CC BY
0УДК - 614.2
ЭСКЕРИ ЦЫЗМЕТШШЕРДЩ АУРУШАЦДЫГЫНЬЩ АЛДЫН АЛУДА МЕДИЦИНАЛЫЦ БА^ЫЛАУДЫЦ НЕГ1ЗДЕР1
БАЙКАДАМОВ БОЛАТ КАЖИЯХМЕТОВИЧ
Эскери кафедра бастыгы, «Астана медицина университет» КеАК, Астана, Казахстан
АМАНЖОЛОВ ЧИНГИС БАЗЫЛОВИЧ
Эскери кафедра бастыгыныц орынбасары, «Астана медицина университет» КеАК,
Астана, Казахстан
БАУЫРЖАНОВА АЙХАНЫМ ЧИНГИСОВНА
Медицина мектебшщ 3 курс студентi, «Астана медицина университета КеАК, Астана,
Казахстан
ДУАМБЕКОВА АРУЖАН ЕРГАЛИЕВНА
Медицина мектебшщ 3 курс студент^ «Астана медицина университет» КеАК, Астана,
Казахстан
Аннотация. Медициналыц бацылау эскердщ жеке цурамыныц т1ршшк эрекетг жагдайларын цадагалау - бул эскери медициналыц цамтамасыз ету ЖYйесiнiц мацызды болт, ол эскери цызметшшердщ денсаулыгын сацтау мен ныгайтуда мацыздырвл атцарады. Осылайша, жеке цурамныц тгршглгк эрекетг жагдайларына медициналыц бацылау - бул аурулардыц алдын алудыц мацызды практикалыц эд1с1.
ТYйiндi свздер: Казацстан Республикасы К,арулы Куштер1, алгашцы медициналыц комек, медициналыц бацылау, денсаулыц сацтау жэне ныгайту.
Медициналыц бакылаудыц негiзi - жеке курамныц денсаулык жагдайын багалау.
^аз1рп тацда медициналык бакылау - бул ^азакстан Республикасы ^арулы ^штершщ (будан эрi - ^Р ^К) медициналык кызмет лауазымды тулгаларыныц жеке курамыныц санитарлык-эпидемиологиялык каушаздшн камтамасыз етуге багытталган зацнамалык актiлер, нускаулы; кужаттар мен санитарлык зацнама талаптарын бузуды болдырмау, аныктау жэне токтату бойынша аткаратын кызмет [1,4].
Казiргi нормативтш-кукыктык; негiзге сэйкес, жеке тiршiлiк эрекет жагдайларына медициналык бакылау бeлiмше командирлер^ медициналык кызмет басшылары, дэрiгерлер мен орта медициналык персонал, санитарлык-эпидемиологиялык мамандары жYзеге асырады. Эскери кызметшшердщ тсршшк эрекетi жагдайларын тиiстi децгейде камтамасыз ету женшдеп жаргылык жэне нормативтш талаптарды орындау барлык децгейдегi командирлер мен лауазымды тулгалардыц, сондай-ак медициналык кызметтщ жYЙелi бакылауын талап етедь
Медициналык бакылаудыц негiзгi мiндетi - аурулардыц алдын алу жэне олардыц керi эсерiн азайту максатында жеке курамныц тiршiлiк эрекетi жагдайларындагы eзгерiстердi дер кезiнде аныктап, командирлер мен лауазымды тулгаларды акпараттандыру.
Медициналык бакылауды тиiмдi жYргiзу Yшiн келесi кагидаларды устану кажет: кэсiбилiк, жYЙелiлiк, уакытында эрекет ету, дэлелдiлiк, нэтижелiлiк, бiрiздiлiк жэне принципшiлдiк [5].
Медициналык бакылау дэр^ерлердщ кэиби децгейiмен тiкелей байланысты. Арнайы бiлiм мен дагдыларды Yздiксiз жетiлдiру аркылы гана бул багытта жогары нэтижеге кол жеткiзуге болады, мунда eткiзiлетiн арнайы жэне дербес дайындык, сабактар мен нускаулыктар мацызды рел аткарады.
Медициналы; ба;ылауды жузеге асыруда кэабилштщ жогары децгешне жеткшкп тэжiрибесi мен бiлiмi бар мамандармен тшелей практикалы; жумыс кезiнде гана кол жеткiзiледi.
