CC BY
30
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES
№1(42) 2015
УДК 4 Т М.М.НУРОВ
ББК-81.2Т
БАЪЗЕ ХУСУСИЯТҲОИ МАЪНОИИ ИСТИЛОҲОТИ ҲУҚУҚЙ ДАР АСАРИ «МОДИГОНИ ҲАЗОР ДОДИСТОН»
Вожаҳои калидӣ: китоб, мурофиаи судӣ, истилоҳоти ҳуқуқ, дод, цараёни суд,никоҳ
Забои чун воситаи муоширати байни одамон ҳамеша ба соҳибону барандагони худ хизмат мекунад, вале соҳибони забои дар ҳар давру замой ба он ба таври гуногун муносибат намуда, аз имконоти он мухталиф истифода мебаранд.
Зимни шиносой бо баъзе аз осори даврони сосонй ба вожагоне дучор меоем, ки бештар ба шеваҳои забони тоҷикӣ наздик, ҳатто бархе аз ҳамзабонони мо дар тафсири маъонии ин калимот душворй кашидаанд.
Дар ахди Сосониён осори сарчашмавие таълиф шудаанд, ки масоили додрасии ориёиёнро намунагй мекунанд. Яке аз чунин осор «Модигони ҳазор додистон» (madigani hazar dadestan), ки ба паҳлавӣ «Мотикони ҳазор додистон», яъне «Ҳазор раъй ва ё қазоё», ном дошта дар бораи оини додрасии эронтаборони замони еосонист. Ин китоб бо хатту забони паҳлавии сосонй (порсик) дар нимаи нахустини садаи ҳафтуми милодй, дар давраи ҳукумати Хусрави Парвиз (559-628 милодй) дар шаҳри Гӯр (Фирӯзободи кунунии Эрон), ки маркази Форс буд, навишта шудааст. Ин маҷмӯаи назарияҳои ҳуқуқии Эрони бостон дар соли 616 милодй ба сурати китоб гирдоварй шуда, то ба замони мо як нусхаи он расидаасту халос.Тибқи маълумоти сарчашмаҳои ба мо дастрас нусхаи зикршуда мероси як хонаводаи зардуштии эронй буда, ба сурати ду нимаи ноқиси ҷудошуда мавҷуд аст, ки бархе аз вожаҳои онҳо осеб дида ва нохоно шудаанд.
Сарчашмаҳо иттилоъ медиҳанд, ки ҳуқукдон ва нависанда бо номи Фаррухмарди Баҳромон, ки худ додварзи замони Хусрави Парвиз будааст, дар шаҳри Гӯр мезист ва ҳамроҳи падараш дар дастгоҳи додистонии сосонй фаъолият мебурд, китоби мазкурро аз авроқ ва асноди бойгонии додистон гирдоварй намудааст.
Мавзӯи китоб низ ҳазор санади додистон ё раъй ва назари ҳуқукдонони давраи сосонист, ки дар 63 фасл гирдоварй шуда, аз назари илмӣ хеле ҷолиб ва пураҳамият аст. Аз ин асар то кунун чаҳор тарҷумаи комил, яъне ду тарчумаи англисй, як тарчумаи русй ва як баргардони олмонй нашр шудаанд. Асари мазкурро Сӯҳроб Ҷамшедҷии Булсоро бо дебоча, лугатнома ва феҳрист ба забони англисй баргардон кардааст. Ҳушанги Ангилсарио дар соли 1937 милодй (1316 хуршедй) онро нашр намудааст. Аноҳит Парихониён (Анаҳит Периханян) тарчумаи русии китоби «Модигони ҳазор додистон»-ро дар Ереван дар соли 1974 ва тарчумаи англисиашро дар соли 1997 милодй дар Калифорнияи ИМА бо ҳамроҳии Нина Гарсиён (Н. Гарсиян) ба табъ расонидааст. Гуфтан лозим аст, ки ин китоб дар Тоҷикистон на танҳо чоп нашудааст, балки дар перомуни омӯзишу таҳқиқи ҷиддии ин китоб то ҳанӯз кори муҳиме сурат нагирифтааст.
