CC BY
54
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
УДК 8Т1 С.Х. МИРЗОЕВ
ББК 83,3 (Д) 3
СОИНУДДИНИ ХУҶАНДЙ ВА «ШАРҲИ «ЛАМАОТ»-И У
Вожаҳои калидӣ: Соинуддини Хуцандй, "Шарҳи "Ламаот”, таърихи адабиёти тоцик, шарҳу тавзеҳ, нусха, ламъа
Давлатшоҳи Самарқандй Соинуддинро (1370-1433) дар радифи Хоца Муҳаммади Порсо, Мавлоно Ҳусайни Хоразмй ва Шарафуддин Алии Яздй аз зумраи уламои рӯзгори Мирзо Шоҳрух медонад ва таъкид мекунад, ки тасонифи эшон дар рубъи маскун шуҳрат дорад (1, 256).Худи Соинуддин ҳам дар «Нафсат-ул-масдури дуюм» ишора мекунад, ки навиштаҳояш ҳамроҳи сабо ва шамол акнофу атрофи оламро фаро гирифтааст ва толибон аз Ҳиндустону Рум барои дарёфти нусхаи таснифи вай меоянд ва муридонаш низ дар Шерозу Самарқанд ва Руму Ҳинд донишварони мушорунилайҳ ҳастанд (10, 209-210). Шамсуддин Котибии Нишопурй, ки дар илми тасаввуф назди Соинуддин рисолаҳо хонда, касби камол ҳосил намудааст, дар қасидае, ки ба матлаи:
Хуш он диле, ки макони боги ломакон гирад,
Ба дасти цон, самар аз нахли цовидон гирад.
огоз мешавад, ба мадҳи устоди хеш пардохта, дар он нақши иршодии Соинуддин ва иродати худро бад-ӯ таъкид кардааст.Ҳамчунин дар ин қасида ба мансаби қозигии Соинуддин ҳам ишорае мекунад;
Дарун зи гарду губоре набошад холй,
Дар он ки хона дар ин тирахокдон гирад...
Сутуда Соини дунёву дин Алй, ки қазо Чу қозии фалак аз ҳукми ӯ нишон гирад.
Замири ӯ ба цаҳонгирй, ар шавад мойил,
Чу нури субҳ ба як дам задан цаҳон гирад (8, 241-242).
Мутаасифона, бо вуцуди чунин мақому манзалати илмй ва ицтимоии бисёр паҳлуҳои зиндагй, цаҳоншиносй ва сабки Соинуддин ба таври боиста омӯхта нашудааст, ё ба таъбири Муҳаммадтақии Донишпажӯҳ «Ҳаққи он бузургвор (яъне, Соинуддин.- М.С.) адо нашудааст ва диққати бештаре мехоҳад... Надидаам то кунун касе босазо ва дархур сухан бигӯяду ва аз осору ақоиди ӯ дуруст баҳс карда бошад» (2, 312 ).
Соинуддин Алӣ ибни Муҳаммад ба Ибни Турка, Туркаи Хуҷандӣ, Соинуддини Хуҷандӣ, Соинуддини Исфаҳонӣ ва Соинуддини Хуҷандии Исфаҳонӣ маъруф буда, дар таърихи адабиёти форсии тоцикй аз зумраи адибоне маҳсуб мешавад, ки бо офаридани осори адабй ва ирфонй ҳам дар сурати мансур ва ҳам манзум аз цойгоҳи вижае бархурдор аст. Аз тааммул ва мулоҳиза сари ин мавзӯъ ба натицае расидем, ки муаллафоти вай шомили 70 китоб будааст, ки аз миён бахши қобили таваццуҳ ва муҳимро осори насрии ӯ ташкил медиҳад. Дар ин мақола ҳам ба қасди арцгузорй ба ҳунари нависандагй ва муаррифии цаҳоншиносии Соинуддин роцеъ ба маъруфтарин асараш «Шарҳи «Ламаот»-и Ироқй» мулоҳиза хоҳем кард.
“Шарҳи «Ламаот» ё «Зуъ-ул-Ламаот» аз муҳимтарин китоби Соинуддини Хуцандй мебошад, ки дар шарҳу тавзеҳи яке аз маъруфтарин осори мансури ирфони назарй- «Ламаот»-и Ироқй бо забони форсй таълиф шудааст.
