CC BY
0УДК 338.001.36
Т¥РГЫН Y^I ЖАЛГА БЕРУ: ЭЛЕУМЕТТ1К Т¥РАЦТЫЛЬЩ ПЕН ЭКОНОМИКАЛЫЦ ДАМУ
ТУЛЕКОВА ГУЛЬЖАН ХАЖМУРАТОВНА УЛЖАН ЕРБОЛАТЦЫЗЫ АМАНКЕЛДИНОВ БЕЙБАРЫС
Туран Университетi, Алматы к;., ^азакстан Республикасы
Ацдатпа. Бул мацалада тургын Y^epdi жалга беру - цазгргг тацда тургын Y^epdi жалга беру мэселеЫ экономикалыц жэне элеуметтж мацызы бар тацырыптардыц 6ipi реттде царастырылуда. Тургын уй нарыгындагы meцгeрiмдi сацтау сураныс пен усыныстыц Yйлeсiмдiлiгiнe нeгiздeлeдi. Жэне баганыц всуi, цолжemiмдi баспананыц тапшылыгы сияцты мэселелер экономиканыц турацтылыгы жэне халыцтыц эл-ауцатына тжелей эсер emeдi. Мэселе тургын Yйдi жалга беру нарыгындагы сураныс пен усыныс арасындагы meцгepiмгe цол жетюзу жолдары, мемлекеттж багдарламалардыц ыцпалы жэне экономикалыц даму тургысынан тургын уй саласыныц мацызы талцыланады.
Трек свздер: тургын уй нарыгы, жалга беру, сураныс пен усыныс, экономикалыц турацтылыц, элеуметтж эсер, тургын уй тапшылыгы, бага всуi, мемлекеттик багдарламалар, тургын уй саясаты, халыц эл-ауцаты.
RENTAL HOUSING: SOCIAL SUSTAINABILITY AND ECONOMIC
DEVELOPMENT
TULEKOVA GULZHAN KHAZHMURATOVNA ULZHAN YERBOLATOVNA AMANKELDINOV BEYBARYS
University of Turan, Almaty, Republic of Kazakhstan
Annotation. In this article, the issue of housing rental - currently, the issue of housing rental is considered as one of the most economically and socially significant topics. Maintaining a balance in the housing market is based on a combination of supply and demand. And issues such as rising prices, a shortage of affordable housing have a direct impact on the stability of the economy and the well-being of the population. The issue discusses ways to achieve a balance between supply and demand in the housing rental market, the influence of state programs and the importance of the housing sector in terms of economic development.
Key words: housing market, rental, supply and demand, economic stability, social impact, housing shortage, price growth, government programs, housing policy, public welfare.
АРЕНДА ЖИЛЬЯ: СОЦИАЛЬНАЯ УСТОЙЧИВОСТЬ И ЭКОНОМИЧЕСКОЕ
РАЗВИТИЕ
ТУЛЕКОВА ГУЛЬЖАН ХАЖМУРАТОВНА УЛЖАН ЕРБОЛАТЦЫЗЫ АМАНКЕЛДИНОВ БЕЙБАРЫС
Университет Туран, Алматы, Республика Казахстан
Аннотация. В этой статье аренда жилья-в настоящее время вопрос аренды жилья рассматривается как одна из наиболее экономически и социально значимых тем. Поддержание баланса на рынке жилья основывается на сочетании спроса и предложения. И такие проблемы, как рост цен, нехватка доступного жилья, напрямую влияют на
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
стабильность экономики и благосостояние населения. Обсуждается вопрос о путях достижения баланса между спросом и предложением на рынке аренды жилья, влиянии государственных программ и значении жилищной сферы с точки зрения экономического развития.
Ключевые слова: рынок жилья, аренда, спрос и предложение, экономическая стабильность, социальное воздействие, дефицит жилья, рост цен, государственные программы, жилищная политика, благосостояние населения.
