СПУТНИКТІК НАВИГАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ ҚОЛДАНЫП, ҚАЛА ҚҰРЫЛЫСЫ КАДАСТРЫН АҚПАРАТТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ AGRICULTURAL SCIENCES

СПУТНИКТ1К НАВИГАЦИЯЛЬЩ ЖYЙЕЛЕРЦI ЦОЛДАНЫП, ЦАЛА ^¥РЫЛЫСЫ КАДАСТРЫН АЦПАРАТТЫЩ ЦАМТАМАСЫЗ ЕТУ

ЭЛИЯКБАР СЫМБАТ АСЫЛБЕКЦЫЗЫ, ЫСЦАЦОВА ЗЕЙНЕП

¥ЗАЦБАЩЫЗЫ

С.Сейфуллин атындагы ^азак Агротехникалык Зерттеу Университет КеА^

Kipicne

^ала к¥Рылысы кадастры калалардыц аумагын тиiмдi жоспарлау мен баскару Yшiн мацызды акпараттык жYЙe болып табылады. Б^л жYЙe к¥кыктык, экономикалык, экологиялык, жэне физикалык аcпeктiлepдi камтып, аумакты тиiмдi пайдалануга жагдай жасайды. Заманауи технологиялар, эcipece спутникпк навигациялык жYЙeлepдiц (GPS, ГЛОНАСС, Galileo жэне т.б.) кемепмен кадастр мэлiмeттepiн жинау жэне ецдеу элдекайда жылдам эpi дэлдiкпeн жYзeгe асады. Осы макалада cпутниктiк навигацияныц кала к¥рылысы кадастрындагы pелi талкыланып, оныц мацыздылыгы мен колдану эдicтepi карастырылады. Непзп белiм

1. ^ала к¥рылысы кадастрыныц максаты жэне кызмeттepi

^ала к¥рылысы кадастры — каланыц даму динамикасын бакылап, болашакта д¥рыс жоспарлау мен шeшiм кабылдауга нeгiз болатын жYЙe. Оныц нeгiзгi мiндeттepi:

1. Аумактарды реттеу жэне жоспарлау: ^ала к¥рылысындагы эр аймактыц функционалдык тагайындалуын аныктау (мысалы, т¥ргын аймактар, енepкэciптiк жэне коммерциялык аумактар).

2. Жер тeлiмдepiн есепке алу жэне мониторингтеу: ^аладагы жер тeлiмдepiнiц шекараларын, елшeмдepiн, к¥кыктык статустарын нактылау.

3. Инфрак¥рылымдык жYЙeлepдi жобалау: Жаца к¥рылыс жобаларын жоспарлау жэне инженерлш жYЙeлepдi тиiмдi жобалау.

2. Спутникпк навигациялык жYЙeлep жэне олардыц мYмкiндiктepi

Спутниктiк навигациялык жYЙeлepдiц дамуы кала к¥рылысы кадастрына Yлкeн Yлec косып отыр. Мысалы:

GPS (АКШ), ГЛОНАСС (Ресей), Galileo (ЕО), жэне BeiDou (^ытай) — галамдык навигациялык спутникпк жYЙeлep аркылы жер тeлiмдepiн накты аныктау, карталау, мониторинг жYpгiзу мYмкiндiгi бар.

Дэлдiк пен ceнiмдiлiк: Спутникпк жYЙeлepдiц кемeгiмeн калалардагы объектшердщ координаттарын накты эpi тиiмдi аныктауга болады. Ауа-райына тэуeлдiлiк: Keйбip cпутниктiк жYЙeлep ауа-райыныц езгepicтepiнe ceзiмтал болуы мYмкiн, бipак озык жYЙeлepдe б¥л мэселе азайган.