Тавре ки дар боло ишора шуд, китоб намоёнгари вазъи санаднигории давраи сосонй аст. Вожагони китоб бештар марбут ба қавонини маданӣ мисли заношӯӣ (zanasfii); ирс (irs) (мерос); дастурй (dastfiri) (рухсат); дастабар (dastabar)-(^opop, қарордод); вичар (vicar)- (шартнома, муоҳида); адоштан (adastan)- (тасдщ кардан); бародарй (baradari); вом (vam) (қарз); гарав (garav); товон (tavan) буда, дар асар мавриди истифода қарор гирифтаанд.
Дод (dad) яке аз сермаҳсултарин вожагони замони сосонй аст. Ба эътибори таҳқиқоти муҳаққиқони илму фарҳанги ин замон вожаи мазкур асоси гояи зардуштия буда, дар «Авасто» ҳатто бахши алоҳидае ба доду доварй бо номи «Вандидод» чой дода шудааст (14, 20). Он имрӯз ҳам яке аз вожаҳои сермаъно, серистеъмол ва сермаҳсули забони тоҷикӣ маҳсуб меёбад, ки аз он зиёда аз 20 калимаи дигар сохта шуданаш шаҳодати ин гуфтаҳост (15,54).
Бархе аз истилоҳоти мазкур таърихи куҳан доранд, ки додсаро, додгӯ, додгӯён ва додгоҳ аз чумлаи онҳост.
Дар асари «Модигони хазор додистон» додгоҳ\\ додгаҳ (dadgah\\ dadgah) дар шакли қадимааш дотгоҳ (datgah) ба ду маънӣ мустаъмал мебошад. Вай ҳам ифодагари дахма (марцад, мацбара, оромгоҳ)-и зардуштиён ва ҳам маънидори ниҳоди додрасии тоисломй аст, ки баъдтар дар замони нашри ислом цозихона ва қозиёт ном гирифтааст. Мисол: «отахш \ отур-рук пат вараҳрониҳ у дотгоҳ ни шостан» (ataxs\ atur - rok pat varahranih o datgah ni sastan ( 9,464).
193
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES
№1(42) 2015
Қонун, низом, қурбонгоҳ, оташдон, калон, ибодатхона, қаср, калисо)
Аз омӯзишу барррасии бобҳои асар маълум шуд, ки истилоҳоти ҳуқуқии додгӯй ( ваколат) ва дастурй (dastfiri) (истилоҳоти имрӯзаи рухсат, иҷозат), ифодагари ваколату дахолати вакилон дар додгоҳҳо будааст, ки перомуни ин истилоҳот дар зимн мисол меорем.
Яке аз серистеъмолтарин вожаҳои китоб додсаро (dadsara) мебошад.
Додсаро (dadsara) ба маънии додгоҳ мустаъмал буда, ниҳод ё идораи адли додварзиро ифода кардааст, ки имрӯз он бо вожаи додистон, маҳалли иҷрои адолат ифода мегардад (16, ҷ 1, 452). Додсаро (dadsara) ҳамзамон ба маънии идорае дар додгустарӣ, ки таҳти назари додистон кор мекунад ва ё додгустарӣ, додистон, додгоҳ ва додёр низ омадааст (13, 62).
Дастурй аз вожаи дастур аст. Вожаи дастур калимаи паҳлавӣ буда, эҳтимол меравад, ки аз вожаи мураккаби даста ва бар сохта шуда бошад. Истилоҳи дастабара (dastabar)-po дар асари мавриди таҳқиқ ба ду маънӣ:1) ваколатдор, салоҳиятдор, худмухтор, комилҳуқуқ; 2) обрӯ, эътибор, мартаба кор фармуда шудааст (9, 455).
Вожаи даста ҳамон тавре, ки тарҷумони ин китоб А.Г. Периханян таъкид менамояд, ҳарчанд ҳамгуни даст (узви инсон) аст, вале решай он аз данҳ (danh) ва авастоии даҳма (dahma) , буда маънии он олим, донишманд будааст (9, 456). Бостоншинос Ҳ.В.Бейли пиндоштааст, ки вожаи мазкур аз калимаи flaxH-(dahn) (коршоям, ӯҳдабаро, имкондор, босалоҳият, соҳибҳуқуқ, комилҳуқуқ) гирифта шудааст. Он бо унсури авестоии даҳма (dahma) (донанда, салоҳиятдор, ваколатдор) ё худ даство (dastva) (донанда, коршинос) айният дорад. Забоншиносон В. С. Расторгуева ва Д.И. Эделман онро вазир, мушовир, маслиҳатгар, раҳнамо; иҷозат, расму русум, анъана, ҳуқуқ маънидод намудаанд (11.422).
