Научная статья на тему 'ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АГРАРЛЫҚ СЕКТОРДЫ ТАМАҚ ЖӘНЕ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ДАМЫТУ'

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АГРАРЛЫҚ СЕКТОРДЫ ТАМАҚ ЖӘНЕ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ДАМЫТУ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
98
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АЗЫқ-ТүЛіК қАУіПСіЗДіГі / ТАМАқ өНіМДЕРі / ЖЕКЕ қОСАЛқЫ ШАРУАШЫЛЫқ / АГРОөНЕРКәСіПТіК КЕШЕН / АГАРЛЫқ СЕКТОР

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Жүсіпбекова Мадина Қойшыбайқызы, Тойлыбекова Эльмира Орынтайқызы, Жарекеев Қуаныш Жақсыбайұлы

Мақалада елді азық-түлік және азық-түлік қауіпсіздігімен қамтамасыз ететін аграрлық секторды дамытудың құқықтық проблемасы қарастырылады. Азық-түлік қауіпсіздігі басым және халықаралық маңызы бар жаһандық проблема болып табылады. Қазіргі қоғам үшін азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Біріншіден, халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету физикалық тұрғыдан оның өмірін қамтамасыз ету болып табылады; екіншіден, азық-түлік қауіпсіздігі мемлекеттің экономикалық тұрақтылығы мен саяси тәуелсіздігін, оның ұлттық-мемлекеттік мүдделерге нұқсан келтірместен өз азаматтарының бастапқы қажеттіліктерін қамтамасыз ету қабілетін анықтайтын ұлттық қауіпсіздік бағыттарының бірі. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету біздің мемлекетіміздің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мақала авторы аграрлық сектордың маңыздылығын көрсетеді, халықаралық құжаттар мен құқықтық актілерден "азық-түлік қауіпсіздігі" терминінің әртүрлі анықтамаларын келтіреді, "азық-түлік қауіпсіздігі" және "тамақ қауіпсіздігі" терминдерінің мәнін ашуға тырысады, азық-түлік және тамақ қауіпсіздігінің өзара байланысы мәселелерін қарастырады, олардың құқықтық негіздерін анықтайды. Сонымен бірге, автор азық-түлік қауіпсіздігін адамдардың денсаулығы мен өмірін анықтайтын негізгі фактор болып табылатын азық-түлік қауіпсіздігінің құрамдас бөлігі ретінде анықтайды. Сонымен қатар, автор азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша ғалымдардың пікірін талдайды және халықаралық тәжірибені қолдануды ұсынады. Зерттеудің мақсаты елдің азық-түлік және азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін аграрлық сектордың маңызын зерделеу болып табылады. Автор ауыл шаруашылығындағы проблемаларды шешетін "азық-түлік қауіпсіздігі туралы" ҚР Заңы мен "жеке қосалқы шаруашылық туралы" ҚР Заңын қабылдауды, агроөнеркәсіптік кешенді субсидиялауды күшейтуді және ауыл шаруашылығы техникасын жаңғыртуды, сондай-ақ шет елдердің озық тәжірибесін алуды ұсынады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Жүсіпбекова Мадина Қойшыбайқызы, Тойлыбекова Эльмира Орынтайқызы, Жарекеев Қуаныш Жақсыбайұлы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DEVELOPMENT OF THE AGRICULTURAL SECTOR IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AS A CONDITION FOR ENSURING FOOD AND FOOD SECURITY

The article deals with the legal problem of the development of the agricultural sector, which provides the country with food and food security. Food security is a global issue of priority and international importance. The problem of ensuring food security for modern society is one of the most important. Because firstly, the provision of food to the population is, in the physical sense, the provision of its vital activity; Secondly, food security is one of the directions of national security, which determines the economic stability and political independence of the state, its ability to provide for the primary needs of its citizens without prejudice to national and state interests. Ensuring food security is one of the main tasks of our state. The author of the article points out the importance of the agricultural sector, gives various definitions of the term "food security" from international documents and legal acts, tries to reveal the essence of the terms "food security" and "food security", examines the issues of the relationship between food and food security, defines their legal foundations...The article deals with the legal problem of the development of the agricultural sector, which provides the country with food and food security. Food security is a global issue of priority and international importance. The problem of ensuring food security for modern society is one of the most important. Because firstly, the provision of food to the population is, in the physical sense, the provision of its vital activity; Secondly, food security is one of the directions of national security, which determines the economic stability and political independence of the state, its ability to provide for the primary needs of its citizens without prejudice to national and state interests. Ensuring food security is one of the main tasks of our state. The author of the article points out the importance of the agricultural sector, gives various definitions of the term "food security" from international documents and legal acts, tries to reveal the essence of the terms "food security" and "food security", examines the issues of the relationship between food and food security, defines their legal foundations. At the same time, the author defines food safety as one of the components of food security, which is the main factor and determines the health and livelihoods of people. At the same time, the author analyzes the opinions of scientists on ensuring food security and suggests applying international practice. The purpose of the study is to study the importance of the agricultural sector, which ensures the food and food security of the country. The author proposes to adopt the Law of the Republic of Kazakhstan "On Food Security" and the Law of the Republic of Kazakhstan "On personal subsidiary farming", which would solve problems in agriculture, strengthen subsidies to the agro-industrial complex and modernize agricultural machinery, as well as adopt the best practices of foreign countries.

Текст научной работы на тему «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АГРАРЛЫҚ СЕКТОРДЫ ТАМАҚ ЖӘНЕ АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ШАРТЫ РЕТІНДЕ ДАМЫТУ»

ЭОЖ 349.42

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АГРАРЛЬЩ СЕКТОРДЫ ТАМАК ЖЭНЕ АЗЬЩ-ТУЛ1К КАУ1ПС1ЗД1ГШ КАМТАМАСЫЗ ЕТУДЩ ШАРТЫ РЕТ1НДЕ ДАМЫТУ

Мадина Койшыбайкызы Жус1пбекова 1

Корщыт Ата атындагы Кызылорда университеттщ «Кущыщтану» кафедрасыныц доцент1, зац гылымдарыныц кандидаты, Кызылорда щ., Казащстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Эльмира Орынтайкызы Тойлыбекова

Корщыт Ата атындагы Кызылорда университеттщ «Кущыщтану» кафедрасыныц ага ощытушысы, зац гылымдарыныц кандидаты, Кызылорда щ., Казащстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Куаныш Жаксыбайулы Жарекеев

