САЛАЛЫҚ ЗАҢНАМА ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК РӘМІЗДЕРІН ИНСТИТУЦИОНАЛДЫҚ НЫҒАЙТУ ТӘСІЛДЕРІ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЭОЖ 342.1

САЛАЛЬЩ ЗАЦНАМА ЖУЙЕС1НДЕГ1 ТЭУЕЛС1З КАЗАКСТАННЫЦ МЕМЛЕКЕТТ1К РЭМ1ЗДЕР1Н ИНСТИТУЦИОНАЛДЬЩ НЫГАЙТУ ТЭС1ЛДЕР1

Аида Бакытжанкызы Кайжакпарова

Цазацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц аппарат институтыныц зацнама тшмдтггн талдау белгмгшц бас гылыми цызметкерг, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент,

Цазацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Олжас Сушнджулы Каракожаев1

Цазацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц зацнама тшмдмгт талдау бвлiмiнiц жетекшi гылыми цызметкерi, цуцыц магистрi, Цазацстан Республикасы, Нур-Султан ц.; e-mail: [email protected]

Аннотация. Адам вм1р1 цогамдыц цатынастардыц барлыц салаларында, соныц 1ш1нде зацда да рэмгздермен тыгыз байланысты. Цуцыцтыц рэм1здер квб1несе цогамдыц цаты-настарды реттеудщ ец ыцгайлы жэне тYсiнiктi цуралы болып табылады. Олар айцын-дыцпен, цысцалыцпен жэне нацтылыцпен сипатталады.

Цазiргi цогамда мемлекеттт рэмiздер эрбiр мемлекет егемендтнщ мацызды атрибуты, оныц конституциялыц цурылысыныц цурамдас бвлiгi болып табылады. Рэмiздер оларды зацнамалыц децгейде бекту нэтижестде мемлекеттт сипатца ие болады. Ца-зацстанныц мемлекеттт рэмiздерi республиканыц сыртцы квртш бола отырып, оныц конституциялыц-цуцыцтыц мэртебест кврсетедi.

Цазацстан Республикасыныц рэмiздерiн, оларды пайдалану цагидалары мен тэртiбiн, ™ сэйкес келмейтт орналастырулар Yшiн шектеулер мен жауапкершiлiктi зацнамалыц тургыдан бекту бiздiц мемлекетiмiздiц кетлдт мен тэуелЫздтнщ кврсеткш болып табылады. Мемлекетттрэмiздер туралы зацнама Конституциялыц зац децгешнде беюты-ген, вйткеш цазiргi замангы, тэуелЫз жэне демократиялыц мемлекет реттде Цазацстан Республикасыныц рэмiздерi свзЫз атрибуттары болып табылады.

Цазацстан Республикасы Мемлекеттт рэмiздерiнiц тiзбесi Конституцияныц 9 - ба-бында айцындалган, онда Цазацстан Республикасыныц Мемлекеттт рэмiздерi-Туы, Ел-тацбасы жэне Гимш бар екендт атап кврсетыген. Олардыц сипаттамасы жэне ресми пайдаланылу тэртiбi осы мацаланыц нысанасы болып табылатын «Цазацстан Республи-касыныц Мемлекеттт рэмiздерi туралы» 2007 жылгы 4 маусымдагы Цазацстан Респу-2 бликасыныц Конституциялыц зацында белгiленедi. Сондай-ац, мемлекеттж геральдиканы !§ пайдаланудыц егжей-тегжейлi ережелерт бектетт бiрцатар нормативтт цуцыцтыц с актыер бар.

< ¥сынылган жумыстыц авторлары Конституциялыц зацныц тшмдшгте талдау жур-¡5 гiзу нэтижестде цолданыстагы зацнаманыц цазiргi проблемаларына шолу жасады, сон-£ дай-ац оны одан эрi жетiлдiру Yшiн усыныстар мен усыныстар бердi.

tt TyMh свздер: мемлекетттрэмiздер, ту, елтацба, энуран, тэуелЫздщ патриотизм, улт. о

X

о

<

СП

X

ь

IN

1 Автор для корреспонденции 108

ПОДХОДЫ К ИНСТИТУЦИОНАЛЬНОМУ УКРЕПЛЕНИЮ ГОСУДАРСТВЕННЫХ СИМВОЛОВ НЕЗАВИСИМОГО КАЗАХСТАНА В СИСТЕМЕ ОТРАСЛЕВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

Кайжакпарова Аида Бахытжановна

Главный научный сотрудник отдела анализа эффективности законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, кандидат юридических наук, доцент; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Карахожаев Олжас Суюндикович*

Ведущий научный сотрудник отдела анализа эффективности законодательства Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, магистр права; г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Аннотация. Жизнь человека тесным образом связана с символами практически во всех сферах общественных отношений, в том числе и праве. Правовые символы часто являются наиболее удобными и доступными для понимания средством регулирования общественных отношений. Для них характерна наглядность, краткость и лаконичность.

В современном обществе государственные символы являются важным атрибутом суверенитета каждого государства, составной частью его конституционного строя. Символы становятся государственными в результате их закрепления на законодательном уровне. Государственная символика Казахстана подчеркивает конституционно-правовой статус республики, являясь его внешним выражением.

Законодательное закрепление символики Республики Казахстан, правил и порядка их использования, ограничений и ответственности за несоответствующее размещение является показателем гарантии и независимости нашего государства. Законодательство о государственной символике по праву закреплено на уровне конституционного закона, так С как символы и есть безусловные атрибуты Республики Казахстан как современного, неза- И висимого и демократического государства.

Перечень государственных символов Республики Казахстан определен в статье 9 Кон- s ституции, где в частности закреплено, что Республика Казахстан имеет государствен- s ные символы - Флаг, Герб и Гимн. Их описание и порядок официального использования А устанавливаются Конституционным законом Республики Казахстан «О государственных а символах Республики Казахстан» от 4 июня 2007 года, который является предметом дан- о ной статьи. Также имеется ряд нормативных правовых актов, которыми закрепляются о

А

детальные правила использования государственной геральдики.