Тибқи шариату аҳкоми зардуштиён доду додварй ҳамеша бар мабнои адлу адолат ва инсоф бояд сурат тирад ва чунин рафтор дар гузашта ҷузъи муқаддасот маҳсуб меёфтаасту асосу далел ва маҳаки асосии он ҳаммаънои мотикон\\ модигон будааст.
Истилоҳи модигон (MOTHTOH)-(madigan) дар «Фарҳанги форсӣ»-и Муҳаммад Муин бо гирифтани ташдид дар ҳарфи дол ба маънии модда, мавод, моя, асли ҳар чиз омадааст (7, 3683).
Модигон дар забони паҳлавӣ ба маънии моддаҳо ва ё раъйҳо корбурд мешудааст. Моддаро А. Г. Периханян худ ба маънии apTH^-(artikl) истифода намудааст.
Вожаи ҳазор дар унвони асар, чуноне ки пайдост, шумора аст.
Калимаи додистон аз вожаи паҳлавии flOT-(dat) буда, дар асари «Модигони ҳазор додистон» ба маънии цои доварӣ, фатво, цазо, цонун, адолати судӣ ва ҳамзамон интиқол додан ва ё синну сол омадааст (9, 461-463).
Вожаи пешемор - (pesemar) дар асари мавриди назар ба маънии даъвогар ба кор рафтааст. Даъво бошад, муродифи арабии пеш (pes) буда, ба дуз пешемор - (pesemar), вожаи пешемориҳ-(pesemarih) бошад, ба маънии даъвогарй, мутолиба (9, 514) ва ҳамзамон бо таркибу ибораҳои мухталиф низ ба кор рафтааст. Бо эътимод ба гуфтаи А.Г. Периханян калимаи мавриди зикр ба гунаи пeшeмoл-(pёsёmal) низ мустаъмал будааст. Эҳтимол меравад, ки narn-(pas) аз norn-(pos) посбон, қаровул, бонӣ бунёд гирифтааст. Шояд бинобар ҳамин бошад, ки А.Г. Периханян зимни тавзеҳ naceMop-(pas6mar)-po ба пешемор-(pesemar) ва ҳaмeмop-(hamёmar) ҳавола додааст.
Ба ақидаи Алй Кокой Афшор (доктори вазоратхонаи адлияи Эрон) истилоҳи пешемор-(pesemar) дар нахустин тарҷумаҳои форсии Қуръони карим, ба маънии рӯзи қиёмат, ба кор рафтааст: зеро «молики явмиддин» дар сураи Фотиҳа ба молики рӯзи қиёмат (рӯзи ҷазо, рӯзи даъво ва суд аз ҷониби Худованд (ҷ) тарҷума шудааст (2,89). Рӯзи шумор, яъне рӯзи расидагӣ, рӯзи қиёмат, ки ҳангоми расидагӣ ба аъмоли одамиён аст, маънидод шудааст (Фотиҳа, ояти 3) (5, 1).
Алӣ Кокои Афшор истилоҳи пешемор-(pesemar)-po шарҳ дода гуфтааст, ки ин вожаи ҳуқуқии Эрони бостон ҳанӯз ба ин шакл дар гӯиши гелонии кунунӣ бозмондааст. Он истилоҳ дар вақте истифода мегардад, ки хонаводаи арӯсу домод ба пайванди оила, яъне барои издивоҷ розиянд. Ҳар ду ҳам дар маросими ҷашни арӯсиву домодӣ ширкат меварзанд. Дар ин сурат ҳозирин мегӯянд: «пешемору пасемор - (pesemaru pasemar) ҳам ба мӯъбад» (2. қ.2, 90), яъне ин сухан маънои онро дорад, ки аз тарафи арӯсу домод ба ҳайси даъвогарон (масъулин) омаданд ва дар шоҳидии онҳо навхонагонро никоҳ мекунанд. Тарафайн розӣ ҳастанд, ки ба ҳам оила бунёд кунанд, зеро дигар миёни ин пайванд хусумату дурӣ нест.