Корщыт Ата атындагы Кызылорда университеттщ «Кущыщтану» кафедрасыныц ага ощытушысы, щущыщ магистрi, Кызылорда щ., Казащстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Аннотация. Мащалада елдi азыщ-тYлiк жэне азыщ-тYлiк щаутЫздтмен щамтамасыз ететт аграрлыщ секторды дамытудыц щущыщтыщ проблемасы щарастырылады. Азыщ-тYлiк щаутЫздт басым жэне халыщаралыщ мацызы бар жаhандыщ проблема болып та-былады. Казiргi щогам ymw азыщ-тYлiк щаутЫздтн щамтамасыз ету мэселес мацызды мэселелердщ бiрi болып табылады. Бiрiншiден, халыщты азыщ-тYлiкпен щамтамасыз ету tN физикалыщ тургыдан оныц вмiрiн щамтамасыз ету болып табылады; екiншiден, азыщ-¡3 тYлiк щаутЫздт мемлекеттщ экономикалыщ туращтылыгы мен саяси тэуелЫздтн, оныц g улттыщ-мемлекеттт мYдделерге нущсан келтiрместен вз азаматтарыныц бастапщы ща-™ жеттшктерт щамтамасыз ету щабшетт аныщтайтын улттыщ щаутЫздт багыттары-^ ныц бiрi.

Азыщ-тYлiк щаутЫздтн щамтамасыз ету бiздiц мемлекетiмiздiц негiзгi мтдеттертщ бiрi болып табылады.

i Мащала авторы аграрлыщ сектордыц мацыздылыгын кврсетедi, халыщаралыщ щужат-§ тар мен щущыщтыщ актшерден "азыщ-тYлiк щаутЫздт" терминтщ эртYрлi аныщтама-s ларын келтiредi, "азыщ-тYлiк щаутЫздт"жэне "тамащщаутЫздт"терминдертщмэнт о ашуга тырысады, азыщ-тYлiк жэне тамащ щаутЫздтнщ взара байланысы мэселелерт о щарастырады, олардыц щущыщтыщ негiздерiн аныщтайды. Сонымен бiрге, автор азыщ-^ тYлiк щаутЫздтн адамдардыц денсаулыгы мен вмiрiн аныщтайтын негiзгi фактор бо-s лып табылатын азыщ-тYлiк щаутЫздтнщ щурамдас бвлт реттде аныщтайды. Сонымен <§ щатар, автор азыщ-тYлiк щаутЫздтн щамтамасыз ету бойынша галымдардыц птрт jg талдайды жэне халыщаралыщ тэжiрибенi щолдануды усынады. Зерттеудщ мащсаты елдщ [У азыщ-тYлiк жэне азыщ-тYлiк щаутЫздтн щамтамасыз ететт аграрлыщ сектордыц мацы-g зын зерделеу болып табылады. Автор ауыл шаруашылыгындагы проблемаларды шешетт § "азыщ-тYлiк щаутЫздт туралы" КР Зацы мен "жеке щосалщы шаруашылыщ туралы" КР < Зацын щабылдауды, агровнеркэсттт кешендi субсидиялауды кYшейтудi жэне ауыл ша-¡5 руашылыгы техникасын жацгыртуды, сондай-ащ шет елдердщ озыщ тэжiрибесiн алуды н усынады.

Tyümdi свздер: Азыщ-тYлiк щаутЫздт, тамащ внiмдерi, жеке щосалщы шаруашылыщ, s агровнеркэсттт кешен, агарлыщ сектор.

S X

ь

ш m

1 Хат-хабарга арналган автор 86

РАЗВИТИЕ АГРАРНОГО СЕКТОРА КАК УСЛОВИЕ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПИЩЕВОЙ И ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

Жусупбекова Мадина Койшыбаевна*

Доцент кафедры «Правоведение» Кызылординского университета имени Коркыт Ата, кандидат юридических наук, г. Кызылорда, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Тойлыбекова Эльмира Орынтаевна

Старший преподаватель кафедры «Правоведение» Кызылординского университета имени Коркыт Ата, кандидат юридических наук, г. Кызылорда, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Жарекеев Куаныш Жаксыбаевич

Старший преподаватель кафедры «Правоведение» Кызылординского

университета имени Коркыт Ата, магистр права,

г. Кызылорда, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Аннотация. В статье рассматривается правовая проблема развития аграрного сектора, которая обеспечивает страну продовольственной и пищевой безопасностью. Продовольственная безопасность является глобальной проблемой, имеющая приоритетную и международную значимость. Проблема обеспечения продовольственной безопасности для современного общества является одной из важнейших. Поскольку во-первых, обеспечение населения продовольствием - это в физическом смысле обеспечение его жизнедеятельности; во-вторых, продовольственная безопасность одно из направлений национальной безопасности, которая определяет экономическую устойчивость и политическую независимость государства, его способность обеспечивать первичные потребности своих граждан без ущерба национально-государственным интересам. С

Обеспечение продовольственной безопасности является одной из основных задач наше- и го государства.

Автор статьи указывает на значение аграрного сектора, приводит различные опре- g деления термина «продовольственная безопасность» из международных документов и g правовых актов, пытается раскрыть сущность терминов «продовольственная безопас- А ность» и «пищевая безопасность», рассматривает вопросы взаимосвязи продовольствен- а ной и пищевой безопасности, определяет их правовые основы. В то же время автор опре- о деляет пищевую безопасность как один из компонентов продовольственной безопасности, о являющийся основным фактором и определяющим здоровье и жизнедеятельность людей. Е

Вместе с этим, автор анализирует мнения ученых по обеспечению продовольственной

безопасности и предлагает применить международную практику. Целью исследования В

является изучение значения аграрного сектора, обеспечивающего продовольственную и И

пищевую безопасность страны. Автор предлагает принять Закон РК «О продовольствен- р

ной безопасности» и Закон РК «О личном подсобном хозяйстве», которые решили бы О

проблемы в сельском хозяйстве, усилить субсидирование агропромышленного комплекса и О

модернизировать сельскохозяйственную технику, а также перенимать передовой опыт И

зарубежных стран. е

Ключевые слова: продовольственная безопасность, пищевые продукты, личное подсоб- М

ное хозяйство, агропромышленный комплекс, агарный сектор. Ц

1

DEVELOPMENT OF THE AGRICULTURAL SECTOR IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AS A CONDITION FOR ENSURING FOOD AND FOOD SECURITY

Zhusupbekova Madina Koishybayevna*

Associate Professor of the Department of «Jurisprudence» of the Korkyt Ata Kyzylorda University, Candidate of Law, Kyzylorda, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Toylybekova Elmira Oryntayeva

Senior Lecturer of the Department of «Jurisprudence» of the Korkyt Ata Kyzylorda University, Candidate of Law, Kyzylorda, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Zharekeev Kuanysh Zhaksybayevich

Senior Lecturer of the Department of «Jurisprudence» of the Korkyt Ata Kyzylorda University, Master of Law, Kyzylorda, Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Abstract. The article deals with the legal problem of the development of the agricultural sector, which provides the country with food andfood security. Food security is a global issue ofpriority and international importance. The problem of ensuring food security for modern society is one of the most important. Because firstly, the provision of food to the population is, in the physical sense, the provision of its vital activity; Secondly, food security is one of the directions of national security, which determines the economic stability andpolitical independence of the state, its ability to provide for the primary needs of its citizens without prejudice to national and state interests.