Авторы представленной работы в результате проведения анализа эффективности Ь

Конституционного закона представили обзор существующих проблем действующего за- В

конодательства, а также представили рекомендации и предложения для его дальнейшего И

совершенствования. р

Ключевые слова: государственные символы, флаг, герб, гимн, независимость, патрио- О

тизм, нация. О

И

А р

NJ О NJ

APPROACHES TO INSTITUTIONAL STRENGTHENING STATE SYMBOLS OF INDEPENDENT KAZAKHSTAN IN THE SYSTEM

OF INDUSTRY LEGISLATION

Kaizhakparova Aida Bakhytzhanovna

Chief researcher associate of the Department of Analysis of the Effectiveness of Legislation of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, candidate of Juridical Sciences, docent; Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Karakhozhayev Olzhas Suyundikovich*

Leading researcher associate of the Department of Analysis of the Effectiveness of Legislation of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, master of law,

Nur-Sultan, the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Abstract. Human life is closely connected with symbols in almost all spheres of public relations, including law. Legal symbols are often the most convenient and understandable means of regulating public relations. They are characterized by clarity, brevity and conciseness.

In modern society, state symbols are an important attribute of the sovereignty of each state, an integral part of its constitutional system. Symbols become state symbols as a result of their consolidation at the legislative level. The state symbols of Kazakhstan emphasize the constitutional and legal status of the republic, being its external expression.

The legislative consolidation of the symbols of the Republic of Kazakhstan, the rules and procedure for their use, restrictions and liability for inappropriate placement is an indicator of the guarantee and independence of our state. The legislation on state symbols is rightfully fixed at the level of the constitutional law, since symbols are the absolute attributes of the Republic of Kazakhstan as a modern, independent and democratic state.

The list of state symbols of the Republic of Kazakhstan is defined in article 9 of the Constitution, g which, in particular, stipulates that the Republic of Kazakhstan has state symbols - the Flag, a. Coat of Arms and Anthem. Their description and the procedure for official use are established s& by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On State Symbols of the Republic of Z Kazakhstan" of June 4, 2007, which is the subject of this article. There are also a number of g regulatory legal acts that establish detailed rules for the use of state heraldry. s The authors of the presented work, as a result of the analysis of the effectiveness of the 5 Constitutional Law, provided an overview of the existing problems of the current legislation, as jE well as presented recommendations and proposals for its further improvement. e Keywords: state symbols, flag, coat of arms, anthem, independence, patriotism, nation.

s >s о

CD

МемлекеттЫ p3Mi3dep - бул 6i3dih, мемлекетiмiздiц, с 6i3dih, егемендiгiмiздiц 6epiK негiзiнiц 6ipi.

Олар Тэуел^зджтщ цаcuemmi бiрiктiрушi образын 6rndipedi.

Н.Э. Назарбаев

DOI: 10.52026/2788-5291 2021 67 4 108

ететш мемлекетпк курылыстыц, дамудьщ элеуметпк-мэдени ерекшелiктерi мен эле-уметпк жуйенщ ерекшелштершщ i3rn кал-дырады. Осы тургыдан алганда, ^азакстан Республикасы Мемлекетпк рэмiздершщ конституциялык-кукыктык мэртебес ту-ралы нормалар мемлекет пен к¥кык та-рихымен, накты тарихи даму кезевдерiмен тыгыз байланысты.

о

X

Kipicne. Мемлекетпк рэмiздер кез келген мемлекеттщ eмiрiнде мацызды рел аткара-^ ды. Олар мемлекетке идеологиялы; тургы-^ дан, когамдагы осы мемлекеттщ кернею х кабылдауы ретшде кажет. Барлы; елдердщ ^ символизмшде белгш бiр ел ушш мацызды Е рел аткаратын эртYрлi символды; магына ш жатыр, бiрак кебшесе бул угымдар дамудыц эртYрлi кезецдершде мемлекетте Yстемдiк

Казакстан Республикасы Тэуелаздшнщ 30 жылдыгы MepeKeci карсацында, сондай - ак 4 маусым-КР Мeмлeкeттiк pэмiздepi KYHiH мерекелеу шецбершде казipгi замангы тэуeлciз Казакстанды дамыту, оныц iшiндe казакстандык патpиотизмдi тэрбиелеу бой-ынша Yлкeн жумыс жYpгiзiлудe.

Буган дeйiн Казакстан Республикасыныц Президент К-Ж.Токаев Twitter-де КР Мемлекетпк pэмiздepi кYнiмeн куттыктай отырып, Елтацба, Ту жэне Энуран Тэуел-ciздiгiмiздiц ец жогары кундылыктары-бей-б^шшк, бipлiк, кeлiciм, пpогpecтi бейне-лейтшш атап еткен болатын. Халыктыц мYДдeciн коргауда турган куатты, бeдeлдi мемлекет куру жолында бiз бipгe жаца жещ-стерге жeтeтiнiмiзгe ceнiмдiмiн дедР.

Талданып отырган «Казакстан Республикасыныц мемлекетпк pэмiздepi туралы» Казакстан Республикасыныц 2007 жылгы 4 маусымдагы № 258 Конституциялык зацы3 (будан эpi - Конституциялык зац) нормала-рыныц Казакстан Республикасыныц мем-лeкeттiк pэмiздepiн пайдалану тэpтiбiн бeлгiлeугe жалпы багытталуын ескере отырып, Конституциялык зацныц мeмлeкeттiц стратегиялык максаттарына cэйкecтiгi атап етшедь

Эд1стер мен материалдар. Зерттеуде мыналар: формальды-логикалык, кукыктык, жYЙeлiк-куpылымдык, салыстырмалы

кукыктык, тарихи, сондай-ак кукыктык нормаларды тYciндipудiц арнайы кукыктык эдicтepi колданылды. Макалада Казакстан Республикасыныц колданыстагы зацна-малык актiлepгe талдау жYpгiзiлуi аркылы олкылыктарды, карама-кайшылыктар мен коллизияны аньщтауга жэне зацнамага тузе-ту eнгiзу женiндe усыныстар енпзуге MYM-кiндiк беру мэceлeлepi каралган.

Нэтижелер мен талкылаулар. Казакстан Республикасыныц Конституциялык зацына жYpгiзiлгeн талдау Конституциялык зацда кeйбip олкылыктар мен кайшылыктардыц бар екенш растауга мYмкiндiк бepeдi.

