Холбоева Г.У.
Термиз давлат педагогика институты Мактабгача таълимда тарбияни ташкил этиш
кафедраси катта уцитувчиси
РИВОЖЛАНТИРУВЧИ ТАЪЛИМИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА БОЛАЛАРНИ МАКТАБ ТАЪЛИМИГА
ТАЙЁРГАРЛАШ
АННОТАЦИЯ Мазкур мацолада мактабга тойёрлов гурууининг мактаб таълимига тайёрлаш, узлуксиз таълимнинг бош бузини уисобланган Мактабгача таълимнинг асосий вазифаларидан бири болани мактаб таълимига тайёрлаш эканлиги, МТМдаги таълим-тарбия шароитларида мактаб таълимига озорсиз утказишни таъминлаш зарурлигини уисобга олишлари лозимлиги уацида суз боради.
Холбоева Г.У.
Senior teacher of the Department of Organization of education in preschool education of the Termez State Pedagogical Institute
PREPARING CHILDREN FOR SCHOOL EDUCATION THROUGH DEVELOPING EDUCATIONAL TECHNOLOGIES
ANNOTATION This article deals with preparing preschool group children to primary education wich is fundamental base of continuosly edication. Also given some important methods on primary education.
Замонавий мактабгача таълимнинг асосий тенденцияларидан бири укитишда купрок ахборот шаклидан изланиш, тарбияланувчиларнинг мустакил ишлари, имкониятларидан кенг фойдаланиш асосида укитишнинг хдмкорликдаги фаол метод ва шаклларига утишни кузда тутади. Бу эса, тарбияланувчиларнинг индивидуаллиги, узига хослиги ва э^тиёжлари доирасидан келиб чикиб, мактабгача таълим ташкилотларидаги таълим-тарбия жараёнларини ташкил этишга инновацион ёндашувни шакллантириш, ривожлантирувчи таълим мухдтини яратиш э^тиёжини вужудга келтирди.
Ривожлантирувчи таълим бу болага таълим жараёнини субъекти сифатида карайдиган педагогик тизимдир. У индивидуал имкониятларидан келиб чикиб, унинг ривожланишига имкон беришга йуналганлиги билан аник тавсиялар берувчи, укитувчи имкониятларига таянувчи анъанавий методикадан фар; килади. Унинг мохдятини таълим-тарбия жараёнини шахсга йуналганлик асосида лойих,алаш ва тизимли бошкариш гояси ташкил этади. Бундай фаолият турида бола уз тенгдошлари ва тарбиячиси билан узаро фаол "субъект -о- субъект" муносабатларига киришади.
Маълумки, мактабга тайёрлов гурухи болалари билан олиб бориладиган машгулотлар мазмуни, шакли ва методлари тарбияланувчиларнинг мактаб таълимига тайёргарликларини шакллантиришга, уларнинг ижодий-тадкикотчилик ва мустакил билиш фаолиятини ривожлантиришга хизмат килиши, диагностик максадларга йуналтирилганлиги билан билан мактаб бошка ёш гурухларидан ажралиб туради.
Илмий-педагогик адабиётлар ва тадкикотлар асосида мактабга тайёрлов гурухд болаларининг мактаб таълимига тайёргарлигини диагностика килиш ва ривожлантириш борасидаги куйидаги МДХ, ва республикамиз олимларининг дастурларини тахлил этдик:
- "Школа-2100" таълимий дастури - А.А. Леонтьев ва бошк.;
- 3-6 ёшли болаларни математик тасаввурларини шакллантириш дастури-Л.Г.Петерсон, Е.Е. Кочемасова, Н.П. Холина;
- "Ривожланиш" (Развитие) - Л.А. Венгер, О.М. Дьяченко, Н.Ф. Астаськова, Н.А. Короткова, Н.Я. Михайленко;
- "Болалик" (Детство) - В.И.Логинова, Т.И.Бабаева, Л.М.Гурович;
- "Иктидорли бола" (Одарённый ребёнок) - Л.А. Венгер, О.М. Дьяченко, Е.Л.Агаева;
- "Илк кадам" мактабгача таълим муассасаларининг Давлат укув дастури - И.В.Грошева, Д.Т.МАхмудова, Г.Э.Джанпеисова ва бошк;
- мультимедиа технологиялари воситасида мактабгача ёшдаги болаларда математик тасаввурларни шакллантириш дастури -Х.Ё.Нажмиддинова кабилардир.
Бизга маълумки, "Илк кадам" давлат дастурида боланинг ривожланиш харитаси кузда тутилган булиб, у бола ривожланишини хужжатлаштиришнинг асосий шакли хисобланади. Боланинг индивидуал ривожланишини кузатиш учун Узбекистон Республикаси давлат талабларидан бола ривожланишининг сохалари ва кичик сохалари хамда кутилаётган натижалар (куникма ва малакалар) назарда тутилган. Ривожланиш харитаси турли сохаларда боланинг фаолият даражаси хакида ахборотни тизимли йигиш жараёни тузилмасини хосил килади. Ривожланиш хариталарида кайд этилган маълумотлардан болалар олдига максадлар куйиш ва уларни ривожлантиришга ёрдам берадиган харакатларни режалаштиришда фойдаланамиз. Ривожланиш харитасида бола ривожланишининг барча сохалари буйича давлат талабларига мувофик мезонлар ва тагмезонлар келтирилган.