Алҳол нусахи хаттии ин китоб дар захираи дастнависҳои китобхонаҳои бузурги дунё чун Эрону Покистон, Узбекистону Тоцикистон ва Ҳиндустон нигахдорй мешаванд.
Адабиётшиноси эронй Мӯсавии Беҳбаҳонй аз панц нусхаи дастнависи ин асар, ки дар китобхонаҳои Мацлиси шӯрои миллй, мацмӯаи шумораҳои 8503, 8387, Донишкадаи адабиёти Теҳрон, мацмӯаи шумораи 327, Китобхонаи Саид Нафисй, шумораи 8787 ва микрофилми Донишгоҳи Теҳрон акси шумораи 829 маҳфузанд, ёд кардааст (9, ду). Донишманди мазкур бо ҳамкории Иброҳими Дебоцй дар асоси муқобила ва муқоисаи нусхаҳои қаламии мазкур матни комили «Шарҳи «Ламаот»-ро 45 сол пеш, дар мацмӯае таҳти унвони «Чаҳордаҳ рисолаи форсй аз Соинуддини Исфаҳонй» ба нашр расонида, бори нахуст аз мавцудияти чунин шарҳ бар китоби «Ламаот» иттилоъ дода буд (9). Ҳамчунин мацмӯаи мазкур бори дуюм дар асоси тасҳеҳи Беҳбаҳонй ва Дебоцй ба кӯшиши Саидмаҳмуди Тоҳирй бо замимаи феҳристи оёту ҳадис ва ашъору истилоҳот ба чоп расид (10 ).
102
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
Таҳиягарон нусхаи хаттии микрофилми Донишгоҳи Теҳронро, ки таҳти шумораи 442 нигахдорӣ шуда, соли китобати он 851ҳ./1447м. мебошад, асоси матн қарор дода, бо нусхаҳои дигар муқоиса намуда, нусхабадалҳоро дар поварақ овардаанд. Аммо аз мавҷудияти нусхаи қадимтарину комилтарини ин асар, ки зери рақами 4029 дар Китобхонаи миллии Малики Теҳрон маҳфуз аст, бехабар мондаанд.Ин нусхаи «Шарҳи «Ламаот-» и Соинуддин соли 845ҳ./1441м., яъне баъд аз нӯҳ соли вафоти муаллифи шарҳ китобат шудааст.Нусхаи шумораи 4029 бо хатти настаълиқи садаи даҳуми ҳиҷрӣ навишта шудааст. Андозааш 20\7х15\2 мебошад.Когази пистаӣ, ҷилди қаҳваи серзарбӣ.
Умуман, пажӯҳишгарони эронӣ ба нусхаҳои осори Соинуддин, ки дар китобхонаҳои Аврупо, Тошканд ва хусусан, ба нусахи қаламии «Зуъ-ул-Ламаот», ки дар ин марокизи фарҳангӣ нигаҳдорӣ мешавад, чандон таваҷҷуҳ зоҳир накардаанд.Бо такя ба феҳристҳои дастрас метавон гуфт, ки нусахи қаламии ин асар дар захираи дастхатҳои музейи Британия дар Лондон зери рақами Add I 6825 нигаҳдорӣ мешавад (7, 831).Ҳамзамон аз нусхаи ин китоб дар феҳристи девони Ҳинд таҳти шумораи 2912 ёд шудааст (2, 47).
Агарчи сабки баёни «Ламаот» фасеҳу равон ва дар ниҳояти эъҷоз бо ҷумалоте мусаҷҷаъ ва мутавозин ороиш ёфта, ки устод Зарринкӯб ҳамин махсусиятро ба назар гирифта, онро «шеъри мансур» (3, 130) гуфтааст, аммо аз мазмуну мазияти китоб пайдост, ки дар пардаи рамзу тамсил навишта шудааст. Ҳамин вижагӣ, ё ба таъбири дигар дорои ҷанбаи қавии адабӣ ва ирфонии рамзии китоби “ Ламаот” боис шуда, ки бар он шарҳу тавзеҳ навишта шавад. Бинобар ин, дар замони худи Ироқӣ ва дар асрҳои минбаъда, ки таълими он дар хонақоҳҳо ва мадрасаҳо сурат мегирифт, ба он шурӯҳи бисёре навишта шуд. Бино ба қавли донишманди покистонӣ Муҳаммад Ахтари Чима 29 шарҳ ба китоби “Ламаот» навишта шудааст (11, 87-93).
