CC BY
19
З.Ю. Хебуллаева1, Г.А. Тусупбекова1, А.Ж. Молдакарызова2,
А.М. Рахметова3, Ж.Т. Абдрасулова1, Б.Б. Аманбай1 'Казахский Национальный университет имени аль-Фараби 2Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова 3Карагандинский государственный университет имени Е.А. Букетова
ПРИМЕНЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКИ АКТИВНЫХ ДОБАВОК ДЛЯ УКРЕПЛЕНИЯ ИММУНИТЕТА У БОЛЬНЫХ САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ
Резюме: Одним из наиболее важных вопросов является обеспечение безопасности общественного здоровья. В настоящее время наблюдается высокая заболеваемость диабетом. Следует отметить, что единственным фактором, влияющим на здоровье человека сегодня, является загрязнение окружающей среды, недоедание, широкое использование вредных кислот от химического производства.
Известно, что эти факторы приводят к хроническим заболеваниям. В этой статье рассматриваются определение, профилактика и эффективное лечение диабета. Ключевые слова: сахарный диабет, инсулин, стресс, наследственность, , минерал, глюкометр, глюкозурия, ацетонурия, глюкоза, коронавирус, магний
Z.Y. Khebullayeva1, G.A.Tussupbekova1, A.Zh. Moldakaryzova2, A.M. Rakhmetova3, Zh.T. Abdrassulova1, B.B. Amanbay1 'al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National Medical University 3E.A. Buketov Karaganda State University, Kazakhstan
THE USE OF BIOLOGICALLY ACTIVE ADDITIVES TO STRENGTHEN THE IMMUNE SYSTEM IN PATIENTS WITH DIABETES MELLITUS
Resume: The one of the most important issues is ensuring the safety of public health. Currently, there is a high incidence of diabetes. It should be noted that the only factor affecting human health today is environmental pollution, malnutrition, and the widespread use of harmful acids from chemical production. These
factors are known to lead to chronic diseases. This article discusses the definition, prevention, and effective treatment of diabetes. Keywords: diabetes mellitus, insulin, stress, heredity, mineral, glucometer, glucosuria, acetonuria, glucose, coronavirus, magnesium
ЭОЖ 615.322
Иммунитетт ны^айтуда флавоноидтарды крлданудын, ерекшелктер1
X.F. Эл1баева1, Г.А. Тусупбекова1, А.М. Рахметова2, А.Ж. Молдакарызова3, С.Т. Тулеуханов1, Н.Т.Аблайханова1, З.Ю. Хебуллаева1
'дл-Фараби атындат Казак ¥лттыкуниверситет'1
2Е.А. Бекетов атындагы Караганды мемлекеттiкуниверситет'1
3С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет'1
Бул шолу макалада ка sipri иммуномодуляциялык фитопрепараттарды пайдалану тшмдшпн баFалау карастырылады. Иммуномодуляциялаушы фитопрепараттардын перспектива кездерУн б1р1 - курамында флавоноидтар бар дэршк ес1мд1ктер болып табылады, олар ес1мд1ктерде кен таралуына жэне к¥рылымдык эртурлшпне байланысты каз1рп уакытта зерттеушшердщ басты назарында болуда.
Туй1нд1 сездер: флавоноидтар, бактерия, иммундык тапшылык, иммуномодулятор, иммунобелсенд1рпштер
Дуниежуз1л1к денсаулык сактау уйымынын (ДД¥) усыныстары бойынша эрб1р мемлекеттщ стратегиялык кау1пс1зд1г1 фармацевтикалык наpыктаFы отандык препараттардын 20% улес1нде камтамасыз етшед1 [1]. Алайда, Казакстан Республикасынын (КР) фармацевтикалык наpыFы курылымында 17,6 млн. адам мекендеген кезде, отандык енд1рушшер КР Мемлекетт1к реестр1не енг1з1лген эр турлi дэр1-дэрмектерд1н 11% - ын Fана шыFаpады [2]. Баска елдермен жэне ДД¥ усынFан денгеймен салыстыpFанда, Казакстаннын отандык енеркэс1б1 усынылFан денгейден ек1 есе темен,
мысалы, халык саны 39 млн.адам болатын Испанияда енд1р1лет1н препараттардын улеа 62% - ды, Францияда (57 млн. адам) - 53% - ды, Ресейде (142 млн.) - 35% - ды курайды. Отандык фармацевтикалык енд1р1ст1 дамыту жешндеп мэселен сэтт1 шешу, елд1н табиFи ес1мд1к ресурстарын игерумен, технологияларды эз1рлеумен жэне жана дэр1л1к ес1мд1к препараттарын енд1румен тыFыз байланысты. К,аз1рг1 уакытта дэршк ес1мд1к шик1заты нег1з1нде б1регей отандык дэршк препараттар енд1румен 25 кэапорын айналысса да, енд1р1с аз жэне отандык дэршк заттардын
жалпы телемЫщ 19% - ын курайды. Онын шЫде КР Мемлекеттк реестрiнде дэршк препарат ретЫде ^ркелген - 72 %, дэршк субстанция - 11% жэне алым ретiнде 16% [2]. Дэршк тYрлердiн формалары бойынша ассортименттi жуйелеу барысында Казакстанда препараттардын басым белт дэрiлiк eсiмдiк шикiзаты тYрiнде (20%), сондай-ак фитошэй тYрiнде (18%) eндiрiлетiнi кeрсетiлген, екiншi орында eндiрiс бойынша суйык дэрiлiк турлер тур: тунбалар (16%), сироптар (9 %) жэне сыртка колдануFа арналFан суйыктыктар (4%), катты дэрiлiк турлер тYрiнде таблеткалар (6%), суппозиторийлер (9 %).
