CC BY
0РОЛЬД1К МОДЕЛДЕУДЩ ДЕНЕ ШЫНЬЩТЫРУ ПЭН1 ОЦЫТУШЫЛАРЫНА
МАЦЫЗЫ
БЕЙСЕНОВА ЦАЛДЫЮТЛ ШЫМЫРБАЩЫЗЫ
директордыц оку-id жeнiндегi орынбасары
АБДИЛДАЕВА САУЛЕ ШАБДЕНОВНА
директордыц оку- eндiрiстiк, тэрбие жумысы бойынша орынбасары
ЕСЖАН БАНУ ГАЗИЗЦЫЗЫ
PhD докторы
^азак дене шыныктыру, туризм жэне сервис колледжi, Алматы, ^азакстан
Ацдатпа. Цазгргг бглгм беру ЖYйесiнде оцушыларды дене шыныцтыру жэне спорттыц дагдылармен цамтамасыз ету гана емес, сонымен цатар олардыц элеуметтж жэне тулгалыц дамуына да кещл белу мацызды болып табылады. Бул тургыда рольдЫ моделдеу эдш мацызды рел атцарады. Дене шыныцтыру пэт оцытушылары ушт рольдж моделдеудi цолданудыц мацызы зор, ейткет бул эдю оцушылардыц физикалыц дамуымен цатар, олардыц элеуметтж, эмоционалдыц жэне психологиялыц тургыда дамуына ыцпал етедi. Бул мацалада рольдж моделдеудщ дене шыныцтыру пэш оцытушылары Yшiн мацызы, оныц оцу Yдерiсiндегi релi жэне тшмдыт талцыланады.
Клт свздер: рольдж модельдеу, студент, дене шыныцтыру.
Kipicne. Рольдж моделдеу — бул окыту мен тэрбиелеу процесшде студенттерге белгш бiр релдер аркылы накты немесе киялдагы жагдайларда эрекет ету мYмкiндiгiн беру. Бул эдю студенттерге тYрлi элеуметтж жагдайларды, кэаби дагдыларды, мшез-кулык моделдерш жэне шешiмдер кабылдауды Yйренуге мYмкiндiк береди Дене шыныктыру пэнi окытушылары Yшiн бул эдiс студенттердщ денелiк дамуын бакылап кана коймай, олардыц моральдык, элеуметтiк жэне тулгалык дамуын камтамасыз ететiн мацызды курал болып табылады.
Зерттеу максаты рольдiк моделдеу эдiсi бойынша студенттерге командалык рухты, Yйлесiмдi жумыс жасауды, максатка жету Yшiн шешiм кабылдауды Yйрету.
Зерттеу мшдеттерг 1. Рольдiк моделдеудiц кешбасшылык дагдыларын калыптастыру;
2. Дене шыныктыру саласы мамандарына тулгалык касиеттерiн калыптастыруга рольдж моделдеудщ мацыздылыгын айкындау.
Дене шыныктыру пэш окытушыларыныц рeлi тек денелж жаттыгуларды баскарумен шектелмейдi. Бул тургыда рольдж моделдеу эдiсi ете тиiмдi болып табылады. Окытушы ез релшде кешбасшы, тэлiмгер немесе ынталандырушы болып эрекет ете отырып, студенттерге эртYрлi жагдайда калай дурыс эрекет ету керектшн керсете алады. Мысалы, окытушы спорттык жарыс жагдайында кандай шешiмдер кабылдайтынын, команданы калай баскару керектшн, мотивацияны калай арттыруды жэне топтыц Yйлесiмдi жумысын камтамасыз етудi керсететш рeлдердi ойнайды. Студенттер бул тэж1рибеш eздерiнiц болашак eмiрлерiнде колдану Yшiн игередi.
Кешбасшылык жэне топты баскару дагдылары, эсiресе командалык спорт турлершде окытушылардыц рeлiнiц мацызы артады.
Дене шыныктыру пэш кебшесе командалык спорт турлерш, мысалы, футбол, волейбол, баскетбол сиякты ойындарды камтиды. Бул ойындарда команда мYшелерiнiц Yйлесiмдi жумыс ютеу^ бiр-бiрiмен коммуникация орнатуы, бiр максатка жету Yшiн кYш-жiгерiн бiрiктiруi ете мацызды. Рольдж моделдеу бул дагдыларды дамытуда тиiмдi эдiс ретiнде кызмет етедi.
Рeлдiк ойындар барысында окытушы топтык жумыска байланысты накты сценарийлердi жасайды. Мысалы, эр студент белгш бiр команданыц мYшесi ретiнде эрекет етедi жэне
жаттыгулар, ойын жагдайлары мен тактикаларды талкылай отырып, топтьщ езара эрекеттесуш жаксартады. Окытушы релшде езара тYсiнiстiк, ынтымактастык, кешбасшылык жэне ережелердi сактау дагдыларын керсету аркылы окушыларга командалык жумыстыц мацыздылыгын тYсiнyге кемектеседi.
