CC BY
2ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 TECHNICAL SCIENCES
2022 - 5.94
ROBOTATEXNiKANIN T9HSiL SiSTEMiND9 ROLU
AYNUR QASIMOVA MOBiL QIZI
Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, Baki §ahari, kompüter elmlari kafedrasinin ba§
müallimi
Annotasiya. Heg bir тапвэ baxmayaraq, maktablarda robototexnikanin tadrisina xüsusi diqqat yetrilmdlidir. Bölgalarda alternativ yol kimi tinkercad online bulud texnologiyasindan istifada edarak tadrisi §agirdlar arasinda robototexnikaya havas oyanar. Onlardayaradiciliq qabiliyyati inki§af edar.
Agar sözlw. robototexnika, proqramla^dirma, tinkercad, arduino, 3D modella^dirma
Müasir dünyada robototexnika getdikca daha ahamiyyatli rol oynayir va hayatimizin müxtalif sahalarina ahamiyyatli tasir göstarir. Robototexnika robotlarin layihalandirilmasi, yaradilmasi, proqramla§dirilmasi va istifadasi ila alaqali mühandislik va texnologiya sahasidir. Robotlar süni intellektla tachiz edilmi§ mexaniki qurgular kimi istehsal proseslarinin avtomatla§dirilmasindan tutmu§ mürakkab amaliyyatlarin yerina yetirilmasina va gündalik hayatda insanlara kömak göstarilmasina qadar müxtalif vazifalari yerina yetirmaya qadirdir.
Robototexnika demak olar ki, bütün sahalarda mühüm yer tutur. Masalan, istehsalda, tibbda, aviasiyada, tahsilda, evlarin takmilla§dirilmasinda, tikintida va naqliyyat kimi müxtalif sanaye sahalarinda tatbiqlara malikdir. Müasir dünyada robot texnikasinin asas aspektlarindan biri istehsalin va sanayenin avtomatla§dirilmasidir.
Bazi yana§malara göra robotlar hayatimiza galarak i§sizliyin sayini artiracaq, ancaq diqqat yetirsak ki, robotlar takrarlanan, tahlükali, yorucu, 9ox daqiqlik talab edan va ya vaxt aparan vazifalari yerina yetirmak ü9ün istifada olunur ki, bu da mahsuldarligi artirir, istehsal xarclarini azaldir va i§9ilarin i§ §araitini yax§ila§dirir va hatta onlarin hayatlarinin qorunmasi kimi vacib problemlari hall etmi§ olur.
Müasir robototexnikada informasiya texnologiyalari asas rol oynayaraq, robotlarin imkanlarini ahamiyyatli daracada geni§landirir va onlari daha agilli va adaptiv edir.
Kameralar, sensorlar va s. va xüsusi proqram taminatindan istifada edarak robotlar obyektlari, insanlari, heyvanlari taniya, ssenarilari tahlil eda va vizual malumatlar asasinda qararlar qabul eda bilirlar. Bu qurgularin imkanlari robotlara atrafdaki vizual malumatlari qavramaga va tahlil etmaya imkan verarak, özünü idara edan avtomobillarda, evda robot kömak9ilarda, tibbi robot texnikasinda va digar sahalarda öz tatbiqini tapmi§dir.
Robotlar bir 9ox sahalarda xidmati xarakter da§iyir, masalan, bir 9ox binalarin, xüsusan da otellarin, xastaxanalarin va hava limanlarinda tamizlik, mallarin 9atdirilmasi va ya qonaqlara malumat verilmasi kimi vazifalar ü9ün xidmat robotlarindan istifada edilir.
Sanayenin avtomatla§dirilmasinda robotlarin ahamiyyati, fabriklarin va anbarlarin tez-tez montaj xatlarinin nizamlanmasi, qabla§dirma va inventarlarin idara edilmasi ü9ün onlardan istifada, mahsuldarligi optimalla§dirmaq va insan sahvlarini azaltmaq ü9ün ahamiyyati xüsusidir.
Agilli binalar daxilinda robototexnika va süni intellekt texnologiyalarinin inteqrasiyasi daha yax§i enerji idara9iliyina, tahlükasizliyi va texniki xidmati danilmazdir.