Медициналы; бакылаудыц жуйелш1г1 ю-шаралардыц тэртiбi мен кезецдшгш ;атац сактаумен аныкталады. Формализмнен, ягни ю-шараны тек орындалды деп белгiлеуден аула; болу мацызды. Бул критерийдщ непзшде жагдайды терец талдау, ерекше назар аударуды талап ететiн мацызды бакылау объектiлерiн аныктау ете манызды. Медициналы; бакылаудыц жуйелшп медициналы; кызметкерлердiц барлыгын бакылау процесiне тарту аркылы жузеге асырылады.
Медициналы; персоналдыц тацгы тексерулер мен кешю ;арауларга тура;ты ;атысуы жеке ;урамныц денсаулы; жагдайына эсер ететш жасырын факторларды аны;тауга гана емес, сонымен ;атар эскери кызметшiлермен гигиеналы; о;ыту жэне тэрбиелеу тургысынан ;осымша карым-катынас орнатуга жэне ауруларды ерте аныщтауга мYмкiндiк бередi [7, 8, 10].
Медициналы; ба;ылаудыц жYЙелiлiгi оныц уакытылы орындалуын ;амтамасыз етедi, ягни эпидемиологиялы; ас;ынулардыц алдын алуга багытталган эрекеттердi жYзеге асыруга мYмкiндiк береди Мунда санитарлык-эпидемиологиялык жагдайдыц езгерiсiн болжауга мYмкiндiк беретiн эпидемиологиялы; талдау мацызды рел ат;арады. Эрбiр эскери дэр^ер мен маман ез кузыретi шецбершде ;олданбалы эпидемиологиялы; талдау дагдыларын мецгеруi тиiс, бул командирге кажеттi жагдайларды дэлелдi тYPде жеткiзуге мYмкiндiк береди Экiнiшке ;арай, казiргi кезде бул эдю эскери дэрiгерлер тарапынан сирек ;олданылады.
Медициналы; ба;ылаудыц дэлелдш1г1 нормативтш жэне эдiстемелiк материалдарды дурыс пайдалану ар;ылы ;амтамасыз етiледi. Медициналы; кызметтiц санитарлы;-эпидемиологиялы; кауiпсiздiктi ;амтамасыз ету женiндегi усыныстарыныц негiздiлiгiн дэлелдеу Yшiн ;олданыстагы нормативтiк актiлер, эдеби кездердеп деректер мен бiлiктi мамандардыц пiкiрлерi пайдаланылуы тиiс [3]. Тек дэр^ердщ дэлелдi позициясы гана командирдi немесе басшыны оныц усыныстарын ;абылдауга жэне медициналы; ;ызмет усынган алдын алу шараларын орындауга сендiре алады немесе мэжбYрлей алады.
Медициналы; ба;ылаудыц тшмдш1г1 оныц тYпкi нэтижеге багытталуымен, ягни белiмше объектiлерiнiц санитарлы; жагдайын жа;сарту жэне эскери кызметшiлердiц аурушацды; децгешн темендету ма;сатына жетумен аны;талады. Буган жYЙелi, кYнделiктi жэне му;ият жумыс, сондай-а; командирлердiц кузыретiне кiретiн ;арапайым мэселелердегi кемшiлiктердi жоюга умтылыс ы;пал етедi. Бул багыттагы табыс белiмшедегi жаргыныц талаптарын орындауга жауапты лауазымды тулгалармен бiрлесе жумыс iстеу ;абшетше байланысты. Нэтижеге жетуде белiмше командирлерш профилактикалы; iс-шараларды еткiзу кажеттiлiгi туралы уа;ытылы а;параттандыру мацызды рел ат;арады. Егер проблемалы; мэселелердi шешуде алга iлгерiлеу бай;алмаса, бул туралы жогары турган медициналы; басшыга жэне санитарлыщ-эпидемиологиялы; ;адагалау орталыгына хабарлау ;ажет.
Медициналы; ба;ылаудыц ретт1л1г1 санитарлы; жагдайды жэне эпидемиологиялы; кауiп-катер децгейiн багалауга бiрыцFай тэсiлдердi ;олдану ар;ылы ;амтамасыз етшедь Жеке ;урамныц емiр CYPУ жаFдайларындаFы кемшiлiктер белiмше командирi децгейiнде де, белiм командирi децгейiнде де аныщталып, жойылуы тиiс. ¥за; уа;ыт бойы шешiлмеген мэселелер жойылFанFа дейiн барлы; есептерде жYЙелi тYPде керсетiлуi ;ажет [3].