Ensuring food security is one of the main tasks of our state.

The author of the article points out the importance of the agricultural sector, gives various definitions of the term "food security" from international documents and legal acts, tries to g reveal the essence of the terms "food security" and "food security", examines the issues of the ™ relationship between food andfood security, defines their legal foundations. At the same time, the S author defines food safety as one of the components offood security, which is the main factor and ™ determines the health and livelihoods of people. At the same time, the author analyzes the opinions ^ of scientists on ensuring food security and suggests applying international practice. The purpose s of the study is to study the importance of the agricultural sector, which ensures the food andfood 5 security of the country. The author proposes to adopt the Law of the Republic of Kazakhstan "On E Food Security" and the Law of the Republic of Kazakhstan "On personal subsidiary farming", g which would solve problems in agriculture, strengthen subsidies to the agro-industrial complex ¿E and modernize agricultural machinery, as well as adopt the best practices offoreign countries. ° Keywords: food security, foodproducts, personal subsidiary farming, agro-industrial complex,

m agricultural sector.

< m

ь -Û с;

ш £

DOI: 10.52026/2788-5291 2022 69 2 86

Kipicne уарларын eндiрушiлер мен жеке косалкы

КР Президент ККТокаевтыц 2021 шаруашылыгы бар адамдарга колжетiмдi

§ жылгы 1 кыр^йектеп Казакстан халкына болуы тшс. Сонымен катар, eндiрушi-

о Жолдауында «Казакстанныц аграрлык эле- ден тутынушыга дешнп багалар бойынша

< ует кеп. Бiрак агро-енеркэсш кешеш сала- бiрьщFай бакылауды камтамасыз ету ка-

¡5 сында кептеген проблемалар жинакталды» жет, мунда баFаньщ eсуi кезшде жаFдайды

Р [1]. Мемлекет Басшысы ККТокаевтыц ай- мукият талдау кажет. Екшшщен, жем-шеп

Ь туынша, аграрлык сектордыц проблемала- дакылдарын еару алавдарын кецейту жэне

s рыныц бiрiншiсi, тшмаз баFа белгшеу жэне ауыспалы епстщ сакталуын бакылауды кY-

s азык^лш тауарларын белу болып табыла- шейту кажет, бул ретте жердi Fарыштык

Ь ды, яFни кетерме-тарату орталыктарын куру мониторингтеу жэне кашыктыктан зондтау

m кажет, олар шаFын ауыл шаруашылыгы та- мYмкiндiктерiн пайдалану, ауыл турFында-

рыньщ жеке аулаларын жаиылымдьщ алкап-тармен камтамасыз ету кажет. Осыган баИ-ланысты бурыннан кажет болып келе жаткан «Жеке косалкы шаруашылыктар туралы» жеке зацды эзiрлеу тапсырылды жэне онда жеке косалкы шаруашылыкпен аиналыса-тындардыц кукыктык мэртебесi мен оларды мемлекеттiк колдау шаралары ескерiлуi тшс делiндi. Yшiншiден, ветеринария саласын жетiлдiру кажет, онсыз ауыл шаруашылыгы ешмдершщ экспортын кецеИту мYмкiн емес, сондыктан бул салада процестердi цифрлан-дыру кажеттiлiгi бар. Тертiншiден, субсиди-ялау тетшн каИта карау жэне турактандыру кажет, бул ретте тетiк шагын жэне орта ша-руашылыктарга тYсiнiктi эрi ашык эрi то-лык келемде колжетiмдi болуга тиiс. Ауыл шаруашылыгын субсидиялау енеркэсiптiк саясатка сэИкес жYргiзiлуге тиiс. Бесшшь ден, ауыл шаруашылыгындагы техника-ны жацгырту керек. Президент агроенер-кэсiптiк кешеннщ басты мiндетi елдi негiзгi азык-тYлiкпен толык камтамасыз ету, ягни азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз ету болып табылатынын атап еттi [1].

Аграрлык сектор елдi азык-тYлiк ка-уiпсiздiгiмен камтамасыз ететш, демек оныц улттык каушаздшн камтамасыз ететiн экономика секторларыныц бiрi болып табыла-ды.

Зерттеудщ максаты елдщ тамак, оныц iшiнде азык-тYлiк кауiпсiздiгiн камтамасыз ететiн экономиканыц мацызды секторы бо-лып табылатын аграрлык секторды дамы-ту мэселелерiн зерделеу болып табылады. Зерттеудщ мiндеттерi болып табылады:

- азык-тYлiк жэне тамак каушаздшнщ мэнiн ашу;

- азык-тYлiк кауiпсiздiгi угымын жэне оныц ^азакстан Республикасыныц зацнама-сы боИынша елшемдерш карау;

- халыкаралык тэжiрибенi зерттеу;

- аграрлык зацнаманы жетiлдiру женшде усыныс жасау.

Эд1стер мен пайдаланылган материал-дар

Азык-тYлiк жэне азык-тYлiк кауiпсiздiгi мэселелерiмен кептеген ресеИлiк жэне отан-дык галымдар аИналысуда.

Аграрлык сектордыц тамак жэне азык-тYлiк кауiпсiздiгiнiц шарты ретiнде дамуы туралы макала жазу барысында ресеИлiк жэне отандык галымдарыныц гылыми жу-

мыстары, ^азакстан Республикасыныц нормативтш-кукыктык кужаттары паИдала-нылды, тарихи, аналитикалык талдау, салы-стырмалы эдютер, талдау жэне синтез эдь стерi колданылды.

Сонымен бiрге казакстандык талым Л.К.Ерюмбаева мен ресеИлiк галым А.И. Бирюковтыц гылыми жумыстары зерттелiп, паИдаланылды.