Robotlarin tikintida avtomatla§dirilmi§ sistemlari, karpic, da§ hörma, qaynaq va hatta 3D 9ap binalari kimi i§larda getdikca daha 9ox istifada olunur. Bu iralilayi§lar tikinti sahalarinda samaraliliyi va tahlükasizliyi artiraraq, daha az zaman müddatinda daha düzgün dizayn edilmi§, daha sarfali qiymata va optimal üsulla tikilan binalar yaratmaga böyük imkanlar yaradir. Bu isa müasir dünya problemlarindan olan tabii falakatlar zamani yaranan siginacaq va ya evsizlik problemlarini yerinda va tez bir zamanda hall etmaya §arait yaradir. Pandemiya dövründa yaranan bazi xastaliklar ü9ün tez bir zamanda yaradilmi§ va ya mobil, da§inan modullarin tikilmasini tez bir zamanda yaratmaq mümkündür. Ham9inin robot diaqnostika, daha yüksak daqiqlikla robot carrahiyya yeni saviyaya yüksalmi§dir. Tibbda daha 9ox robotlar va mürakkab ma§inlar istfada olunur ki, bu da sahiyya sisteminin qar§isinda bela bir sual qoyur: hakimlari takca yeni texnologiyalarla i§lamayi öyratmali
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
yoxsa, ham da ma§inlara qulluq etmak, istehsal etmak, sonra isa xastaxanalarda yigmaq bacarigina yiyalanmalidirlar. Buradan isa aydin olur ki, robototexnikani va proqramla§dirmani takca informasiya texnologiyalari sahasina maragi olanlar yox, elaca da, bütün saha ixtisas9ilari öyranmalidirlar. Bu 21-ci asrin talablarindandir va galacak ondan asilidir.
Mahz bu sabablardan bu gün tahsil sisteminda robototexnikanin tadrisina xüsusi diqqat yetirmak mütlaqdir. Robototexnika tahsil prosesinda talabalara mexanika, elektronika va proqramla§dirmanin prinsiplarini öyranmaya va anlamaga kömak edir. Bu texnologiya sahasi mantiqi tafakkürün, yaradiciligin va problem hall etma qabiliyyatlarinin inki§afina kömak edir.
Qeyd etmak istardim ki, bölgalardan §ahara galan axini da dayandirmaq ü9ün onun tadrisina xüsusi önam vermak lazimdir. Rayonlardan va kandlardan agir hayat tarzlarindan, 9atin §araitdan qa9maq ü9ün galirlar. Ancaq har bir informatika va ya riyaziyyat va informatika ixtisasini bitirmi§ talaba bölgalarda robototexnikani tadris edarak va onun tatbiqina fokuslanaraq galacak talabalarini ham robototexnikaya va proqramla§dirmaya maraqlandirar, elaca da o 9atin §araiti daha rahat va mahsuldar edarak, i§larini avtomatla§dirmi§ olar.
Masalan avtomatla§dirilmi§ qazon bi9an ma§inlar vasitasila 9amanliya qulluq edarak, onlari tahlükasiz idara etmak va geni§ arazilarda ot bi9mak ü9ün bir sira sensorlar ila tachiz edarak i§larini asanla§dira bilarlar. Hovuzlara müstaqil §akilda anbarin dibi ila harakat edan, divarlari, pillakanlari tamizlayan va suyu süzan ki9ik takarli robotlar tarafindan baxilar.