К,азакстаннын, фармацевтикалык нарыFын талдау кымбат туратын импорттык дэрi-дэрмектердiн пайдасына, сондай-ак eсiмдiк шикiзатынан препараттар eндiрiсiн дамыту кажеттЫпн кeрсеттi, eйткенi Казакстан жеткiлiктi шиюзат базасына ие, оны пайдалану кажет [3].
Дэрiлiк заттарды алудын аукымды кeзi- Казакстаннын жабайы eсетiн флорасы, 6000 мынFа жуык тYрiн камтиды. Олардын кeпшiлiгi фитохимиялык аспектiде жэне биологиялык белсендiлiкке катысты нашар зерттелген [4]. Будан баска, eзiнiн аумактык-географиялык жаFдайынын ерекшелiктерiнен баска Казакстан Республикасы
биологиялык белсендi заттар (ББЗ) тYрiнде корFау куралдарын eндiруге ыкпал ете™, эртYрлi климаттык аймактардын алмасуына байланысты, eсiмдiк шикiзатынан дэрiлiк препараттар eндiруге арналFан перспективалык база болып табылады.
0амд^ердщ биологиялык белсендi заттары органикалык косылыстардын тYрлi кластарымен - алколоидтар, гликозидтер, илк заттары, сапониндер, флавоноидтар, кумарин, органикалык кышкылдар, витаминдер, эфир майлары, пектиндер, лигниндер жэне баска да заттармен бершген. Олар аFзадаFы кышкылдык-сштшк тепе-тендiктi колдайды, атеросклероздын дамуын алдын алады, бактерицидтi, жел айдайтын, несеп айдайтын, eт айдайтын, ауруды басатын, тыныштандыратын жэне какырык тYсiретiн дэршер ретiнде пайдаланылады, жаралардын жазылуын тездетед^ асказан-iшек жолынын секреторлык кызметiн реттейд^ жYрек кызметiн ынталандырады, кабынуFа карсы, кан тамырларын кенейтетiн, тамырлы ньтайтатын жэне фармакологиялык эсердiн баска да тYрлерiне ие болады. Дурыс колданFанда eсiмдiк препараттары синтетикалык препараттарFа караFанда жумсак эсерге ие, жэне теп жаFдайда, тэуелдiлiк пен аллергия тудырмайды [5]. Осынын аркасында кeптеген ауруларды кешендi емдеуде фитотерапияны колдану олардын eршуiнiн жэне аскынулардын алдын алуFа экеледi.
Флавоноидтар - бул курылымдык эртYрлiлiкпен, жоFары жэне эр тYрлi белсендiлiк пен тeмен уыттылыFымен сипатталатын табиFи феноликалык косылыстардын ен теп таралFан класы. Флавоноидтардын биологиялык эсерУн баFыты эртYрлi курылымдардын физика - химиялык касиеттерiмен, онын iшiнде молекулалардын конформацияларымен байланысты, олардын болуы, мысалы, радиопротекторлык жэне антиоксиданттык касиеттердi камтамасыз етедi [6]. Флавоноидтар eсiмдiктерде, жемiстерде, гYлдерде, тукымдарда, сабактарда жэне eсiмдiктердiн тамырларында болады, олардын жануарлар мен адам аFзасына тYсу кeзi болып табылады. Гликозилденген (гликозидтер) жэне гликозилденген емес (агликондар) тYрлерде флавоноидтар тебЫесе гYлдердiн, жапырактардын, дiндердiн (сабактардын), eсiмдiктердiн тамырларынын, тукымдары мен жемiстерiнiн эпидермалдык жасушаларында жинакталады. Бул ретте суда ертштп тeмен болFандыктан агликондар непзЫен май тамшылары мен балауыз кабаттарында окшауланады. Флавоноидтар антиаллергиялык, антиканцерогендi, кабынуFа карсы жэне вируска карсы касиеттерге ие екенi белгiлi [7].