Зерттеу нэтижелер1

Азык-тYлiк кауiпсiздiгiн басым жэне халыкаралык мацызы бар жаhандык проблема ретiнде карау керек. ^аз1рп когам Yшiн азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз ету мэселесi мацызды мэселелердщ бiрi болып табылады. Бiрiншiден, халыкты азык-тYлiкпен камтамасыз ету - бул физикалык тургыдан оныц "пршшшн камтамасыз ету; екiншiден, азык-тушк кауiпсiздiгi - мемле-кеттiц экономикалык турактылыгы мен сая-си тэуелаздшн, оныц улттык - мемлекеттiк мYДделерге нуксан келтiрместен ез азамат-тарыныц бастапкы кажеттiлiктерiн камтамасыз ету кабшетш аныктаИтын улттык ка-ушаздш багыттарыныц бiрi.

Адамныц толык тамактану жэне аштыктан коргау кукыгы 1948 жылгы Адам кукыктары туралы Халыкаралык биллдщ жэне 1966 жылгы Экономикалык, элеумет-тiк жэне мэдени кукыктар туралы Халыкаралык пакпнщ ажырамас белiгi болды. Мы-салы, 1948 жылы Б¥¥ кабылдаган Адам кукыктарыныц жалпыга бiрдеИ деклараци-ясыныц 25-бабында: «Эр адам езiнiц жэне отбасыныц денсаулыгы мен эл-аукатын сактау Yшiн кажет тамак, киiм, тургын YИ, медициналык кемек жэне кажетп элеумет-тiк кызметтердi коса алганда жэне жумыс-сыздык, ауру, мYгедектiк, жесiрлiк, кэрiлiк, емiр CYPУ каржысы болмаИ калган немесе адамныц еркше баИланысты емес баска да жагдаИлар болган кезде осындаИ омiр CYPУ децгеИiне кукылы».2

Мысалы, ЕурАзЭ^ мемлекетаралык кецесiнiц 2009 жылгы 11 желтоксандагы № 464 шешiмiмен кабылданган Еуразиялык экономикалык когамдастыктыц азык-тYлiк каушаздш Тужырымдамасында «Азык-тYлiк кауiпсiздiгi деп ез ендiрiсi есебiнен елдiц азык-тушк тэуелсiздiгi камтамасыз етiлетiн, белсендi жэне салауатты емiр CYPУ, сондаИ-ак демографиялык есудi камтамасыз ету Yшiн кажеттi мелшерде жэне сапада

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

2 А

С

2 Адам цщъщтарыныц жалпыга бiрдей декларациясы. Декларация Бiрiккен ¥лттар ¥йымы Бас Ассамблеясыныц резо-

люциясымен 1948 жылгы 10 желтощсанда № 217 А (III) щабылданган. [Электронды ресурс] // Режим доступа: https://

https://adilet.zan.kz/kaz/docs/04800000001/. (Дата обращения: 01.03.2022).

CL

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

< Z

CL

О

е

X

о

m О

in <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

бYкiл халык Yшiн азык-тулш пен таза ауыз судыц негiзгi турлершщ физикалык жэне экономикалык колжетмдшпне кепiлдiк берiлетiн мемлекет экономикасыньщ жай-^й» деп тYсiнiледi.3

Сырткы жэне iшкi жагдайлардыц езге-руiне тэуелсiз болып табылатын елдщ азык-тYлiк кауiпсiздiгiн камтамасыз етудеп мацы-зды мiндеттерге мыналар жатады:

- азык-тYлiк кауiпсiздiгiне катысты бар-лык кауштердщ алдын алу, дYлей зiлзалалар жэне баска да тетенше жагдайлар кезiнде азаматтарды азык тYлiк енiмдерiмен камтамасыз ету жYЙесiнiц теракты эзiрлiгi, сапа-лы жэне каушаз тамак ешмдершщ страте-гиялык корларын калыптастыру есебiнен олардыц терю салдарларын барынша азайту;

- ЕурАзЭ^-ка мYше мемлекеттердщ эрбiр азаматы Yшiн белсендi жэне салауатты емiр салты Yшiн кажеттi негiзгi тамак ешмдерш тутынудыц белгiленген утымды нормала-рына сэйкес келетiн келемде жэне ассортимента кауiпсiз жэне сапалы тамак ешмдерь не кол жеткiзу жэне олардыц накты жэне экономикалык колжетмдшпне кол жеткiзу жэне оларды колдау;

- ЕурАзЭ^ азык-тулш тэуелсiздiгiн камтамасыз ету Yшiн жеткшкп азык-тулш-тщ негiзгi турлершщ шк1 ендiрiсiн туракты дамыту;

- тамак ешмдершщ кауiпсiздiгi мен сапа-сын камтамасыз ету.4

2010 жылгы 19 карашада Тэуелсiз Ме-мелкеттер Достыгыныц Yкiмет Басшыла-ры Кецесшщ шешiмiмен кабылданган ТМД - га катысушы мемлекеттердщ азык-тYлiк кауiпсiздiгiн арттыру Тужырымдамасында азык-тулш кауiпсiздiгi ТМД-га катысушы мемлекеттердщ экономикалык каушаздь пнщ к¥рамдас белiгiн к¥рай отырып, олардыц мемлекеттiлiгi мен егемендшн сакта-удыц негiзгi факторын, тыныс-тiршiлiктi камтамасыз ету жYЙесiнiц жэне демогра-фиялык саясаттыц мацызды к¥раушысын, сондай-ак денсаулыкты сактаудыц, дене белсендшгщ узак емiр CYPудi жэне эр-

6ip мемлекет халкыныц eMip CYpy сапасын жогары децгейде камтамасыз етудщ кажет-тiлiгi деп 6елгiленедi5.

Сонымен катар, ^азакстан Республика-сында мемлекетпк саясаттыц мiндеттерiнiц 6ipi халыкты азык-тулш каyiпсiздiгiмен камтамасыз ету болып табылады. Елiмiз-де азык-тYлiк каyiпсiздiгiн камтамасыз ету, агроенеркэсштш кешендi колдау жэне да-мыту бойынша кептеген багдарламалар мен кукыктык актiлер кабылданган.

«Азык - тулш каушаздш» угымы алгаш рет «Астык туралы» ^азакстан Республика-сыныц Зацында 6ерiлген,6 онда «азык-тулш каушаздш-бул сырткы жэне iшкi жагдай-ларга карамастан, халыктыц тамак ешм-дерiне кажеттiлiктерi канагаттандырылатын тиiстi ресурстармен, элеуетпен жэне кепш-дiктермен камтамасыз етшген экономика-ныц, оныц шшде агроeнеркэсiптiк кешен-нiц жай-^ш»деп айтылган.