Психологиялыц жэне эмоционалды дайындыц. Дене шыныктыру пэш окытушылары студенттердщ тек физикалык жагдайын жаксарту гана емес, олардыц психологиялык жэне эмоционалды ^йн де бакылауга тиiс. Рольдш моделдеу эдiсi студенттерге стресстiк жагдайлармен жумыс iстеyге, сынга жауап беруге, жещс пен жецшске дурыс карауга мYмкiндiк бередi. Эсiресе спорттык жарыстарга дайындык кезiнде эртYрлi психологиялык жагдайлар мен эмоциялар пайда болады. Релдер аркылы окытушы студенттерге бул жагдайларга калай дурыс жауап беру керектшн, кобалжуды калай жецуге болатынын жэне езiн-езi баскарудыц эдiстерiн Yйрете алады.
Рольдiк моделдеу эдiсi аркылы окытушыныц релiн орындау студенттерге жаттыгуларды орындау кезiнде калай кещл-кYЙдi бакылау керек екенш, стресс жагдайларында дурыс шешiм кабылдау тэсiлдерiн Yйретедi. Сонымен катар, окытушы эмоцияларды баскару мен мотивацияныц жогары децгейде болуыныц спорттагы жепспктерге калай эсер ететiнiн тYсiндiредi.
Креативтшк пен шешгм цабылдау дагдыларын дамыту. Дене шыныктыру сабактарында окушылар тек физикалык жаттыгуларды орындап кана коймай, тYрлi жагдайларда шешiм кабылдау дагдыларын да калыптастыруы керек. Рольдiк моделдеу эдiсi бул дагдыларды дамытуда Yлкен кемек керсетедi. Окытушылар стyденттердi эртYрлi жаттыгуларды орындауга, ойын стратегияларын жасауга, ездерiн эртYрлi спорттык жагдайларда сынап керуге шакырады. Релдiк ойындар барысында студенттер спорттык стратегияларды жасап, оларды iс жYзiнде iске асыру жолдарын табуга дагдыланады. Бул оларга ез ^ш-ж1герш дурыс багытта жумсап, белгш бiр максатка жету Yшiн тиiмдi эдю-тэсiлдер колдануды Yйретедi. Креативт ойлау кабiлетiн дамыту окушыларды спорттык ойында жацашылдыкка жэне тиiмдi шешiмдер кабылдауга ынталандырады.
Элеуметтж жэне тулгалыц дамуга ыцпал ету. Рольдш моделдеу окушылардыц элеyметтiк дагдыларын гана емес, олардыц тулгалык касиеттерiн де дамытуга ыкпал етедi. Дене шыныктыру пэш кебiнесе ужымдык жумыска жэне езара эрекеттесуге негiзделген, сондыктан элеyметтiк жауапкершшк, езiн-езi устау, езгенщ пiкiрiн курметтеу сиякты тулгалык касиеттердщ мацызы зор. Окытушы релш орындау барысында студенттер элеуметпк жагдайларга калай жауап беру керек екенш, езара курмет пен сенiмдi калай куру керектiгiн Yйренедi. Рольдiк моделдеу аркылы окушылар езше деген сенiмдiлiктi арттырып, киын жагдайларда ездерш устау кабiлеттерiн жаксартады. Олар релдершде ездершщ тулгалык касиеттерiн, эдептшк пен этиканы керсетiп, шынайы емiрде осы дагдыларды колдануга дайын болады.
^орытынды. Дене шыныктыру пэнi окытушылары Yшiн рольдiк моделдеyдi колдану — тек физикалык дагдыларды дамыту гана емес, сонымен катар студенттердщ элеуметпк, психологиялык жэне тулгалык дамуына ыкпал ететш мацызды эдiс болып табылады. Рольдiк моделдеу эдiсi окушыларга кешбасшылык, командалык жумыс, шешiм кабылдау, психологиялык жэне эмоционалды дайындык сиякты дагдыларды игеруге кемектеседь Окытушылар бул эдю аркылы студенттерге эртYрлi емiрлiк жагдайларда дурыс шешiм кабылдауды, езара тYсiнiстiк пен ынтымактастык орнатуды жэне эмоцияларын баскаруды Yйрете алады. Бул эдю дене шыныктыру пэнi окытушыларыныц кэаби кызметiнде аса мацызды курал ретшде колданылуы керек.
ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Gredler, M. E. . Games and Simulations in Classroom Instruction: A Review of the Literature. New York: Merrill Prentice Hall, 2004.
2. Herbert, S.. Role Play and Learning: A Guide for Educators. New York: Springer, 2008.
3. Levi, M. Role-Playing in Professional Development: Applications and Theory. Amsterdam: Elsevier,2016.
4. Николаева Л. А., Смирнова М. П. Психология педагогики в контексте активных методов обучения. Москва: Изд-во РГГУ, 2014.
5. Чекмеджян С. Рольдш ойындар мен сценарийлер: бшм беру мен психологиядагы жаца тужырымдар. Алматы: ^азак университет^ 2017ж.
6. Gergen, K. J., McNamee, S., & Barrett, F. J. (2001). Toward transformative dialogue. International Journal of Public Administration, 24(7-8), 679-707.