Флавоноидтардын эсерЫ зерттеу олардын эртYрлi eмiрлiк процестерге, жеке жасушаларFа да, денеге де эсерЫ тигiзетiнiн кeрсетедi. Флавоноидтарды тутынумен эртYрлi аурулардын (жYрек-кан тамырлары, онкологиялык, неврологиялык,) таралуы арасындаFы байланысты эпидемиологиялык зерттеулер екiжакты нэтиже алуFа мYмкiндiк бермесе де, жануарлар эксперименттерЫде, сондай-ак ерiктiлердiн зерттеулерiнде кейбiр флавоноидтардын алдын-алу Yшiн жэне тiптi тYрлi ауруларды емдеу колдануFа болатындыFы туралы накты дэлелдер алынFан [8]. 0амд^ер полифенолдарынын арасында флавоноидтар eте консервативт курылымы бар заттардын eте тар тобын бiлдiредi, бiрак колда бар мYмкiндiктер шегiнде табиFат кeптеген вариацияларды жасады. Кейбiр биологиялык манызды реттегштерге жакын eлшемдерге ие бола отырып, флавоноидтар стероидтармен, аденозин туындыларымен жэне баска да ш^ын мeлшердегi молекулалармен баскарылатын ферменттер мен жасушалык сигнал беру компоненттерУн жумыс iстеуiне эсер етуi мYмкiн. Флавоноид молекуласындаFы гидроксил топтарынын орналасуындаFы eзгерiстер, олардын белоктардын реттеушi сайттарымен eзара эрекеттесуiне ыкпал ете™ молекула бетiнде зарядтын таралуында осындай конфигурациялар жасауFа мYмкiндiк бередк
Флавоноидтар, сонымен катар биологиялык мембраналардын гидрофобты жэне интерфазалык аймактарына ене алады, сонын аркасында осы заттардын жасушалардаFы кeптеген процестерге eте тиiмдi эсерi болады [9]. Мундай эсерд^ тиiмдiлiгiне флавоноидтардын плазмалык мембраналардын ерекше курылымдарымен eзара iс-кимыл жасау кабшеттЫпнщ аркасында кол жеткiзiлуi мYмкiн, тептеген рецепторлар мен жасушалык сигнал беру компоненттерi шоFырланFан липидтi рафт деп аталады. Рафт аймаFында липидтi кышкылдын физикалык-химиялык касиеттерiне эсер ете отырып, флавоноидтар жекелеген мембраналык белоктардын жумыс iстеуiне, сондай-ак осы белоктардын бiр -бiрiмен eзара эрекеттесуге жэне функционалдык ансамбльдердi калыптастыруFа эсер етуi мYмкiн. Флавоноидтар токсикалык прооксиданттардын, УФ-радиациянын жэне баска да закымдаушы факторлардын эсерiнен метаболизм бузылFан жасушалардаFы тоты^у стресстiн дамуына кедергi келтiретiн ^шт антиоксиданттар болып табылады. Флавоноидтардын антиоксиданттык касиеттерi осы молекулалардын бос радикалдарды устап туру кабiлетiмен де, тоты^ процестерiне катысатын eзгермелi валенттшк металдарынын катиондарымен де байланысуы мYмкiндiгiмен аныкталады. Бiр кызыFы, металдармен кешендерд^ пайда болуымен флавоноидтардын антиоксиданттык касиеттерi кYшейедi. Осылайша, флавоноидтардын металлдык кешендерде ерюн флавоноидтар иелiк етпейтiн,супероксидтi дисмутаза белсендiлiгi байкалады [10]. Аз мeлшерде металдар болFан кезде, олардын флавоноидтармен кешендерi липофильдi жэне биологиялык мембраналарды корFауFа ыкпал ете отырып, липидт кышкылFа батырылуы мYмкiн. Металдардын артык болуы жаFдайында тYзiлетiн кешендер, керiсiнше, суда ерiгiштiгi жоFары жэне тоты^дын еритiн eнiмдерiмен eзара эрекеттесуге кабшетп.
Флавоноидтардын антиоксиданттык эсерi осы заттардын аскын тотыFу процестерiне тiкелей эсерiмен шектелмейдi. Флавоноидтардын тотыFуы стресстен клеткалык корFаудын табиFи механизмдерiн белсендiруге кабшеттшп неFурлым тиiмдi болып табылады. Флавоноидтардын эсерЫен каталаз, супероксиддисмутаза, глутатионпероксидаза жэне т.б. сиякты ферменттердiн экспрессиясы артады. Керiсiнше, рак жасушаларында кейбiр флавоноидтар антиоксиданттык ферменттерд^ белсендiлiгiн тeмендетедi, бул тоты^у стресстiн
дамуына экелед1 жэне олардын апоптозына ыкпал етед1. Осылайша, флавоноидтардын ен танкаларлык каб1леттер1н1н б1р1 - калыпты жасушалардын метаболизм1н калыпка келт1ру, егер ол бузылFан болса, б1рак олардын метаболизм1н бузу аркылы рак жасушаларын елт1ру. Мумк1н, бул эволюция процесЫде пайда болатын, аFзаны коpFаудын табиFи механизмдер1н1н 1ске косылуынын аркасында кол жетк1з1лед1 [11-13].