Конституциялык Зацныц 6y^ мэтiнi бойынша «Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Елтацбасы» жэне «Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туы» деген сездердщ тipкeciмi колданылады. Алайда, Конституциялык зацныц мэтшшде бip рет Ту туралы айтылган. Мэселен, талданатын

Конституциялык зацныц 1-бабы 1-тармагы-ныц 2-белiгiнe сэйкес Тудыц eнi мен узын-дыгыныц аракатынасы - 1:2. Казакстан Республикасы Конституциясыныц 9 - бабында Казакстан Республикасыныц Мeмлeкeттiк pэмiздepi - Туы, Елтацбасы жэне Гимш бар екендш кеpceтiлгeн. Осылайша, Конституция осы угымдардыц кыскартылган колда-нылуын аныктайды.

Айта кету керек, нормативпк кукыктык акт мэтшшщ мазмуны мен cтилiнe койы-латын талаптарды бeлгiлeу саласындагы колданыстагы зацнама кыскартылган ата-уларды колдануга мYмкiндiк бepeдi. Мэселен, «Кукыктык актшер туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц 24-бабы 6-тармагы-ныц eкiншi абзацына4 сэйкес нормативпк кукыктык акт мэтшшщ карапайымдылыгы мен ыкшамдылыгын камтамасыз ету макса-тында нормативпк кукыктык акт мэтшшщ езшде кыскартудыц не аббревиатураныц магынасын ашып жаза отырып, мемлекетпк органдар мен езге де уйымдардыц атаула-рын кыскартуга жол бершедь

Баяндалганды ескере отырып, Конституциялык зацда бipiншi баптарда Мeмлeкeттiк pэмiздep туралы аталган кезде жакша шшде pэмiздepдiц кыскартылган атауын керсету максатка сай деп пайымдаймыз. Мэселен, Конституциялык зацныц 1-бабы 1-тармагы eкiншi белшнщ бipiншi cейлeмi мынадай редакцияда жазу усынылады: «Казакстан Республикасыныц Мeмлeкeттiк Туы (будан эpi - Ту) - ортасында шугылалы кYн, оныц астында калыктап ушкан кыран бейнеленген пк бурышты кегiлдip тYCтi мата.»; 1-баптыц 1-тармагы Yшiншi белiгiнiц бipiншi сей-лeмi мынадай редакцияда жазу усынылады: «Казакстан Республикасыныц Мемлекет-пк Елтацбасы (будан эpi - Елтацба) - дец-гелек нысанды жэне кегiлдip тYC аясын-дагы шацырак (киiз Yйдiц жогаргы ^мбез тэpiздi белiгi) тYpiндe бейнеленген, шацы-ракты айнала кYн cэулeciндeй тарап уыктар шаншылган..»; 1-баптыц 1-тармагыныц теpтiншi белiгi мынадай редакцияда жазу усынылады: «Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Гимш (будан эpi - Гимн) - осы Конституциялык зацда кезделген жагдай-ларда орындалатын музыкалык-поэтикалык туынды.».

Конституциялык Зац Казакстан Респу-

2 https://24.kz/ru/news/top-news/item/400467-glava-gosudarstva-pozdravil-kazakhstantsev-s-dnem-gosudarstvennykh-simvolov

3 «Цазацстан Республикасыныц мемлекеттж p3MÎ3depi туралы» Цазацстан Республикасыныц 2007 жылгы 4 маусымдагы № 258 Конституциялыц зацы // (Электpoндыцресурс) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000258_ (етжш берген кунi 18.06.2021).

4 «Цуцыцтыц актыер туралы» Цазацстан Республикасыныц Зацы 2016 жылгы 6 сэуiрдегi № 480-УЦРЗ// (Электpoндыц pеcypc) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480 (еттш беpген кyнi 20.06.2021)

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

NJ

о

NJ

гм о гм

IX

< IX

о в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

ь

бликасыныц Мемлекеттiк рэмiздерiн бекiту ерекшелiктерiн айкындайды. Мэселен, Конституциялык зацныц 3-бабыныц редакци-ясында былай делшген: «Мыналар: 1) ^а-закстан Республикасы Мемлекеттiк Туыныц бейнесi (осы Конституциялык зацга 1-ко-сымша); 2) ^азакстан Республикасы Мемле-кеттiк Елтацбасыныц бейнес (осы Конституциялык зацга 2-косымша); 3) ^азакстан Республикасы Мемлекеттiк Гимншщ музы-калык редакциясы мен мэпш (осы Конституциялык зацга 3-косымша) бекiтiлсiн.

Бiздiц ойымызша, Конституциялык зац-ныц 3-бабыныц редакциясын оны юрюпе бeлiкпен толыктыру аркылы езгерту кажет-тiгi кeрiнедi, eйткенi колданыстагы тужы-рым императивтi кeцiл - ^йде жазылган, ал Конституциялык зацныц непзп макса-ты-мемлекеттiк геральдика саласындагы непзп угымдарды, ережелер мен тэртiптi беюту жэне айкындау. Мэселен, 3-баптыц бiрiншi бeлiгiн мынадай редакцияда жазу усынылады: «Осы Конституциялык зацмен: 1) ^азакстан Республикасы Мемлекет-тiк Туыныц бейнес (осы Конституциялык зацга 1-косымша); 2) ^азакстан Республикасы Мемлекеттiк Елтацбасыныц бейнес (осы Конституциялык зацга 2-косымша); 3) ^азакстан Республикасы Мемлекеттiк Гимншщ музыкалык редакциясы мен мэпш (осы Конституциялык зацга 3-косымша) бектледЬ».

Нормативтiк кукыктык акт мазмуныныц мазмуны мен стилiне койылатын талаптар-ды белгiлеу саласындагы колданыстагы зацнама зацнамалык актiде оныц мэтiнiнде пайдаланылатын непзп угымдарды бел-гiлеу мYмкiндiгiн айкындайды («^укыктык актiлер туралы» ^азакстан Республикасы Зацыныц 24-бабыныц 4-тармагы)5.

