея) русумли тукув дастгох,и танлаб олинди (2-расм).

2-расм. "CHEONG WOON" (Жанубий Корея) русумли тукув дастго;и

Куйидаги 1-жадвалда янги куйлак- келтирилган. боп креп газламаларнинг техник х,исоби

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

1-жадвал

Янги куйлакбоп крепдешин газламанинг техник ;исоби

Т/р Курсаткичлар Улч. бир. Киймати

1 2 3 4 5

1 Дастго* русуми CHEONG WOON

2 Танда ипларининг чизикли зичлиги текс 3,23х3 2,33х4

Аркок ипларининг чизикли зичлиги текс 3,23х3 2,33х4

3 Ипларнинг урилиш йуналиши ва бурамлар сони:

танда иплари (Z) бурам/м 200 200

аркок иплари (Z ваS) бурам/м 2200 2200

4 Хом тукиманинг эни см 123,5 124

5 Тайёр тукиманинг эни см 105±1 105±1

6 Танда ипларининг зичлиги ип/дм 360 360

7 Аркок ипларининг зичлиги ип/дм 330 320

Танда ипларининг сони: дона 4446 4446

8 шу жумладан: фон дона 4390 4390

киргок дона 56 56

9 Тукиманинг урилиш тури Полотно Полотно

10 Тиг номери тиш/дм 180 180

11 Тукиманинг ™f буйича эни см 124 124

1 2 3 4 5

12 Ип утказилган тишлар сони: фон дона 2196 2196

киргок дона 28 28

13 Танда ипларининг кискариши % 10 9

14 Аркок ипларининг кискариши % 1,38 1,4

15 Хомашё чикиндилари: танда буйича % 0,8 0,8

аркок буйича % 0,4 0,4

16 100 м хом матога сарфланадиган хомашё: танда буйича кг 4,790 5,240

аркок буйича кг 4,830 4,460

жами: кг 9,620 9,700

100 м хом матога сарфланадиган хомашё чикиндилар билан биргаликда: танда буйича кг 4,830 5,282

17 аркок буйича кг 4,850 4,478

жами: кг 9,680 9,760

18 1 п.м хом тукиманинг массаси г/м 96±1 97±1

19 Хом тукиманинг сирт зичлиги г/м2 78±1 78±1

20 Тайёр тукиманинг сирт зичлиги г/м2 62±1 62±1

Газламанинг технологии хисоби ишлаб чикилгандан сунг шу газлама курсат-кичлари ва ишлаб чикариш технология-сини хисобга олган холда, ишлаб чикариш

технологии тизими танланди. 3-расмда янги куйлакбоп крепдешин газламасини ишлаб чикариш технологик тизими кел-тирилди.

3-расм. Янги куйлакбоп крепдешин газламасини ишлаб чикариш

технологик тизими

Танда ипларини тукув дастгохига тахт-лаб, ар;о; иплари тукув найчаларига ураб олингандан сунг бевосита тукима ишлаб чикаришни бошлаш мумкин. Тукима тукиш тукув дастгохларида танда ва аркок ипла-рининг белгиланган зичлик хамда урилиш расмида келтирилган тартибда узаро би-риктирилиши оркали амалга оширилди. Тукув дастгохида белгиланган узунликдаги хом газлама тукиб чикарилгандан сунг хом газлама урами дастгохдан киркиб олинди.

Тукув дастгохидан олинган хом газла-ма урамлари саралаш ва улчаш учун сара-лаш булимига юборилди. Бу ерда хом газлама сараланди ва улчанди, сунг газлама урамлари кадокланиб, гурухлар туплами буйича тахтланди ва хом газлама омбори-га топширилди.

Топширилган хом тукима буяш-пардоз-лаш цехида ювилди, окартирилди, гул бо-силди, сараланиб тахланди ва кадокланди (4-расм).