Жануарлар мен адам эволюциялык процесс бойы флавоноидтарды тутынады жэне бул заттар аFзанын 1шк1 ортасынын туракты курамдас бел1г1 болып табылады жэне калады. Олар жеткпеушЫкщ айкын синдромы байкалатын жэне белг1л1 бiр аурулар дамитын витаминдер сиякты кандай да б i р процестердщ м1ндетт1 катысушылары бола алмады, б1рак флавоноидтар калыпты ем1р суруге кажет. АFзаFа тускенде, олар жасушалык сигнал беру, гендер экспрессиясы, эртурл i метаболикалык женелт1мдер сиякты кептеген процестерге косылады, сондай-ак аFзаны паразиттер мен инфекцияларды ену1нен коpFайды. Флавоноидтерд1н KабынуFа карсы эсер1не улкен мэн бершед1, онымен олардын KабынуFа карсы, жараны басатын, ыстыкты тус1рет1н жэне туткыр эсер1 байланысты болуы мумк1н. Со^ы жылдары антибиотиктерге тез1мд1 бактериялык штамдар санынын есу1 байкалады, бул кептеген ауруларды емдеуде косымша киындыктар туFызады [14]. Бул проблеманы шешуд1н б1рнеше жолы бар, онын 1ш1нде жана дэр1л1к препараттарды жасау немесе бар препараттарды модификациялау кыска мерз1мд1 дем алуFа мумк1нд1к беред1. Бактериялык инфекцияFа адам аFзасынын тез1мд1л1г1н аpттыpуFа кабшетп агенттер немесе бактериялык турактылык механизмдерЫ басуFа баFытталFан косалкы агенттер куруды болжайтын тэс1лдер перспектива болып табылады. Осы баFыттаpды дамыту уш1н кажетп касиеттер1 бар табиFи ен1мдерд1 1здеуд1н манызы зор. Полифенолды косылыстаpFа бай ес1мдк материалдары кептеген Fасыpлаp бойы бактериялык ауруларды емдеу уш1н колданылады. Олардын кейб1реулер1 патогенд1 штаммдардын вируленттк касиеттер1н темендетуге немесе аFзанын коpFаныс куш1н аpттыpуFа кажетт1 каб1леттерге ие. Мысалы, 10 мкг/мл-ден кем концентрацияларда бактериялардын есу1н басатын заттар фармакология уш1н улкен кызыFушылык тудырады [15]. Алайда, кейб1р флавоноидтар, мысалы, пандуратин А, бакктериялардын есу1н 0,1 мкг/мл аз концентрацияда бэсендетуге каб1летт1, бул Staphylococcus aureus-да керсет1лген.
Полифенолды косылыстардын бактеpияFа карсы эсер ету механизм^ тус1нд1рет1н б1рнеше теориялар бар. Кабылдаушы жасушалар сутег1 аскын тотыFы енд1р1с1н1н басталуына байланысты, катехиндер бактериялардын плазмалык мембранасын закымдауы мумк1н деп саналады. Осылайша, актиномицеттер мен кандида штаммдары катысты сутег1 тотыFы ен1м1мен байланысты катехиндерд1н микробка карсы белсендшп (0,5 мг/мл) керсет1лд1. Осы эффект! пайдалана отырып, курамында катехина бар бактерицида гель жасалды [16]. Алайда осы механизм эмбебап емес. Кер1с1нше, антиоксиданттык касиеттер1н1н аркасында полифенолды косылыстары бар ес1мд1к сыFындылаpы бактерияларды сутег аскын тотыFуынан коpFайды. Сондай-ак еамдк полифенолдарынын тэуелс1з антиоксиданттык жэне бактерицидтк эсер1н1н мысалдары бар. Осылайша, проантоцианидтер мен танниндерд1н кеп мелшер1н камтитын schotia latifolia тропикалык ес1мд1кт1н дНнен алынFан сыFындысы кушт1 анти-оксидантты эсерге ие, нэтижес1нде ортадан сутег1 тоты^ы, азот тотыFы, липидтерд1н тотыFу ен1мдер1 сиякты агенттер ти1мд1 жойылады. Осыпан карамастан, керсет1лген сыFынды грам-тер1с жэне грам-он бактеpиялаpFа катысты бактеpияFа карсы белсендшк керсетт1.
