CC BY
26Жамият ва инновациялар -
Общество и инновации -
Science
through time and space
Society and innovations
Journal home page:
https: //inscience.uz/index.php/socinov/index
The role of volleyball in the development of students’ physical
qualities
Yokubjon MUSTAFAYEV!
Navoi State Pedagogical Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received February 2021
Received in revised form
20 February 2021
Accepted 15 March 2021
Available online
15 April 2021
Keywords:
sports,
volleyball,
physical culture,
physical qualities,
students,
terms of playing volleyball.
Volleyball is one of the most popular games in the world, and
regular participation in this game can develop various physical
qualities in a person. Today, volleyball plays an important role in
the development of physical qualities of students. In this regard,
itis important to identify a set of exercises that will help students
to master the technique of playing volleyball in volleyball
lessons, which will have a positive impact on the formation of
their physical qualities.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https: //creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Talabalarning jismoniy sifatlarni rivojlanishida voleybolning ro'li
ANNOTATSIYA
Kalit so Zlar:
sport,
voleybol,
jismoniy madaniyat,
jismoniy fazilatlar,
talabalar,
voleybol o‘ynash shartlari.
Voleybol o‘yini dunyoda juda keng tarqalgan ommabop
o‘yinlardan biri bo‘lib, ushbu o‘yin bilan muntazam shug‘ullanish
natijasida insonda turli jismoniy fazilatlarni rivojlantirishi
mumkin. Bugungi kunda talabalarning jismoniy sifatlarini
rivojlantirishda voleybol muhim vazifalarni bajaradi. Buning
uchun, voleybol darslarida talabalarning voleybol o‘ynash
texnikasini o‘zlashtirishga yordam beradigan, ularda jismoniy
sifatlarni shakllantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan mashqlar
to‘plamini aniqlash zarur.
1 Lecturer of the Faculty of Physical Culture, Navoi State Pedagogical Institute.
E-mail: [email protected].
т о
iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз
Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415
Роль волейбола в развитии физических качеств студентов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова; Волейбол - одна из самых популярных игр в мире, и
спорт, регулярное участие в этой игре может развить в человеке
к я культура, различные физические качества. Сегодня волейбол играет
физические качества, важную роль в развитии физических качеств студентов.
студенты, В связи с этим важно определить комплекс упражнений,
условия игры в волейбол. который поможет студентам освоить технику игры в
волейбол на уроках волейбола, что положительно скажется
на формировании их физических качеств.
Voleybol o‘yini dunyoda juda keng tarqalgan ommabop o‘yinlardan biri bo'lib,
atletik sport turi sifatida juda ko‘p jismoniy mashqlarni o‘z ichiga oladi. Odatda voleybol
bilan yugori funktsional tayyorgarlik talablariga ega bo‘lgan sportchilar shug‘ullanadilar.
Agar biz voleybolchilar o‘rtasida o‘tkazilgan intensiv mashg‘ulotlar jarayonida olib
borilgan tadqiqotlarni o‘rgansak, sportning bu turi og‘ir mehnat talab giladigan
mashg‘ulotlarni talab giladi degan xulosaga kelishimiz mumkin [2]. Ushbu o‘yin
ko‘rsatkichlari va xususiyatlari o‘yinda bevosita ishtirok etadigan talabalarning jismoniy
gobiliyatlariga eng yuqori talablarni qo‘yadi. Voleybol o‘yinning ajralmas elementi:
intensiv sakrashlar va ularni bajarish texnikasi tufayli turli xil chidamlilikni oshirishga
garatilganligi bilan belgilanadi. Bu voleybolni boshqa sport turlaridan ajratib turadigan
sifatlardan biridir. Bugungi kunda voleybol o‘yini jismoniy tarbiya darslarida talabalar
orasida universal mashhurlikka erishmoqda. Birinchidan, talabalarning sog'lig‘i
darajasining oshishi, ikkinchidan, talabalarning butun hayoti davomida kerak bo‘ladigan
jismoniy fazilatlarni tarbiyalashga yordam beradi.
Voleybolni ikki jamoa bir-biriga qarama-garshi turib o‘ynaydi. Maydonda bir jamoada
6 kishi ishtirok etadi. Jamoa o'’yinchilari to‘pni raqib tomonga (o'rtada tortilgan to‘rdan
oshirib) bir yoki ikki qo‘llab otadi. Shunday qilib, to‘p to yerga tushgunicha yoki maydondan
chiqib ketguncha to‘pni u tomonidan bu tomoniga, go‘ldan go'lga o‘taveradi. To‘p maydondan
chiqib ketsa yoki verga tushsa, jamoalardan biri ochko oladi. Har bir jamoa to‘pni o‘zaro uch
marta oshirishi mumkin, so‘ngra uni raqib tomonga o‘tkazadi. O‘yin jamoalardan biri 25 ochko
to‘plagunicha davom etadi. Bu ochkoni to‘plagan jamoa g‘olib bo‘ladi va jamoalar o‘rin
almashadilar. O‘yin uch yoki besh partiyadan iborat bo‘ladi. Ko‘proq partiyada g‘olib chiqqan
jamoa yenggan hisoblanadi (masalan, 2:1 yoki 3:2 hisob bilan).