Баяндалганды ескере отырып, осы Конституциялык зацда кейбiр негiзгi угымдарды бекiту кажеттш кeрiнедi деп ойлаймыз, eй-ткеш оныц мэтiнiнде нормативтiк кукыктык актшщ басында мазмунын айкындаган жeн болатын бiркатар угымдар бар. Мэселен, Конституциялык зацды «Осы Конституциялык Зацда пайдаланылатын непзп угым» деп атай отырып, оны 1-1-баппен толыктыру жэне онда: «шацырак, уык, геральдикалык белп, Мемлекеттiк Гимн, Мемлекеттiк Ту, Мемлекетпк Елтацба, Мемлекетпк рэмiз-дер ^ш, ^азакстан Республикасыныц Мем-

лекеттiк рэмiздерi саласындагы уэкiлеттi орган, Мемлекетпк Ту мен Мемлекетпк Елтацбаныц эталондары» жэне т. б. сиякты угымдарды беюту усынылады.

Конституциялык Зацныц бYкiл мэпш бойынша «пайдалану (тiгу, орналастыру)» деген сeздердiц жакшаны колданумен ушта-суы бар. Жакшаларды алып тастау орынды деп санаймыз, eйткенi тиiстi эрекеттердi орындауды кeздейтiн осы нормалар барлык осы эрекеттерге колданылады. Осылайша, Конституциялык Зацныц бYкiл мэтiнiнде сeз тiркесiн келесiдей пайдалану усынылады: «пайдалану, пгу, орналастыру».

Конституциялык зацныц мэпншде тиiстi гимараттардыц (мемлекеттiк органдардыц, жергiлiктi eкiлдi органдардыц жэне т. б.) ги-мараттарында Мемлекеттiк Туды жэне Мем-лекеттiк Елтацбаны пайдалану тэртiбi туралы аталган кезде Жогары Сот Кецесi туралы сeз жок. Мэселен, 2016 жылы жаца дербес мемлекетпк мекеме - Жогары Сот Кецес курылды6, ол да Конституциялык зацга сэй-кес мемлекетпк рэмiздердi пайдалануга мш-деттi органдар пзбесше кiретiн орган болып табылады.

Жогары Сот Кецесш ТeраFа баскарады, оныц кабинепнде тиiстi мемлекеттiк рэмiз-дер де орналастырылады. Алайда, осы ла-уазымды адамды Конституциялык зацныц 4-бабы 1-тармаFыныц 2) тармакшасында жэне 6-бабы 1-тармаFыныц 2) тармакшасында кeрсетiлмеген.

Осылайша, усынылады:

4-баптыц 1-тармаFыныц 1), 3) тармакша-ларында жэне 6-баптыц 1-тармаFыныц 1), 3) тармакшаларында «...Конституциялык Кецестщ...» деген сeздерден кейiн «ЖоFа-ры Сот Кецесшщ» сeздердi косу;

4-баптыц 1-тармаFыныц 2) тармакшасында жэне 6-баптыц 1-тармаFыныц 2) тармакшасында «.. .Конституциялык Кецес ТeраFа-сыныц,...» деген сeздерден кейiн «ЖоFары Сот Кецес ТeраFасыныц» сeздердi косу.

Конституциялык зацныц 4-бабы 1-тар-маFыныц 11) тармакшасына сэйкес Мемлекетпк Туы жалпы орта, кэсшпк бастауыш, кэсiптiк орта, кэсшпк жоFары жэне жоFа-ры оку орнынан кейiнгi кэсiптiк бiлiм беру баFдарламаларын iске асыратын бiлiм беру уйымдарында - жаца оку жылыныц ашылу жэне оку жылыныц аякталу рэсiмдерi кезш-де мiндеттi тYPде кeтерiледi (тiгiледi, орна-

(Электрондыц

5 «К^цыцтыц акттер туралы» Цазацстан Республикасыныц Зацы 2016 жылгы 6 сэугрдегг № 480-УКрЗ/ ресурс) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1600000480 (еттш берген к^ 20.06.2021)

6 «Цазацстан Республикасы Жогары Сот Кецесшщ цызметт жетыдгру шаралары туралы» Цазацстан Республикасы Президенттщ 2015 жылгы 23 желтоцсандагы № 137 Жарлыгы // (Электрондыц ресурс) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/ и1500000137 (еттш берген кут 21.06.2021)

ластырылады). Бул жагдайда осы норманы «Казакстан Республикасындагы Бiлiм ту-ралы» Казакстан Республикасыныц Зацына сэйкес кeлтipу кажeттiгi кеpiнeдi деп ойлай-мыз. Мэселен, «Казакстан Республикасындагы Бшм туралы» Зацга сэйкес бшм беру багдарламаларын icкe асыратын бiлiм беру уйымдарыныц тiзбeci негурлым кец. Мэселен, «Казакстан Республикасындагы бшм туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц нормаларына сэйкес орта бшмнен кeйiнгi бiлiм беру сиякты бшм тYpi де бeкiтiлeдi (5-баптыц 8)-тармакшасы). Осылайша, Кон-ституциялык зацда осындай cубъeктiлepдi аныктау кeзiндe колданыстагы зацнаманыц epeкшeлiктepiн ескеру кажет деп санаймыз.

В 4-баптыц 2-тармагыныц 1) тармакша-сына сэйкес Казакстан Республикасы Мем-лeкeттiк Туыныц бeйнeci мшдетп тYPдe Казакстан Республикасы Пpeзидeнтiнiц, Парламенттщ, Yкiмeттiц, миниcтpлiктepдiц, Казакстан Республикасыныц Президентше пкелей багынатын жэне есеп беретш мем-лeкeттiк органдардыц жэне олардыц ведом-стволары мен аумактык белiмшeлepiнiц, Казакстан Республикасы Конституциялык Кeцeciнiц, Казакстан Республикасы Жогаргы Сотыныц жэне жepгiлiктi соттарыныц, жер-гшкп екiлдi жэне аткарушы органдардыц, сондай-ак Казакстан Республикасыныц ше-телдеп мeкeмeлepiнiц веб-сайттарында Казакстан Республикасыныц Yкiмeтi айкын-дайтын тэpтiппeн орналастырылады.