Флавоноидтардын бактеpияFа карсы белсендЫп бактериялардын плазмалык кабыкшасынын закымдалуымен байланысты, нэтижес1нде прополистен алынFан бактерицида флавоноид галандинн1н мысалында керсет1лгендей, цитоплазмадан калий шытады. Staphylococcus aureus KабыFындаFы липотейхо кышкылдарынын бей1мделу1не байланысты бактериялык кабыpFа мембранасынын KуpылымындаFы бузылулар жэне жасушалар лизис1 галлат эпигаллокатехинн1н (EGCG) жасыл шайынын бактерицидт1к катехин эсер1 кез1нде де байкалды [17]. Полифенолдардын бактериостатикалык жэне т1пт1 бактерицидт1к эсерЫн таFы б i р себеб1 осы агенттерд1н жасушалардын агрегациясын жэне мембраналардын закымдануын бастау каб1лет1 болуы мумюн. Осындай эрекет EGCG енделген фосфатидилхолин липосомаларында да табылды. Бактерицидтк белсендшп аз баска катехиндер жасуш^а немесе липосомаFа осындай эсер тудырмады. Турл1 фосфолипидт1 липосомалардын агрегациясы
изофлавондардын эсер1нен де байкалды. Кейб1р флавоноидтар, мысалы, кверцетин, катехин, таксифолин, тем1р катиондарынын катысуымен агрегацияны жэне т1пт1 баяу мембраналарды косуFа каб1летт1, олар кершл мембpаналаpFа «беютшген» ек1 флавоноид молекулалары арасында кеп1р кура алады. Кальций катиондары мембраналардын адгезиясы процессе ыкпал ету1 мумк1н, ейткен1 олар липидтерд1н фосфатты топтары аpасындаFы кеп1рлерд1 калыптастырады. Жасушалардын агрегациясы корект1к заттардын кол жет1мд1л1г1н1н темендеу1 жэне т1ршшк эрекет1 ен1мдер1н1н жиналуы салдарынан олардын есу1н басуFа жэне жоюлуFа экелу1 мумк1н. Будан баска, EGCG катысуымен жасушалар Fана емес, сонымен катар бактериялардан бел1нген жекелеген акуыз молекулалары агрегациясы мумюн, сонын нэтижес1нде олардын ферментативт1 белсенд1л1г1н1н тежелу1 байкалады. Кейб1р флавоноидтар бактериялык жасушалардын белг1л i б i р акуыздарымен езара эрекеттес1п, олардын жумыс 1стеу1н1н бузылуын туындататыны аныкталды. Сонымен, эпикатехин-галлат (EGCG) Staphylococcus aureus кабыFы аркылы ешп, пенициллин-байланыстырушы белок кызмет1н бузады, бул пенициллин катарынын антибиотиктер1не пенициллин-туракты штаммдардын сезiмталдыFын кушейтед1 [18]. Дэршк альпинийден (Alpinia officinarum) алынFан флавоноид галангиннын (galangin) бактериялардын антибиотиктерге (пенициллиндер, цефалоспориндер жэне т.б.) тез1мдш1пн аныктайтын фермент - ß-лактамазанын белсендшпне катысты Staphylococcus aureus-н антибиотиктерге тез1мдш1пн жене алатын каб1лет1 бар.Сол сиякты, белсендЫп аз байкалFан кверцетин мен байкалеин бар.
Флавоноидтар бактериялык жасушалардын генетикалык аппаратынын жумысын бузуы мумюн. Сонымен, катехиндер, эс1ресе EGCG, бул акуызды АТФ-байланыстырушы сайтымен езара эрекеттест, бактериялык ДНК гиразасынын белсенд1л1г1н тежей алады. EGCG жоFаpы белсенд1л1г1 осы катехиншн бензопиран сакинасы гиразанын белсенд1 сайтына терен ену кабулет1не байланысты [19]. Соялык изофлавондар Staphylococcus aureus цитоплазмасында I жэне II топоизомеразаларды белсенд1 емес етуге каб1летт1, олар жасушада ДНК жэне РНК санынын ек1 есе темендеуЫе экелед1 [20]. Кверцетин мен апигениншн антибактериалды белсендшт осы флавоноидтардын D-аланил-D- аланин-лигазу (D-Ala-D-Ala-ligase) осы ферментт1н ДНК байланыстыру сайтымен бэсекелест1к езара эрекеттесу жолымен тежеуге каб1летт1л1г1мен байланысты. Флавоноидтар морин, силимарин (silymarin), байкалеин, силибинин (silibinin), римантадин (rimantadin, эйг1л1 вируска карсы ремантадин агентмен шатастырманыз), амантидин (amantidin) жэне эпикатехнин E.coli-нiн F1F0 мембраналарынын АТФ
синтездерЫ тежей алады, осылайша жасуша куатын бузады [21].