Муҳаммад Ризопури Ҷаъфарӣ (пажӯҳишгари гӯйишҳои толишӣ ва гелакии Эрон) ин истилоҳро дар ёддоштҳояш бо аломати савол дар мавриди ду вожаи пешемор-(pesemar) (даъвогар)ва пасемор -"pasemar" (ҷавобгар) (9, 508) дар ҳамин мазмун ба кор бурдааст. Чуное ки аз қавли муҳаққиқи
194
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES
№1(42) 2015
мазкур бармеояд, вай баромад ва истифодаи истилоҳоти мазкурро пас аз чанд соли таҳқиқот аз китоби «Модигони ҳазор додистон» пайдо кардааст (2, 90- 91).
Аз ин до, маънои истилоҳи ҳуқуқии пешемор - (pesemar) маънояш даъвогар будааст (9,508).
Аз решаҳои шемор-(§ётаг) ва эмор-(ётаг) истилоҳи дигари ҳуқуқӣ дар китоби «Модигони ҳазор додистон» ба унвони ҳамемор-(Иатётаг) аст, ки дар фарҳангҳои форсӣ ба сурати ҳамемол-(hamemal) ва ҳамемор-(Иатётаг) низ омадааст (9, 484-485).
Истилоҳи xaMeMop-(hamemar) ба маънии даъвогар истифода шудааст. Ин истилоҳ бо гирифтани пасванди «иҳ\\ ih» xaMeMopHx-(hamemarih) сохта шуда, ба маънии инрафти даъво, равиши мурофиа, рафти суд (цараёни суд), судбозй далолат менамояд. Маънои гунаи дигари ин истилоҳ ҳамемол-(hamemal) низ ҳамон даъвогар аст.
Аммо дар «Фарҳанги форсӣ» Муҳаммад Муин вожаи ҳaмeмoл-(hamёmal)-po ба маъниҳои зайл истифода намудааст: 1. царин, назир, ҳамто; 2.иштирок; З.ҳамсар; 4. боркаш, борбардор . Имрӯз ба маънии мазкур вожаҳои хаем (душман), даъвогар мустаъмаланд. Истилоҳи xaMeMop-(hammar) аз пешванди ҳам (ham) ва калимаи эмор (ётаг) сохта шудааст. Бино бар ин ҳамемор (hamemar) нисбати касоне туфта мешавад, ки онҳо дар эмор (ётаг), яъне ба ҷурм ё гуноҳ рӯ ба рӯ шудаанд. Истилоҳоти хаем, тарафи даъво, ҳамеморй (hamemari) низ ба маънии зиддият доштан ба даъвои касе, тахосум (душманы) ва ихтилофи ҳуқуқӣ ё кайфарй (цазои кори бад, подоши амал, мукофоти амал) доштан аст (2, 91).
Табиати одамй чунин будааст, ки аз азал барон ростиву покй ва дурустии гуфтору кирдораш аз роҳу воситаҳои мухталиф истифода мекардааст. Мусаллам аст, ки дар замони қадим ниёкони мо барон исботи поку беолоиш, бегуноҳ ва бедурм будани худ савганд мехӯрдаанд, ки он имрӯз ҳам идома дорад. Вале бояд таъкид намуд, ки ҳоло «савганд хӯрдан» аз маънои аслиаш дур рафта, маънои мадозй гирифтааст. Аммо як замоне воқеан ҳам савгандро бо маънии томаш мехӯрдаанд ва ин нукта дар бисёр асарҳои таърихиву бадей сабт гардидааст. Зеро савганд моддаи химиявй буда, дар шакли сауканта (safikanta) \\ савканд\\ савганд (14, 62-63) мустаъмал будааст.