Айта кeтeйiк, Казакстан Республика-сында акпаратты алу жэне тарату бойынша когамдык катынастарды peттeйтiн салалык зац - «Акпаратка кол жeткiзу туралы» 2015 жылгы 16 карашадагы Казакстан Республикасыныц Зацы7 колданылады. Бул зац «Мемлекетпк органдардыц Интернет-ресурста-рыныц бipыцFай платформасы» угымын беютедь Конституциялык зацныц 4-бабы 2-тармагыныц 1) тармакшасында аталган органдар Мeмлeкeттiк Елтацбаныц басты бетшде мiндeттi тYPдe бейнеленген тшсп акпаратты орналастыратын платформаны керсеткен кезде «Интернет-ресурс» угымын колдану негурлым колайлы жэне колданыстагы зацнамага сэйкес болып табылады деп пайымдаймыз.

Сонымен катар, мемлекетпк органдардыц тiзiмiндe автономды мемлекетпк меке-ме - Жогары Сот Кецес туралы айтылмай-ды, бул олкылык болып табылады.

Осылайша, баяндалганды ескере отырып,

Конституциялык зацныц 4-бабы 2-тармагы-ныц 1) тармакшасын мынадай редакцияда жазу усынылады: «Казакстан Республика-сы Президентшщ, Паpламeнттiц, Yкiмeт-тiц, миниcтpлiктepдiц, Казакстан Республикасыныц Президентше пкелей багынатын жэне есеп беретш мемлекетпк органдардыц жэне олардыц ведомстволары мен аумактык белiмшeлepiнiц, Казакстан Республикасы Конституциялык Кецесшщ, Казакстан Республикасы Жогары Сот Кецесшщ, Ка-закстан Республикасы Жогаргы Сотыныц жэне жергшкп соттарыныц, жергшкп екiлдi жэне аткарушы органдардыц, сон-дай-ак Казакстан Республикасыныц шетел-дeгi мeкeмeлepiнiц интернет-ресурстарында Казакстан Республикасыныц Yкiмeтi ай-кындайтын тэpтiппeн;».

Конституциялык зацныц 6-бабы 2-тармагыныц 1) тармакшасына сэйкес Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Елтацбасыныц бeйнeci мiндeттi турде Казакстан Республикасыныц Пpeзидeнтi мен оныц Эюмшшгшщ, Парламенттщ, оныц палаталары мен олардыц аппараттарыныц, Казакстан Республикасыныц Парламент палаталары Бюроларыныц, Yкiмeттiц жэне Премьер-Министр Кeцceciнiц, министрлш-тердщ Казакстан Республикасыныц Пре-зидeнтiнe пкелей багынатын жэне есеп беретш мемлекетпк органдардыц, олардыц ведомстволары мен аумактык белiмшe-лершщ, Казакстан Республикасы Конституциялык Кецесшщ, Казакстан Республикасыныц Жогаргы Соты мен жергшкп соттарыныц, Карулы ^штердщ курамала-рыныц, эскери белiмдepiнiц, белiмшeлepi мен мекемелершщ, баска да эскерлер мен эскери куралымдардыц, жepгiлiктi екiлдi, аткарушы органдардыц жэне езге де мемлекетпк уйымдардыц меpлepi мен кужаттары-ныц бланкiлepiндe орналастырылады.

Аталган тiзбeдe 2016 жылы курылган автономды мемлекетпк мекеме - Жогары Сот Кецес жок, бул олкылык болып табылады.

Осылайша, осы олкылыкты жоюды жэне Конституциялык зацныц 6-бабы 2-тармагы-ныц 1) тармакшасы мынадай редакцияда жазуды усынамыз: «Казакстан Республикасыныц Президент мен оныц Экiмшiлiгiнiц, Парламенттщ, оныц палаталары мен олар-дыц аппараттарыныц, Казакстан Республи-касыныц Парламенп палаталары Бюроларыныц, Yкiмeттiц жэне Премьер-Министр Кецсесшщ, миниcтpлiктepдiц, Казакстан

7 «Ацпаратца цол жетюзу туралы» Цазацстан Республикасыныц Зацы 2015 жылгы 16 царашадагы № 401-V ЦРЗ// (Электpoндыцpеcypc) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000401 (етжш беpген кYнi 22.06.2021)

Н

X

ы А

о х о

Д А

сг

ВВ

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

NJ

о

IN

о

IN

CL

< z

CL

о 6 x

о

m О

tn <

< tn

ь

-Q

Ш £

о

X

о <

СП

X

ь

Республикасыныц Президентiне тiкелей баFынатын жэне есеп беретiн мемлекет-тiк органдардыц, олардыц ведомстволары мен аумактык бeлiмшелерiнiц, ^азакстан Республикасы Конституциялык Кецесiнiц, ^азакстан Республикасы ЖоFары Сот Кецесiнiц, ^азакстан Республикасыныц ЖоFарFы Соты мен жергшкп соттары-ныц, ^арулы КYштердiц курамаларыныц, эскери бeлiмдерiнiц, бeлiмшелерi мен ме-кемелерiнiц, баска да эскерлер мен эскери куралымдардыц, жергiлiктi eкiлдi, атка-рушы органдардыц жэне eзге де мемлекет-тiк уйымдардыц мeрлерi мен кужаттарыныц бланкiлерiнде;».

Жалпы, бYкiл мэтш бойынша мемлекеттiк органдар туралы айткан кезде олкылыкты жою жэне осы пзбеге ЖоFары Сот Кецесiн енпзу усынылады.

Конституциялык зац мемлекеттiк Елтац-ба мeлшерiне карамастан улттык стандартка сэйкес келуге тиiс ереженi беютедь.

Бiздiц ойымызша, бул ереже Мемлекет-тiк Елтацбаныц бейнелерiне де катысты бо-луы керек, eйткенi ол мшдетп тYPде улттык стандарттарFа сэйкес келуi керек. Мундай бекiту ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2007 жылFы 2 казандаFы № 873 ^аулы-сымен8 бекiтiлген ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын, Мемлекеттiк Елтац-басын жэне олардыц бейнелерш, сондай-ак ^азакстан Республикасы Мемлекетпк Гимншщ мэтшш пайдалану (орнату, орналастыру) каFидаларында (будан эрi - Мемлекет-тiк рэмiздердi пайдалану каFидалары) бар екенiн атап eтемiз.