Тургын Yйлердi жалга беру K;a3ipri экономикалык жэне элеуметпк саладагы ерекше мацызды такырыптардьщ 6ipi болып табылады. Тургын Yйлердi жалга беру нарыгы 6Yrmri тацда халыктыц тургын YЙге деген суранысы мен усынысыныц арасындагы тецгерiмге тэуелдi болып тур. ^алаларда тургын YЙге деген сураныстыц теракты eсуi жэне жалдау багасыныц кымбаттауы халыктыц eмiр CYPУ децгешне айтарлыктай эсер етедi. Тургын Yй нарыгындагы тецгерiмдi камтамасыз ету — экономикалык турактылык пен халыктыц эл-аукатын жаксартудыц мацызды шарты болып табылады. Осыган байланысты тургын YЙ нарыгын тиiмдi реттеу, колжетiмдiлiктi арттыру жэне халыкты сапалы тургын Yймен камтамасыз ету мэселелерi eзектi болып табылады. Жалга бершетш тургын YЙ нарыгыныц кaзiргi жагдайы, оныц халыктыц элеуметтiк жагдайына ыкпалы жэне реттеу тетiктерi карастырылады. Сондай-ак нарыкты реттеудiц экономикалык тиiмдiлiгiн арттыру жолдары мен халыкты колжетiмдi тургын Yймен камтамасыз ету эдiсi талданады. Жалга берiлетiн тургын YЙ нарыгыныц кaзiргi жагдайы тургын YЙдi жалга алушыларга сураныс пен усыныстыц арасындагы тецгерiмге тэуелдi. ^алаларда жалдау багасыныц eсуi жэне кол жетiмдi тургын Yй багасыныц тeмендеуi халыктыц eмiр CYPУ децгейiне айтарлыктай эсер етед^Сондыктан тургын YЙ нарыгын реттеу, экономикалык тшмдшкп арттыру жэне тургындар Yшiн колжетiмдi тургын Yймен камтамасыз етiлуiне ыкпал жасау мацызды. Жалга бершетш тургын YЙ нарыгыныц элеуметпк aспектiлерiне халыктыц турмыс жагдайын жаксарту жэне элеуметтiк тецсiздiктi азайту мэселелерi жатады. Жалга беру нарыгы халыкты колжетiмдi баспанамен камтамасыз етуге оц эсер етедi,eйткенi бул тургын YЙ мэселесiн шешудiц бiр жолы. ^азакстанда тургын Yйлердi жалга беруге катысты зацнамалар меншiк иелерi мен жалга алушылардыц кукыктары мен мшдеттерш айкындайды. Бул зацнамалык база тургын YЙ нарыгыныц турактылыгын камтамасыз етуге, тараптардыц мYДделерiн коргауга, кукыктык катынастарды реттеуге, нарыктагы эдiлеттiлiк пен тецдшп сактауга багытталган. Мемлекеттiц негiзгi мшдетьтургын YЙдi жалдау акысыныц мeлшерiн реттеу жэне жеке курылыс салушыларга жаца тургын YЙ салуга жэне мемлекетпк тургын YЙ курылысына тiкелей катысуга жагдай жасауДымбат мYлкi жок аз камтылган азаматтар мен когамныц жекелеген санаттарындагы азаматтар (аз камтылган отбасылар, карттар, тэлiмгерлер, кeп балалы отбасылар, ерекше балалары бар отбасыларга, физикалык мYмкiндiктерi шектелген адамдар жэне баска да муктаж топтар ) жылжымайтын мYлiк нарыгында тургын YЙдi жэне жалга алуга жецiлдiкпен алуы кукылы. [1] Эдеби дереккeздерге CYЙенсек, тургын YЙдi жалга беру проблемасы Yшiн нарыкты реттеудi жаксарту жэне тургын YЙге колжетiмдiлiктi камтамасыз ету Yшiн тиiмдi эдiстер кажет екендiгi тYсiнiктi. Менiц ойымша, жаца технологиялар аркылы нарыкты тиiмдi зерттеу, мемлекеттiк колдау багдарламаларын кецейту жэне тургын Yйлердiц энергия тиiмдiлiгiн арттыру мацызды. Жалга бершетш тургын Yй экономиканыц эртYрлi салаларына айтарлыктай эсер етедi. ^аладагы тургын YЙ нарыгыныц жагдайы аймактыц экономикалык дамуына тiкелей байланысты. Жалакы децгейiнiц eзгеруi, жумыссыздык децгейi жэне инфляция жалдау багасына эсер ететш негiзгi факторлардыц бiрi болып табылады. Сонымен катар, урбанизация процесi калалык аудандарда тургын Yй тапшылыгын арттырады, нэтижесiнде баганыц eсуiне алып келедь Бул eз кезегiнде халыктыц арзан тургын YЙге деген суранысын арттырады.
