TRANSPORT MUHANDISLIGI
САНОАТ КОРХОНАЛАРИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЖАРАЁНИДА СТРАТЕГИК БОШЦАРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ
маг. Шарофиддинов Дилшод, Наманган мууандислик цурилиш институты
Аннотация: Ушбу мацолада корхоналарнинг стратегик бошцарув самарадорлиги, унга таъсир цилувчи омиллар, корхоналарнинг рацобатбардошлигини ошириш йуллари цамда бошцарувнинг ташкилий-ицтисодий механизмларини такомиллаштириш масалалари ёритиб берилган.
Калит сузлар: стратегик бошцарув, корхона фаолияти, рацобатбардошлик, тренд, бошцарув самарадорлиги, ички ва ташци омиллар, инновация, интеграл курсаткич, стратегия, ба^олаш, корхона барцарорлиги.
Бозор иктисодиёти шароитида корхоналар амалиётида стратегик бошкариш долзарб ахамият касб этмокда. Бу уларнинг ваколатларини кенгайиши хамда узларининг иктисодий ахволи учун жавобгарликлари даражасининг ортиши билан боглик. Замонавий бошкаришнинг сифати корхоналар самарадорлигини белгилаб беради. Шу боис корхоналарга энг замонавий техника ва технологияларни жалб этиш бугунги кундаги устувор вазифалардан бири саналади.
Х,ар кандай корхонанинг узок муддатли ютуклари ишлаб чикилган стратегияга боглик булади. Агар корхонанинг ривожланиш стратегияси булмаса у ёки бу хатоликлар билан ишлаб чикилган булса, бу хол корхонага бозорда баркарор ва мустахкам урин эгаллаши учун имконият бермайди. Замонавий илм-фан ва амалиёт стратегик режалаштириш хдмда бошкаришнинг катта тажрибасига эга, аммо купгина стратегиялар халигача ташки ва ички мухитнинг узгарувчан шарт-шароитларига мослаша олмаяпти. Бу хали ханузгача стратегик бошкаришнинг барча муаммолари хам уз ечимини топмаганлигини курсатадики, бундай хол, биринчи навбатда, корхона ривожланиши стратегик баркарорлигининг механизмларини ишлаб чикиш билан боглик[ 1].
Х,озирги пайтда корхонани ривожлантирилишига факат инновацияларни узлуксиз равишда жорий этилиши билангина эришиш мумкин. М.Портер компанияларнинг ракобатли устунликка эришишларида инновациянинг ролини куйидагича аниклаган: "....компания ракобатдаги устунликни инновациялар воситасида кулга киритади. Улар янги киритилган тартиб-коидаларга хам янги технологиялардан, хам янги иш усулларидан кенг маънода фойдаланган холда ёндашадилар. Компания янгиликлар туфайли ракобатдаги устунликларга эришганидан кейин, бу устунликларни факат мунтазам равишда яхшилашлар ёрдамида кулда тутиб туриши мумкин. Ракобатчилар инновацияларни такомиллаштириш ва жорий этишдан тухтаган хар кандай компанияни дархол ваалбатта четлаб утиб кетадилар"[2].
Иктисодий тизимлар ривожланишининг инновацион турига утиш зарурати туфайли юзага келган объектив сабаблар, бутун инновацион-инвестицион жараёнда илмий-техникавий ва иктисодий омилларнинг самарали равишда узаро хамкорликда ишлаш муаммоларини комплекс хал этилишини талаб килади. Фикримизча, технологик ва иктисодий салохиятларни окилона уйгунлаштириш - инновацион- инвестицион жараённи бошкаришнинг марказий масаласини ташкил этади.
Тахлил натижаларига кура, корхоналар инновацион фаолиятининг стратегик бошкарувини жорий килиш учун энг аввало бошкарувдаги кадрлар билим куникма малакаларини ошириш, марказлашув даражасини камайтириш ва боскичлар орасидаги маълумот алмашиш тизимига янги ахборот технологияларини жорий килиш, бошкарувдаги ходимларни инновацияга булган кизикишини ошириш, рагбатлантириш
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024
TRANSPORT MUHANDISLIGI
тизимини ишлаб чикиш, х,ар бир бошкарувчини узига юклатилган вазифаларни аник ва тулик тушуниши хдмда уларни уз вактида бажаришини таъминлаш, норасмий мулокотлар даражасини камайтириш хизмат килади.
Инвестицияларнинг иктисодий самарадорлиги бутун ишлаб чикариш самарадорлигининг таркибий кисмидир. Турли даражадаги хужалик фаолиятида инвестицияларнинг иложи борича купрок фойда, кайтим келтириши асосий вазифа килиб белгиланади. Бу коидадан четга чикиш ресурсларни йукотиш, жамиятнинг илгариги ва х,озирги мех,натини йукка чикаришга олиб келиши мумкин.
Инвестицияларнинг иктисодий самарадорлигини бах,олаш зарурати, кушимча капитал куйилмалар киритилишини талаб килувчи янги курилиш, мавжуд ишлаб чикаришни кенгайтириш, кайта тиклаш ва техник жихдтдан кайта куроллантириш, ишлаб чикаришни замонавийлаштириш ва ташкилий-техник чора-тадбирларни ишлаб чикиш каби барча х,олларда юзага келади. Баъзан мах,сулотларнинг янги турини ишлаб чикариш х,ам инвестиция ва бошка маблаглар киритилишини, демак, харажат ва натижалар нисбатини аввалдан бах,олашни талаб килади[3].