Ба ақидаи забоншиноси тодик, профессор Т.С. Шокиров вожаи савганд (safigand) дар «Авасто» ба шакли сауканта \\ савганта (safikanta\\ safikanta) чанд маротиба мустаъмал гашта, ифодагари сӯхтан, оташ гирифтан, забона заданы оташ будаасту баъдан тобишҳои равшаноии чарог, равшан, рӯшноӣ, ҳатто биноии чашмро гирифтааст. Вале сабабгори пайдоиши оташ гӯгирд ё маводи оташгирифта буда, дар «Авасто» пеш аз ҳама, ба ҳамин маъно омадааст. Бо мурури замон ин вожа мафҳуми расму одате гаштааст» (14,62-63).
Яке аз муҳаққиқони «Авасто», Ҷалили Дӯстхоҳ навиштааст, ки ин сифат (яъне савганд) дар «Авасто» номи гӯгирд ва чун оби омехта ба Судан гӯгирдро дар оини додраей ба ҳампаткорон (муддаиён) менӯшидаанд, то гунаҳкорӣ ё бегуноҳии онон собит шавад (1, 694).
Вожаи савганд \\ савгинта (safigandWsafiginta) дар асари «Модигони ҳазор додистон» низ ба маънии оби гӯгирд истифода шудааст. Онро гунаҳгор менӯшидааст, ки аз асари он дар авзои ӯ ҳукм ба бегуноҳӣ ё гунаҳкорӣ намудор гардида, муттаҳам иқрор мегардидааст. Гумонбар агар осеб набинад, ин шаҳодати бегуноҳӣ дониста мешудааст. Ибораи «савганд хӯрдан» ҳам аз ин дост.Бояд иброз дошт, ки дар озарй савганд (safigand)-po ҳанӯз ҳам менӯшидаанд. Дар забони озарӣ гоҳо ба ҷои истилоҳи савганд (savgand) ибораи «ондо ичмох» (anda icmax)-po истифода менамудаанд. Гунаи дигари санҷиш гузаштан аз оташ будааст (2,92).
Таъкиди ин нукта зарур аст, Абулқосим Фирдавсй дар «Шоҳнома» калимаҳои сохта мураккаб ва таркибиро хеле фаровон ба кор бурдааст. Дар калимасозии ӯ пешвандҳо ва пасвандҳо фаъоланд (4,434). Ӯ раванди савгандхӯрӣ ва натидаи онро хеле хуб тасвир намудааст:
Чунин аст савганди чархи баланд,
Ки бар бегуноҳон набояд газанд (18, 45).
Дар асари мавриди назари мо истилоҳвожаи додгӯ ва додгӯён (dadguyan) низ аз ҷумлаи калидвожаҳост. Он ба маънии шикояткунандагон, фарёдзанандагон, додцӯён, адолатпешагон истифода мешавад (9,458).
Умуман, «Модигони ҳазор додистон» асари ҳуқуқӣ буда, аз он мо метавонем истилоҳоти қадиму нодир ва маъмулию урфӣ, серистеъмолу камистеъмол ва мунҳасирро фаровон дарёфта, барон боз ҳам ганитар гардонидани истилоҳвожаҳои ҳуқуқии имрӯза чун сарчашмаи муҳиме манзур намоем.
195
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES
№1(42) 2015
ПАЙНАВИШТ:
1. «Авасто». Гузориш ва пажӯҳиши Ҷалили Дӯстхоҳ. Таҳиягар Муаззами Диловар/ Ҷ.Дӯстхоҳ -Душанбе:Қонуният, 2001.-792 с.
2. Алӣ Кокои Афшор «Модигони ҳазор додистон» ё «Китоби ҳазор раъй» (1-20) «Конуни вукало»/ А.К.Афшор.- баҳору тобистони 1386, шумораҳои 196 ва 197, қисматҳои 2,5,6,8. (akiafshar@hotmail/com).
3. Алӣ Кокои Афшор «Модигони ҳазор додистон» «Китоби ҳазор раъй» ганҷвожагони адабӣ ва ҳуқуқӣ. «Чисто»,/ А.К.Афшор.- Меҳр 1386, шумораи 221. (akiafshar@hotmail/com).
4. Қосимова, М.Н. Таърихи забони адабии тоҷик (асрҳои IX-X) / М.Н. Қосимова .- Душанбе, 2003.- 490 с.
5. «Қуръони карим». Душанбе: Ирфон, 2007.-1479 с.