3. ^ала к¥рылысы кадастрында cпутниктiк навигацияныц артыкшылыктары Спутниктiк навигациялык жYЙeлepдiц нeгiзгi артыкшылыктары:

1) Жогары дэлдiк: ДэcтYpлi карталау эдicтepiмeн салыстырганда, cпутниктiк жYЙeлep аумактардыц шекаралары мен нысандардыц координаттарын дэлдiкпeн аныктауга мYмкiндiк бepeдi. Б¥л эcipece кепкабатты т¥ргын Yйлep, ендipicтiк нысандар сиякты ipi жобалар Yшiн мацызды.

2) Мэлiмeт жинаудыц жылдамдыгы: 3cipece Yлкeн калалар мен мегаполистер Yшiн акпарат жинау жэне ецдеу уакытын кыскартады.

3) ^кыктык непз: Спутниктiк мэлiмeттep каланыц аумактык дамуына катысты к¥кыктык шeшiмдep кабылдауды колдайды. Мысалы, зацсыз к¥рылыстарды аныктау жэне болдырмау Yшiн колданылады.

4. Спутниктiк жYЙeлepдi колдану эдicтepi

^ала к¥рылысы кадастрында cпутниктiк жYЙeлepдi колданудыц бipнeшe непзп эдicтepi

бар:

Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ AGRICULTURAL SCIENCES

- Аумакты карталау жэне жер бетше туару: Каланыц эртYрлi аймактарын картага туару. Бул эдiс аркылы аумактардыц шекараларын, функционалдык тагайындалуын жэне инфракурылымды; жуйелердщ орналасуын аныктауга болады.

- Жер телiмдерiн тiркеу: Жер телiмдерiнщ шекараларын, елшемдерш жэне кукыктык статусын спутникпк навигация аркылы нактылау.

- Курылыс жэне инфракурылым нысандарын мониторингтеу: Жаца курылыс нысандарыныц зацдылыгын жэне инфракурылымга сэйкестiгiн тексеру.

5. Спутниктiк жYЙелердi колданудагы киындыктар

Спутниктiк жYЙелердi колдану кезiнде бiркатар киындыктар туындауы мумкш:

1.Курал-жабдыктыц кымбаттыгы: Спутниктiк технологияларга арналган курылгылар мен жабдыктардыц багасы жогары.

2.Бiлiктi мамандардыц тапшылыгы: Спутниктiк навигациялык жYЙелердi колдануда тэжiрибесi бар мамандар аз, бул ез кезегшде акпараттык жYЙелердщ тиiмдiлiгiн темендетуi мYмкiн.

3.Ажыратымдылык мэселелерi: Кейбiр спутниктердщ шектеулi ажыратымдылыгы кала курылысыныц нэзiк элементтерiн аньщтауда кедерп келтiредi.

¥сыныстар

1. Курал-жабдыктарды жацарту: Кала курылысы кадастры Yшiн спутниктiк навигациялык жYЙелерге арналган заманауи курылгыларды колдану кажет.

2. Мамандарды даярлау: Спутниктiк навигациялык технологияларды мецгерген кадрларды дайындау.

3. Технологияларды бiрiктiру: Кала курылысы кадастры мен спутникпк навигациялык жYЙелердi бiрiктiрiп, заманауи акпараттык жYЙелердi дамыту.

Корытынды

Кала курылысы кадастрын спутниктiк навигациялык жYЙелердi колданып жYргiзу заманауи кала курылысындагы мацызды кадамдардыц бiрi. Спутникпк технологиялар аркылы кала аумактарын дэлдшпен картага тYсiру, жер телiмдерiн нактылау, инфракурылымдарды тиiмдi жоспарлау мYмкiндiгi бар.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР

1. Жиенбай А.К. Геоакпараттык жYЙелер жэне кала курылысы. Алматы, 2020.

2. Серiкулы Б.С. Спутникпк навигациялык жYЙелер: теория жэне тэжiрибе. Нур-Султан, 2021.

3. Сейтказин Е. Кала курылысы кадастрыныц непздерь Оку куралы, Алматы, 2019.