Осыдан кейiн азык-тYлiк каyiпсiздiгiн камтамасыз ету мэселес ^Р Президентiнiц 2003 жылгы Жолдауында карастырылды, онда азык-тулш каyiпсiздiгiн камтамасыз ететiн кужаттар пакетш эзiрлеy кажеттiлiгi туралы айтылды. В обеспечение

^азакстан Республикасыныц Прези-дентшщ жогарыда кeрсетiлген ^азакстан халкына жолдаган Жолдауын камтамасыз ету максатында «^азакстан Республикасыныц 2003-2005 жылдарга арналган мемле-кеттiк аграрлык азык-тYлiк багдарламасы» кабылданды. Бул багдарламаныц максаты агроенеркэсштш кешеннiц тиiмдi жYЙесiн калыптастыруга жэне бэсекеге кабшетп eнiм eндiрyге непзделген ^азакстанныц азык-тYлiк каyiпсiздiгiн камтамасыз ету бол-ды.

Осы кужаттардан азык-тYлiк каушаздш экономикалык каyiпсiздiктiц к¥рамдас 6eлi-ri ретiнде тамак каyiпсiздiгi мен демографи-ялык саясат мэселелерiн шешетiн азык-тулш тэyелсiздiгi болып табылатыныц кeрyге бо-лады.

Азык-тулш каyiпсiздiгi мэселелерi шетел-

3 Еуразиялыц экономикалык, цогамдастыцтыц азыц-mYniK цаутаздт тужырымдамасы туралы. Шешiмi. Еуразиялыц экономикалык, цогамдастыц. 2009 жылгы 11 желтоцсан № 464. [Электронды ресурс] - Режим доступа. — URL: http:// www.businesspravo.ru. (Дата обращения: 01.03.2022).

4 Еуразиялыц экономикалык цогамдастыцтыц азыц-тYлiк цаутаздт тужырымдамасы туралы. Шешiмi. Еуразиялыц экономикалык цогамдастыц. 2009 жылгы 11 желтоцсан № 464. [Электронды ресурс] - Режим доступа. — URL: http:// www.businesspravo.ru. (Дата обращения: 01.03.2022).

х

ь

5 Решение Совета глав правительств Содружества Независимых Государств. О Концепции повышения продовольствен-

ной безопасности государств-участников СНГ(Санкт-Петербург, 19 ноября 2010 года). [Электронный ресурс] - Режим

доступа. — URL: http://www.naviny. (Дата обращения: 01.03.2022). 6 Астыц туралы 2001 ж. 19 цацтардагы № 143-II Цазацстан Республикасыныц Зацы. [Электронды ресурс] / доступа: https://https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z010000143.(Дата обращения: 01.03.2022).

Режим

дш жэне отандык галымдардыц унемi басты назарында болады. Сонымен, ресеИлiк га-лым А.И.Бирюков экономикалык категория ретiнде азык-тYлiк кауiпсiздiгi экономика-лык жYЙенiц туракты дамуын, оныц жумыс iстеуiнiц максатты параметрлерiн аныктаИ-ды жэне азык-тYлiк тэуелсiздiгiн, аИ-мактардыц азык-тYлiкпен камтамасыз етiлу дэрежесiн, халык Yшiн азык-тYлiктiц эко-номикалык жэне физикалык колжетсмдш-гiн, азык-тYлiктiц сапасы мен экологиялык тазалыгын сипаттаИтын экономикалык ка-тегориялардыц iшкi жYИесiн камтиды деп санаИды [2]. Казакстандык талым Л.К.Ер-кiмбаева кез келген елдщ экономикалык даму тужырымдамасын iске асыру азык-тYлiк кауiпсiздiгiн камтамасыз етудi кездеИ-дi, бул ез кезегшде туракты азык-тYлiкпен камтамасыз етуге кепшдш берудi, сондаИ-ак азык-тYлiк тэуелсiздiгiн камтамасыз ететш аграрлык ендiрiс келемiн колдауды камтиды [3, 44-бет]. Галымдардыц пiкiрiмен келiсе отырып, азык-тYлiк кауiпсiздiгi елдщ азык-тYлiк тэуелсiздiгiн камтамасыз етед^ ягни эр адамга кауiпсiз тамак кол жетiмдi болуы керек.

Казакстан Республикасында азык-тYлiк кауiпсiздiгiн карастыратын бiркатар кукыктык актiлер бар. Мысалы, «Тамак ка-уiпсiздiгi туралы» КР Зацы, «Астык туралы» КР Зацы, «Ауыл шаруашылыгы кооператив-терi туралы» КР Зацы, Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYИесi туралы КР кодека, жэне т.б. Осы кукыктык актшердщ барлык нормалары халыктыц денсаулыгын коргауга, ягни кауiпсiз тамак енiмдерiн тутынуга багытталган.

Азык-тYлiк кауiпсiздiгi угымы «КР ¥лт-тык кауiпсiздiгi туралы» КР Зацында то-лыктаИ керсетiлген. Бул Зацыныц 22-ба-бында елдiц экономикалык каушаздЫн камтамасыз ету шаралары керсетшген, онда азык-тYлiк кауiпсiздiгi деп «Мемле-кет тутынудыц жэне демографиялык есудщ физиологиялык нормаларын канагаттан-дыру Yшiн жеткiлiктi сапалы жэне кауiпсiз азык-тушк тауарларына халыктыц физикалык жэне экономикалык колжетсмдшгш камтамасыз ете алатын экономиканыц, оныц iшiнде агроенеркэсiптiк кешеннщ коргалу жаИ-кYИiн кездеИтiн азык-тYлiк каушаздш»

деп тYCiнiдiрiледi/.

2005 жылгы 8 шшдедеп «Агроенер-кэсiптiк кешендi жэне ауылдык аумактарды дамытуды мемлекеттiк реттеу туралы» КР Зацыныц «Азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз етудi мемлекеттiк реттеу» атты 3-1-тара-уында азык-тYлiк каушаздшн камтамасыз ету елшемдерi туралы аИтылады, онда азык-тYлiк кауiпсiздiгiн камтамасыз етудщ негiзгi багыттарыныц бiрi шю аграрлык азык-тYлiк нарыгын, оныц шшде отандык ауыл шаруашылыгы ешмдерш жэне оны терецдете каИта ецдеу ешмдерш ендiрушiлердi колдау жолымен молыктыру Yшiн кажеттi жагдаИ-лар жасау деп белгшенедР.

Осыдан бiр жагынан, азык - тYлiк ка-ушаздш - бул мемлекеттiц кауiпсiз азык-тYлiкпен камтамасыз етiлуi жэне оныц тэуелаздш; екiншi жагынан, когамныц эр мYшесiнiц тамак енiмдерiне кол же^мдшп; Yшiншiден, бул ез халкын камтамасыз ете алатын дамыган ауылшаруашылык ендiрiсi деп тужырымдауга болады.