Флавоноидтар бактериялардын мембраналык липидтерУн синтезЫе катысатын тYрлi ферменттердiн жумыс icrey^ бузады. Мысалы, Кытай мен Кореяда еселн кеciлген уйенкi жапырактарынан (Acer truncatum) жаcалFан полифенол cыFындыcы бактериялардын май кышкылдарынын NADPH-тэуелдi синтезЫе катысатын бета-оксоацил - протеин-редуктазаны (FabG) тежейдi. Флавоноидтар NADPH осы ферментпен езара эрекеттесуге кедергi келлредк Осынын нэтижеciнде тек грам-он жэне грам-терк бактерияларFа Fана емес, сонымен катар кейбiр зендерге катысты к^шл цитоуытты эсер байкалады [22]. Кверцетин, апигенин жэне сакуранетин (sakuranetin-флавононон, ^рште бар) мембрана липидтерiнiн cинтезiне катысатын, осы акуыздын субстрат-байланыстырушы сайттарымен гидрофобты езара эрекеттеcудiн аркасында Helicobacter pylori-ден бета-гидроксиэтил-тасымалдаушы белоктын (HpFabZ) белcендiлiгiн бэсендетуге кабiлеттi. Бутеин (butein), изоликвиртигенин (isoliquirtigenin) жэне фисетин (fiseti n) флавоноидтары Mycobacterium tuberculosis коса алFанда, жасушада мембраналык липидтердi ендiру Yшiн кажеттi май кышкылдарынын (FAS-II) синтазы жумысына катысатын Rv0636 дегидратазасын тежеудiн аркасында, эртYрлi бактериялардын есуЫ бэcендетедi. Нарингенин, эриодиктиол жэне таксифолин флавоноидтары бактериялардын майлы кышкылдарынын биосинтезЫе катысатын бета-кетоацил-кетергiш синтазы (KAS) белсендшпн бэсендетуге кабiлеттi. Осынын аркасында аталFан флавоноидтар Enterococcus faecalis-ке карсы бактерицидтк эсер керcетедi. K1азiргi уакытта адам аFзаcындаFы патологиялык процеcтердiн ерекшелт екi езара байланысты тенденциянын болуы болып табылады: созылмалы жукпалы аурулар санынын еcуi (шартты - патогендi немесе оппортуниcтiк микроорганизмдерден пайда болатын) жэне халыктын иммунологиялык резиcтенттiлiгiнiн темендеук Иммундык жYЙеде бузылулар созылмалы инфекциялык кабыну процеcтерiнде жэне аскынулардын дамуында манызды рел аткарады. Kазiргi уакытта иммундык тапшылыкка байланысты аурулар мэселес медициналык - элеуметтiк болып есп. Иммундык тапшылык кYЙлерi-аFзанын бетен антигендк агреccияFа карсы тура алмауы кезЫде пайда болатын симптомдардын алFашкы жэне еюншл кешендерi [23].
Клиникалык практикада экзогендi, эндогендi жэне химиялык таза (синтетикалык) иммуномодуляторлар
(иммунобелcендiргiштер) колданылады. Экзогендерге микробтык немесе еciмдiк тектес препараттар, нуклеин кышкылдары жатады. Эндогендерге-цитокиндер мен иммунорегуляторлык пептидтер жатады. Химиялык таза (синтетикалык) иммуномодуляторлар (иммуностимуляторлар) ен кау^аз жэне тиiмдi болып
табылады, олардын арасында темен молекулалык жэне жоFары молекулалык косылыстарды атап айтуFа болады [24]. Будан баска, барлык иммунотропты дэрiлiк заттарды 2 топка белуге болады: иммуноактивт терапияда колданылатын жэне метаболикалык терапияда колданылатын. Осы ж^емедеп фитопрепараттар иммундык компетенттi жасушалардын метаболизмЫе эсер ететiн иммундык жYЙенiн спецификалык емес стимуляция куралдарына жатады. Бул жаFдай бiр жаFынан олардын кYрделi кYрделi курамымен; еюншл жаFынан, эрекет ету механизмi туралы накты керiнicтiн болмауымен тYciндiрiледi. Интерферон синтезУн кейбiр индукторлары еciмдiктен (госсипол) пайда болса да, иммунометаболикалык терапияда колданылатын кептеген заттар еамд^ерде синтезделп жинакталады. 0ciмдiк тектес иммуномодуляторлар (иммуно^шейтюштер) эртYрлi биологиялык активтi заттар бар болуына байланысты аFзаFа жумсак эсер етедi жэне иммундык жауаптын бузылFан функцияларын калпына келтiредi. 0ciмдiк
иммуномодуляторлары (иммунокYшейткiштер) гуморалдык жэне жасушалык иммундык жауаптарFа да, аFзанын спецификалык емес резистенттшк факторларына да эсер етедк фагоцитоз, комплемент жYЙеci, клеткалар-киллер, интерферон cинтезi [25].