6. «Модигони ҳазор додистон» дастнавис ба кӯшиши Моҳёри Навобӣ, Кайхусрави Ҷомоспи Асо бо ҳамкории фаннии Маҳмуди Товусӣ. Муассисаи осиёии донишгоҳи паҳлавӣ, 2535 шоҳаншоҳӣ.
7. Муин, Муҳаммад. Фарҳанги форсӣ/ М.Муҳаммад - Теҳрон, 1371. - 1051 С.-Ҷ.3.
8. Парвизӣ, Сонеъӣ. Муқаддимаи «Модигони ҳазор додистон» / П.Сонеъӣ //Ҳуқуқи мардум, соли ҳафтум, шумораи 26, - зимистони 1350, саҳ 63.
9. Периханян, А.Г. Сасанидской судебник. Книга тысячи судебных решений/А.Г. Периханян.-Ереван, 1974.-567 с.
10. Периханян, А.Г. Общество и право Ирана в парфянский и сасанидский периоды./ А.Г. Периханян.- Москва : Наука 1983. -382 с
11. Расторгуева, В.С., Эдельман Д.И. Этимологический словарь иранских языков, Т.1./В.С. Расторгуева, Д.И. Эдельман.-Москва,2005. -492 с.
12. Расторгуева В.С., Эдельман Д.И. Этимологический словарь иранских языков, т.2,В.С. Расторгуева, Д.И. Эдельман. -Москва 2007.-480 с
13. Шаҳзодӣ, Рустам. Қонуни мадании зартуштиён дар замони Сосониён,/Р. Шаҳзодӣ.-Теҳрон: Фуруҳар: 1386.- 220 с.
14. Шокиров, Т.С. Истилоҳоти ҳуқуқшиносии тоисломй дар забони тоҷикӣ /Т.С. Шокиров.-Худанд: Хуросон, 2008.- 120 с.
15. Шокиров, Т.С. Фарҳанги тоҷикӣ-русии истилоҳоти ҳуқуқ . / Т.С.Шокиров.-Хуҷанд: Наргис, 2013.-384с.
16. Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ. Ҷ.1-2.- Душанбе:Таҳияи сомонаи Фирдавсӣ, 2008.ҷ1 .-949; ҷ.2.-944с.
17. Фарҳанги забони форсӣ (алифбои қиёсӣ) дуктур Маҳшеди Маширӣ, /Маширӣ Маҳшед.-Теҳрон: Суруш, 1371.- 1190 с.
18. Фирдавсӣ, Абулқосим. «Шоҳнома» / А.Фирдавсӣ.- Душанбе: Адибщ.3, 1988.- 519 с.
REFERENCES:
1. "Avasto". Studied and reviewed by Jalil Dustkhoh. Prepared by Muazzami Dilovar / J.Dustkhoh-Dushanbe: Qonuniyat, 2001.-792p.
2. Ali Kokoi Afshor. "Modigoni hazordodiston" or "Kitobi hazorra'i" (A Book of thousand judgments) (1-20) "Qonuni vukalo" / A.K.Afshor.- Spring and summer of 1386, issues 196 and 197, parts 2,5,6,8. (akiafshar@hotmail.com).
3. Ali Kokoi Afshor. "Modigoni hazordodiston" "Kitobi hazorra'i" (A Book of thousand judgments) literary and legal terminology. "Chisto", / A.K.Afshor.- Mehr 1386 issue 221. (akiafshar@hotmail.com).
4. Qosimova, M.N. The history of literary Tajik language (IX-X c.) / M.N. Qosimova .- Dushanbe, 2003.- 490p.
5. "Quroni Karim" (Holly Qur'an) Dushanbe: Irfon, 2007 -1479p.
6. "Modigoni hazordodiston" (A Book of thousand judgments) manuscript prepared by the efforts of Mohyor Navobi, Kaikhusravi Jomospi Aso with cooperation of MahmudiTovusi. Asian institute of pehlavi University, 2535 king.
7. Muin, Muhammad. Persian Dictionary / M.Muhammad - Tehran, 1371.- 1051 p.-V.3.
8. Parviz, Sonei. The Introduction of "Modigoni hazordodiston" (A Book of thousand judgments) .Peoples rights, seventh year, issue 26 / P.Sonei - winter of 1350 P. 63.