Инвестицияларнинг иктисодий самарадорлигини бах,олашда корхоналар иккита вазифани х,ал килишлари лозим:
биринчиси - капитал куйилмаларнинг копланиш муддати ва даромадлилиги нуктаи назаридан, энг макбул вариантни танлаш имкониятини яратувчи инвестицион лойихд самарадорлигини бах,олаш;
иккинчиси - мавжуд ишлаб чикаришга киритилувчи инвестициялар самарадорлигини бах,олаш (кушимча мах,сулот ишлаб чикариш, таннархни камайтириш, фойдани ошириш ва х,оказо).
Инсоннинг илмий-техник фаолияти натижасида янги мах,сулотлар ишлаб чикариш ёки илгари мавжуд булган турларини такомиллаштириш билан боглик булган жараён инновацион фаолият х,исобланади. Инновацияни жорий этиш натижалари компанияларга ракобатда мух,им устунликка эга булиш имконини берадики, бу, корхона учун мух,им рагбатлантирувчи омил булади.
Жах,он тажрибаси курсатишича, корхоналар илм фандаги илгор ресурс тежамкор ишланмаларни жорий килишидан манфаатдор эканлигини, иккинчидан бу глобал тадбир натижасида республикамиз корхоналари салох,иятини янада ривожлантириш оркали унинг инвестицион жозибадорлигини ошириш, учинчидан, корхоналарда чукур диверсификациялаш тадбирларини амалга ошириш оркали баркарор ва сифатли товар мах,сулоти ишлаб чикариш хдмда самарадорликни тубдан ошириш имкониятларини янада кенгайтиради.
Корхоналарда ресурсни тежовчи технологияларни муваффакиятли узлаштиришнинг асосий шартларидан бири - ресурсни тежовчи технологияларни жорий этиш жараёнини бошкаришга нисбатан уларни куллаш шароитларига хдмда корхоналарнинг рахбарлари ва мутахассислари томонидан кабул килинишининг узига хос хусусиятларига мослаштириш йули билан ушбу технологияларни ишлаб чикаришга жорий этишга доир комплекс ёндашув зарур.
Ресурсни тежовчи технологияларни жорий этиш жараёнини бошкаришга нисбатан комплекс ёндашув туртта асосий йуналиш буйича тизимли ишни назарда тутади: ишлаб чикариш тузилмасини макбуллаштириш, корхонанинг технологик тизимини такомиллаштириш, ишлаб чикаришнинг моддий-техника базасини модернизация килиш ва замонавий ташкилий-бошкарув инновацияларини куллаш. Комплекс ёндашув ресурс тежовчи технологияларни жорий этишнинг барча йуналишлари буйича тизимли ишни назарда тутади.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 2-jild, 6-son, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TRANSPORT MUHANDISLIGI
Факат шундагина корхона табиий ресурсларнинг сакланиши ва тикланиши; мехнат, моддий ва молиявий ресурсларнинг тежалиши; ишлаб чикариш баркарорлиги ва самарадорлигининг ошишида уз ифодасини топадиган синергетик самарага эришиш мумкин.
Хулоса урнида айтиш мумкинки, корхонани бошкаришда самарадорликка эришиш учун, аввало, бошкарувнинг максадлари, шунингдек, воситалари ва унга эришиш усулларини аник белгилаб олиш зарур. Юкори сифатли ва ракботбардош махсулотларни энг кам харажатлар асосида ишлаб чикариш энг куп даромад олишни таъминлаб, инкирозга учрашдан саклайди хамда хар бир корхонанинг асосий вазифаси хисобланади. Бошкарувнинг барча вазифалари ушбу максад амалга ошишига хизмат килиши лозим. Бошкарувнинг самарадорлигига куп жихатдан корхона олдига куйилган максадлар ва вазифаларнинг узаро муносабатлари ёрдамида эришилади.
Корхоналарнинг фаолият курсатиш тенденциялари ва конуниятларини тахлил килиш хамда стратегик бошкарув тамойиллари асосида унинг ракобатбардошлигини ошириш зарурлиги бахоланади. Баркарорлик - корхона фаолиятининг натижадорлигидан, ракобатбардош салохиятини амалга оширишдан, ракобатбардошлик эса - корхонанинг ишлаб чикариш кувватларидан самарали фойдаланиш хамда ракобатбардош махсулотни сотишдаги имкониятини белгилашдан иборат булганлиги учун, бу тушунчаларнинг бирга кушилишини хисобга олиш, корхонага уз ракобатбардошлигини оширишнинг оптимал стратегиясини шакллантириш имконини беради.
Корхоналар ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш хозирги кунда иктисодий сиёсатнинг мухим йуналишларидан биридир. Ахолининг махсулотларга булган талаби йилдан-йилга ошиб бормокда. Бу талабни кондириш корхоналар ишлаб чикаришига инновацион технологияларни куллаш, етарли хажмда инвестициялар киритиш ва янги усуллардан фойдаланиш хамда бошкарув механизмларини такомиллаштиришни такозо этади.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. Каплан Р.С., Нортон Д.П. Организация, ориентированная на стратегию. Как в новой бизнес-среде преуспевают организации, применяющие сбалансированную систему показателей/пер.сангл.М.: ЗАО Олимп-Бизнес. 2004-416 с.
2. Портер М. Международная конкуренция: Пер. с англ./ Под.ред. В.Д. Щетинина. - М. Международные отношения, 1993. - 64 с;
3. Абдураупов Р.Р. Узбекистонда хорижий инвестицияли корхоналар иктисодий салохиятини бошкариш механизмларини такомиллаштириш. Икт.фанлари доктори илм. дараж. олиш учун ёзилган дисс. автореф. Тошкент, 2017 й.-70 б.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
2-jild, 6-son, 2024