Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN:2181-1784
educational, natural and social sciences www.oriens.uz
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 3(6), June, 2023
CHPT-OAO.ÏÏ MOAAAÏÏAP ACOCHAA K0Mn03^Hfl.ïïAPHHH OJHm BA KO^^OHA-KHMËBHH XOCCA^APHHH yprAHHm
Эmметов Pacy^öeK ^yMH30BHH
TomKeHT KHMë-TexHonorna HHCTHTYTH go^mu; rasulbek2015 @mail. ru Myp0T0B MupTOxup Mnpxa^H^ yF^H Y3POA YMYMHH Ba HOopraHHK KHMë HHCTHTYTH TaflHH goKTopaHTH, YcMaHOB Pacy^ MypaTÖaeBHH YpraHH gaBnaT yHHBepcuTeTu go^mu. rasul 1486@mail .ru
АННОТАЦИЯ
Мацола Узбекистон Республикамиздаги нефтни цайта ишлаш кархоналарига жунатишдан олдин нефтларни тузсизлантириш ва сувсизлантиришда цулланиладиган деэмульгаторларни мауаллий хомашёлардан синтез цилиш ва синтез цилинган сирт-фаол модданинг коллоид-кимёвий хоссалари уацида маълумотлар келтирилган.
Калит сузлар: Сирт-фаол моддалар, эмульсия, деэмульгатор, сув-нефтли эмульсия, нефт-сувли эмульсия, цовушцоцлик, сирт таранглик.
ПОЛУЧЕНИЕ КОМПОЗИЦИЙ НА ОСНОВЕ ПАВ И ИЗУЧЕНИЕ КОЛЛОИДНО-ХИМИЧЕСКИХ СВОЙСТВ
АННОТАЦИЯ
В статье приведены сведения о синтезе деэмульгаторов из местного сырья и коллоидно-химических свойствах синтезированного поверхностно-активного вещества, используемого при опреснении и обезвоживании нефтей перед отправкой на нефтеперерабатывающие заводы Республики Узбекистан.
Ключевые слова: ПАВ, эмульсия, деэмульгатор, водно-нефтяная эмульсия, нефте-водная эмульсия, вязкость, поверхностное натяжение.
SYNTHESIS OF QUINOLINE-BASED SECONDARY AMINES AND
AMIDES
ABSTRACT
The article provides information on the synthesis of demulsifiers from local raw materials and the colloid-chemical properties of the synthesized surfactant used in the desalination and dehydration of oils before being sent to the refineries of the Republic of Uzbekistan.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
Key words: Surfactant, emulsion, demulsifier, water-oil emulsion, oil-water emulsion, viscosity, surface tension.
Дунёда баркарор сувнефтли эмульсияларни, нефтешламларни сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун кимёвий, механик ва электрофизик усуллардан фойдаланиш буйича илмий изланишлар олиб борилмокда. Бу борада, хусусан, сувнефтли эмульсиялар, нефтешламларнинг таркиби ва хусусиятларини уларнинг баркарорлигига кимёвий ва физик усуллар таъсирини аниклаш; баркарор сувнефтли эмульсиялар ва нефтешламларни парчалаш учун самарали деэмульгаторларни танлаш; турли сувнефтли эмульсияларини деэмульгирлашни кимёвий, электрофизик ва механик усулларини бирлаштириб куллашга алохида эътибор берилмокда.
Узбекистонда турли саноат чикиндилари ва махсулотлари асосида махаллий деэмульгаторларни синтез килиш ва уларни махаллий енгил, огир нефтларни сувсизлантириш, тузсизлантириш жараёнларида куллашда муайян натижаларга эришилмокда.
АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР
Махаллий хомашёлар асосида нефтшлам ва баркарор сувнефтли эмульсияларини сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун самарали деэмульгаторлар синтезига йуналтирилган илмий изланишлар жахоннинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим муассасалари, жумладан, Heriot-Wait University (БАА), China University of Petroleum (Хитой), Norvay University of Science a Technology (Норвегия), University of Tehran (Эрон), Texas AaM University (АКШ), Robert Gordon University (Буюк британия), SAIT (Канада), Kind Fahd University of Petroleum and Minerals (Саудия Арабистон), Avstralian Curtin University of Technology (Австралия), Chemical Engineering University of Baghdad (Ирок), National of Technics (Бразилия), И.М. Губкин номидаги Россия давлат нефт ва газ университети (Россия), Козогистон нефт ва газ институти (Козогистон) ва Умумий ва ноорганик кимё институти, И.А. Каримов номидаги Тошкент Давлат техника университети ва Тошкент кимё-технология институти олиб борилмокда [1].
Республикамизда казиб олинаётган нефтларни деэмульгирлаш учун асосан чет давлатлардан импорт килинаётган деэмульгаторлар, яъни Диссольван-4411, К-1, Дипроксамин-157, ФЛЭК-Д-003 ва бошкалар ишлатилади. Синтез килинган сирт-фаол моддалар ва композицияларни
КИРИШ
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
коллоид-кимёвий хоссалари яъни, сирт таранг (Сталаглометрик), ковушкоклик (Остьвол вискозометри)ва бошка усуллардан фойдаланиш инобатга олинган.
МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР
Сирт-фпол моддалар синтез килиш максадида дастлаб, глицерин ва мочевина моддаларидан фойдаланилди. Реакциянинг макбул шароитини топиш максади моддаларни хар хил нисбатларда, турли хил хароратда ва реакция вактини узгартирган холда олиб борилди. Синтез килинган моддаларни деэмульгирлик хоссалари урганилиб яхши натижа берган GMD-3 моддасининг деэмульгирлик хоссасини янада кучайтириш максадида совунлантирилган пахта соапстоки (СПС) билан композиция килинди. Бунинг учун дастлаб ёг-мой корхонани иккиламчи хомашёси булган пахта соапстокини натрий ишкорининг 5 % ли эритмаси билан кушимча совунлантириш жараёнини амалга оширилди [2-3]. Шундан кейин GMD-3 ва СПС ни 1:1, 1:2, 1:3 нисбатларида композициялар тайёрланди хамда GMD-3:СПС 1:1 (К-1), ОМБ-3:СПС 1:2 (К-2), ОМБ-3:СПС 1:3 (К-3) номлари билан белгиланди.
Тайёрланган композицияларнинг коллоид-кимёвий хоссалари урганиш максадида уларнинг 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 ва 0,5 % ли эритмалари тайёрланиб ковушкоклиги ва сирт таранглиги аникланди.
Олинган композицияларнинг турли хил концентрацияли эритмаларининг ковушкоклиги хона хароратида урганилди. Олинган натижалар куйидаги 1 расмда келтирилган.
Дастлаб композицияларнинг ковушкоклигини урганилди. Олинган натижалар 1 -расмда келтирилган.
П, Па*с 1,45 -|—
« КМ-1
■ КМ-2
* КМ-3
1
1
1
1
1 Я
о
- С,
0,5 %
0,1
0,2
0,3
0,4
1-расм. КМ-1, КМ-2, КМ-3 композицияларининг ковушкоклиги
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(6), June, 2023
Келтирилган натижалардан куришимиз мумкинки композициялари ичида КМ-1 нинг ковушкоклиги КМ-2, КМ-3 ларга нисбатан яхширок натижа берганлиги аникланди [4-5].
Тайёрланган эритмаларнинг концентрацияларини узгартирмаган холатда композицияларнинг сирт таранглиги хам урганилди. Олинган натижалар куйидаги 2-расмда келтирилган. 6, Н/м
« КМ-1 ■ КМ-2 * КМ-3
70 65 60 55 50 45 40 35 30
2-расм. КМ-1, КМ-2, КМ-3 композицияларининг сирт таранглиги
Олинган натижаларлан куришимиз мумкинки КМ-1 номли композиция колганларига нисбатан ковушкоклиги ва сирт тарангли юкорилиг аникланди.
