Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТСХШЧ^КМ НАУКИ
2021 - 5.81
SEYSMÍK DALGALARIN ELASTÍKÍ MÜHÍTDa YAYILMASININ T8DQÍQÍ
M9MM9DOV §AKÍR 9HM9D
"Mexanika" kafedrasinin dosenti, t.f.d., Azarbaycan Memarliq va ín§aat Universiteti,
Azarbaycan, Baki
Xülasz. Mühitdd dalgalarin yayilmasi haqqinda iki olgülü masalalar nainki nazari, hdm dd praktik noqteyi nazardan maraqlidir [1-4]. Xüsusild, seysmik dalgalarin yayilmasi mdsdldsi onlarin ddrinlik üzrd tez sonmasini nazara alaraq ikiolgülü sayila bildr. Sarhadlarda ani zamanda artma parametrlari ila yaxud sonraki sonma ila mü§ahida olunan takanlar §aklinda xarakteriza olunan dinamiki masalanin analitik hallini qurmaq gatinlik yaratmir, hansi ki, buna da taqdim olunan maqalada nail olunmu§dur. Silindrik daxiletma ila mühitda elastikdalgalarin yayilmasi probleminin halli tatqiq olunur. dlda edilmi§ nazari hall asasinda adadi hesablamalar aparilmi§dir. Dalgalarin müxtalif süxurlarda va torpaqlarda yayilmasini tasvir edan qurulmu§ dalga qrafiklarinin tahlili verilmi§dir.
Agar sozlw. elastiki mühit, silindrik daxiletma, yerdayi§ma, dalgalarin yayilmasi, sürat.
ИССЛЕДОВАНИЕ РАСПРОСТРАНЕНИЯ СЕЙСМИЧЕСКИХ ВОЛН
В УПРУГОЙ СРЕДЕ
МАМЕДОВ ШАКИР АХМЕД
Доцент кафедры «Механика», к.т.н., Азербайджанский Архитектурно-Строительный
Университет, Азербайджан, Баку
Резюме. В работе разрабатывается методика решения задачи о распространении упругих волн в среде с цилиндрическим включением. На основе полученного теоретического решения проведены численные расчеты. Дан анализ построенных волновых графиков описываюших распространения волн в различных горных породах и грунтах.
Ключевые слова: упругая среда, цилиндрическое включение, перемещение, скорость волн, скорость.
Silindrik qo§ulma §aklinda arasikasilmazlik fasilalari olan elastik mühitda iki nóv dalgalarin yayilmasi haqqinda ikiól9ülu masalaya baxilir
= o (1)
5t2
,2д 5У _ »
b Ay ~0 Burada: p - potensial funksiyasi,
firlanma olmayan hacmin geni§lanmasini xarakteriza edan dalgalari tasvir edir; y - funksiyasi firlanmanin ekvivalyuminal dalgalarini xarakteriza edir
Kamiyyatlar uygun olaraq geni§lanma va firlanma dalgalarinin yayilma süratini müayyan
edir;
a
Л + 2ju
P
b =
\p
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 ТСХШЧ^КМ НАУКИ
2021 - 5.81 X - va и - Lame sabitlari; p - muhitin sixligi; A - Laplas operatoru.
Polyar koordinat sisteminda u va v yerdayi§malari
dm 1 dw
u = —----—
dr r dO
formasinda taqdim olunur. dw 1 dm
v = —!—Л---—
dr r dO
Burada: r, O - polyar koordinatlardir.
Ult / Г = r0 = H(t) V (3)
Silindrik qo§ulma sathinda sarhad §artlarinda nisbatlarin muayyan olunmasi (2) nazara alinmaqla r, O polyaz koordinatlarinda (1.1) tanliklarin hallini tapmaq olur
2r Vny[ab
ut =-JLJ0-
n
t
x----------.
1 (Ao _ a+± dT) 1 'CA 2(a,b) x
ab roM 0 ) bro M i
У (4)
1 f
M dr +-IA °(b, a) ¡и dr
aroM 1
Aparilmi§ adadi hesablamalar asasinda daxiletma markazindan r = 100; 1000; 10000 m masafada yerdayi§ma suratinin vaxtdan asililiq qrafiklari qurulmu§dur.
1-ci §akilda yuxari ayri ut(t)-nin t-dan asililigina uygundur (r=100m olduqda), orta ayri ut(t)-nin t-dan asililigina uygundur (r=1000m olduqda); a§agi ayri ut(t)-nin t-dan asililigina uygundur (r=10000m olduqda).
§akildan gorunur ki, daxiletma markazindan uzaq olduqca yerdayi§ma dalgalarinin sonmasi daha 9ox mu§ahida olunur.
§akil 1. Yerdayi^ma dalgalarinin sonmasi
Impact Factor: SJIF 2020 - 5.497 2021 - 5.81
ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
6 45
9D9BiYYAT
1. Agalarov J.H., Mamedov Sh.A., Imamaliyeva J.N. Nonstationary waves excited by the rigid cylinder in elastic medium. Transactions Issue Mathematics and Mechanics Series of Physical -Technical and Mathematical Sciences. The Issue is Dedicated to 80th Anniversary of President of Azerbaijan Republic H. Aliyev, XXIII, № 1, Baku, 2003. p. 181 - 184.
2. Agalarov J.H., Mamedov Sh.A., Imamaliyeva J.N. To the problems of wave propagation in elastic medium at movement of cylinder. Transaction Issue Mathematics and Mechanics Series of Physical - Technical and Mathematical Sciences. Az. National Academy of Sciences; XXIV, №1. Baku 2004. p. 209- 216.
3. Alexandrova N. I. Transient diffraction of a plane elastic wave by a rigid elliptic cylinder. EUROMECH: Ist Eur. Solid Mech. Conf., Munchen, Sept. 9- 13, 1991: Abstr. - S. 1., S.S. p. 8.
4. Bamberger Alain, Joly Patrick, Kern Michel. Propagation d'ondes elastiques guides par la surface d'une cavity cylindriqul de section arbitrary. "C.R. Acad. sci", Ser. 1, 304, № 3, 1987, p. 59 - 62.
5. Зайцев ВЮ, Назаров ВЕ, Таланов ВИ. Экспериментальное исследование самовоздействия сейсмоакустических волн. Акуст. журн., 45 (6), 1999, pp. 799-806.
6. Николаев АВ. Сейсмические свойства рыхлых сред. Изв. АН СССР. Сер. Физика Земли (1), 1979, pp. 72-77.
7. Коробов А.И, Кокшайский А.И. Влияние статических и динамических внешних воздействий на упругие нелинейные свойства модели гранулированной неконсолидированной среды. Акуст. журн., 59 (5), 2013, pp. 552-560.