ДYниежYзiлiк тэж1рибемен салыстыра отырып, б1з Казацстанныц халыцтыц ерекше санаттарына атаулы цолдау кврсетуге умтылысын атап етуге болады. Сондай-ац елде азаматтардыц жекелеген санаттары Yшiн отбасылыц бюджетке жалдау ацысыныц
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
царжылыц жуктемест азайтуга квмектесетт бipнeшe мемлекеттж багдарламалар жузеге асырулда. К,азацстан Республикасында Германиядагыдай жалдау ацысын субсидиялау багдарламасы бар. Оныц цатысушылары — квп балалы жэне аз цамтылган отбасылар, жemiм балалар мен мугедек балалар — жалдау ацысыныц 50% мвлшертде субсидия алуга цуцылы. [2]
Жалга беру нарыгы айтарлыктай элеуметпк эсерге ие,ейткеш ол когамдагы тургын Yй мэселесш шешуде мацызды рел аткарады. Жалга алу мYмкiндiктерiнiц болуы халыктыц турмыс жагдайын жаксартуга жэне элеуметтiк тецаздшп азайтуга мYмкiндiк бередi.Дегенмен, жалга бершетш тургын y^^ сапасы мен кол жепмдшп езектi мэселе болып кала береди Бул табысы темен топтар Yшiн киындыктар тугызады, ейткенi кейбiр аудандарда жалга берiлетiн тургын Yй багасы жогары._ Сондыктан мемлекет тарапынан KOлжетiмдi баспананыц колжетiмдiлiгiн камтамасыз ету багдарламаларын колдану мацызды рел аткарады. Халыкаралык тэж1рибе керсеткендей, жалга бершетш тургын Yй нарыгы тургын YЙ мэселесiн шешудш тиiмдi куралы болып табылады жэне емiрдiц эртYрлi кезецдершде халыктыц эртYрлi топтарыныц кажеттiлiктерiн канагаттандыра алады. ЭЫД¥ [Бул саясат халыктыц тургын YЙ жагдайын жаксартуга жэне жалдау акысыныц KOлжетiмдiлiгiн камтамасыз етуге багытталган.] елдерiнiц кепшiлiгiнде тургын Yйдi колдау тургын YЙ жэрдемакысы аркылы жYзеге асырылады, бул елдердiц ЖЮ-шц 0,6%-дан 1,8%-га дейiнгi Yлесiн курайды[3]. Халыкаралык тэжiрибенi салыстыру тургысынан ЭЫД¥ елдерi мен ^азакстан арасындагы айырмашылыктар мен уксастыктарды ерекше атап етуге болады. Мысалы, ЭЫД¥ елдерiнде жалга беру нарыгын реттеу жалдау акысын субсидиялау, тургын YЙ жэрдемакысы, жэне элеуметпк жалга берiлетiн тургын YЙ корын дамыту аркылы жYзеге асырылады. Бул елдерде жалга беру нарыгыныц ашыктыгын камтамасыз ететiн накты зацнамалык базасы жэне азаматтардыц тургын YЙге кол жеткiзуiне мYмкiндiк беретiн салыктык жецiлдiктер сиякты механизмдерi бар. ^азакстанда да жалга беру нарыгын колдауга багытталган мемлекеттiк багдарламалар бар, мысалы, кепбалалы отбасылар мен аз камтылган отбасылар Yшiн жалдау акысын субсидиялау бастамалары. Дегенмен, ЭЫД¥ елдерiмен салыстырганда ^азакстанда тургын YЙге колжетiмдiлiктi арттыру Yшiн косымша шаралар кажет. Бул ретте Германияныц тэжiрибесi ^азакстан Yшiн Yлгi бола алады. Германияда жалга алу акысыныц жартысын субсидиялау кец таралган, бул халыктыц элеуметтiк осал топтарына айтарлыктай кемек керсетедi. ^азакстан бул тэжiрибенi ескере отырып, темен табысты топтарга арналган субсидиялау механизмдерш жетiлдiру, сондай-ак жеке курылыс салушыларды ынталандыру аркылы жалга берiлетiн тургын YЙ корын кецейтуi тиiс. Будан баска, Германиядагы сиякты тургын YЙ жэрдемакысын енгiзу табысы эртYрлi топтардыц тургын YЙ кажеттiлiктерiн камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Бул елдер непзшен элеуметтiк жалга берiлетiн тургын Yймен камтамасыз етудi колдау аркылы колжетiмдi тургын Yймен камтамасыз етудiц тшмд iэдiсiн усынады. Сондыктан ^азакстанда осы халыкаралык тэж1рибеш ескере отырып, элеуметпк тургын YЙдi дамытуга багытталган багдарламаны кецейту мацызды. Менiц ойымша, YЙдi жалга алу,эсiресе Yлкен калаларда жумыс iстейтiн немесе окитын адамдар Yшiн Yлкен мYмкiндiктер ашады. Жалга бершетш тургын YЙде узак туру, бiр жагынан,жайлы атмосфераны куруга кемектеседi, Екiншi жагынан,бул акша Yнемдеуге кемектеседi. Жалдамалы тургын YЙдi дамытуда мемлекеттiк колдау багдарламалары мен арзан элеуметтiк тургын Yймен камтамасыз ету жэне кецейту мацызды. Бул