Kазiргi уакытта эртYрлi, сонын iшiнде созылмалы жукпалы-кабыну ауруларынын фарматерапиясын тандау кезiнде еамд^ен алынатын иммунотропты дэрiлiк заттарFа назар аударады, ейткенi олардын фармакологиялык тшмдшпшн кен cпектрi, эдетте, жаFымcыз эсерлерд^ болмауымен жэне барлык жаcтаFы топтарда емделушшерде колдану мYмкiндiгiмен YЙлеcедi. Созылмалы жукпалы аурулардын клиникалык керiнicтерiнiн алуан тYрлiлiгiн, аскынулардын жиiлiгi мен ауырлык дэрежеciн ескере отырып, емдеу тактикасы кебiнеcе пациенттiн иммундык мэртебеciнiн жай-^шмен аныкталады. ОcыFан байланысты созылмалы инфекциялык-кабыну ауруларын емдеу Yшiн фитопрепараттар ерекше кызыFушылык тудырады, олардын фармакологиялык тшмдЫп инфекциялык агентке (вирустар, патогендi бактериялар, зендер жэне т.б.) тежеушл эсер ретiнде, сонымен катар, аFзанын иммундык жYЙеciне колайлы эсер етедк Бул дэрiлердiн барлыFы тек емдеу y^1^ Fана емес, патогендiк микроорганизмдерге карсы жоFары белcендiлiктi Fана емес, сонымен катар айкын иммуностимуляциялык касиеттерд^ болуына байланысты бiркатар созылмалы инфекциялык жэне кабыну ауруларынын алдын-алу y^i^ де колданылады.
Фитотерапияны иммунокоррекцияда колдану перспективалы болып табылады, ол аурудын ершуЫщ жэне онын аскынуынын алдын алуFа экелуi мYмкiн. 0ciмдiк препараттарын дурыс колданFанда, синтетикалык препараттардан караFанда, жумсак эсерге ие жэне тэуелдiлiк пен аллергия тудырмайды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Ж.Татымханкызы, Ж.Иманкулова «Жас-Ай» журналы. KазакcтандаFы фармацевтика.- 2013. - №6. - 22-23 бет
2 Государственный реестр лекарственных средств [Электронный
ресурс]: http://www.dari.kz/category/gos_reestr_excel(датаобра щения:15.09.2015 г.)
3 Лосева И.В. Сырьевая база лекарственных растений Казахстана и ее рациональное использование. Учебно-методическое пособие. - Караганда. - 2008. - 110 с.
4 Дикорастущие полезные растения Казахстана (каталог) /тоставители: Грудзинская Л.М., Есимбекова М.А., Гемеджиева Н.Г., Мукин Б. - Алматы, 2008. - 100 с.
5 Abo-Elmatty D.M., Essawy S.S., Badr J.M., Sterner O. Antioxidant and anti-inflammatory effects of Urtica pilulifera extracts in type2 diabetic rats //Journal Ethnopharmacology. -2012, № 142(1). -Р. 65-71.
6 Bouqziz M. // Phytochemistry. 2002. V. 60. P. 515-520
7 Man H.H., Bishoff F.A., ВосЬ^ B.S., Kroonig G.F. // Ph^toch^mist^. 2002. N 6. Р. 487-491
8 Куркин В.А. Современные аспекты химической классификации биологически активных соединений лекарственных растений // Фармация. - 2002. - Т. 50. - № 2. -С. 8-16.
9 Stéphane Quideau etc. // Plant Polyphenols: Chemical, Biological Activities, and Synthesis; Angewandte Chemie Int. Ed., 50, 586-621;
10 Корулькин Д.Ю. Природные флавоноиды. Новосибирск, 2007, 250 с.
11 Макарова М.Н., Макаров В.Г. Молекулярная биология флавоноидов (химия, биохимия, фармакология): руководство для врачей. - СПб., 2010. - 428 с.
12 Flavonoids: Chemistry, Biochemistry, and Applications / Edited by 0yvind M. Andersen and Kenneth R. Markham. - Boca Raton; London; New York: CRC Press Taylor & Francis Group, 2006. - 1197 p.
13 Shahat А.А., Reezah B.S., Bottar R. Т // Pl^tad^is^. 2002. № 6. Р. 539-542.
14 Abdrassulova, Zh.T., Rakhmetova, A.M., Tussupbekova, G.A., Imanova, E.M., Agadieva M.S., Bissalyyeva, R.N. Identification of fungi storage types by sequencing method. Journal of Pharmaceutical Sciences and Research 10(2), (2018), 689-692.