Азык-тYлiк каушаздшнщ стратегиялык максаты елдi азык-тYлiк каушаздшмен камтамасыз ету болып табылады.

Тамак каушаздш азык-тYлiк каушаздь гiнiц курамдас белш ретiнде азык-тYлiк ка-ушаздшн бiлдiредi, ол нарыкта тутынуга жарамсыз немесе кауiптi тамак енiмдерiнiц болмауын камтамасыз етедi.

Казiргi уакытта тамак ешмдершщ ка-уiпсiздiгi тамактану гигиенасы мен токсикология саласынан тыс, тамак енеркэаб^ ауыл шаруашылыгы, сауда жэне логистика, YЙде тамактану сиякты салалармен баИланысты. Тамак ешмдершщ каушаздшн бакылау экономикалык жэне саяси аспектшермен де баИланысты. Экономикалык аспект енiмдi ендiру мен сатуга баИланысты болса, ал саяси аспект елдщ азык-тушк каушаздшмен баИланысады. Азык-тушк каушаздшн жал-пы кабылданган мелшерде тутынган кезде енiмдердiц адам агзасына уытты, канцеро-гендi, тератогендi, мутагендi немесе баска жагымсыз эсерiнiц болмауы деп тужырымдауга болады. Каушаздш курамыныц регламенттелетiн децгеИiн сактауга, ягни химиялык жэне биологиялык сипаттагы ла-стагыштардыц, сондаИ-ак осы енiмге тэн жэне адам денсаулыгына кауiп тендiретiн

Н

X

ы А

о х о

Д А

сг

ВВ

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

2 А

С

7 Цазащстан Республикасыныц улттыщ щауiпсiздiгi туралы Цазащстан Республикасыныц 2012 жылгы 6 щацтардагы № 527-1У Зацы. [Электронды ресурс] - Режим доступа.- и^: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1200000527.(Дата обращения: 01.03.2022).

8 Агроенеркэсттж кешендi жэне ауылдыщ аумащтарды дамытуды мемлекеттжреттеу туралы 2005 жылгы 8 штдеде-г1 №66-111 Цазащстан Республикасыныц Зацы. [Электронды ресурс] - Режим доступа.- и^: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ Z050000066.(Дата обращения: 01.03.2022).

CL

< Z

CL

О

е

X

о

m О

сп <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

СП

табиги уытты заттардыц жол берiлетiн кон-центрациясыныц болмауына немесе шекте-луiне кепшдш берiледi.

^азiрri уакытта элемдiк кауымдастыкта кауiпсiздiктi багалаудагы басымдыктар нактылануда. Егер, бурынгы кезде ка-уiпсiздiкке байланысты кауiптер тек тагам-ныц ластануы тургысынан багаланса, казiр бYкiл элемдеп галымдар тамак енiмдерiнiц ластану децгешн гана емес, сонымен бiрге халыктыц тамактану курылымын, ягни ди-етадагы коректiк заттардыц жетюпеушш-гiн, артык мелшерiн немесе тецгерiмсiздiгiн багалау керек деген корытындыга келдi.

Сонымен катар, тамак енеркэабшде жаца технологияларды эзiрлеу жэне енгiзу та-мактанумен байланысты жаца кауiптердi ту-дыруы мYмкiн. Мысалы, тамак енiмдерiнiц кейбiр тYрлерiн ендiруде уыттылыгы бар акриламид пайда болуы мYмкiн.

Тамактану курылымы адам денсаулыгына тiкелей эсер етедi. Сонымен, казiргi уакытта ^азакстан халкыныц рационында кемiрсу-лар мен майлардыц, ец алдымен жануарлар-дан алынатын майлардыц шамадан тыс мел-шерi, сонымен катар бiркатар макро - жэне микроэлементтер дэрумендершщ жэне ди-еталык талшыктардыц жетюпеушшп бай-калады. Муныц бэрi бiркатар аурулардыц, соныц iшiнде семiздiк пен май алмасуыныц бузылуыныц эртYрлi формалары, атеросклероз, остеопороз, темiр тапшылыгы анеми-ясы, кейбiр онкологиялык жэне т. б. ауру-ларыныц пайда болуыныц елеулi факторы болып табылады.

Мысалы, кустар мен iрi кара малга ар-налган жемге жем коспаларына кептеген тYрлi химиялык заттар косылады, мысалы, жануарлардыц сау жэне тез есуi Yшiн диэ-тилстиль - быстрол гормоналды препараты пайдаланылады. Алайда, бул препарат жYктiлiк кезiнде оны кабылдаган эйелдер-ден туылган балаларда катерлi iсiк ауруын тудырады. Оныц эйелдердiц де катерлi iсiк ауруыныц каупiн арттырганы туралы дерек-тер бар.

Осылайша, тамак енiмдерiнiц каушаздь гi оныц емiрлiк циклiнiц бYкiл тiзбегi бой-ынша камтамасыз етiлуi керек: азык-тYлiк шикiзатын есiру, ендiру, тасымалдау, сактау жэне сату.

Азык-тулш кауiпсiздiгi сиякты, тамак ка-

ушаздш оныц курамдас белiктерiнiц бiрi бола отырып, бYкiл элемдегi жаhандык про-блемалардыц бiрi болып табылады. Азык -тYлiк кауiпсiздiгi мэселесi-оны шешу Yшiн кеп кYш жумсауды кажет ететiн кеп кырлы мэселе. Сонымен катар, тамак каушаздш адамдардыц денсаулыгын аныктайтын не-гiзгi факторлардыц бiрi болып табылады.

Талкылау

«Тамак каушаздш туралы» ^Р Зацы тамак каушаздшнщ кукыктык негiзi болып табылады, ол бойынша тамак ешмдерш-де адам емiрi мен денсаулыгына зиян кел-тiретiн зиянды заттар болмауы тиiс.9

Кеден Одагыныц 021/2011 «Тамак ешм-дерiнiц кауiпсiздiгi туралы» Техникалык ре-гламентшде тамак ешмдершщ кауiпсiздiгi адамга жэне болашак урпакка зиянды эсер етумен байланысты жол бершмейтш тэуе-келдiц жок екенш айгактайтын тамак ешм-дерiнiц жай-^йш бiлдiредi.