Медициналы; кызметтiц жумысына тэн емес стиль - бул белiмше децгешнде аныкталFан кемшiлiктердiц жоFары турFан децгейде керiнiс таппауы, жалFан оц нэтижеш ;алыптастыру. Одан да сора;ысы - жеке ;урамныц емiр CYPУ жаFдайындаFы мэселелер туралы белiмше басшылы^ыныц тек жоFары колбасшылыктыц тексеруi кезшде кездейсо; бiлуi. Мундай кемшiлiктер медициналы; ^вметт^ беделiне ну;сан келтiрiп, санитарлы;-эпидемиологиялы; жаFдайдыц нашарлауына уа;ытылы шара ;олдану мYмкiндiгiн темендетедi.
Медициналы; ба;ылаудыц принципш1лд1г1 медициналы; ;ызмет персоналыныц моральдык-этикалык касиеттерiне негiзделедi. Бул аныкталFан кемшiлiктердi жасырмау,
санитарлыщ-эпидемиологиялы; жаFдайдыц езгеруш болжай бшу жэне аурушацдыщтыц, эаресе топты; немесе жаппай таралу ;аушн алдын ала керу кабiлетiмен байланысты.
Медициналы; ба;ылаудыц негiзiнде жеке ;урамныц денсаулы; жаFдайын баFалау жатыр, оныц iшiнде аурушацдыщтыц ретроспективтi талдауын журпзу ;ажет. Бул талдау аурушацды; децгешн белiмше, бiрлестiк немесе ецiрлiк бойынша керсеткiштермен салыстыра отырып, динамикада жYргiзiледi. Бул керсеткiштер апта сайын (ай сайын) есепке алынып, жина;талып, жеке ;урамныц денсаулыFына эсер ететiн емiр CYPУ факторларын болжау ма;сатында талдануы тиiс.
Шынайы аурушацды; децгейiн аны;тау Yшiн кезецдiк медициналы; тексерулер мен зерттеулер уйымдастырылады. Медициналы; персонал белiмшелерге бекiтiлiп, ауруларды белсендi тYPде аны;тап, нау;астарды уа;ытылы ауруханаFа жат;ызуды ;амтамасыз етедi. Егер белiмше жеке ;урамыныц аурушацды; децгейi орташа уза; мерзiмдi керсеткiштерден аспаса, Медициналы; ба;ылау басшылы; ;ужаттарда белгiленген мерзiмге сэйкес жYргiзiледi [11]. Ал егер эскери ;ызметшшердщ емiр CYPУ жаFдайларында жарFылык жэне санитарлы; нормалардыц бузылуы аны;талса, ба;ылау жиiлiгi артады.
Медициналы; ба;ылау барысында медициналы; ;ызмет жинаFан а;парат командирлерге санитарлык-эпидемияFа ;арсы (профилактикалы;) iс-шаралар туралы на;ты усыныстармен бiрге уа;ытылы жэне дэлелдi тYPде жеткiзiлуi тиiс.
Бул функцияны орындау Yшiн эскери медициналы; кызметтiц нормативтiк ;ужаттармен реттелген есеп беру жуйеа бар. Бул жYЙе командирге жэне жоFары турFан медициналы; басшыFа жедел, апталы; жэне айлы; есептердi усынуды ;арастырады. Есептер жеке ;урамныц аурушацды; децгейiне, белiмше объектшершщ санитарлы; жаFдайындаFы кемшiлiктерге, сондай-а; белiмшенiц санитарлык-эпидемиологиялык жаFдайына эсер етуi мYмкiн жу;палы аурулар немесе окиFалар туралы мэлiметтерге негiзделедi [2, 7].
Белiмше командирi мен жоFары медициналы; басшыны а;параттандыру жYЙесiнде мацызды элемент - аурушацды;ты талдау жэне санитарлы; жаFдайды баFалау нэтижелерiн дурыс рэсiмдеу. Жедел а;парат ауызша берiлгенiмен, кейiннен жазбаша тYPде расталуы тиiс. Аурушацдыщтыц пайда болу себептерi мен таралуына талдау жасалFан, санитарлы;-эпидемиологиялы; жаFдай туралы уа;тылы берiлген а;парат белiмше командиршщ жеке ;урамныц денсаулыFын са;тау мэселелерш карастырудаFы негiзгi ;уралына айналады. Бул ;ызмет командирлердi медициналы; ;ызмет усыетан а;парат негiзiнде кажеттi шараларды уа;ытылы кабылдауFа мiндеттейдi.