9. Perikhanyan, A.G. Sasanids low book. A Book of thousand judgments / A.G. Perikhanyan.-Yerevan, 1974.-567s.
196
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES
№1(42) 2015
10. Perikhanyan, A.G. Society and Law of Iran in the Parthian and Sasanids periods. / AG Perikhanyan.-Moscow: Nauka1983. -382p.
11. Rastorgueva, V.S., Edelman, D.I. Etymological dictionary of Iranian languages, Vol.1. / V.S. Rastorgueva, D.I. Edelman., Moscow, 2005. -492p.
12. Rastorgueva, V.S., Edelman, D.I. Etymological dictionary of Iranian languages, v.2, V.S. Rastorgueva, D.I. Edelman. -Moscow 2007.-480p.
13. Shahzod, Rustam. Cultural code of Zoroastrians in Sasanids period, / R. Shahzodi.-Tehran: Furuhar 1386. - 220 p.
14. Shokirov, T.S. Pre-Islamic judicial terminology in Tajik language./ T.S. Shokirov.- Khujand: Khuroson, 2008.- 120 p.
15. Shokirov, T.S. Tajik-Russian legal dictionary/ T.S.Shokirov.-Khujand: Nargis, 2013.-384p.
16. Tajik Explanatory dictionary V.1-2.- Dushanbe, Firdavsi website, 2008.v1.949-.944p. -V.2.
17. Persian dictionary (comparative alphabet) Dr. Mahshed Mashiri, /Mashiri Mahshed.-Tehran: Surush, 1371.1190p.
18. Firdausi, Abulqasim. "Shohnoma" (Kings Book)/ A.Firdausi.- Dushanbe: Adib, v.3, 1988. -519 p.
Некоторые семантические особенности юридических терминов в трактате «Книга тысячи судебныхрешений»
Ключевые слова: Книга, судебные решения, юридический термин, правосудие (дод), судебный процесс, вступать в брак.
Статья посвящена анализу лексико - семантической особенности одного из юридических источников Сасанидского периода. Автор ставит перед собой цель ознакомить широкий круг читателей, и прежде всего специалистов по истории юриспруденции и иранистики, с древним юридическим трактатом «Madegan i bazar dadestan» (Книга тысячи судебных решений), где использовано большое количество юридических терминов таджикского языка доисламского периода.
Кроме того, в статье путём сравнительного метода автор исследует появление юридических терминов доисламского периода на примере терминов «Madegan i bazar dadestan» (Книга тысячи судебныхрешений).
Исследуя древний источник, автор приходит к выводу, что ещё в глубокой древности арийский народ разработал ряд юридических терминов, часть которых употребляется и сегодня, поэтому изучение подобных произведений имеет научно -практическую ценность.
Some semantic features of legal terms in "A Book of thousandjudgments"
Keywords: a book, judgments, legal termjustice, trial, to marry.
The paper analyzes the lexical and semantic specifics of one of legal sources of Sassanids period. The author aims to familiarize a wide range of readers, primarily specialists in the history ofjurisprudence and Iranian Studies with an ancient legal treatise «Modigoni hazordodiston» (The Book of thousand judgments) which uses a large number of legal terms of pre-lslamic Tajik language.
Also, the author studies the development of legal terms of pre-Islamic period in terms of «Modigoni hazordodiston» (The Book of thousandjudgments) terminology by comparative method.
On the basis of the reviewed ancient source, the author argues that Oriental people had developed legal terminology yet in ancient times, a part of which is used even today. That is why the study of such works has scientific and practical value.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Нуров Маҳбуб Мелсович, муаллими кафедраи забони форсии муосири Донишгоҳи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Ғ.Ғафуров (Ҷумҳурии Тоҷикистон, ш. Хуцанд),
E-mail: mahbub.nurov@mail.ru
Сведения об авторе:
Нуров Махбуб Мелсович, преподаватель кафедры современного персидского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: mahbub.nurov@mail.ru
Informalion about the author:
Nurov Mahbub Melsovich, a Teacher of the Department of Modern Persian Language, Khujand State University named after academician B.G.Gafurov ( Republic Tajikistan, Khujand),
E-mail: mahbub.nurov@mail.ru
197