Мэселен, Мемлекеттiк рэмiздердi пайдалану каFидалардыц 28 жэне 30-тар-мактарына сэйкес 26-тармаFыныц 1) жэне 2) тармакшаларында кeрсетiлген мeрлер мен кужаттардыц бланкiлерiнде, ресми ба-сылымдарда орналастырылFан ^азакстан Республикасы Елтацбасыныц бейнелер^ сондай-ак 26-тармаFыныц 4) тармакшасын-да кeрсетiлген кужаттарда орналастырылFан ^азакстан Республикасы Мемлекетпк Елтацбасыныц бейнелерi ^азакстан Республикасыныц нормативтiк кукыктык актшерь не, сондай-ак улттык стандарттарFа сэйкес келуi тиiс. Конституциялык зац децгешнде мундай орныFу кажет деп ойлаймыз.

Сондай-ак, шетелдiк Fалымдар eздерiнiц Fылыми ецбектерiнде материалдарFа, ту-стер палитрасына, суреттердiц eлшемдерi

мен пропорцияларына, колдану салаларына жэне т. б. койылатын талаптарды айкындаган ^азакстан Республикасыныц мемлекетпк стандарттары (^Р СТ 989-2008 жэне К^Р СТ 988-2007) кандай аскан укыптылыкпен эзiр-ленгенiн кептеген мемлекеттерге Yлгi етiп койган жен екенш атап керсетедi [1, 46 б.].

Осылайша, Конституциялык зацныц 4-бабы 3-тармагыныц бiрiншi белiгiн мы-надай редакцияда жазу усынылады: «Мемлекетпк Ту жэне оныц бейнес олардыц келемше карамастан улттык стандартка сэйкес келуi тшс.».

Зацга тэуелдi нормативтiк кукыктык ак-тiлердiц Конституциялык зацга сэйкес кел-мейтiндiгi атап етiлдi. Осылайша, 6-баптыц 2-тармагыныц 1-1) тармакшасына сэйкес Мемлекетпк Елтацбаныц бейнелерi мшдетп тYPде нотариустардыц мерлерiнде орналастырылады. Сонымен катар, мемле-кеттiк рэмiздердi пайдалану кагидаларында мундай бекiту жок. Мундай корытындыга жогарыда аталган ^агидаларга 26-тармакка сэйкес Мемлекеттiк Елтацбаныц бейнес мiндеттi тYPде орналастырылатын талдау келпршедк

1) ^азакстан Республикасыныц Президент мен оныц Экiмшiлiгiнiц, Парламенттiц, оныц палаталары мен олардыц аппаратта-рыныц, ^азакстан Республикасыныц Парла-ментi палаталары Бюроларыныц, Yкiметтiц жэне Премьер-Министр Кецсесшщ мини-стрлiктер мен ^азакстан Республикасыныц Президентше пкелей багынатын жэне есеп беретш мемлекеттiк органдардыц, олардыц ведомстволары мен аумактык белiмше-лерiнiц, ^азакстан Республикасы Конституциялык Кецесiнiц, ^азакстан Республикасыныц Жогаргы Соты мен жергшкп соттарыныц, ^арулы КYштердiц эскери курамаларыныц, белiмдерiнiц, белiмшелерi мен мекемелершщ баска да эскерлер мен эскери куралымдардыц, жергшкп екiлдi, аткарушы органдардыц жэне езге де мемлекетпк уйымдардыц мерлерi мен кужаттарыныц бланкшершде;

2) ^азакстан Республикасы Прези-дентiнiц, ^азакстан Республикасы Пар-ламентшщ Yкiметiнiц, Конституциялык Кецесiнiц жэне Жогаргы Сотыныц ресми басылымдарында;

3) ^азакстан Республикасы ¥лттык Банкiнiц банкноттары мен монеталарында, ^азакстан Республикасыныц мемлекеттiк

8 «Цазацстан Республикасыныц Мемлекеттж Туын, Мемлекеттж Елтацбасын жэне олардыц бейнелерт, сондай-ац Kfl-зацстан Республикасы Мемлекеттж Гимттц мэттт пайдалану (орнату, орналастыру) цагидаларын бекту туралы» Цазацстан Республикасы Уюметтщ 2007 жылзы 2 цазандагы N 873 Цаулысы// (Электрондыцресурс) https://adilet.zan. kz/kaz/docs/P070000873_ (еттш берген куm 22.06.2021)

багалы кагаздарында;

4) Казакстан Республикасыныц азамат-тарына бершетш жеке куэл^е, туу туралы куэлiктe, паспортта жэне езге де паспорт-тарда, мемлекетпк органдар мен мемлекет-тiк уйымдар кызмeткepлepiнiц кызметпк куэлiктepiндe;

5) Казакстан Республикасыныц Мемле-кeттiк шекарасына орнатылатын шекара баганаларында;

6) Казакстан Республикасы Президентшщ, Парламенттщ, Yкiмeттiц, мини-cтpлiктep мен Казакстан Республикасыныц Президентше пкелей багынатын жэне есеп беретш мемлекетпк органдардыц, олардыц ведомстволары мен аумактык белiмшe-лершщ, Казакстан Республикасы Конституциялык Кецесшщ, Казакстан Республикасы Жогаргы Сотыныц жэне жергшкп соттарыныц, жергшкп екiлдi жэне атка-рушы органдардыц, сондай-ак Казакстан Республикасыныц шeтeлдeгi мeкeмeлepiнiц веб-сайттарында орналастырылады.

Жогарыда аталган олкылык кукык субъ-eктiлepiнiц кукыктык катынастарды ретте-уде киындыктар тудыруы мYмкiн eкeнiнe назар аудару керек. Э.Нугманова мен А. Махметова осыган уксас мэceлeнi кетepдi.

Осылайша, авторлардыц пiкipiншe, Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын жэне Елтацбасын дайындау кезшде кызмeттiц осы тYpiнe мeмлeкeттiк лицен-зиясы бар кэciпоpындаpдыц Казакстан Республикасыныц мемлекетпк стандарттарын жиi бузуы, мeмлeкeттiк pэмiздepдi колдану, пайдалану жэне насихаттау саласындагы аткарушы жэне бакылаушы органдардыц функциялары мен екшетпктершщ аpажiгiн накты ажыратудыц болмауы «Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк pэмiздepi ту-ралы» зацнаманы тужырымдамалык кайта караудыц нeгiзгi ceбeбi болды [2, 90 б.].