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

4-расм. Янги турдаги "Крепдешин" ипак газламаси

Хулосалар

1. Янги тузилишдаги крепдешин газ-ламасининг гурух,ланган ипларнинг паст эшилиш даражасида (200+600 бурам/м) булган ва ипларни узаро бирлаштиришда турли усуллардан фойдаланиш таклиф этилди.

2. Ипларнинг хусусияти ва туциманинг янгича тузилишини бирлаштирган х,ол-да, янги турдаги креп жилоси оширилган газлама туциш учун "CHEONG WOON" (Жа-нубий Корея) русумидаги тук;ув дастгох,и танлаб олинди.

3. Янги турдаги газламанинг техник х,и-соби олинди ва ишлаб чицариш техноло-гик тизими танланди.

4. Чизицли зичлиги 2,33 ва 3,23 текс булган табиий хом ипакларни янги турда-

ги креп жилоси оширилган тузима тук;иш учун тайёрлаш буйича технологик тизим барча утимларининг технологик омил-лари урганиб чицилди ва барча утимлар буйича техник-технологик курсаткичлар олинди.

6. Табиий ипакдан янги турдаги тук;и-малар ва улардан янги турдаги креп жило-си оширилган куйлакбоп ипак газламаси ишлаб чицариш технологияси яратилди ва куйлакбоп ипак газлама ишлаб чик;а-рилди.

7. Илмий тадк;ик;от ишларини тижорат-лаштиришга тайёрлаш мацсадида янги турдаги креп жилоси оширилган куйлакбоп ипак газламасини ишлаб чицариш учун хомашёни туцишга тайёрлаш буйича техник регламент яратилди.

REFERENCES

1. Media-portal CARAVAN.kz. Available at: https://www.caravan.kz/gazeta/reanimaciya-ferganskogo-shelka/.

2. Talyzin M.D., Agapova N.P., Byushgens S.S. et al. Pererabotka khimicheskikh volokon i natural'nogo shelka [Processing of chemical fibers and natural silk]. Part III. Weaving and assortment. Moscow, Legkaya industriya Publ., 1970, pp. 274-277.

3. Greg S., Sing K. Adsorbtsiya, udel'naya poverkhnost [Adsorption, specific surface]. Moscow, Mir Publ., 1970, 407 p.

4. Braslavskiy V.A. Kapillyarnyye protsessy v tekstil'nykh materialakh [Capillary processes in textile materials]. Moscow, Legprombytizdat, 1987, 112 p.

5. Reglamentirovannyy tekhnologicheskiy rezhim vyrabotki kruchenykh izdeliy iz natural'nogo shelka dlya tkatskogo proizvodstva [Regulated technological regime for the production of twisted products from natural silk for weaving]. Moscow, TsNIITEIlegprom, 1988, p. 35.

ТЕХНИКА ФАНЛАРИ ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ TECHNICAL SCIENCES

6. GOST 6611.4-73. Textile threads. Methods for determining moisture. Standard. Moscow, Order of the Badge of Honor, Standards Publishing House, 1992, no. 123557.

7. Alimbayeva E.Sh., Akhunbabayev O.A., Rakhimkhodzhayev G.A., Lukmanov Kh.N., Abdurakhimova O.S. Shelkovaya promyshlennost'. Rasshireniye assortimenta i puti uluchsheniya kachestva tkaney iz natural'nogo shelka [Silk industry. Expansion of the range and ways to improve the quality of natural silk fabrics]. Moscow, TsNIITEILegprom, 1990, 64 p.

8. Daminov A.D. Osnovy prognozirovaniya struktury i proyektirova-niya tekstil'nykh poloten [Fundamentals of predicting the structure and design of textile fabrics]. Doctor's degree dissertation. Tashkent, Tashkent Institute of Textile and Light Industry, 2005, 307 p.

9. Kutepov O.S. Stroyeniye i proyektirovaniye tkaney [The structure and design of fabrics]. Moscow, Legprombytizdat Publ., 1988, 218 p.