кептеген отбасылардыц колжетiмдi баспанамен камтамасыз етiлуiне эсер етедь Бул ретте ^азакстанда жалга беру нарыгын реттеудш экономикалык жэне элеуметпк тшмдшш мемлекеттiк саясаттыц ажырамас белш болуы тиiс. Мемлекет тургын YЙ мэселелерiн шешуде халыкаралык тэжiрибеге CYЙене отырып, нарыктыц ашыктыгын камтамасыз ету, аз камтылган отбасыларды колдау шараларын жYзеге асыру, сондай-ак жалга беру шарттарын эдiлеттi тYрде реттеу Yшiн кешендi шаралар кабылдауы кажет. Мемлекетпк багдарламалар аркылы жалга беру нарыгындагы колжепмдшк мэселелерiн шешуге баса назар аударылуы тиiс. Сонымен катар, халыктыц эртYрлi санаттарыныц кажеттiлiктерiне сэйкес келепн, оныц iшiнде
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
кепбалалы отбасыларга, жас мамандарга, мYгедек жандарга жэне студенттерге арналган арнайы багдарламаларды эзiрлеу мацызды. Мунымен коса, мемлекеттiк-жеке серiктестiк непзшде арзан тургын YЙ салуды ынталандыру, жалга берiлетiн тургын YЙ корын жацарту жэне кецейту кажет. Мундай шаралар тургын Yй жагдайын жаксартуга гана емес, сондай-ак жумыс ^шшщ уткырлыгын арттыруга, урбанизация YДерiсiн оцтайландыруга жэне экономикалык есiмдi жеделдетуге ыкпал етедi. Халыкаралык тэж1рибе керсеткендей, жалдау акысын субсидиялау жэне салыктык жещлдштер усыну сиякты шаралар тургын YЙдiц KOлжетiмдiлiгiн арттырудыц тиiмдi куралдары болып табылады. Сондыктан ^азакстанныц элеуметтiк-экономикалык саясаты бул багыттагы бастамаларды колдауга жэне дамытуга багытталуы тиiс.
^азакстанда жалга беру нарыгын дамыту - элеуметпк турактылык пен экономикалык тиiмдiлiктi камтамасыз етудщ мацызды куралы. Жалга беру нарыгын реттеудщ экономикалык жэне элеуметпк тшмдшп мемлекеттiк саясаттыц ажырамас белш болуы тиiс. Мемлекет тургын YЙ мэселелерiн шешуде халыкаралык тэжiрибеге CYЙене отырып, нарыктыц ашыктыгын камтамасыз етуге, аз камтылган отбасыларды колдау шараларын жYзеге асыруга, сондай-ак жалга беру шарттарын эдiлеттi тYрде реттеуге багытталган кешендi шаралар кабылдауы кажет. Мемлекетпк багдарламалар аркылы жалга беру нарыгындагы колжепмдшк мэселелерiн шешу мацызды. Бул ретте халыктыц эртYрлi санаттарыныц кажеттшктерш ескере отырып, кепбалалы отбасыларга, жас мамандарга, мYгедек жандарга жэне студенттерге арналган арнайы багдарламаларды эзiрлеу басымдыкка айналуы тиiс. Сонымен бiрге, мемлекетпк-жеке серiктестiк негiзiнде арзан тургын YЙ салуды ынталандыру, жалга берiлетiн тургын YЙ корын жацарту жэне кецейту шараларын колга алу кажет. Мундай кадамдар тургын YЙ жагдайын жаксартуга гана емес, жумыс ^шшщ уткырлыгын арттыруга, урбанизация Yдерiсiн оцтайландыруга жэне жалпы экономикалык есiмдi жеделдетуге ыкпал етедь Халыкаралык тэж1рибеде жалдау акысын субсидиялау, салыктык жещлдштер усыну жэне элеуметпк тургын Yймен камтамасыз ету сынды шаралар тургын Yйдiц колжепмдшпн арттырудыц тиiмдi куралдары ретiнде дэлелденген. ^азакстанныц элеуметтiк-экономикалык саясаты да осындай бастамаларды колдап, дамытуга багытталуы кажет. Жалпы, жалга беру нарыгын кешендi турде реттеу жэне колдау аркылы ^азакстанда тургын YЙ мэселесiн тиiмдi шешiп, халыктыц турмыс сапасын арттыруга жэне экономиканыц турактылыгын ныгайтуга кол жетюзуге болады.
1. Жылжымайтын мYлiк нарыгында жалдык тетiктi дамыту [Электронды ресурс].URL:// https://articlekz.com/kk/article/15783 (карау кYнi 08. 11. 2024)
2. Тургын YЙдi жалга алудыц шектi багасы: сэйкеспк жэне халыкаралык тэжiрибе [Электронды ресурс].иКЬ:// https://finprom.kz/ru/article/tryn-jdi-zhal-aludy-shekti-baasy-sjkestik-zhne-halyaraly-tzhiribe (карау кYнi 01. 11. 2024)
3. Тургын YЙмен камту: ^азакстандьщ жэне элемдiк тэж1рибе [Электронды ресурс].URL:// https://naryk.kz/news/turgyn-uymen-qamtu-qazaqstandyq-jane-alemdik-tajiribe (карау 07. 11. 2024)
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