Man bu maqalada daha 9ox kand tasarrüfatinda robototexnikadan istifada imkanlarindan dani§maq istardim. Kand tasarrüfati istehsalinin samaraliliyini va mahsuldarligini artirmaq ü9ün müxtalif avtomatla§dirilmi§ sistem va texnologiyalardan istifadani inki§af etdirmak lazimdir. Kand tasarrüfati sektorunda robototexnikadan istifadanin bazi asas aspektlarini qeyd edak. Onlardan biri, proseslarin avtomatla§dirilmasidir ki, onun vasitasila robotlar akin, suvarma, bi9in va torpagin i§lanmasi, amak xarclarini azaltmaq va samaraliliyi artirmaq kimi müxtalif vazifalari yerina yetira bilar. Bundan ba§qa bitki saglamliginin monitorinqini göstara bilarik ki, onun vasitasila mahsulun saglamligina nazarat etmak ü9ün dron va robotlardan istifada fermerlara bitki saglamligi, rütubat saviyyasi va zararvericilar haqqinda malumat alda etmaya imkan verir ki, bu, öz növbasinda daha malumatli qararlar qabul etmaya kömak edir. Daqiq akin9ilik aspektini vurgulayaraq qeyd edak ki, GPS sistemlari va sensorlar ila birlikda robototexnika gübralarin va pestisidlarin daqiq tatbiqina imkan verir, xarclari va atraf mühita tasirlari azaldir. Ham9inin agilli istixanalar yaradilmasi, i§iqlandirma, temperatur va rütubat daxil olmaqla avtomatla§dirilmi§ mikroiqlima nazarat sistemlarinin tatbiqi bitkilarin inki§afi ü9ün §araiti optimalla§dirmaga imkan verir va belalikla da daha tahlükasiz mahsuldan istifadaya imkan verir. Tarlalarda i§lamak ü9ün nazarda tutulmu§ robot kombaynlar, xüsusila meyva va taravaz kimi mahsullar ü9ün yigim prosesini ahamiyyatli daracada süratlandirarak mahsul yigimini da yuksaltmi§ olur.
Robototexnikanin heyvandarliqda da böyük nailiyyatlari vardir ki, masalan, heyvanlarin qidalanmasi, sagilmasi va saglamliginin monitorinqini avtomatla§dirmaq ü9ün robotlardan istifada edila bilar. Bununla da robototexnikanin tatbiqi ila amak xarclarini azalda va ümumi mahsuldarligi yax§ila§dira bilarik. Ham9inin, robotlar akin sahalarini minimuma endirmak va kimyavi maddalardan istifadani azaltmaq kimi davamli akin9ilik tacrübalarinin hayata ke9irilmasina kömak eda bilar.
Belalikla, kand tasarrüfatinda robototexnika, kand tasarrüfati sektorunun mahsuldarligini va dayaniqligini artirmaq ü9ün yeni imkanlar a9ir, ham9inin bu sanayeda i§9i qüvvasi 9ati§mazligi probleminin hallina da kömak etmi§ olar.
Bazi bölgalarin tahsil sisteminda texniki problemlardan va ya hatta pandemiya dövründa texniki taminat al9atmaz oldugundan onlayn platformalardan istifada etmak olar. Bu ham9inin bahali arduina hissalarinin tez-tez siradan 9ixmasinin va elaca da, bazi ehtiyyatsizliq sababina tahlükali problemlari aradan qaldirar. Ancaq bu fannin ke9ilmasi mütlaqdir. Buna göra sada, abatan va an asas da pulsuz istifadasi mümkün olan TinkerCAD onlayn platformasini taklif edardim.
Bildiyimiz kimi, 6-9 ya§li u§aq da ilk 3D modellarini bu platformada yaratmaga ba§laya bilar. TinkerCAD kompütera yüklamadan, yani kompüterin yadda§ini doldurmadan platformasinda buludda saxlanmasi mümkündür.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.81 2G22 - 5.94
S7
Bu gün onun vasitasila maktabaqadar va ibtidai va hatta yuxari sinif §agirdlari müvafiq qrafik redaktordan, 3D modellaçdirmadan va proqramlaçdirmadan istifada etmayi reallaçdira bilarlar. TinkerCAD raqamsal dizayn va emal ^ün proqram taminati sahasinda lider olan Autodesk-a mahsuludur.
Arduino elektron cihazlarin qurulmasi va proqramlaçdirilmasi üçün nazarda tutulmuç açiq manbali elektronika platformasidir. O, LEDlar, müharriklar, sensorlar va s. kimi elektron komponentlari idara etmak üçün istifada edila bilan proqramlaçdirila bilan mikrokontrollerdan va ya kompüter çiplarindan ibaratdir. Arduino lövhalari müxtalif ölçü va formalarda olur va onlar C va C++ daxil olmaqla müxtalif proqramlaçdirma dillarindan istifada etmakla proqramlaçdirila bilar.