10. Sklyannikov V.P. Stroyeniye i kachestvo tkaney [The structure and quality of fabrics]. Moscow, Light and food industry Publ., 1984, 176 p.

11. Martynova A.A., Slostina G.L, Vlasova N.A. Stroyeniye i proyektirovaniye tkaney [Structure and design of fabrics]. Moscow, International Education Program, 1999, 734 p.

12. Urozov N.Kh. Stroyeniye i proyektirovaniye tkaney [Structure and design of fabrics]. Tashkent, Okityvchi Publ., 1971, 263 p.

13. Alimboev E.Sh. To'qimalarning tuzilishi nazariyasi [Tissue structure theory]. Tashkent, Aloqachi Publ., 2005, 232 p.

14. Valiev G.N., Ahunbabaev O.A. Heritage and knowledge of silk technology. Modernity of Tradition Uzbek Textile Culture Today. Munster, New York, Munchen, Berlin, Waxmann, 2013, 189 p., pp. 27-33. ISBN: 978-3-8309-2906-2.

15. Boymuratov B.X., Daminov A.D. Yoshlik texnologiyasi [Weaving technology]. Tashkent, Science and Technology Publishing House, 2016, 318 p.

16. Ahunbabaev O.A., Valiev G.N. Dyes and dyeing of Uzbek ikat fabrics. Modernity of Tradition Uzbek Textile Culture Today. Munster, New York, Munchen, Berlin, Waxmann, 2013, 189 p., pp. 35-40.

17. Mirzakhonov M., Valiyev G.N., Akhunbabayev O.A., Oripov ZH.I. Krepovaya tkan' [Crepe fabric]. Patent UZ № FAP 01410. Rasmiy akhborotnoma, 2019, no. 8.

18. Mirzakhonov M., Valiyev G.N., Oripov Zh.I. Novyye struktury platel'noy krepovoy tkani iz natural'nogo shelka i tekhnologiya ikh proizvodstva [New structures of dress crepe fabric from natural silk and the technology of their production]. Ilm-fan va innovation rivojlanish jurnali - Journal of Science and Innovation Development, 2020, no. 2, pp. 112-116.

19. Mirzakhonov M., Valiyev G.N. Razrabotka novoy struktury platel'no-kostyumnoy tkani iz natural'nogo sholka [Development of a new structure of dress and costume fabric made of natural silk]. Proceedings of the International Scientific Conference dedicated to the 110th anniversary of the birth of A.G. Sevostyanov. Moscow, A.N. Kosygin Russian State University, 2020, March 10, Part 1, 303 p., pp. 261-264.

20. Mirzakhonov M. Razrabotka novoy struktury platel'noy krepovoy tkani iz natural'nogo shelka [Development of a new structure of dress crepe fabric from natural silk]. Proceedings of the International Scientific Conference dedicated to the 110th anniversary of the birth of A.G. Sevostyanov. Moscow, A.N. Kosygin Russian State University, 2020, March 10, Part 1, 303 p., pp. 248-251.

21. Valiyev G.N., Oripov Zh.I., Turdiyev M. Novaya tekhnologiya podgotovki nitey osnovy k tkachestvu pri vyrabotke tkaney krepdeshin [A new technology for preparing warp threads for weaving in the production of crepe de chine fabrics]. Proceedings of the International Scientific Conference dedicated to the 110th anniversary of the birth of A.G. Sevostyanov. Moscow, A.N. Kosygin Russian State University, 2020, March 10, Part 2, 314 p., pp.147-151.

22. Halfaoui R., Bachir Ch. Deformation of the carded and combed wool yarns when they are subjected to repeated extensions, influence on the strength and on the elongation at break. Internatio-nal journal of clothing science and technology, 2015, no. 5, pp. 640-651.

Дадажонов Ш., т.ф.н., Узбекистан табиий толалар илмий-тадк;ик;от институти илмий котиби.

Тацризчи:

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.