Адабиётшинос Бадриддин Мақсудов танҳо аз ду шарҳи маъруфи “ Ламаот” ёдоварӣ кардааст, яке шарҳи Ёралии Шерозӣ бо номи “Ламаҳот фӣ шарҳи-л-ламаот” ва дигаре шарҳи Мавлоно Ҷомӣ “Аш-шиъат-ул-ламаот”(6, 326), ки ин китоб ба масобаи муҳимтарин осори ирфонӣ шиноха шудааст. Аммо аз шарҳи Соинуддини Хуҷандӣ ба “Ламаот”-и Ироқӣ дар монографияи устод Б.Мақсудов сухан нарафтааст.
Агар кулли муҳаққиқон нахустин шарҳи “Ламаот”-ро “Ламаҳот фӣ шарҳи-л-ламаот”-и Шайх Ёралӣ ибни Абдуллоҳи Шерозӣ ( ваф.812-816ҳ./ 1409-1413м.) дониста бошанд, пас аз назари замон ва санаи таълиф “Зуъ-ул-ламаот”-и Соинуддин дуюмин шарҳест бар ин китоб, ки соли 815ҳ./1411м. таълиф шудаст “ва гумон меравад дар аввалин хонақоҳе, ки “Ламаот” дар он тадрис мешудааст ва ин китоб ҳам дар ҳамон маҳал таълиф шуда, шаҳри Тӯқот бошад” (5, 224-225).
Соинуддин дар шарҳи хеш пас аз ҳамди Худо нахуст перомуни ошиқони кӯи Ҳақ сухан гуфта, сипас аз Фахриддини Ироқӣ ёдовар шудааст, ки баъди дидор бо Садруддини Қунавӣ аз ӯ китоби «Фусус-ул-ҳикам»-ро шунид ва аз партави анвори «Фусус» чанд ламъае навишт ва онро «Ламаот» ном ниҳод: “ Шайх Фахриддини Ироқӣ баъд аз он ки ба Шайх Садрудини Қунавӣ расид ва аз ӯ китоби “Фусус-ул-ҳикам” шунид, мухтасаре набишт ва аз партави анвори он ҷавоҳир... ламъае чанд ба қадри истеъдоди худ ва мусоидати замон баён кард ва онро “Ламаот” ном ниҳод” (10, 1617). Баъд аз ин, дар партави гуфтаҳои Ироқӣ ишора мекунад, ки вай “Ламаот”-ро бар суннати китоби “Савонеҳ-ул-ушшоқ”-и Аҳмади Ғаззолӣ навиштааст: “мусанниф (яъне М.С. Ироқӣ) дар ин рисола ихтиёри он карда, ки ба истилоҳи “Савонеҳ-ул-ушшоқ ”-и Шайх Аҳмади Ғаззолӣ сухан ронад ва ба тариқаи писандидаи вай он дурҳо дар риштаи назм кашад...” ( 10,18). Ироқӣ ҳам дар ин бобат чунин мегӯяд: “калимае чанд дар баёни маротиби ишқ, бар сунани “Савонеҳ” ба забони вақт имло карда мешавад” ( 4, 390).
Соинуддин дар муқаддимаи китоб дар такя ба ояти 45-уми сураи Моида ва ҳадиси қудсии “Кунту канзан махфиян фа аҳбабту ан ураф фахалахту-л- халқа ли ураф” - Ганҷе пинҳон будам, дӯст доштам шинохта шавам, пас халқро офаридам то шинохта шавам”, истилоҳи ишқ, ошиқ ва маъшуқро шарҳу тавзеҳ медиҳад. Доир ба мавзӯи ирфон ва усулу қавоиди он низ нуктаҳои ҷолиб баён карда, истилоҳҳои “ҳақиқати муҳаммадӣ”, “нафси раҳмонӣ”, “қоба қавсайн” ва оғози “Ламаот”-ро, ки Соинуддин онро “дебоча” хондааст, тарҷума ва тафсир мекунад, ҳамчунон ки гӯяд: “ Ҳар гоҳ ки ин истилоҳот бар ин ваҷҳ равшан гашт, ҳангоми он шуд, ки шурӯъ дар тарҷумаи дебоча равад” (10, 25).