O‘yin maydoni (18x9m) o’‘rtasidan ko‘ndalangiga 2-2, 45 m balandlikda setka-to‘r
(eni 1 m) tortiladi. Mashg‘ulotlar zal yoki ochiq havoda o‘tkazilishi hon mumkin. Ammo
maydon atrofida turli xavfli narsalar: to‘nkalar, tunukalar bo‘lmasligi lozim. Maydon
shunday joyda bo‘lishi kerakki. o‘yin chog‘ida quyosh nuri ko‘zga tushmasligi kerak.
Maydon 5 sm kenglikdagi chiziq bilan o‘raladi. U ham maydon sathiga kiradi. Maydon
o‘rtasidagi chiziq uni ikkiga bo‘lib turadi. Har bir maydonchaning to‘g‘ri chizig‘i orqasidan
to‘p o‘yinga kiritiladi. O‘rta chiziq bo‘ylab (chetki chiziqdan 50-100 sm uzoqlikda) voleybol
ustunchalari o‘matiladi. Ustunchada o’g’‘il bolalar uchun ilmog balandligi 2 m 20 sm. Qizlar
uchun 2 m 10 sm; O‘smirlar uchun 2 m 35 sm; Erkaklar uchun 2 m 43 sm; Ayollar uchun
2m 24 sm bo'ladi. Aytib o‘tganimizdek, voleybol to‘ri o‘rtadan tortiladi. To‘p bir xil rangda
bo‘ladi (zalda rang ochroq bo‘lgani ma’qul). Uning og‘irligi 270-280 gramm bo‘ladi. Jamoa
bir xil rangdagi kiyim kiyadi.
483
т о
iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз
Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415
Voleybol bilan shug‘ullanadigan talabalarining asosiy va qo‘shimcha jismoniy
fazilatlariga quyidagilar kiradi: yugori ish gqobiliyati, stress va ortiqcha ishlarga
chidamlilik, diqqatlilik, yuqori konsentratsiya va chidamlilik, shuningdek epchillik, yaxshi
reaktsiya tezligi, ish xotirasi va idrok darajasi va amaliy fikrlash. Muhim fazilatlar biri bu -
o‘ta og‘ir vaziyatda tezda qaror gabul qilish va kuzatuvchan bo'lish gobiliyatidir. Ushbu
fazilatlar voleybol o‘ynash uchun zarurdir. Shuning uchun jismoniy madaniyat va voleybol
darslari malakali tashkil etilishi kerak [4]. Talabalar uchun voleybol darslarini tashkil
etishning malakali va to‘g‘ri metodikasi uchun o‘qituvchi talabalarning anatomik va
fiziologik xususiyatlariga nisbatan malakaga ega bo'lishi Kerak.
O‘quv jarayonining samaradorligiga ko‘plab omillar ta'sir giladi, ularning eng
asosiysi voleybol darslari davomida talabaning ko’‘rsatkichlari hisoblanadi.
Ya’ni, talabalar butun mashg‘ulot davrida uzoq muddatli yugori jismoniy faollikni
ko‘rsatishlari kerak bo‘ladi. Bundan tashqari, mashg‘ulot jarayoniga tayyorgarlikni kuch,
epchillik, moslashuvchanlik, tezkorlik va, albatta, chidamlilik kabi muhim_fizik
ko‘rsatkichlarsiz tasavvur qilish giyin. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, jismoniy mehnat
talabalarning umumiy faoliyati, shu jumladan ularning aqliy gobiliyatlari darajasini
nihoyatda yaxshilaydi. Bu, ayniqsa, sport turmush tarzi bilan shug‘ullanmaydigan va
jismoniy faollikni minimal darajada bajaradigan talabalar bilan taqqoslaganda ajralib
turadi. Boshga sport turlari singari, ayniqsa, jamoaviy sport turlari kabi voleybol ham
o‘quvchining chaqqonligini rivojlantirishga yordam beradi, ya'ni murakkab kombinatoriya
harakatlarini bajarish, bir zumda o‘zgarib turadigan vaziyatda tegishli qaror qabul gilish
va navbatma-navbat topshiriqlar berish kabi ko‘nikmalar rivojlanadi. O‘yin davomida
fikrlash xususiyatlari talabaning rivojlanishi uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lib, bu
diqqat va vizual idrok tezligi bilan bevosita bog‘liqdir. Voleybol o‘yini davomida talaba
doimiy ravishda taktik muammolarni hal gilish holatida bo‘lib, vaqt va makonda ochilgan
holda, o‘yin holati to‘g‘risida juda ko‘p ma'lumotni tezkor baholashni amalga oshiradi.