Демек, тамак адамга, оныц емiрi мен денсаулыгына зиян тигiзбеуi керек. Азык-тYлiкпен адам агзасына оныц денсаулыгына кауiптi заттар тYсуi мYмкiн. Кеден одагыныц «Тамак ешмдершщ каушаздш туралы» техникалык регламентiнiц 4-бабында «Тамак енiмдерiнiц адамга зиянды эсерьтамак енiмдерiнде адамныц емiрiне немесе денсаулыгына кауш тендiретiн контаминанттар-дыц, ластагыштардыц не болашак урпактыц емiрi мен денсаулыгына кауiп тендiретiн контаминаттардыц болуына байланысты колайсыз факторлардыц эсерЬ> деп кер-сетiледi10. Сондыктан сапасыз азык-тYлiк жеткiзiлiмi Yшiн жауапкершiлiктi ^шей-ту туралы мэселе туындайды. Азык-тYлiк технологиясыныц дамуымен жаца тагам-дык коспалар пайда болды, сонымен катар коршаган ортаныц ластануы есуде. Осы факторлардыц барлыгы тамак каушаздшн камтамасыз етуге койылатын талаптарды катацдату кажеттiгiн керсетедi.

Сонымен катар, аграрлык сектор елдi азык-тулшпен камтамасыз ететш болган-дыктан оган Yнемi мемлекет тарапынан колдау кажет, ягни субсидиялау керек. Мемлекет тарапынан бул багдарлама жYзеге асырылып жатыр, бiрак, ол субсидиялардыц Ресей, Белоруссия мемлекеттерше караганда мелшерi темен, аз болганына карамастан,

^ 9 Тамац ешмдершщ цаутаздш туралы 2007 жылгы 21 шiлдедегi №301-Ш Цазацстан Республикасыныц Зацы. [Элек-зс тронды ресурс] - Режим доступа.- URL: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000301.(Дата обращения: 01.03.2022). у ¡о тр ТС 021/2011. Технический регламент Таможенного союза. «О безопасности пищевой продукции», утвержденный m решением комиссии Таможенного Союза от 9 декабря 2011 г. N 880. [Электронный ресурс]— Режим доступа. — URL:

http://sudact.ru/law/.(Дата обращения: 01.03.2022).

бершген субсидиялар уакытылы бершмеИд^ кол жетiмсiз жэне тек iрi ауылшаруашылык ендiрушiлерге кана кол жетiмдi болып та-былады, ал орта жэне Yсак фермерлерге субсидиялар жетпейдi жэне жещлдетшген кре-диттерге де ие бола алмаИды. Буган бiрнеше кедергiлер бар:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- субсидияны алу Yшiн мемлекетпк кы-зметтердi цифрландыру аркылы жэне ше-неунiк пен тапсырушы арасында тiкелеИ баИланыс орнату Yшiн ецпзшген «Колдау» жYИесiнiц киындыгында, ягни оцы тек ком-пьютерлык технологиядан хабары бар фермер колдана алады. Себебi, багдарлама ЖСН терудi талап етед^ ал ауылшаруашылык ен-дiрiсiмен аИналысатындардыц кепшiлiгiнде бСн кана бар;

- жYЙеде космомониторинг деректерi боИынша ерiстердiц электрондык картала-ры жасалады. Оларды куратын багдарлама кебiнесе учаскелердщ келемiн азаИтады, нэтижесiнде фермерлердiц кепшшп 5-10 га «жогалтады», бул тек 50-100 га болатын шагын шаруашылыктар Yшiн ете мацызды келем;

-жYИемен жумыс iстеудiц техникалык аспектiлерi. Субсидияларды алу Yшiн жеке маман кажет, ол епшш бередi жэне акша-ныц тYсу уакытын бакылаИды. Iрi холдингке компьютер мамандарын жалдау киын емес, бiрак карапаИым шаруалар Yшiн бул мYм-кiн емес. Кебiнесе усак шаруашылыктарда ШК басшысыныц езi мамандардыц жепспе-ушiлiгi салдарынан есеп кисаппен езi аИна-лысады, есеп жYргiзедi, езi егедi, егiстеИдi, техника сатып алуды жYргiзедi. Бiр сезбен аИтканда, ол Yшiн компьютерде отыру, ерь сте жумыс iстеИтiн ешкiм болмаган кез-де етiнiмдi бакылау мYмкiн емес. Тагы бiр проблема бар-мемлекетпк кызметтер тегiн керсетiлуiне карамастан, жYЙенi паИдалану Yшiн акы телеуге тура келедь Сонымен катар, «Колдау» жYЙесiнiц иелерi 2020 жылы ез кызметтерi Yшiн телемдi бiрнеше есе арт-тырды [4].

Мемлекет Басшысы аИткандаИ, аграр-лык секторды дамыту Yшiн шет елдердiн озык тэжiрибесiн колдану кажет, осы туста А.А.АИтпаевамен келiсуге болады. Ол га-лымныц пiкiрi боИынша АКШ, Германия, Франция, Англия, Италия, Швеция сиякты дамыган елдер мыкты азык-тYлiк тэуелаздь гш курды жэне аталган мемлекеттердiц улт-тык зацнамасы аграрлык протекционизмдi

11 Стратегии обеспечения безопасности пищевой продукц http://selcoop.ru. (Дата обращения: 01.03.2022).

жэне ауыл шаруашылыгын мемлекетпк рет-теуд^ олардыц улттык азык-тушк нарыкта-рыньщ турактылыгы мен тиiмдiлiгiн камта-масыз етедi. Еуропалык Одак елдерiндегi ауыл шаруашылыгын мемлекетпк реттеудщ мазмуны да назар аударады. Ол мынадай шараларды кeздейдi: экономиканыц аграрлык секторы ешмше жогары баганы колдау, тауар eндiрушiлердщ табыс децгешн реттеу, салык салу саласындагы жещлдштер ЖYЙ-еа, азык-тушктщ жекелеген тYрлерiне эр-бiр ауыл шаруашылыгы тауарын eндiрушiге ж1бершепн квоталарды (аграрлык eнiм ен-дiрiсiшц ец жогары кeлемiн) белгiлеу [5, 12 б.].