Шундан кейин КМ-1, КМ-2, КМ-3 композициядарнинг деэмульгирлик хоссаларини урганиш максадида деэмульгатор сарфини Кукдумалок сувнефтли эмульсиясига 100 г/т Джаркургон сувнефтли эмульсиясига эса 150 г/т килган холда вактини 150 минут, хароратини 60 °С да олиб борилди [5]. Бизга маълумки нефтлар асосан учта турга булинади, яъни енгил, ута ва огирларга, тадкикотимизда ишлатилаётган Кукдумалок урта ва Джаркургон огир нефт каторига киради, шуларни инобатга олган холда уларнинг 1 тонна сувнефт эмульсияларига композицияларни 100 ва 150 г/т килиб олинди. Тадкикот натижасида олиб борилган маълумотлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(6), June, 2023
1-жадвал.
60оС хароратда эмульсиядан ажралиб чиккан сувнинг микдорига вактнинг
таъсири, мл
№ Композициялар номи вакт, мин.
5 10 15 20 25 30 60 120 150
Кукдумалок
1 КМ-3 1,2 2,5 4,0 5,0 6,5 7,0 7,8 8,6 9,0
2 КМ-2 1,5 2,5 4,5 6,0 7,0 7,5 8,0 8,4 9,0
3 КМ-1 1,6 3,0 5,5 7,5 8,2 8,8 9,0 9,2 9,4
Джаркургон
1 КМ-3 0,5 1,0 1,5 2,2 3,5 4,2 6,5 7,4 8,0
2 КМ-2 1,0 2,2 4,0 5,5 6,2 7,1 7,8 8,1 8,1
3 КМ-1 1,2 2,5 4,5 6,3 7,1 7,5 8,2 8,8 8,5
Олинган натижалардан куриниб турибдики, КМ-1 композицияси колганларига нисбатан яхширок натижа берганлиги аникланди. Шу сабабли, сувнефтли эмульсияларни сувсизлантириш ва тузсизлантириш учун импорт урнини босувчи КМ-1 композицияларни куллаш имконияти асосланди.
ХУЛОСА
Кузатишлар натижасида композициялар орасидан КМ-1 моддаси колганларга нисбатан сирт таранглиги, ковушкоклиги ва деэмульгирлик хоссалари колганларига нисбатан юкорирок самара бергани куришимиз мумкин.
Демак, махаллий хомашё ёрдаимда синтез килинган сирт-фаол модда ва унинг коллоид-кимёвий хоссасини ошириш максади кушилган СПС баркарор сувнефт эмульсияни сувсизлантириш, тузсизлантириш ва нефт таркибида механик аралашмаларни ажратишда хам ёрдам берганлиги кузатилди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР (REFERENCES)
1. Земенков Ю.Д., Маркова Л.М., Прохоров А.Д., Дудин С.М. Сбор и подготовка нефти и газа. Учеб. ВУЗов. М.: Академия, 2009. - 160 с.
2. Эшметов. Р.Ж., Алимов. А.А., Хамраев С.С. Обезвоживающие свойства деэмульгаторов, полученных на основе полупродуктов местных химических производств Сборник материалов конфер. «Актуальные проблемы развития
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(6), June, 2023
химической науки, технологии и образования в республике Каракалпакстан», Нукус, 2011 .- С. 81.
3. Р.Ж.Эшметов. А.А.Алимов, С.С.Хамраев «Деэмульгирование водонефтяных эмульсий композицией полиэлектролит-поверхностно-активное вещество» Узбекистан кимё журнали 2012. №2 Ташкент., С. 10-12.
4. Р.Ж. Эшметов, Б.З. Адизов, Д.С. Салиханова, И.Д. Эшметов «Особенности образования и разрушения устойчивых водонефтегазоконден-сатных эмульсий»// Химическая технология контроль и управление, Международный научно-технический журнал, Ташкент, 2017, №3 32-37 с.
5. Р.Ж.Эшметов, Ф.М.Юсупов, Г.Б.Бектурдиев, А.А.Алимов, С.С.Хамраев "Импорт урнини босувчи ноиноген нефт деэмульгаторнинг синтези ва хоссалари" Узбекистон кимё журнали 2013. №5 Ташкент., С. 12-14.