CC BY
45
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
УДК 8Т1 А.Ҳ. САТТОРОВ
ББК 83.3(09)
НИГОҲЕ БА “ШАРҲИ “ТААРРУФ” - И МУСТАМИЛЛИИ БУХОРОЙ
Вожаҳои калидӣ: МустамиллииБухорой, МуҳаммадКалободй, “ат-Таарруф”, “Шарҳи “Таарруф”, нусха, арзиши адабй
“Шарҳи “ат-Таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф” (минбаъд “Шаҳри “Таарруф”) қадимтарин китоби тасаввуфиест, ки тавассути Имом Абӯиброҳим Исмоил ибни Муҳаммад ибни Абдуллоҳ Мустамиллии Бухорой таълиф шудааст. Китоби мазкур аз зумраи осори барҷастаи адабиёти тасаввуфии форсу тоҷик ва қадимтарин китоб дар боби тасаввуф ва ирфони назарй ба забони тоҷикй маҳсуб меёбад.
Ин асар бар иловаи арзиши адабӣ, аз нигоҳи забоншиносии форсии ҳавзаи Мовароуннаҳр ва ҳам аз боби таърихи нусхашиносии нусхаҳои куҳани форсй низ аҳамиятдор аст. Асари зикршуда дар радифи муҳимтарин матнҳои форсй қарор дошта, аз лиҳози таърихи таълиф ва замони навиштор низ бар мутуни дигари ирфонии форсй бартарй дорад. “Шарҳи “Таарруф” иттилооти фаровоне дар мавриди тасаввуф ва мавзӯоти марбути онро дар ихтиёри хонанда мегузорад.
Ҳамон тавре ки аз унвони китоб пайдост, ин асар шарҳе бар «ат-Таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф»- и Муҳаммад Калободии Бухорой (ваф. 990 ё 994) мебошад. Ҳарчанд доир ба ҷузъиёти масири зиндагии орифи номбурда чандон иттилооти дақиқе боқй нест, аммо муаллифи китоби “ал-Аълом” вайро аз зумраи уламои илми ҳадис донистааст (2,395).
Муҳаммад Калободй дар Бухоро таваллуд ёфта, пешвои ҳанафиёни ин шаҳр ба ҳисоб мерафт. Номбурда дар китоби хеш “ат-Таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф” талош кардааст, ки бо истифода аз оятҳои қуръонй, аҳодиси набавй ва ривоятҳои исломй асос ва сарчашмаи тасаввуфро муайян намояд. Асари мазкур аз қадимтарин ва мӯътамадтарин мутуни ирфонӣ ба ҳисоб рафта, дар ҳафтоду панҷ боб бисёре аз паҳлӯҳои тасаввуфи исломӣ ва аҳкому аркони шариату тариқат ва ҳақиқатро дар худ ҷой додааст. Бино бар ин, “ат-Таарруф” муддати зиёд ба ҳайси китоби рӯзмарра ва маводи таълимии муридону соликони тасаввуф ба ҳисоб мерафт. Дар баробари ин, то аввалҳои асри XII матни арабӣ ҳамроҳи “Шарҳ”-и он мавриди истиқболу иқтидои орифону зоҳидон ва адибону шоирон гардидааст. Яке аз сабабҳои мавриди шарҳ қарор гирифтани “ат-Таарруф” ба забонҳои арабиву форсй дар муҳтавои баланди матолиби он мебошад, ки дар осори дигари сӯфия назири онҳоро камтар метавон пайдо кард. Гузашта аз ин, дар матну батни асар ҷавҳари аслии шариату тариқат ҷой дода шуда буд, ки худ Мустамиллии Бухорой бо ишора ба ин матлаб чунин навиштааст: «Андар ин китоб ёд кардам эътиқод дар тавҳид ва диёнот ва аҳволу мақомот ва ҳақоиқу мушоҳидот ва румузу ишорот ва сухани машоих ва ҳикоёт бар тариқи суннат ва ҷамоат» (1,34).