Мысалы, Германияда «гамак eшмдерiшц кауiпсiздiгiн камтамасыз етудщ жен непзп кагидасы» бар. Бул кагидалар жYЙе шец-берiндегi жауапкершiлiктер мен рeлдердiц бeлiну принциптерiн айкын кeрсетедi жэне «тамак eнiмдерiнiц кауiпсiздiгiн камтамасыз ету жYЙесiнiц конструкциясы» негiзделетiн прек тiректерi болып табылады. Еуропа ел-дерiнде колданылатын осындай негiзгi каги-даларга мыналар жатады: азык-тYлiк пзбе-пнщ барлык буындарыныц eзара эрекеттесу принципi; кэсшкердщ жауапкершiлiк принципу бакылау принципi; тэуекелдi тэуелсiз гылыми багалау; тэуекелдердi багалау жэне тэуекелдердi баскару салалары арасында бeлу; ескерту принципi; тэуекелдердщ q ашык байланысы. Мэселен, мысалы, азык- К тушк пзбепнщ барлык буындарыныц eза- s ра эрекеттесу принципi eндiрiс процесiнiц q барлык кезецдерiнде зацды нормалар мен У бакылаудыц жабык жYЙесiнiц эрекетiн бол- ^ жайтын тамак, жем жэне кажеттi заттар ту- А ралы Кодекс бар екенш бiлдiредi.11 Германия о тэж1рибесш бiзде де пайдалану кажет деп Д санаймыз, сол аркылы тамак eнiмдерiн eн- Е дiрушiнiц жауапкершшпн арттыруга жэне Ь елдi каушаз тамак eнiмдерiмен камтамасыз В етуге болады. И

р

^орытынды В

Азык-тушк кауiпсiздiгiнiц де, тамак ка- §

уiпсiздiгiнiц де мацыздылыгы мен мацы- и

зын мойындай отырып, тамак кауiпсiздiгiн ф

камтамасыз ету Yшiн «Тамак кауiпсiздiгi р

туралы» КР Зацында азаматтык, экiмшiлiк А

жэне eзге де жауапкершiлiктi ^зде^ин са- s

пасыз, eмiрге жэне денсаулыкка зиянды та- к

мак eнiмдерiн eндiру Yшiн жауапкершiлiк №

туралы жеке тарауды карастыру кажет деп (

)

I. [Электронный ресурс] - Режим доступа. — URL: http:// 2

санаймыз.

Осылайша, елдi азык-тулш каушаздь пмен камтамасыз ету стратегиялык мацы-зды мемлекеттiк мiндет болып табылады, ол аграрлык секторды дамытуды кeздейдi. Аграрлык секторды дамыту жэне халыкты азык-тулш каушаздЫмен камтамасыз ету Yшiн:

- бiрiншiден, халыкаралык тэжiрибенi пайдалану керек;

- екшшщен, «Азык-тулш кауiпсiздiгi туралы» ^Р арнайы Зацы кабылдануы кажет;

- Yшiншiден, азык-тYлiк каушаздшн азык-тYлiк каушаздшнщ к¥рамдас бeлiгi ретшде аныктай отырып, «Тамак каушаздь ri туралы» ^Р Зацына сапасыз немесе адам

eмiрiне, денсаулыгына зиянды тамак ешм-дерiн eндiру Yшiн eндiрушiнiц жауапкер-шiлiгiн кeздейтiн арнайы тарауды енгiзу ке-рек;

- тeртiншiден, жеке косалкы шару-ашылыкты дамыту, усак ауыл шаруашылыгы тауарларын eндiрушiлерге олардыц ауыл шаруашылыгы eнiмдерiн eткiзуге кeмектесетiн кeтерме-баскару орталыктарын куру кажет. Сондыктан «Жеке косалкы шаруашылыктар туралы» арнайы ^Р Зацыц кабылдап, агроe-неркэсiптiк кешендi субсидиялауды кYшейту жэне ауыл шаруашылыгындагы техниканы, машина-трактортехника паркш толыгымен жацгырту кажет деп есептеймiз.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1. Единство народа и системные реформы - прочная основа процветания страны. Послание Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2021 года[Электронныйресурс] - Режим доступа. — URL: http://online.zakon.kz/.

2. Бирюков А.И. Условия и факторы обеспечения продовольственной безопасности России. Дисс. канд.экон.наук. - Саратов, 2001. - 204 с. [Электронныйресурс] - Режим доступа. — URL: https://www.dissercat.com/content/. (Дата обращения: 01.03.2022).

3. Еркинбаева Л.К. Аграрные правоотношения в Республике Казахстан: Дисс. канд. юрид.наук. - Алматы, 2008. - 354 с.

4. Ж. Дайрабаев: Господдержка стимулирует крупное производство, мелкие КХ остаются «за бортом». [Электронный ресурс] — Режим доступа. - URL: https://go.mail.ru/.

™ (Дата обращения: 01.03.2022).

™ 5. Айтпаева А.А. Научное обоснование прогнозных сценариев обеспечения региональ-g ной продовольственной безопасности: монография. — М.:КНОРУС; Астрахань: АГУ, ИД ™ «Астраханскийуниверситет», 2016. — 152с.

OI

Z

i REFERENCES

s

z 1. Edinstvo naroda i sistemnye reformy - prochnaya osnova procvetaniya strany. Poslanie

о Prezidenta Respubliki Kazahstan ot 1 sentyabrya 2021 goda [The unity of the people and systemic

g reforms are a solid foundation for the prosperity of the country. Message of the President of the

>g Republic of Kazakhstan dated September 1, 2021] Retrieved from // http://online.zakon.kz / [in

о Kazakh].

2. Biryukov A.I. Usloviya i faktory obespecheniyaprodovol 'stvennoj bezopasnosti Rossii. Dis.

c na sosk. uchenoj stepeni k. e. n., Saratov, 2001. - 204 c. Biryukov A.I. Conditions and factors of

< ensuring food security in Russia.Dis.onsosk.degree of Candidate of Economics, Saratov, 2001. -

¡5 204p.]dslib.net/e. Retrieved from //http://www.dslib.net/e. [in Russian].(Accessed: 01.03.2022).

£ 3. Erkinbaeva L.K. Agrarnye pravootnosheniya v Respublike Kazahstan: Diss na soisk. uchenoj

tj stepeni k.yu.n., Almaty, 2008. - 354 s. [Erkinbayeva L.K. Agrarian legal relations in the Republic

о of Kazakhstan: Diss on the job. academic degree of Candidate of Law, Almaty, 2008. - 354p.] [in

0 Russian].

$ 4. ZH.Dajrabaev: gospodderzhka stimuliruet krupnoe proizvodstvo, melkie KKH ostayutsya

¡5 «za bortom» [Zh.Dayrabaev: state support stimulates large-scale production, small farms

P remain "overboard"] go.mail.ru//. Retrieved from https://go.mail.ru/ [in Russian].(Accessed:

Ь 01.03.2022).

5. Ajtpaeva A.A. Nauchnoe obosnovanie prognoznyh scenariev obespecheniya regional'noj

1 prodovol 'stvennoj bezopasnosti: monografiya. —M.:KNORUS; Astrahan': AGU, ID «Astrahanskij (5 universitet», 2016. — S. 12. [Aitpaeva A.A. Scientific substantiation of forecast scenarios for m ensuring regional food security: monograph. - M.:KNORUS; Astrakhan: ASU, Publishing House

"Astrakhan University", 2016. -152 p. [in Russian].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.