CC BY
22SPORT TURIZMI ORQALI O'SMIRLARNING JISMONIY TAYYORGARLIGINI RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYASI
Abdunazorova Zarifa Abdurasul qizi
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya va sport yo'nalishi magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.7440961
Annotatsiya: Ushbu maqolada sport turizmi orqali o'smirlarning jismoniy tayyorgarligini rivojlantirish usullari yuzasidan tavsiyalar berilgan. Shuningdek sport turizmini umumta'lim maktablarida tashkil etish orqali o'smirlarni turizm turlariga qiziqishini oshirish yo'llari bayon etilgan.
Kalit so'zlar: sport turizmi, tog' turizmi, suv turizmi, turizm mashg'ulotlari, sayohat.
Annatation: This article provides recommendations on ways to develop physical fitness of teenagers through sports tourism. Besides, ways to increase the interest of teenagers in tourism types by organizing sports tourism in general education schools are described.
Keywords: domestic tourism, sports tourism, mountain tourism, water tourism, tourism, travel.
Zamonaviy jismoniy madaniyat o'qituvchisining vazifalaridan biri maktab o'quvchilarining jismoniy tarbiya jarayonini takomillashtirishdir.
Zamonaviy bolaning passiv turmush tarzi, jismoniy harakatsizlik, yashash muhitining yomonlashishi, kompyuter, telefon qaramligi - bularning barchasi maktabda ish qobiliyatining pastligiga, jismoniy mashqlarni bajarishda qiyinchiliklarga olib keladi va natijada, hayotga chidamliligi past bo'ladi.
Inson hayoti, ayniqsa, uning sport faoliyati uchun jismoniy chidamlilik alohida ahamiyatga ega. Chidamlilik insonning barcha faoliyatida zarur va albatta, bu hammadan ko'ra sportchilarga kerak. Hozirgi bosqichda ma'lumki, chidamlilik yoshlikdan boshlab shakllantirilishi mumkin bo'lgan sifatdir.
O'smir bolalarni chiniqtirishning eng qiziqarli va samarali usuli-sport turizmidir. O'smir yoshlar turizmni yaxshi ko'radi. Shu qiziqish orqali ularni faol jismoniy harakatga keltirish va jismoniy sifatlarini rivojlantirish mumkin.
Sport turizmi — bu tabiiy muhitda (turli xil yo'llar va qoplamali yo'llar, o'tish joylari, dovonlar, cho'qqilar, rapidlar, kanyonlar, g'orlar va boshqalar) va sun'iy relyefda yotqizilgan masofalarda to'siqlarni yengib o'tishni o'z ichiga olgan marshrutlardagi musobaqalarga asoslangan sport turidir.
Sport turizmi quyidagi turlarga bo'linadi:
Piyoda yurish — sayyohlik yo'nalishida harakatlanish asosan piyoda amalga oshiriladi. Asosiy vazifa relyef va landshaft to'siqlarini piyoda yengib o'tish, yuqori toifadagi qiyinchiliklar uchun esa qiyin relyef va iqlim sharoitiga ega hududlarda yengib o'tishdir.
Chang'i turizmi — sayyohlik yo'nalishida harakatlanish asosan chang'ida amalga oshiriladi. Asosiy vazifa qattiq iqlim zonalari va tog'li hududlarda yuqori darajadagi qiyinchiliklar uchun chang'ida qor va qor-muz qoplami bo'ylab relyef-landshaft to'siqlarini yengib o'tish.
Tog' turizmi — baland tog'larda sayr qilish. Asosiy vazifa tog' dovonlaridan o'tish, cho'qqilarga chiqish, tog' tizmalarini kesib o'tish.
Suv turizmi — odatda tog'li hududlardagi daryolarda rafting vositalarida (qayiq) suzish. Asosiy vazifa daryo tubining relyefi va uning oqimining xususiyatlari natijasida hosil bo'lgan suv to'siqlaridan o'tishdir.
Speleoturizm — yer osti bo'shliqlari bo'ylab sayohat (g'orlar, g'or tizimlari, shu jumladan qisman suv ostida qolgan). Asosiy vazifa g'orlarda uchraydigan strukturaviy to'siqlarni yengib o'tishdir.
Yelkanli turizm — dengizda yoki yirik ko'llarning suv zonalarida suzib yuruvchi kemalarda sayohat. Asosiy vazifa ichki suvlarda va ochiq dengizda suzish qoidalariga muvofiq kemaning yurish rejasini bajarishdir.
Transport vositalarida velosiped turizmi, ot sporti va avtoulov turizmini o'z ichiga olgan bo'lim mavjud. Asosiy vazifa uzoq marshrutda relyef va landshaft to'siqlarini (sayyohlik, chorvachilik va hayvonlarning migratsiya yo'llari, o'tish joylari; tog' dovonlari va boshqalar) qiyin sharoitlarda, odatda tog' sharoitida yoki iqlimi va relyefi jihatidan qiyin bo'lgan kuchli ajratilgan yerlarda yengib o'tish.
Birlashgan turizm — turizmning har xil turlarining elementlarini birlashtirgan sayohatlar.
O'quvchi yoshlar o'rtasida sport turizmini rivojlantirish va bu bo'yicha musobaqalar tashkil etish yaxshi samara beradi. O'smir yoshlar turizm bilan shug'ullanish bilan birga o'lkamiz tabiati, geografik tuzilishi haqida ham tasavvurga ega bo'lishadi.