Ҳамон тавре ки зикр шуд, бар ин асар шарҳҳои зиёде навишта шудааст, ки дар ин миён, худи Калободй аз аввалин нафаронест, ки ба китоби хеш шарҳ навишт ва онро “Ҳусн-ут-тасарруф” ном ниҳода. Батадриҷ шарҳҳои мухталифе ба забони арабй ва форсӣ аз ҷониби орифону адибони гуногун бар ин асар навишта шуд (11,416).
Омили асосии тарҷума ва шарҳи “ат-Таарруф” ба забони форсӣ огоҳии ками мардум ба забони арабй ва ҳамчунин дарк накардани бисёре аз истилоҳоту таъбироти тасаввуфии бакоррафта дар ин асар буд. Аз ин рӯ, тарҷума ва тафсири он ба забони форсй як амри зарурй ба ҳисоб мерафт. Пас аз даргузашти Муҳаммад ибни Абӯисҳоқ Иброҳими Калободй яке аз шогирдони ӯ бо номи Имом Абӯиброҳим Исмоил ибни Муҳаммад ибни Абдуллоҳ Мустамиллии Бухорой (ваф. 1043) китоби мазкурро ба забони форсии дарӣ шарҳ намуд, ки имрӯз бо номи “Шарҳ ат-Таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф”-и Мустамиллии Бухорой маъруф аст. Ин китоб бо номҳои дигар, ба монанди “Нур-ул-муридин ва фазиҳат-ул-муддаин”, “Шарҳи “Таарруф ли мазҳаби - тасаввуф”, “Кашф-ул-маҳҷуб шарҳ ат-тасаввуф” низ шинохта шудааст(1,6).
Муаллифи китоби “Шарҳи “Таарруф” дар ибтидои китоби хеш бо ишора ба ангезаи навиштани ин асар чунин овардааст: “Асҳоб аз ман дархостанд то китобе ҷамъ кунам муштамил бар диёнот ва муомилот ва ҳақоиқу мушоҳидот ва ишорот ба порсй то фаҳми эшон мар онро андар ёбад ва ба иборот галат накунанд, ки галат кардан андар тавҳид куфр бошад” (1,33). Ин сухани Мустамилӣ худ шоҳид бар он аст, ки тақозои мардум ӯро водор кардааст, то шарҳе бар китоби Калободй бинависад. Вай ин амалро агар аз як тараф ба хотири шод гардонидани руҳи устоди хеш анҷом дода, аз сӯйи дигар назару андешаи доманадори ин орифро барои мардум
130
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44) 2015
ташреҳ кардааст. Дар ин бора худи Мустамиллӣ чунин ишора мекунад: “...китобро шарҳ кардам, то ба сухани пирону мутақаддимон табаррук карда бошам ва низ муқтадӣ бошам, на мубтадӣ, то касе бар ман айбе накунад ва ҳарчи гуфтам муаккад кардам ба ояте аз китоби Худои азза ва чалл” (1,34). Дар ин кор ӯ усули шарҳ ва тарҷумаро пеша карда, яъне матолиби арабиро ба форсӣ шарҳ намуда ва сипас қисм-қисм ибороти онро дар ҳошия ба забони форсӣ тарҷума кардааст, ки ин амал якҷоя бо баёни зебову сабки равон ва амонатдорӣ дар тарҷума арзиши адабию таърихии онро боло бурдааст.
Аз ин асар тибқи навиштаи Забеҳуллоҳи Сафо (9,628-629) ва Аҳмади Мунзавӣ (1,1224) се нусхаи хаттӣ барҷой мондааст, ки яке дар Музеи миллии Покистон, дигаре дар китобхонаи Маҷлиси Шӯрои Миллӣ ва сеюмӣ дар китобхонаи Осафия нигаҳдорӣ мешаванд ва ҳар кадоме аз онҳо дар замонҳои мухталиф китобат шудаанд. Илова бар ин, Муҳаммадҳусайни Тасбеҳӣ аз нусхаи дигари ин китоб хабар додааст, ки айни ҳол дар китобхонаи “Ганчбахш”-и Маркази таҳқиқоти форсии Эрону Покистон нигаҳдорӣ мешавад ва аз комилтарин нусхаҳои мавҷудаи “Шарҳи “Таарруф” ба ҳисоб меравад (13,8). Мавҷудияти нусхаҳои зиёди ин асар бар мақому ҷойгоҳи назарраси он далолат мекунад.