Tinkercad öyrananlara 3D modellari dizayn etmaya va simulyasiya etmaya imkan veran onlayn platforma olaraq, ham yeni baçlayanlar, ham da mütaxassislar ^ün nazarda tutulmuç istifadasi asan bir alatdir. Tinkercad ila §agirdlar öz fantaziyalarindaki obyektlarin, binalarin va s. 3D modellarini yarada, sonra onlari 3D çap va ya digar layihalarda istifada ^ün çap eda bilarlar. Tinkercad hamçinin dars planlari, dars vasaitlari va layiha ideyalari kimi onu tahsil maqsadlari ^ün ideal hala gatiran bir sira xüsusiyyatlara malikdir.
Arduino va Tinkercad haqqinda an maraqli §eylardan biri onlarin birlikda istifada oluna bilmasidir. Tinkercad sxemlari va idaraetma cihazlarini qurmaq üçün istifada edila bilan bir sira elektron komponentlara malikdir va o, hamçinin istifadaçilara öz sxemlarini virtual mühitda daha rahat proqramlaçdirmaga va tahlükasiz sinaqdan keçirmaya imkan veran daxili Arduino simulyatoruna malikdir. Bu, real dünyada va elaca da galacak layihalarin, yeni ideyalarin prototipini yaratmaga va sinaqdan keçirmaya böyük imkanlar yaradir.
Arduino va Tinkercad §agirdlar ^ün elektronika va mühandislik dünyasini dayiçan iki güclü vasitadir ki, onun vasitasila istar hobbi, rassam, dizayner olmaginizdan asili olmayaraq, bu alatlar siza yaratmaq va yenilik etmak ^ün sonsuz imkanlar taklif edir.
Tinkercad sxemlarin layihalandirilmasi ila yanaçi, istifadaçilara öz sxemlarini C++, JavaScript va Python vasitasila proqramlaçdirmaga imkan veran kod redaktoru da taqdim edir ki, onun vasitasila §agirdlar sxemlarini idara etmak, robotlari, hayacan siqnallari va digar cihazlar ^ün, interaktiv layihalar yaratmaq ^ün kod yaza bilarlar. Kod redaktoru hamçinin istifadaçilara öz dövralarindan malumat göndarmaya va qabul etmaya imkan veran daxili serial monitoru ehtiva edir. §agird daha vizual olaraq proqramlaçdirmanin naticasini izlaya bilir etdiklari sahvlari aninda düzalda bilirlar.
Tinkercad tahsilda istifada ^ün çox yax§i vasitadir, çünki o, §agirdlara elektronika va proqramlaçdirma haqqinda öyranmak ^ün aylancali va calbedici bir yol taqdim edarak, elektron sxemin yaradilmasi, proqramlaçdirma va robototexnika kimi mövzulari ahata edan bir çox dars planlari va darsliklari taklif edir. Bunun vasitasila çagirdlar darsdan kanar vaxtlarda bela burada çaliça va öz bilik va bacariqlarini davam etdira bilarlar.
Misal ^ün §agirdlara torpagin rütubatini, temperaturu ölçarak, §arti operatordan istifada edarak suvarmanin aparilmasi layihasi tapçirilarsa va burada çagirdlar kiçik masalalardan masalan, temperaturun va ya rütubatin ölçma naticalarini ekrana çixarmaqdan baçlayaraq bu layihani yaradar va sonda bu bilik va bacariqlarini öz real hayatlarina da tatbiq etmak va galacakda daha rahat va agilli akin sahalarina malik olarlar. ölbatta ki, bela rahat va sarfali ya§ayi§ yerlarini da heç zaman tark etmazlar.