Жу;палы немесе жаппай таралатын жу;палы емес аурулардыц пайда болуы жеке ;урамныц емiр CYPУ жаFдайларындаFы кемшiлiктермен байланысты болFан кезде, оларды шуFыл шешу кажеттiлiгi туындайды. Мундай мэселелер белiмше командирiнiц буйры^ында жэне OFан ;оса берiлетiн ю-шаралар жоспарында керсетiледi.
¥за; мерзiмдi профилактикалы; iс-шаралар жеке ;урамныц тiршiлiк эрекет жаFдайларын жаксартуFа, денсаулыFын сактауFа жэне аурушацды;ты темендетуге баFытталFан. Олар белiмшенiц жылды; дайынды; жоспарына, тэртшт са;тау,
;ызмет сапасын арттыру жэне эскери ;ызмет кауiпсiздiгiн ;амтамасыз ету женiндегi кешендi жоспарFа енгiзiлуi тшс [3, 5].
Бул шаралар тек медициналы; кызметтiц Fана емес, сонымен ;атар бас;а кызметтердiц де ;атысуын талап етедi: турFын YЙ-шаруашылык, азык-тYлiкпен ;амтамасыз ету, киiм-кешекпен жабды;тау, ветеринарлы;-санитарлы;, экологиялы; ;ызметтер жэне эскери кызметтiц ;аушаздшн ;амтамасыз ететiн ;ызметтер. Эйткенi бул кызметтердiц барлыFы жарFымен емiр CYPУ жаFдайларын ;уру мен сактауFа тшелей эсер етедi.
Осылайша, жеке ;урамныц тiршiлiк эрекетi жаFдайларына медициналы; ба;ылау - бул аурулардыц алдын алудыц мацызды практикалы; эдiсi. Ол барлы; децгейде му;ият уйымдастыру мен жYзеге асыруды талап етедi.
ПАЙДАЛА^АН ЭДЕБИЕТТЕР TI3IMI:
l. 2.
3.
4.
5.
6. 7. В.
9.
2020 жылгы 7 шiлдедегi «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» ^азакстан Республикасыныц Кодексi;
«Дазакстан Республикасыныц ^арулы КYштерiнде эскери-медициналык (медициналык) камтамасыз ету кагидаларын бекiту туралы» ^азакстан Республикасы ^органыс министршщ 2020 жылгы 22 желтоксандагы № 723 буйрыгы;
«^азакстан Республикасы ^арулы ^штершщ Эскери-медициналык бeлiмшелерiнде жеке курамды медициналык карап-тексерудi етюзу кагидаларын бекiту туралы» ^азакстан Республикасы ^органыс министршщ 2020 жылгы 28 казандагы № 589 буйрыгы; Эскери медициналык кызметтщ уймдастырылуы мен тактикасы. Оку курал. БД. Байкадамов, ^.М.Дакенов, Ч.Б.Аманжолов, АД.Даулетбаева, Б.С. Аскаров. 1- бeлiм. Астана. 2021. - 150 б;
Эскери медициналык кызметтщ уймдастырылуы мен тактикасы. Оку курал. БД. Байкадамов, ^.М.Дакенов, Ч.Б.Аманжолов, АД.Даулетбаева, Б.С. Аскаров. 2- бeлiм. Астана. 2022. - 246 б;
Аликеева Г. К., Ющука Н. Д. Ю., Венгерова Я., Жукпалы аурулар, Электронды ресурс, окулык / жэне т. б.; - басылым, тольщтыр. жэне косымша. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2016; Архангельский В.И., Бабенко О. В. Эскери гигиена бойынша практикалык сабактарга басшылык ету. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007;
Мухаметжанов А.М., Эбдiхалыков МД., Аскаров Б.С., Ионов С.А., Кэрiмов Н.Ж. - Бейбiт уакытта эскери бeлiмдi медициналык камтамасыз ету: Окулык. - Караганды: ЖК «АДН¥Р» баспасы, 2016. -351 б.;
Медициналык камтамасыз ету. Окулык. Мухаметжанов А.М., Эбдiхалыков МД., Аскаров Б.С., Ионов С.А., Кэрiмов Н.Ж.,- ^арагандыЖК «АДН¥Р» баспасы, 2014.-351 б.