“Шарҳи “ат-Таарруф”-и Мустамиллӣ аз матни аслӣ, яъне “ат-Таарруф”-и Калободӣ қариб панҷ баробар ҳаҷми бештар дошта, дар онҳо тафовутҳои матнӣ низ ба назар мерасанд. Доир ба тафовут ва афзалияти нусхаҳои мавҷудаи ин китоб дар пажӯҳиши донишмандони маъруфи эронӣ Муҷтабо Минавӣ ва Муҳаммадҳусайни Тасбеҳӣ баҳсҳое сурат гирифтааст, ки бо такя бар мулоҳизоти эшон аз такрори дубораи он худдорӣ менамоем (6).
Дар воқеъ, китоби «Шарҳи “Таарруф» аз қадимтарин китобҳои тасаввуфӣ аст, ки ба забони форсӣ иншо шуда, дар бораи қидмати ин асар назди муҳаққиқон ихилофи назарҳое вуҷуд дорад. Аз қавли Муҷтабо Минавӣ бармеояд, ки бо вуҷуди таҳқиқоту ҷустуҷӯҳои фаровон дар манобеи дастиаввал то кунун китобе дар боби тасаввуф дарёфт нашудааст, ки қабл аз «Шарҳи “Таарруф» иншо шуда бошад (6,407). Дар баробари ин, Карими Кишоварз бар ин назар аст, ки «Кашф-ул-маҳчуб» қадимтарин асарест, ки дар боби тасаввуф ба забони форсӣ навишта шудааст (4,259). Муҷтабо Минавӣ таълифи асари муътабари ирфонии «Кашф-ул-маҳчуб»-ро тақрибан сӣ сол баъд аз “Шарҳи таарруф” ёдовар шуда, бо асноду шавоҳиди зиёд назари хешро собит сохтааст (6,407).
Ба назари мо, андешаи ҳар ду дар ҷойи хеш саҳеҳанд, аммо ин масъала паҳлӯи дигаре низ дорад, ки то ҷое ниқоб аз сари андеша дур мекунад. Маълум аст, ки «Шарҳи “Таарруф» то кунун нахустин тарҷума ва шарҳи китоби тасаввуфӣ ба забони форсӣ шинохта шудааст. Аз ин рӯ, тарҷума ва шарҳи як китоб наметавонад ба маънои нахустин китоб буда бошад. Зеро шореҳ ё тарчумон фақат матнеро, ки дар ихтиёраш ҳаст, онро ба забони дигар нақлу тарҷума ё тафсиру ташреҳ менамояд. Ҳамон тавре, ки Мустамиллӣ худ ба он ишора намуда, таъкид мекунад, ки «муқтадӣ бошам на мубтадӣ» (1,34).
Аммо Ҳучвирӣ «Кашф-ул-маҳчуб»-ро худ ба забони форсӣ таълиф намуд ва наметавон онро тарчума ва ё шарҳи ягон асари тасаввуфӣ унвон кард. Ин ҷо чунин назаре нест, ки Ҳуҷвирӣ аз мероси гузаштагони аҳли тасаввуф истифода набурдааст, балки бо такя бар сарчашмаҳои қадимтар ба таълифи як асари тоза даст задааст ва шояд Ҳучвирӣ ҳангоми таълифи асари гаронқадри хеш аз «Шарҳи “Таарруф» низ истифода бурда бошад, ки ин масъала таҳқиқи чудогонаеро талаб менамояд.
Дар воқеъ, мутолиаи китоби мазкур ба ин натича мерасонад, ки ин асар аз чандин чиҳат қобили мулоҳиза ва таҳқиқ аст, чун ин асар дар қарнҳои даҳум ва ёздаҳуми мелодӣ дар Мовароуннаҳр таълиф шудааст, дар батни худ асолатҳои гуногуни забон ва адаби ин минтақа, ба вежа дастури таърихии забон ва чанбаҳои сабкшиносиро нигоҳ доштааст.