Voleybol o‘yini asosan sakrash, qisqa chiziqlar, to‘p bilan dinamik manipulyat-
siyadan iborat. Tibbiyot, sotsiologiya va biologiya kabi ilm-fanning turli sohalari olimlari
ushbu sport turidagi vaqti-vaqti bilan takrorlanadigan mashqlar butun hislar spektrining
ishlashiga jiddiy ta'sir ko‘rsatishini ta'kidlaydilar. Mushak-skelet tizimiga ijobiy ta'sir
oshqozon-ichak trakti, qon aylanish tizimi va organizm ishining boshga jihatlari faoliyatini
yaxshilaydi, shuningdek, muntazam voleybol orgali hosil bo‘ladi. Voleybol murakkab
goidalar to‘plami va unga mos keladigan o‘yin harakatlari sifatida talaba uchun qulay asos
yaratadi va kuch, epchillik, topqirlik, jamoatchilik, tezkorlik va boshga ko‘plab muhim
fazilatlarni talaba hayotida o‘z hissasini qo‘shadigan fazilatlarni namoyon etish va
takomillashtirishga yordam beradi.
Voleybol texnikasini takomillashtirish uchun bir necha marta sakrashlarni bajarish
kerak, bu) umuman sportchining mushak tonusini kuchaytiradi, ko‘plab mushak
guruhlarini va ularning dinamik kuchini rivojlantiradi. Shu bilan birga, voleybolni nafagat
sport faoliyati nugqtai nazaridan anglash kerak, ushbu sport turi ta'‘lim faoliyati tugagandan
so‘ng yuzaga keladigan ish jarayonida mutaxassislarning jismoniy imkoniyatlarini
rivojlantirishda juda muhim rol o‘ynaydi, chunki voleybol umumiy stressga chidamlilikni,
yugori reaktsiya tezligini va hissiy barqarorlikni oshiradi [7].
Voleybolda psixologik tayyorgarlik katta o‘rin tutadi. Voleybolning boshga jamoaviy
sport turlaridan asosiy farqi - bu yugori darajadagi hissiy va intellektual stress. Bu o‘yin
goidalari bilan bog‘liq. Shuningdek, voleybol jamoaviy o‘yin sifatida rivojlangan irodaviy
484
о
Ш] 5чепсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations
а Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415
fazilatlarga qo‘yiladigan talablarni o‘zida mujassam etadi, bu o‘yinga tayyorgarlik
ko‘rishda e’tibor berish kerak. Diqqat va kontsentratsiyani muvofiqlashtirish - bu
muvaffagiyatli o‘quv va o‘quv mashg‘ulotlari doirasida voleybolchi rivojlanishining eng
muhim ko'rsatkichlari.
Umuman olganda, mashg‘ulotlar va musobaga tadbirlarini tashkil gilish jarayonida
voleybol o‘ynashning vositalari va usullari voleybol bilan shug‘ullanadiganlarning kasbiy
zaruriy jismoniy fazilatlari majmuasini tashkil etadi.
Voleybol o‘ynash texnikasini o‘zlashtirishga yordam beradigan navbatdagi eng
muhim jismoniy sifat bu tezlikdir. Bunday holda, bu o‘quvchining gisqa vaqt ichida motor
harakatlarini bajarish gobiliyatidir. Ushbu harakat uzoq davom etmaydi va harakatni
tugatgandan so‘ng talaba charchamasligi kerak.
O‘yin uslublarining juda xilma-xilligi, o‘yin paytida yuzaga keladigan vaziyatlarga
zudlik bilan javob berishga qgo‘yiladigan talablar, sakrash harakat elementlariga katta
ahamiyat berish, shuningdek psixofizik yuklarning o‘zgaruvchan intensivligi - bu
voleybolni boshqa jamoaviy o‘yinlardan ajratib turadigan eng muhim xususiyatlari
hisoblanadi. Ularning yordami bilan insonning jismoniy imKoniyatlarida ifodalangan
sog'lig‘ining umumiy holati bir necha bor yaxshilanishi mumkin, bu esa Kasbiy faoliyatda
samarali garorlar va sportchi talaba hayotida umumiy farovonlikka olib Keladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. Abdullayev A.A. Jismoniy tarbiya vositalari. O‘quv go‘llanma. Farg‘ona, 1999.
2. Abdullayev A., Xonkeldiyev Sh.X. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi.
Farg‘ona, 2001.
3. Abdumalikov R., Abdullayev A. va boshqalar. Jismoniy tarbiya ta’limi ilmini
takomillashtirish masalalari.
4. Akramov A.K. O‘zbekistonda jismoniy madaniyat va sport tarixi. O‘quv go‘llanma.
O‘zJTI nashri. 1997.
5. Ilg‘or pedagogik texnologiyalar, Toshkent, 1999. - B. 3.
485