Мусаллам аст, ки дар таърихи адабиёти тоҷик осори мансур ва манзуми форсӣ бо ҳамду ситоиш оғоз гардидаанд ва “Ламаот”- и Ироқӣ низ ба ҳамин равиш шурӯъ шуда: “ Алҳамду лиллоҳи-л- лазӣ...”, ки Соинуддин онро дебоча хондааст, аммо худ Ироқӣ дар китобаш чунин унвон нагузоштааст. Ҳамин дебоча ё хутбаи оғозини китобро Соинуддин ба насри зебо ва дар
103
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 3(44) 2015
ниҳояти эҷоз тарҷума ва тафсир мекунад, ки худ як шоҳкори беназири адабиро мемонад ва албатта, баҳси он мавриди дигарро муносиб аст .
Баъд аз ин, шарҳи бисту ҳашт ламъа бо тартиби муайян, бо насри пухтаю илмӣ ва ороста баён мешавад. Вижагиҳои шарҳ: аз асли ҳар ламъа оғози он ё ҷумлаи аввали онро меорад ва “ ило охира” гуфта ба шарҳу тафсир мепардозад. Ба ҳамин минвол абёти арабии китобро низ тавзеҳ медиҳад. Яъне «қавлаҳу» мегӯяд ва мисраи аввал, ё аз он мисраъ ибораи аввалро оварда, сипас «ило охира» гуфта, ба шарҳ оғоз мекунад. Таври намуна:
Ламъаи савум “Ишқ ҳарчанд доим худро”, ило охира. “То ғояти баёни зуҳури ошиқ ва маъшуқ аз ишқ дар таъиноти ҷилоӣ , ки онро ҳазрат хонанд аз он рӯ, ки зоҳир аз мазҳар ҷудо нест...ва аз ин ҷо боз баёни он зуҳури мазкур дар таъиноти истиҷлоӣ, ки олам хонанд ӯро, ки аз мазҳар мутамайиз аст ва ҷудо хоҳад кардан ба тартибе, ки дар он таъинот воқеъ аст ва оинаи коинот аз олам аст ”.
Қавлаҳу: “А анта ам ано?”, ило охира. “Яъне, оё тӯӣ бо ман ин айни ҷомеъ, ки олам ба як бор иборат аз он аст ва айни ошиқ низ ҳамон ки дар айни ман пайдо шуда... Ҳошо аз ман, ки исботи ду кунам ё дар назари ҳама байни ман ҳавли дубинӣ бошад”. Ва чун ин машҳади ваҳдати ҳақиқӣ хоҳад буд, ки маслаки хосаи варсаи хатмӣ аст ва ҳар тоифае аз камол,ки мутаваҷҷеҳи савби таҳқиқи он шудаанд”(10, 37-38).
Соинуддин ҳангоми шарҳу тавзеҳ андешаву афкори баъзе аз бузургони ирфони исломӣ Ибни Арабӣ, Садруддини Қунавӣ, Хоҷа Муҳаммади Порсо ва гайраро ҳам таҳлил намуда, аз ишқ, ҳақиқати муҳаммадӣ ва ҳақиқати одамӣ, ваҳдати вуҷуд, қобилият, файз, қалб, ҳуб, висол ва бақо баҳс кардааст. Ҳамчунон ки дар ламъаи савум мушоҳида намудем, суханвар баробари таҳлилу тафсири байти арабӣ масоили ваҳдати вуҷудро ҳам тавзеҳ кардааст.
Соинуддини Хуҷандӣ дар баъзе маворид қабл аз шарҳи ламъа бо як муқаддимаи кӯтоҳе суханашро ифтитоҳ мебахшад.Масалан:
Ламъаи аввал “Иштиқоқи ошиқ ва маъшуқ аз ишқ аст”, ило охира. “Ҳар офаридаеро ба ҳасби равиши хеш аз хизонаи бахшиши Эзидӣ ӯро бахше муайян ҳаст ва ба ҳамон қадр, ки насиби ӯ мешавад аз мабдаи худ огоҳ мегардад ва тасбеҳ мекунад, ки “ин мин шайин илло юсаббиҳу биҳамдиҳи”, валекин тавофут миёнаи эшон дар афзунии он бахш аст ва камии он ...”, сипас, хулосаи худро баён мекунад :“Ламъаи аввал дар баёни мабдоияти ишқ ва ваҷҳи тақаддуми ӯ бар ошиқ ва маъшуқ зотан ва он дар таъйини аввал сурат бандад, чунончи таҳқиқи он дар баёни дебоча равшан гашт” (10, 36).