Аталгандардыц нeгiзiндe жэне зацга тэу-eлдi ноpмативтiк кукыктык акпш9 жогары турган актiгe сэйкес келпру жэне мемле-кeттiк pэмiздepдi пайдалану кагидаларыныц 26-тармагын мынадай редакцияда баяндай отырып, 1-1) тармакшамен толыктыру усынылады: «1-1) нотариустардыц меpлepiн-де;».

Конституциялык зацныц ез мазмунында

Казакстан Республикасыныц Мeмлeкeттiк pэмiздepiн дайындауды жэне пайдалану-ды реттейтш Казакстан Республикасыныц зацнамасын бузганы Yшiн жауаптылыктыц болуын кездeйтiн нормалар бар.

Конституциялык зацда Мемлекетпк Туды жэне оныц бейнесш пайдалану (тiгу, орна-ластыру) тэpтiбi Мeмлeкeттiк pэмiздepдi пайдалану кагидаларында айкындалатыны айкындалганын ескере отырып, аталган ере-желерде де осындай норманы бeкiту кажет деп санаймыз.

Осылайша, проблеманы жою жэне темен турган кукыктык актiнi жогары турган акть ге сэйкес кeлтipу максатында мемлекетпк pэмiздepдi пайдалану кагидаларын мынадай редакцияда баяндай отырып, тармакпен то-лыктыру усынылады: «Казакстан Республи-касыныц Мeмлeкeттiк pэмiздepiн пайдала-нуды реттейтш Казакстан Республикасыныц зацнамасын бузу Казакстан Республикасы-ныц зацдарында бeлгiлeнгeн жауаптылыкка экеп согады.».

Конституциялык зацныц 10-бабы 2) тар-макшасы Yкiмeттiц кузыpeтiнe Казакстан Республикасыныц улттык стандарттарга сэйкес кeлмeйтiн Мемлекетпк Туын, Мемлекетпк Елтацбасын ауыстыру жэне жою epeжeлepiн бeкiту жатады. Аталган кузырет-тi icкe асыру Yшiн «¥лттык стандарттарга сэйкес кeлмeйтiн Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын, Мемлекетпк Ел-тацбасын ауыстыру жэне жою кагидаларын беюту туралы» 2007 жылгы 1 казандагы № 862 Yкiмeт каулысы кабылданды10 (будан эpi - мемлекетпк pэмiздepдi ауыстыру жэне жою кагидалары). Кеpceтiлгeн Кагидалар-дыц 5-тармагына сэйкес ¥лттык стандарттарга сэйкес келмейтш Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын, Мемлекетпк Елтацбасын ауыстыру бip жумыс кYнi шш-де жYзeгe асырылады.

Бул жерде мундай мемлекетпк pэмiздepдi жоюды жYзeгe асыру тэpтiбi туралы айтыл-маганын атап ету кажет деп ойлаймыз, бул, бiздiц ойымызша, олкылык болып табылады. Мемлекетпк pэмiздepдi ауыстыру жэне жою кагидаларыныц 6-тармагында жою ка-лай жYзeгe асырылуга тиic eкeндiгi кездел-гeнiнe карамастан, мундай жоюды жYзeгe асыру Yшiн жалпы ережелер кукыктык акть

9 «Цазацстан Республикасыныц Мемлекеттж Туын, Мемлекеттж Елтацбасын жэне олардыц бейнелерт, сондай-ац Цазацстан Республикасы Мемлекеттж Гимттц мэттт пайдалану (орнату, орналастыру) цагидаларын бекту туралы» Цазацстан Республикасы Уюметтщ 2007 жылгы 2 цазандагы N 873 Цаулысы// (Электpoндыцpеcypc) https://adilet.zan. kz/kaz/docs/P070000873_ (етжш беpген кYнi 22.06.2021)

10 «¥лттыц стандарттарга сэйкес келмейтт Цазацстан Республикасыныц Мемлекеттж Туын, Мемлекеттж Елтацбасын ауыстыру жэне жою цагидаларын бекту туралы» Цазацстан Республикасы Уюметтщ 2007 жылгы 1 цазандагы № 862 Цаулысы // (Электpoндыцpеcypc) https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P070000862_ (етжш беpген кYнi 22.06.2021)

Н

X

ы А

о х

о Д

А

сг

ВВ

СП А

> СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

NJ

о

де бектлмеген.

Осылайша, мемлекетпк рэмiздердi ауы-стыру жэне жою Ережесiнiц 5-тармагын келесi редакцияда жазып толыктыру усынылады: «¥лттык стандарттарга сэйкес кел-мейтiн ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын, Мемлекеттiк Елтацбасын ауыстыру жэне жою бiр жумыс кYнi iшiнде жYзеге асырылады.».

Конституциялык зацды талдау онда мем-лекетпк рэмiздердi ^азакстан Республи-касынан тыс жерлерде пайдалану тэрпбш реттейтiн арнайы нормалар жок деген коры-тынды жасауга мYмкiндiк бередi.

^азакстан Республикасыныц азамат-тары тYрлi елдерге келушi болып табыла-тындыктан жэне осыган байланысты баска елдердiц аумактарында мемлекетпк рэмiз-дердi пайдалану да улттык зацнамамен ре-гламенттелуге тиiс болгандьщтан, осындай пайдалану тэртiбiн кездеу кажет деп санай-мыз.

^азакстан Республикасы Мемлекетпк рэмiздерi женiндегi Республикалык экс-перттiк кецестiц мYшесi, рэмiзтанушы Е.Ш. Шаймерденовтыц пайымдауы бойын-ша «Мемлекетпк рэмiздерге айрыкша кур-мет керсету - халыкаралык карым-катынас тэжiрибесiнде тарихи калыптаскан жэне ^ ресми орныктырылып келе жаткан тэртiп. S Ол мемлекет басшыларыныц ресми сапар-¡¡5 ларын реттейтiн арнайы хаттама бойынша ^г ерекше кадагаланатын нормалардыц бiрi» 1 [3, 235 б.].