Ин ҷо мухтассоту бартарияти китоби “Шарҳи “Таарруф”-ро аз осори дигари ирфонии он давр метавон дар чанд нукта тавзеҳ дод:
Бартарият ва арзиши адабии “Шарҳи “Таарруф”, пеш аз хама дар сабку услуби асар ба назар мерасад. Чунон ки муаллифи муқаддимаи китоби «Шарҳи “Таарруф» Муҳаммади Равшан мегӯяд: “Насри ин асар усули соддаву равон ва устувору бетакаллуфи садаи панчум (Х мелодӣ-А.С.)-ро нигоҳ доштааст” (1,100). Намунаҳо ва мисолҳои дар муқаддимаи ин китоб овардашуда аз маҳфуз мондани унсурҳои забони ноби форсӣ дар услуби Мустамиллӣ дарак медиҳанд. Ҳамчунин, донишманди дигари эронӣ Аҳмади Самеӣ андешаҳои Муҳаммади Равшанро тақвият бахшида, дар мавриди аҳамият ва чойгоҳи ин асар чунин нигоштааст: “Шарҳи Таарруф” дар шаън ва мақоме, ки дар адабиёти ирфонӣ ва каломӣ дорад, мутазаммини фавоиди забонии фаровоне низ ҳаст. Мустамиллии Бухорӣ аз чеҳраҳои фарҳехтаи асри худ ва дар баён ва парвардани матолиб чирадаст ва забоне дар айни соддагӣ ва саломату рӯшанӣ, тавоно ва мунаққо аст (12,12). Дар
131
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 3(44)2015
воқеъ, китоб бо сабки соддаву равон, яъне сабки хуросонй нигориш ёфта, истифода гардидани ҳарфҳои “п”, “ч”,“г” ба сурати “б”, “ҷ”,“к”, ки ин аломат аз вижагиҳои сабки хуросонй ба шумор меравад, гуфтаҳои болоиро собит месозад.
Истифодаи фаровони оёти Қуръон ва аҳодиси набавй барои шарҳу тавзеҳи матолиб то ҷое сабаби нуфузи калимоти арабй дар “Шарҳи “Таарруф” гардидааст. Аз сӯи дигар, чун матолиби ирфонй пайванди амиқе бо фарҳанги исломй дорад, ногузир калимот ва ибороти арабии зиёде ба ин асар дохил шудаанд.
Аз таърихи забону адаби форсӣ ва баррасии матни мазкур ошкор мешавад, ки ба забони форсй дар он замон калимоти зиёди арабй роҳ ёфта будаанд. Махсусан, дар осори динию ирфонӣ, ки сарчашмаи онҳо китобҳои аз арабӣ ба форсӣ тарҷумашуда ё бевосита муаллафоти арабй будаанд, воридшавии калимаву ибороти арабй бештар ба мушоҳида мерасад. Аммо ин нуктаро бояд тазаккур дода, ки ҳарчанд «Шарҳи “Таарруф» тарҷумаи китоби арабии «ат-Таарруф» мебошад, дар муқоиса бо китобҳои дигаре, ки баъд аз он навишта шудаанд, вожа ва ибораҳои арабй дар он камтар истифода шудаанд. Ба қавли Забеҳуллоҳ Сафо корбурди ками калимоти арабй дар матни асар сабаб гардид, ки «онро аз сурати иншои авоили қарни панҷум (Х мелодй- А.С.)дур кунанд» (9,629). Агар насру назми арабй ва оёту аҳодиси асари мазкурро аз он чудо намоем, боз ҳам беш аз ҳафтод дар сади онро насри форсй ташкил медиҳад, ки марбут ба қарни X мелодй аст.
Бо вуҷуди он ки матни асар омехта бо воаҳои забонй арабист ва нишондиҳандаи сабки насри он давра ба ҳисоб меравад, вале дар бисёр ҳолат Мустамиллй кӯшиш кардааст, то аз корбурди зиёди вожа ва чумалҳои арабй парҳез намояд. Барои тасдиқи ин андеша, метавон матлаби зеринро мисол овард: “Агар дунё аз зар ҳастй ва уқбо аз хок, боястй ин зарро, ки фонй аст ба чой бигзоштандй аз баҳри хоки боқй, ки хоки боқй беҳтар аз зари фонй ва ачиб корест, ки даст дар хоки фонй задаанд ва зари боқиро ба чой гузоштанд” (1,409). Ин чумла баёнгари он аст, ки Мустамиллй то андозае кӯшиш намудааст, то аз корбурди зиёди вожаҳои арабй дурӣ чӯяд ва аз сабки услуби замону муҳити хеш истифода барад. Ҷумлаи “Агар дунё аз зар ҳастй, боястй, ки онро ба чой бигзоштандй” аз хусусиёти чумласозии насри қадимаи форсй точикй мебошад.