Боланинг ривожланиш харитаси хар бир бола учун хар йили камида уч марта алохида тулдирилган 3 дан 7 ёшгача булган даврни уз ичига олади. Ривожланиш харитасининг максади ривожланишнинг умумий кабул килинган ёш меъёрларига (давлат талабларига) мувофик, болалар ривожланишининг индивидуал ва жамоавий холатини аниклашга имкон берувчи оддий ва кулай восита билан педагогни таъминлашдир ва зарур холларда жорий таълим жараёнини ташкил этиш тактикасини узгартиришдир
(камчил сохаларни тортиш ёки ривожланишнинг эришилган даражасини инобатга олган холда мазмунни мураккаблаштириш).
Дастлабки кузатиш укув йилининг бошида утказилади (тахминан сентябрнинг биринчи икки хафтаси давомида). Бу болалар гурухдаги кун тартибига куникишганида ва бир-бирлари билан якиндан танишганларида амалга оширилиши лозим. Бу боскичда куйидагилар аникланади:
- хар бир боланинг бошлангич имкониятлари (хозирги даврда долзарб булган ривожланиш даражаси);
- шу вактга кадар унинг ютуклари хамда укув йили бошида ривожланишидаги эхтиёж ва камчиликлар (муаммолар) аникланиб, уларни хал этиш учун педагог ёрдами керак булади.
Педагог боланинг ривожланиш харитасини тулдириб, эришилган натижани белгилади. Кузатиш ривожланишнинг барча сохаларида амалга оширилади. Агар ривожланишнинг маълум бир сохасида индикатор (кутилаётган натижа) "ишламаса", педагог хошияларга кайдлар килиши лозим. Боланинг бахолаш натижалари асосида шакллантирилган таълим ва ривожланиш максадлари бола портфолиосининг бир кисмига айланиши мумкин. Боланинг ривожланиш даражаси куйидаги изохлар ёрдамида улчаниши лозим:
- Т - тургун кузатилади - бола талаб даражасида асосий куникма-харакатни намоён килади хамда буни такроран ва мустакил амалга оширади.
- М - мунтазам кузатилади - бола асосий куникма/харакатни тез-тез, тегишли вазиятларда намоён килади.
- Б - баъзида кузатилади - бола асосий куникма/харакатни муайян вазиятларда ёки тусатдан намоён килади.
- К - кузатилмайди ёки камдан-кам кузатилади - бола асосий куникма/харакатни камдан-кам намоён килади ёки умуман килмайди.
Худди шу тамойил буйича оралик кузатув хам утказилади. У биринчи ярим йилликнинг охирида (декабрь, январь) утказилади. Бу кузатишдан максад укув йили бошида болага нисбатан танланган методиканинг тугрилигини хамда ривожланиш динамикасини аниклашдан иборат. Дастлабки кузатиш натижалари буйича белгиланган ривожланиш максадларига эришилган булса, укув йилининг иккинчи ярми учун янги ривожланиш максадлари белгиланади.
Укув йили охирида (одатда май ойида) педагог якуний кузатувни утказади, унинг натижалари буйича бола эришган даража давлат талабларига мувофик бахоланади.
Ана шу кузатиш асосида вазифалар канчалик самарали хал этилгани тахмин килинади. Учта бахолаш натижалари асосида охирги якуний кузатувдан сунг укув йили давомида боланинг ривожланиши хакида кискача хисобот тузилади ва кейинги педагогик жараённинг максадлари шу боланинг ривожланишида янги кутилаётган натижаларни хисобга олган холда кейинги укув йилида аникланади.
Уйинлар одатий хаётий вазиятларни такдид килиш имконини беради, уйин давомида кдзгин аклий фаолият олиб борилади, назарий билим ва уз амалий тажрибасидан фойдаланган холда жамоавий равишда оптимал ечимларни излашади.
Бугунги кунда мактабгача таълим ташкилотларида ишбилармонлик уйинлари кенг таркалган булиб, бу уйиннинг ижобий ва салбий томонлари мавжуд. Ижобий томони ишбилармонлик уйинлари бола шахсини шакллантириш ва таълим-тарбия жараёнини такомиллаштириш воситаси сифатида ташкил этилади. Салбий томони ишбилармонлик уйинининг мохиятини, авваламбор, педагогик ходиса сифатида етарлича чукур тушунмаслик билан боглик, бунда асосийси ташки шакл эмас, балки у оркали боланинг ривожланишига таъср этувчи мураккаб психологик ва педагогик омиллардир.
Фойдаланилган адабиётлар.
1.Халилова Н.И. Норкузиев Д.Б . Болани мактаб таълимига психологик тайёргарлиги. Тошкент.2009 йил.
2.Х,амида Ахмедова . Болангиз мактабга тайёрми? Марифат-мададкор нашриёти.2001 йил.
3. Батаршев А.В..Учебно-профессиональная мотивация молодежи : учебное пособие. Москва.:Академия, 2009.-192 с.
4. Байметов А.К. Начало психологии: науч.-метод.пособие. Ижевск: [б. и.], 2005. - 42 с.
5. Берн.Э. Психика в действии.М.:Попурри,2013. - 432с.