Осылайша, Конституциялык зацды мы-s надай редакцияда жазылган косымша нор-^ мамен толыктыру усынылады: ^азакстан

0 Республикасыныц Мемлекеттiк Туын ^а-

1 закстан Республикасынан тыс жерлерде >s пайдалану, орнату, орналастыру ^азакстан g Республикасыныц нормативпк кукыктык

< актшерше, ратификацияланган халыкара-с лык кукык пен халыкаралык шарт нормала-

< рына жэне болатын елдiц дэстYрлерiне сэй-¡5 кес жYзеге асырылады.».

^ Конституциялык зацныц 5-бабы ^а-ti закстан Республикасыныц Мемлекеттiк о Туын жэне ^азакстан Республикасыныц о аумагындагы баска да туларды бiр мезгiлде öS пайдалануга арналган. Бул ретте, керсетш-^ ген баптыц 1-тармагы оган сэйкес ^азакстан g Республикасыныц Мемлекеттiк Туын шет Ь мемлекеттердiц, когамдык бiрлестiктердiц ^ жэне баска да уйымдардыц туларымен бiр g мезгiлде кетергенде (тiккенде, орналасты-Ь рганда) ^азакстан Республикасыныц Мем-m лекеттiк Туыныц келемi баска тулардыц

келемiнен кiшi болмауга тшс ережеш кез-дейдi. Бул ретте ^азакстан Республикасыныц Мемлекеттiк Туы баска тулардан темен орналастырылмайды. Керш отырганымы-здай, ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын орналастыру тэртiбi гана кез-делген жэне езге мемлекеттердщ туларын орналастыру тэртiбi туралы ештеце кер-сетiлмеген. .

Баяндалганды ескере отырып, Конституциялык зацда ^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туына катысты езге мемлекеттердщ туларын орналастыру тэртiбi кер-сетiлетiн ереженi бекiту орынды деп санай-мыз.

Осылайша, Конституциялык зацды мы-надай редакцияда жазылган жаца нормамен толыктыру усынылады: «^азакстан Республикасыныц Мемлекетпк Туын жэне баска да туларды ^азакстан Республикасыныц аумагында бiр мезгiлде кетерген кезде олардыц орналасу реп латын элшбшне сэйкес айкындалады. Бул ретте тулардыц так санын бiр мезгшде кетергенде (тiккенде, орнала-стырганда) ^азакстан Республикасыныц Мемлекеттiк Туы ортасында, ал жуп санды, бiрак екiден кеп туларды кетергенде, пк-кенде, орналастырганда орталыктан солга карай орналастырылады.».

Конституциялык зацда бiркатар тыйым салатын нормалар бар. Мысалы, 6-баптыц 4-тармагына сэйкес осы Конституциялык зацда белгшенгеннен баска жагдайларда мемлекетпк емес уйымдардыц жэне олардыц лауазымды адамдарыныц бланкшерш-де, мерлершде жэне баска да реквизиттерш-де ^азакстан Республикасы Мемлекеттiк Елтацбасыныц бейнесш пайдалануга тый-ым салынады.

Бул тыйымдар жеткшказ деп санаймыз. Мысалы, кейбiр нысандарда тиiстi емес мемлекеттiк ту орналаскан кезде тэж1рибе бар: бYлiнген, тусаз жэне т. б.

Осыны ескере отырып, Конституциялык Зацда мынадай редакциядагы сэйкес кел-мейтiн нышандарды пайдалануга тыйым са-луды бекiтудi усынамыз: «^азакстан Республикасыныц бYлiнген, тусаз немесе езге де жолмен бYлiнген Мемлекеттiк Туын пайдалануга тыйым салынады.».

Халыкаралык практикада мемлекеттщ мемлекеттiк рэмiздерiне байланысты мэселелердi реттеу максатында Парламент жанынан арнайы органдар курылатын жагдайлар бар. Мысалы, Грузияда Грузия парламентi жанында мемлекетпк геральди-калык кецес жумыс ютейдь

Казахстан Республикасында осындай ар-найы орган куру туралы усыныс назар ау-даруга лайык жэне мемлекеттiк Геральдика саласындагы зацнаманы дамыту мен жетш-дiру тургысынан орынды шешiм болып та-былады деп ойлаймыз.

Будан баска, Конституциялык зацды бап-пен толыктыруды жэне оны мынадай ре-дакцияда жазуд усынамыз: «Азаматтар мен уйымдардыц Казакстан Республикасыныц Мемлекеттiк Туын, оныц iшiнде оныц бей-несiн пайдалануына, егер мундай пайдала-

ну Казакстан Республикасыныц Мемлекет-тiк Туын корлау болып табылмаса, езге де жагдайларда жол бершедЬ».

^орытынды. Конституциялык зацды талдау оны колданудыц тиiмдiлiгiн керсеттi. Сонымен катар, осы аныктамада белгшен-ген усыныстар мен усынымдар Казакстан Республикасыныц Мемлекетпк рэмiздерiн дайындау, пайдалану, орналастыру женш-дегi зацнаманы одан эрi жетiлдiруге багыт-талган.

ЭДЕБИЕТ

1. Загоруйко М.В., Загоруйко Е.Н., Андреева Т.М. Символы Казахстана //Государственный советник. - № 3 (11). - 2015. - С. 40-48.

2. Нугманова Э.А., Махметова А.С. Аналитическая справка по Конституционному закону Республики Казахстан от 24 января 1996 года №2797 «О государственных символах» //Вестник Института законодательства Республики Казахстан. - №3 (11). - 2008. -С. 90-94;

3. Е.Ш. Шаймерденов. Елтаным //Fылыми-танымдыц басылым, - Алматы: «Экономика», 2005. - 304 б.

REFERENCES

1. Zagorujko M.V., Zagorujko E.N., Andreeva T.M. Simvoly Kazahstana // Gosudarstvennyj sovetnik № 3 (11), 2015. S. 40-48;

2. Nugmanova Je.A., Mahmetova A.S. Analiticheskaja spravka po Konstitucionnomu zakonu ro RespublikiKazahstan ot 24janvarja 1996goda№ 2797 «O gosudarstvennyh simvolah» // Vestnik q Instituta zakonodatel'stva Respubliki Kazahstan №3 (11), 2008. S. 90-94; И

3. E.Sh. Shajmerdenov. Eltanym // Fylymi-tanymdyц basylym, - Almaty: «Jekonomika», 2005. И - 304 b. С

>

о x о ь

А

ZQAI

X

е о

> JZ

Kl

о