Бисёре аз вижагиҳои сарфиву наҳвй ва лугавию таъбироти нодири забони форсй точикй, ки дар таълифоти дигари асрҳои Х-XI мелодй мавчуданд, дар ин асар низ дида мешавад. Ҳатто баъзе аз вижагиҳое, ки дар кутуби насрии адабиёти форсй, аз чумла «Таърихи Байҳақй», «Калила ва Димна», «Қобуснома», «Марзбоннома», «Тазкират-ул-авлиё» ва гайраҳо мушоҳида мешавад, дар ин асар чандин маротиба бештар аст.
Ба унвони намуна метавон якчанд истилоҳи ин асарро ин ҷо мухтасар зикр кард. Масалан, калимаи “жафидан”, ки хеле кам дида мешавад, ба маънои “тар шудан” истифода гардидааст: “Умми Саламаро бад-он меҳр ва жафидани ӯ шир омад” (1, 201); “Монандагй” аз дигар таъбироти нодири ин китоб аст, ки маънои “шабоҳат”-ро ифода менамояд: “Ҳаргиз монандгй бошад чизеро, ки...” (1,37); Калимаи “наҳолй” ба маънои “болишт” ба кор рафтааст: “
Даст дар зери наҳолии ман кун” (1,203); “Омоҳидан” ба маънои варам кардан: “То ҳар ду пои он биёмоҳид” (1,177); “Хев” мафҳуми оби даҳонро дар “Шарҳи Таарруф” ифода менамояд: “Бисурфиду хев баровард ва бияндохт” (1,111); ибораи “Аз баҳри пардаи рӯй”-ро низ мафҳуми хосе дар асари мавриди баҳс дорад. Агар ба зоҳири иборот таваччуҳ кунем шояд мафҳуме барои мо пайдо нашавад, аммо аз муҳтавои матни асар пай бурда мешавад, ки ин иборат маънои “ба хотири обрӯ”-ро мерасонад: “Ҳаррӯз ба диноркор бикардйаз баҳрипардаирӯйро”(1,212).
Аз мисолҳои болоӣ маълум мегардад, ки ағлаби ин истилоҳот дар воқеъ душворфаҳм буда, айни ҳол аз истифода берун шудаанд ва дар ҳолати набудани матни аслии асар пай бурдан ба мафҳуми онҳо гайриимкон аст. Ин гуна истилоҳоти нодир дар китоби мазкур бисёр ба чашм мерасанд, ки баъзе аз онҳо ба лаҳчаи мардуми Мовароуннаҳр марбут мебошанд.
Илова бар ин, бархе аз вижагиҳои имловии забони форсии Мовароуннаҳри он замон дар асари мазкур ҳифз шудаанд. Масалан, калимаи “будед” дар он замон ба сурати “будет” талаффуз ва навишта мешудааст: “Шумо беҳтарин умматон будет дар зикр” (1,57); калимаи “вайрон” дар гузашта ба сурати “байрон” ба кор рафтааст: “Ҳаргиз раво набошад зоҳири байрон ва ботини ободон” (1,100); калимаи “ёбанд” ба сурати “ёванд” омадааст, ки ин шакли вожа ҳанӯз ҳам дар баъзе аз лаҳчаҳои шимоми забони точикй ба ҳамин сурат истифода мешавад: “Чун халқ аз сирри эшон хабар ёванд” (1,91) Намунаҳои зиёде аз ин гуна мисолҳоро метавон нақл кард, яъне ба воситаи забони ин асар метавон бисёре аз вижагиҳои имлои забони форсии қарни X-умро пайдо намуд. Бо вучуди он ки “Шарҳи “Таарруф” аз муаллафоти қарни Х ба ҳисоб меравад, санъатҳои бадеии зиёде, аз қабили навъҳои гуногуни сачъ, тазод, такрор, тансиқуссифот, таносуб, парадокс ва аз ҳама бештар иқтибос ва талмеҳ дар он истифода шудаанд. Садҳо оёту ҳадис, амсол ва ҳиками форсиву арабй, достонҳои точикиву арабй ва ашъори арабй дар ин асар ҳамчун талмеҳ
132
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 3(44) 2015
истифода шуда, вале шумораи абёти форсии он нисбат ба байтҳои арабӣ хеле кам ба чашм мерасанд.