Bolalar sporti turizmi zamirida qo'shimcha ta'lim, sport va faol dam olishni yuqori salomatlik omili bilan birlashtiradi.
Sport turizmi bilan shug'ullanishga qaror qilgan bolalar uchun umumiy va maxsus chidamlilikka ega bo'lish juda muhimdir. Ushbu sifatning rivojlanishi sport turizmida sport muammolarini to'g'ri hal qilishga yordam beradi. Turli mashqlar va texnikalarni bajarishda kuchlarni to'g'ri taqsimlash, ushbu usullarni mushaklarning ko'p kuchlanishisiz bajarish, ayniqsa sport safarida, davomiyligi olti kundan bir necha haftaga cho'ziladigan safarlarda asqotadi.
Zamonaviy uslubiy adabiyotlarda, afsuski, sport turizmida chidamlilikni rivojlantirish va oshirish bo'yicha aniq tavsiyalar kam.
Biz sportchi-turistlarning jismoniy tayyorgarligi uchun mashqlar majmuasini ishlab chiqdik. Ular qishda sport zalida, yozda ochiq stadionlarda bajariladigan jismoniy mashqlardir. Chidamlilikni va kuchni rivojlantiruvchi mashqlar majmuasidan iborat mashqlar yosh turistlarning jismoniy qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Turistlarning jismoniy tayyorgarligi uzluksiz va yil davomida bo'lishi kerak, shuning uchun turistik sportchilar uchun tavsiya etilgan mashqlar to'plami O'zbekistonning markaziy iqlim zonasining mavsumiyligi talablariga to'liq javob beradi. Bu majmua tog'li relyefning to'siqlari, shakllari va elementlari, shuningdek tog'larga sayohatni tashkil yetmasdan ularni yengib o'tish shartlaridan iborat.
Ushbu kompleksning asosiy vazifasi sportchining umumiy chidamliligida muhim rol o'ynaydigan oksidlovchi mushak tolalari hajmini oshirishdir.
Sport turizmida ko'tarish va ko'tarilish uchun kuch kerak. Chidamlilik - bu jismoniy kuchga qarshi turish qobiliyati.
O'smirlarda jismoniy kuchni rivojlantirish sport turizmida asosiy vazifa hisoblanadi. Kuch mashqlari umumiy jarayonda amalga oshirilishi mumkin. Jismoniy tarbiya salomatlikni mustahkamlash va saqlash uchun, tana shakllarini yaxshilash, barcha mushak guruhlarining kuchini rivojlantirish va maxsus jismoniy tayyorgarlik ko'rish uchun zarur.
O'g'il bolalarda kuchni rivojlantirish uchun eng qulay davrlar:
o'g'il bolalar 13-14 yoshdan 17-18 yoshgacha,
qizlar uchun - 11-18 yosh deb hisoblanadi.
12 yoshdan 15-16 yoshgacha, bu ko'p jihatdan ulushning o'sishiga to'g'ri keladi.
Sport turizmida chidamlilik bu jismoniy mashqlarni uzoq vaqt davomida bajarishda tananing charchoqqa qarshi turish qobiliyati hisoblanadi. Chidamlilikning rivojlanish darajasi asosan yurak qon tomir va asab tizimlarining funksional imkoniyatlarini metobolik jarayonlar darajasi shuningdek turli organlar va tizimning faoliyatini muvofiqlshtirish bilan belgilanadi.
Tana funksiyalarini tejamkorlik deb ataladigan narsa muhim rol oynaydi. Shu bilan birga chidamlilik harakatlarni muvofiqlashtirish va aqliy kuch ayniqsa sportchining ixtiyoriy jarayonlaridan kelib chiqadi. Chidamlilk bu ma'lum bir belgi bilan ishlashni imkon qadar uzoq vaqt davomida bajarish qobiliyati. Bardoshlilikning asosiy mezonlaridan biri bu odamning malum bir intensivlikni ushlab tura oladigan vaqtidir.
Umumiy chidamlilik - bu nisbatan past intensivlikdagi mushaklarning kuchini uzoq vaqt davomida bajarish qobiliyati. Umumiy chidamlilk 85-100% sport
natijasidir. Umumiy chidamlilikning muhim hususiyatlaridan biri keng ko'lamda yurish qobiliyatidir, ya'ni yugurish mashqlari orqali rivojlangan va yugurishda namoyon bo'lgan umumiy chidamlilik chang'ida, piyoda yurishdagi natijalar bilan juda bog'liq.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. M.A.Mirzayev, M.T.Aliyeva. Turizm asoslari: bakalavriat ta'lim yo'nalishlari talabalari uchun o'quv qo'llanma. 0'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'im vazirligi. — T.: O'zbekiston faylasuflari milliy ja miyati nashriyoti, 2011. - 2 8 8 b.
2. I.S Tuxliyev. Turizm asoslari. "Fan va texnologiya" nashriyoti. 2014
3. Mirzayev M. A. Turizm asoslari. Ma'ruzalar matni. - T., 2005
4. Pardayev M. Q. Turzim asoslari. Ma'ruzalar matni. - Samarqand.2006.
5. Tuxliyev I. S. Turizmda strategik marketing. O'quv qo'llanma.
7. https: //cyberleninka.ru/
8. https://www.actualidadviaies.com/uz