Илова бар ин, барои муассирии суханаш аз оёти қуръонӣ, аҳодиси набавӣ, амсолу ҳикам ва ашъори форсию арабӣ бамаврид истифода мебарад: ... “Ҳар оина ба номи камол сазовор бошад ва ба кӯшиш дар талабаш арҷманд” (10,36).
Қадри ма ҷмӯаи гул мурги саҳар донаду бас,
На ҳар он, кӯварақе хонд, маонӣдонист.
Байти болои моли Хоҷа Ҳофиз буда, мисраи дуюми он ба қарори зайл аст:
Ки на ҳар, кӯ варақе хонд, маонӣ донист (12,70).
Фазилати китоби Соинуддин он аст, вай масоили мубрами ирфони исломӣ, яъне ваҳдати вуҷудро ба шеваи мактаби Аҳмади Ғаззолӣ ва Ироқии Ҳамадонӣ шарҳ медиҳад, яъне бо забони ошиқона, на бо истилоҳоти фалсафӣ, чунонки мехонем: “Қавлаҳу: таборакаллоҳа”, ило охира. Яъне, бузургвор Худое, ки пӯшонид айни худро ба пӯшишҳои аволими имконӣ, пас надонад Худойро, магар Худоӣ. Ҳар тараф, ки хоҳӣ гир, ки ба дурустӣ, ки Худо ба ҳукми фармудаи “ Фаайнамо туваллу фа самма ваҷҳуллоҳи”(Пас ба ҳар тараф рӯй кунед, ба сӯи Худо рӯй овардаед) ҳамон ҷост” (10, 40). Таъбири “пас надонад Худойро, магар Худой” зеботарин шарҳу тавзеҳи “ваҳдати вуҷуд” мебошад, ки касе дар таърихи адабиёти тоҷик ва фалсафаи исломӣ истилоҳи мавриди баҳсро бо чунин шева шарҳ накардааст. Бояд гуфт, ки Соинуддин “Фусус-ул-ҳикам”-ро ҳам ба забони арабӣ шарҳ кардааст ва ин китоб таҳти унвони “ Шарҳи “фусус-ул-ҳикам” низ дар Теҳрон ба нашр расидааст. Ҳамчунин даҳ байт аз “Футуҳот-ал-маккия”-и Ибни Арабӣ интихоб карда, дар бораи ҳар кадом аз онҳо тавзеҳ додааст, ки бо номи “Шарҳи даҳ байт аз Ибни Арабӣ” маъруф мебошад. Бинобар ин, Соинуддини Хуҷандӣ ба масобаи беҳтарин тарҷумони мактаби Ибни Арабӣ шинохта шудааст.
Аз вижагиҳои дигари китоб он аст, ки мусанниф аз суханбозию сухансозӣ ва такаллуфу итноб иҷтиноб варзида, ё ба иборати дигар таҳти сабки нависандагии замонаш қарор нагирифта, ҳадаф ва матлаби хешро бо забони содда ва илмӣ баён кардааст: Қавлаҳу “ Кайфа янкуру-л- ишқу”, ило охира. Яъне, чӣ гуна ишқ дар садади инкор дарояд ва инкор карда шавад ва ҳол он ки дар вуҷуд
104
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
нест, илло ишқ. Агар ишқ набудӣ, зоҳир нашудӣ он чӣ зоҳир шудааст. Дар ҳар чӣ зоҳир шудааст аз ишқ зоҳир шудааст ва ӯ дар ҳама сойир аст, балки худ ҳама аст (10, 43). Соинуддин мутаносибан дар бисту ҳашт ламъа “ Зуъ-ул-ламаот-ро” шарҳ карда, аз ин миён ламаоти ҳафтум, ҳабдаҳум, бистум ва бисту ҳаштумро ба таври муфассал тавзеҳ додааст. Бештар ашъор ва ибороти арабиро шарҳу тавзеҳ намуда, дар баъзе маворид барои исботи гуфтаҳояш аз ашъори шоирони дигар ҳам намуна овардаст.