Китоби «Шарҳи “Таарруф» фарогири матолиби муҳим ва ахбору ривоёти зиёд доир ба рӯзгори аҳли тасаввуф ва уламои дин мебошад. Тавассути ин асар метавон аз рӯзгори машоихи бузург иттилооти тоза ва муфидро ба даст овард, ки дар сарчашмаҳои дигар ба онҳо ишора нарафтааст. Чунончи: «Ва дар ҳикояти Абӯҳафси Ҳаддод чунин овардаанд, ки ӯ ба зиёрати Шиблй рафт аз Нишобур ба Багдод бо асҳоби хеш. Ва асҳоби хешро ба сиёсат доштӣ. Шиблй ӯро гуфт: “Аддабта асҳобака одоба-с-салотин”. Аз баҳри он ки асҳоби ӯ пеши ӯ сухан наёрастандй гуфтан ва чашм ба рӯи ӯ боз наёрастандй кардан. Ва агар пеши ӯ истода будандӣ, бе амри ӯ наёрастандй нишастан. Ва ин одоби султониён аст» (1,100).
Мустамиллӣ саъй намудааст, барои тақвияти фикрҳояш достонҳои дилангезу ҷаззобро аз рӯзгори паёмбарону авлиё нақл намояд. Чунончи қиссаи Яъқуб ва дурии ӯ аз ҷигарбандаш -Юсуфро чунон зебову муассир нақл кардааст: «Яъқуб муноҷот кард-пас аз он ки Юсуфро бозёфта буд, ки: Илоҳо, ин бало, ки бар ман омад, ба чӣ сабаб буд? Ҷавоб омад, ки: Эй Яъқуб фалон вақт туро меҳмоне расид ва дар хонаи ту гӯсфандаке буд, бо баччаи он. Баччагакро дар пеши модар бикуштй ва бирён кардй ва дар пеши меҳмон ниҳодӣ, дили он модар бирён гашт, ба мо нолид. Мо дили ту ба фироқи фарзанд бисӯхтем, то бидонй, ки дарди фарзанд чигуна бошад» (1,59). Агарчи ин моҷаро дар Қуръон зикр нашуда, аммо Мустамиллй бо зикри ин матлаб ба чандин ҳикматҳои муҳим ишора намудааст. Мисоли болой бар иловаи он ки дорои ҳикмати воло аст, аз вижагиҳои хоси забонй низ бархурдор аст, ки таҳлили чунин хусусиятҳои он вақту маҷоли дигарро хоҳон аст.
Дар хотима метавон гуфт, ки “Шарҳи “Таарруф” ба унвони як асари арзишманди тасаввуфй фарогири матолиби муҳим бар боби тасаввуф буда, дар канори арзишҳои адабиву таърихӣ боз дорои аҳамияти забонӣ мебошад. Китоби “Шарҳи “Таарруф” ҳамчун сарчашма вижагиҳои забонй, услубй ва сабкшиносии он давраро дар худ ҳифз намуда, барои таҳқиқу шинохти насри форсии он давр ҳамчун манбаи асосиву муътамад хидмат мекунад. Гузашта аз ин, “Шарҳи “Таарруф” бо он матолиби арзишманди ахлоқие, ки дар батни худ дорад, дар тарбияи маънавии инсони комил хидмат арзишманде хоҳад кард. Аз ин рӯ, баррасии ҳамаҷонибаи ин асари арзишманд як амри муҳим ва зарурй барои пажӯҳишгарони риштаҳои филологй мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Исмоил ибни Муҳаммад Мустамилии Бухорой. Шарҳу-т-таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф / И.М. Бухорой. - Теҳрон: Асотир, 1363.- 2232 с.