Hamçinin robototexnika galacak ^ün yax§i perspektivlar demakdir. Onunla ciddi maraqlananlar, har hansi texniki universitlara çatinlik olmadan qabul ola bilarlar. Bu onlara, artiq maktab zamanindan öz galacak pe§a sanatini seçmaya imkan yaradir. Müasir promlemlardan biri da çagirdlarin ixtisas seçimi masalasidir. Bir çox çagirdlarin maktabi bitirarkan hala da hansi ixtisasda daha bacariqli olmaginin tayin etmamasinin çahidi oluruq. Bela bir darslar §agirdlari har tarafli biliklara, fanlararasi inteqrasiyaya va biliklarin darinlaçmasina va tatbiqina böyük §arait yaradar. Hamçinin, onlarin diqqatini aktual olan masalalara, problemlara yönaltmasina kömak edir. ögar maktablilarin icad etdiklari texnika ciddi firmalarin diqqatini calb edarsa, bu onlari daha da stimullaçdirar va amak bazarinin talablarina da fikir vermalarini onlarda kiçik yaçlarindan formalaçdirar.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
Beb darslarda qruplar §aklinda i§lar, layihalar da vermak olar ki, bu da onlarda qrupda birga içlamak, amakdaçliq, qrupda i§ bölgüsünün düzgün paylanmasi, liderlik, har bir §agirdin öz i§ini qiymatlandirmasi va taqdim etmasi bacariqlari da formalaçir.
Robototexnika haqiqatan gündalik hayatimizin va müxtalif sanaye sahalarinin ayrilmaz hissasina çevrilir. Misal ûçûn, sanayeda quraçdirma, qaynaq, qablaçdirma va digar vazifalari yerina yetirmak ûçûn robotlardan istifada edarak istehsal proseslarini avtomatlaçdirilir, samaraliliyi artir va xarclari azalir. Kand tasarrüfatinda dediyimiz kimi, sahalarin monitorinqi ûçûn dronlardan, akin va mahsul yigimi ûçûn robot maçinlardan va avtomatla§dirilmi§ suvarma sistemlarindan istifada olunur. Tibbda carrahi robotlar hakimlara mûrakkab amaliyyatlari yûksak daqiqlikla yerina yetirmaya kömak edir, hamçinin darmanlari çatdirmaq va reabilitasiyaya kömak etmak ûçûn istifada olunur. Naqliyyatda avtonom naqliyyat vasitalarinin, o cûmladan yûklarin çatdirilmasi, avtomobillarin va dronlarin inki§af etdirilmasi prosesi gedir. Xidmatlar va yardim ûçûn tamizlayici robotlar, yaçlilar ûçûn kômakçilar va mûçtari xidmatinda kömaklik etmak ûçûn sistemlar yaradilmi§dir. Elmi kafiyyat ûçûn robotlar daniz dibi va ya digar planetlar kimi alçatmaz yerlari araçdirmaq ûçûn istifada olunur. öylanca ûçûn robotlar oyuncaq kimi va tadbirlarda va sargilarda personajlar kimi istifada olunurlar. Demali digar ixtisasçilar da nainki, robotlarla içlamayi va onlara qulluq etmayi va haçinin onlarin proqram taminati masalalarini vaxtinda hall etmayi bilmalidirlar.
Bu nûmunalar robototexnikanin hayatimizin va demak olar ki, bir çox sahalara neca nûfuz etdiyini, rutinlari dayiçdirdiyini va yeni imkanlar yaratdigini göstarir. Ancaq qeyd etmak istardim ki, robototexnikanin inkiçafi ila camiyyatda robotlardan istifadanin etik va hûquqi aspektlari ila bagli yeni problemlar va suallar da yaranir. Tahlûkasizlik, malumatlarin maxfiliyi va avtomatlaçdirmanin amak bazarina tasiri ila bagli suallar yaranir. Bûtûn bunlar ûçûn çagirdlara robot sistemlarinin inkiçafi va tatbiqinin mûmkûn naticalarindan xabardar olmaq vacibdir.
Texnologiya sûratla dayiçir va robototexnika sahasinda ugurlu karyera ûçûn daim öyranmaya va yeni alatlar va texnikalara uygunlaçmaga hazir olmaliyiq va bunun ûçûn da davamli öyranma, öz ûzarinda içlamak lazimdir.
Robototexnika maraqli va perspektivli sahadir, lakin ciddi yanaçma va çatinliklarla ûzlaçmak istayi talab edir.
9D9BÎYYAT
1. А. А. Салахова. — 2-е изд. электрон. , Конструируем роботов на Arduino. Умный свет / М.
: Лаборатория знаний, 2021. — 62 с.
2. Tinkercad - Create 3D digital designs with online CAD
3. arduino eBook (riptutorial.com)