Ҳамин тавр, аз баррасии “Шарҳи “Ламаот” - и Соинуддин Алӣ ибни Муҳаммад чунин бармеояд, ки ин нависандаи чирадаст дар ҷодаи наср, махсусан дар шарҳнависӣ ҳам қудрати тавоно дорад.Мутаассифона, рӯзгор, ҷаҳоншиносӣ ва осори манзуму мансури Соинуддин, дар ҳавзаи адабпажӯҳии Тоҷикистон шинохта нашудаанд ва ҳатто теъдоди зиёди осори мансури ӯ дар Эрон ҳам нашр нагардидаанд.Бинобар ин, ҷойгоҳи мақом ва осори Соинуддини Хуҷандӣ дар таърихи адабиёти форсии тоҷикии асри понздаҳуми мелодӣ ба сурати комили илмӣ муайян нашудааст ва ниёз ба баррасӣ ва мулоҳизаи амиқ дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Давлатшоҳи, Самарқандӣ. Тазкират-уш-шуаро.Ба таҳқиқ ва тасҳеҳи Муҳаммади Аббосӣ/ Д.Самарқандӣ. - Теҳрон,1337. - 487с.
2. Донишпажӯҳ, Муҳаммадтақӣ.Маҷмӯаи расоили Хуҷандӣ/ Д.Муҳаммадтақӣ // Фарҳанги Эронзамин.-1345.-№4. - С.307-312.
3. Зарринкӯб, Абдулҳусайн. Арзиши мероси сӯфия / А .Зарринкӯб .-Теҳрон,1337.- 431 с.
4. Ироқӣ,Фахриддин.Девон.Танзими Акбархонӣ/Ф.Ироқӣ.-Теҳрон,1388.-412 с.
5. Камол, Саид. “Ламаот” ва пайванди он бо чеҳраҳои барҷастаи ирфони исломӣ / Саид К.-//Нигарише бар осори Ироқӣ. - Теҳрон,1376. - С.224-225.
6. Мақсудов, Б.Ҷустуҷӯ дар авҳвол ва осори Ироқӣ / Б.Мақсудов.-Душанбе, 2009. - 555 с.
7. Рё,Ч.Феҳристи дастнависҳои форсии музеи Британия/Ч.Рё.- -Лондон,1881. - 781 с. - 2 ҷ.
8. Сафо,Забеҳулло.Таърихи адабиёт дар Эрон / З.Сафо.-Теҳрон,1373. - 607 с. - 4 ҷ.
9. Соинуддин, Алӣ .Чаҳордаҳ рисолаи форсӣ. Ба тасҳеҳи Мӯсавии Беҳбаҳонӣ ва Иброҳими Дебоҷӣ/А.Соинуддин.-Теҳрон,1351. - 296 с.
10. Соинуддин, Алӣ. Чаҳордаҳ рисолаи форсӣ.Муқаддима ва тавзеҳоти Маҳмуди Тоҳирӣ / А. Соинуддин.-Теҳрон,1389. - 373 с.
11.Чима,Муҳаммадахтар.Баррасии шурӯҳи “Ламаот”-и Ироқӣ/ Муҳаммадахтар Ч.// Нигарише бар осори Ироқӣ: Теҳрон, 1376.-С. 84 - 92.
12.Шерозӣ, Ҳофиз.Девон.Тасҳеҳи А. Халхолӣ/ Ш.Ҳофиз. - Теҳрон,б.с.н.- 440 с.
REFERENCES:
1. Davlatshoh, Samargandi. “Tazkiratushshuaro” (“Narration about Poets”). Text selection under the
editorship of Muhammadi Abbosi / Samargandi.D.-Tehran, 1337. - 487 p.
2. Donishpazuh, Muhammadtagi. Collection of Khujand Treatises// Iranian Culture.-1345. -№ 4. -P.
307-312.
3. Zarrinkoub,Abdolhossein The Value of Sufi Legacy/A.Zarrinkoub.- Tehran,1337. - 431p. 4.Irogi,Fakhiddin.Divan. Text selection Akbarkhoni/F.Irogi.-Tehran, 1388 - 412 p.
5. Kamol, Said. The "Lamaot" and link it with the outstanding figures of Islamic Mysticism //A look at
works of Iraki.- Tehran,1376.-P.224 - 225.