2. Зириклй, Хайруддин. ал-Аълом / Х. Зириклй. - Байрут, 1989. - 171 с.
3. Калободй, Абӯбакр Муҳаммад. ат-Таарруф ли мазҳаби ат-тасаввуф. /А.М. Калободй. - Теҳрон, бидуни соли нашр. - 480 с.
4. Карим, Кишоварз. Ҳазор соли насри порсй / К.Кишоварз.-Теҳрон, 1374. - 1518 с.
5. Муҳаммад, Равшан. Пешгуфтор.- Шарҳу-т-таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф”-и Мустамилии Бухорой / М.Равшан. - Теҳрон: Асотир 1363. - С.3-23.
6. Муҷтабо, Минавй. Китоби “Шарҳу-т-таарруф” //Ягмо, - 1328. - №9. - С. 405-413.
7. Муҳаммадризо, Ноҷй. Фарҳанг ва тамаддуни исломй дар қаламрави Сомониён / М. Ноҷй. -Теҳрон, 1386. - 1295 с.
8. Оюно, Сосокй. Муқоисаи “Шарҳу-т-таарруф ли мазҳаби-т-тасаввуф” бо “Кашфу-л-асрор ва уддату-л-абкор”. //Оинаи мерос: 1387. - № 2.- С. 121-131.
9. Сафо, Забеҳуллоҳ. Таърихи адабиёт дар Эрон.-Теҳрон, 1372. - 716 с.
10. Сайфуллоҳ, Муллоҷон. Аҳли тасаввуф ва нақши онҳо дар муносибатҳои иҷтимоии асрҳои Х-XI / М. Сайфуллоҳ// Паёми Донишгоҳи миллии Тоҷикистон. - 2012. - С. 3-6.
11. Саидмуҳаммадбоқир, Камолиддинй. Муқоисаи забони ирфонии - “Шарҳи “Таарруф бо “Маорифии Баҳоулвалад ва Ашъат-ул-ламаот”-и Ҷомй / Маҷмӯаи мақолоти ҳамоиши ирфон-пуле миёни фарҳангҳо, Теҳрон, 1381.- С. 415-425.
12. Самей, Гелонй. Фавоиди забонии «Шарҳи “Таарруф» / С.Гелони// Нашри дониш.- 1371.-№ 70-71.-
С. 20-29 ва 12-21.
13. Тасбеҳй, Муҳаммадҳусайн. “Шарҳи “Таарруф ли мазҳаби тасаввуф” ё Нур-ул-муридин ва фазеҳат-ул-муддаин//Ваҳид, 1356.- № 219-220. - С. 92-98.
REFERENCES:
1. Ismoil ibn Muhammad Mustamilli Bukhoroi. Commentary on the Doctrine of Sufis (Sharh ut-taarruf li-mazhabi at-tasawwuf) / I.M. Bukhoroi. - Tehran: Asotir, 1363. - 2232 p.
2. Zirakli, Khairuddin. al-A'lam / Kh. Zirakli. - Beirut, 1989. - 171 p.
3. Kalabadi, Abubakr Muhammad.The Doctrine of the Sufis (Kitab at-ta'arruf li-mazhabi at-tasawwuf) / A.M. Kalabadi. - Tehran, without year of edition. - 480 p.
4. Karim, Kishovarz. Thousand years of Persian prose / K. Kishovarz. - Tehran, 1374. - 1518 p.
133
НОМАИ ДОНИШГОХ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES» № 3(44) 2015
5. Muhammad, Raushan .Preface. - Commentary on the Doctrine of the Sufis by Mustamilli Bukhari / M. Raushan. - Tehran: Asotir, 1363. - P. 3-23.
6. Mujtaba, Minavi . The book "Commentary to Taarruf" // Yaghma., 1328. - №:9. - P. 405-413.
7. Muhammadrizo, Noji. Islamic culture and civilization on the territory of Samanids / M. Noji. - Tehran, 1386. - 1295 p.