15 Rios, J. L., Recio M. C. (2005) Medicinal plants and antimicrobial activity, J.Ethnopharmacol., 100, 80-84.
16 Tamura, M., Saito H., Kikuchi K., Ishigami T., Toyama Y., Takami M., Ochiai K. (2011) Antimicrobial activity of Gel-entrapped catechins toward oral microorganisms, Biol.Pharm.Bull., 34, 638643.
17 Тусупбекова Г.А.Тулеуханов С., Аблайханова Н.Т., Ыдырыс Э. Абдрасулова Ж.Т. Study of the chronic toxicity of the "Virospan" drug// International Journal of Biology and Chemistry 2018, №2, 11-том, -С.83-88.
18 Bernal, P., Lemaire S., Pinho M. G., Mobashery S., Hinds J., Taylor P. W. (2010) Insertion of epicatechin gallate into the cytoplasmic membrane of methicillin-resistant Staphylococcus aureus disrupts penicillin-binding protein (PBP) 2a-mediated beta-lactam resistance by delocalizing PBP2, J.Biol.Chem., 285, 24055-24065.
19 Gradisar, H., Pristovsek P., Plaper A., Jerala R. (2007) Green tea catechins inhibit bacterial DNA gyrase by interaction with its ATP binding site, J.Med.Chem., 50, 264-271.
20 Wang, Q., Wang H., Xie M. (2010) Antibacterial mechanism of soybean isoflavone on Staphylococcus aureus, Arch.Microbiol., 192, 893-898.
21 Тусупбекова Г.А., Рахметова А.М., Молдакарызова А.Ж., Алшынбекова Г.К., С.Т. Тулеуханов, Г.С. Ашимханова, А.С. Кударинова Основные свойства иммуномодулирующих фитопрепаратов и эффективность их применения // Вестник КазНМУ", - 2019, №1, стр. 481 - 485.
22 Zhang, F., Luo S. Y., Ye Y. B., Zhao W. H., Sun X. G., Wang Z. Q., Li R., Sun Y. H., Tian W. X., Zhang Y. X. (2008) The antibacterial efficacy of an aceraceous plant [Shantung maple (Acer truncatum Bunge)] may be related to inhibition of bacterial beta-oxoacyl-acyl carrier protein reductase (FabG), Biotechnol.Appl.Biochem., 51, 73-78.
23 Jiang, W. Immune regulation of avian influenza vaccine in hens using Hypericum perforatum L. methanol extraction / W. Jiang, Y. Liu, H. Zheng, et al // Plant Omics Journal. - 2012. - Vol. 5 (1). -P.40-45.
24 Иммунотерапия: руководство / Под ред. Р. М. Хаитова, Р. И. Атауллаханова. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2011. - 672с.
25 Turvey S.E., Broide D.H. Innate immunity // J Allergy Clinlmmunol. 2010, №125 (Suppl 2). Р. 24-32.
ЖТ Элiбаева1, Г.А. Тусупбекова1, А.М. Рахметова2, А.Ж. Молдакарызова3, С.Т. Тулеуханов1, Н.Т. Аблайханова1, З.Ю. Хебуллаева1 'Казахский Национальный университет имени аль-Фараби 2Карагандинский государственный университет имени Е.А. Букетова 3Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
ОСОБЕННОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ФЛАВОНОИДОВ ДЛЯ УКРЕПЛЕНИЯ ИММУНИТЕТА
Резюме: В данной обзорной статье рассматриваются оценки эффективности использования современных
иммуномодулирующих фитопрепаратов. Одним из перспективных источников иммуномодулирующих фитопрепаратов считаются лекарственные растения, содержащие флавоноиды, которые в силу широкого
распространения в растениях и большого структурного разнообразия в настоящее время находятся в центре внимания исследователей.
Ключевые слова: флавоноиды, бактерия, иммунодефицит, иммуномодулятор, иммунодепрессанты
BecTHMK KasHMy №2-2020
Zh.G.Alibayeva1, G.A. Tussupbekova1, A.M. Rakhmetova2, A.Zh. Moldakaryzova3, S.T. Tuleukhanov1, N.T. Ablaykhanova1, Z.Y. Khebullayeva1 'al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan 2E.A. Buketov Karaganda State University, Kazakhstan 3Asfendiyarov Kazakh National Medical University
FEATURES OF USING FLAVONOIDS TO STRENGTHEN THE IMMUNE SYSTEM
Resume: This review article reviews the effectiveness of the use of modern immunomodulating herbal medicines. One of the promising sources of immunomodulating phytopreparations is considered to be medicinal plants containing flavonoids, which,
due to their wide distribution in plants and large structural diversity, are currently in the focus of researchers ' attention. Keywords: flavonoids, bacterium, immunodeficiency, immunomodulator, immunosuppressants