6. Maksudov, B. In Quest of Iroki's Facts of Life and Creation|B.Maksudov. -Dushanbe, 2009. - 555p.
7. Catalogue of the persian manuscripts is the British Museum by Charles Rieu, Vol. II, London, 1881.781 p.
8.Safo, Zabehullo. The History of Literature in Iran Tehran/Z.Safo.- 1373. - 607p. -4 v.
9.Soinuddin, Ali. Fourteen Persian Letters. Under the editorship of Musavi Behbahoni and Ibrohim Deboji|A.Soinuddin. -Tehran, 1351. - 296 p.
10.Soinuddin, Ali. Fourteen Persian Letters. / Introduction and Commentaries by Mahmud Tohiri|A.Soinuddin. -Tehran, 1389. - 373p.
11. Chima, Muhammad Akhtar.The review of lamaot commentaries/M.A.Chima//A look at works of Iraki.- Tehran,1376.-P.84-92.
12. Sherozi, Hofiz.Divan. Under the editorship of A.Khalkholi / Hofiz.Sh.- Tehran,1389. - 440p.
105
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
Соинуддин Худжанди и его комментарий к «Ламаот»
Ключевые слова: Соинуддин Худжанди, комментарий к «Ламаот», история таджикской литературы, комментарии, список, лам’а (глав)
Статья посвящена исследованию «Зу’-ул-Ламаот» или «Комментарий к «Ламаот» Соинуддин Худжанди, посвященного Фахруддина Ироки - одного из известных произведений в прозе, относящихся к теории суфизма.
Соинуддин Худжанди после восхваления Бога, вначале упоминает о суфиях, затем о Фахриддине Ироки, который во время встречи с Садриддином Кунави, услышал от него о книге «Фусус-ул-хикам» и под влиянием лам’а «Фусус» написал несколько лам’а (глав) и назвал их «Ламаот». Соинуддин, в определенном порядке, в научной и изящной манере комментирует двадцать восемь лам’а. Характерной особенностью его комментариев является то, что автор приводит из каждой главы (лам’а) ее начало или первую фразу и после выражения «ило охира» («и далее») приступает к толкованию. Таким же способом автор разъясняет бейты на арабском языке.
Сделан вывод о том, что «Ламаот» Соинуддина Худжанди с точки зрения времени и года создания является вторым комментарием в истории персидско-таджикской литературы, написанным к «Ламаот» Фахриддина Ироки, и автор произведения признан в качестве наилучшего комментатора «Ламаот».
Soinuddin Khujandi and his commentary to “Lama’at”
Keywords: Soinuddin Khujandi, commentary to “Lama’at”, history of Tajik literature, commentaries, list, lama’at
The article is devoted to studies of the writing “Zu-ul-Lama’at” or “Commentary to “Lama’at” of Soinuddin Khujandi, which was written purposely to comment “Lama’at” of Fakhruddin Iraqi - one of the well-known works in prose, relating to the theory of Sufism.
Soinuddin Khujandi after doxologizing, at the beginning mentions Sufis, then Fakhruddin Iraqi who heard at the meeting with Sadriddin Qunawi about the book “Fusus-ul-hikam” and under the influence of lama’ “Fusus” he wrote several lama’ “chapters” and named them as “Lama’at”. Soinuddin in a certain order and refined manners comments twenty eight lama’. The special feature of his commentary is that the author quotes from each chapter (lama’) its beginning or the first phrase and after the expression of “Ila akhir” (and further)he begins to comment. In a similar way the author explains the verses (beits) in Arabic language.
It’s been summarized that the “Lama’at” by Soinuddin Khujandi in terms of time and year of writing is the second commentary in the history of Tajik-Persian Literature written to “Lama’at” of Fakhriddin Iraqi and the author of writing was recognized as the best commentator of “Lama’at”.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Мирзоев Садриддин Холович, номзади илмҳои филологй, дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоҷики ДонишгоҳидавлатииХуҷанд ба номи академик Б.Ғ.Ғафуров (Цумҳурии Тоҷикистон, ш.Хуҷанд), E-mail: sadriddin-mirzoev@mail.ru
Сведения об авторе:
Мирзоев Садриддин Холович, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской классической литературы Худжандского государственного университета имени академика БГ Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: sadriddin-mirzoev@mail.ru
Information about the author:
Mirzoev Sadriddin Kholovich, Саndidаte of Philological Sciences, Associate Professor of the department of Tajik Classic Literature, Khujand State University named after academician B. G. Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: sadriddin-mirzoev@mail.ru
106