8. Oyono, Sosoki. The comparison of “The Doctrine of the Sufis” with “The Unveiling of the Mysteries and the Provision of the Pious” //Oinai meros: 1387. -№2.- P. 121-131.
9. Safo, Zabeholloh. The history of Literature in Iran. - Tehran, 1372. - 716 p.
10. Saifulloh, Mullojon. The followers of Sufism and their role in social issues of X-XI ages М. Saifulloh // Herald of Tajik National University. - 2012. - P. 3-6.
10. Saidmuhammadboqir, Kamoliddini. The educational comparison of “Commentary of “Taarruf” with “Ma’orifi Bahoulwalad and Ash’at-ullama’at” by Jomi / K. Saidmuhammadboqir / The collection of scientific articles of irfon among the cultures. Tehran, 1381. - P. 415-425.
11. Samei, Geloni. The utility of the language of “Commentary of “Taarruf” / S. Geloni // Donish Publication.
- 1371. - № 70-71. - P. 20-29 and 12-21.
12. Tasbehi, Muhammadhusain. “Commentary of Taarruf li mazhab tasawwuf” or Nur-ul-muridin wa fazehat-ul-muddain / M. Tasbehi// Wahid, 1356. - № 219-220. - P. 92-98.
Взгляд на «Шархи «Таарруф» Мустамилли Бухараи
Ключевые слова: Мустамилли Бухараи, Мухаммад Калабади, «ат-Таарруф», «Комментарий «Таарруф», список, литературная ценность
В статье объектом рассмотрения является комментарий Мустамилли Бухараи к «ат-Таарруф ли мазхаби-т-тасаввуф» Мухаммада Калабади Бухараи, известного под названием «Комментарий «Таарруф». Автором статьи доказывается, что «Комментарий «Таарруф» в качестве значимого суфийского произведения охватывает важные вопросы, касающиеся суфизма и представляет литературную, историческую и языковую ценность. На основе ярких примеров анализируются стилистические и языковые особенности исследуемого произведения и формируется вывод о том, что «Комментарий «Таарруф» служит в качестве основного и достоверного источника в изучении персидско-таджикской прозы X-XI вв. Автор отмечает, что «Комментарий «Таарруф» благодаря ценному нравственно-этическому содержанию, вносил весомый вклад в духовное воспитание совершенного человека. Ввиду этого, автором статьи высказывается мнение, что всестороннее изучение данного произведения является одной из важных задач исследователей в сфере филологических наук.
A view to “Sharh “Taarruf ” Mustamilli Bukhari
Keywords: Mustamilli Bukhari, Muhammad Kalabadi, “at-Taarruf’, “Commentary of “Taarruf ”, the list of literary value
The main object of study is a commentary of Mustamilli Bukhari to “at-Taarruf li-mazhabi-t-tasawwu” by Muhammad Kalabadi Bukhari known as “Commentaries of “Taarruf ” in the article.
The author of the article proves that the “Commentary of “Taarruf’ as a significant Sufi work covers important queries relating to Sufism, and is a literary, historical and linguistic value. On the basis of the clearest examples it is analyzed the stylistic and linguistic features of the researched writing, and the “Commentary of “Taarruf” is summarized and serves as a main and reliable source in the study of Persian-Tajik prose of the X-XI centuries. The author notes that the “Commentary of “Taarruf’ thanks to valuable moral and ethical content, makes a significant contribution to the spiritual education of the perfect man. For this reason, the author suggests that a comprehensive study of this work is an important task for the researchers in the philological sciences.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Сатторов Абдувалӣ Ҳомидович, аспирант кафедраи забон ва адабиёти форсии Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б.Ғ. Ғафуров (Цумҳурии Тоҷикистон, ш. Хуҷанд), E-ma.il: mumtoz87@bk.ru Сведения об авторе:
Сатторов Абдували Хомидович, аспирант кафедры персидского языка и литературы Худжандского государственного университета имени академика Б. Г. Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: mumtoz87@bk.ru Information about the author:
Sattorov Abduvali Khomidovich, a post-graduate of the Department of Persian Languages and literature under Khujand State University named after academician B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: mumtoz87@bk.ru
134
