CC BY
20Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-162-165
RICHARD CHISHOLM QALAMIGA MANSUB "ISTANBULDA
UCHRASHAMIZ" ("MEET ME IN ISTANBUL") HIKOYASIDAGI ANTROPONIMLARNING INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMASI
MUAMMOLARI
Umid Baxtiyarovich Baxarov
Termiz davlat universiteti Gid hamrohligi va tarjimolik faoliyati yo'nalishi E-mail: umidbakhharov@gmail .com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqola Richard Chisholm tomonidan yozilgan "Istanbulda uchrashamiz" hikoyasi tarkibidagi antroponimlarning ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjimasi va ularning mohiyatiga lingvistik nuqta'i nazardan o'quvchi uni anglashi uchun ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olgan holda tahlil qilingan. Obyekt sifatida tanlangan ismlar asar muallifi tomonidan o'ylangan to'qima bo'lgani tufayli personajlarning ismlaridan oldin ularning asardagi vazifasi hamda harakteri o'ylab topilgan, so'ngra uni lingvistik qoliplarga solingan. Shu tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga o'girishdan oldin etimologik, leksikologik, semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilingan.
Kalit so'zlar: leksikologiya, morfologiya, sintaktik, antroponimlar, transliteratsiya, ingliz o'zbek tarjima.
PROBLEMS OF TRANSLATION OF ANTHROPONYMS FROM ENGLISH TO UZBEK IN THE NOVEL "MEET ME IN ISTANBUL" BY RICHARD
CHISHOLM
ABSTRACT
This article analyzes the translation of anthroponyms from English into Uzbek in the story "Meet mee in Istanbul", written by Richard Chisholm, and takes into account the factors influencing the reader's understanding of their essence from a linguistic point of view. Because the names chosen as objects were a fabrication devised by the author of the work, the names of the characters were first thought out of their function and character in the work and then put into linguistic patterns. As a result, the article offers templates for the translator to analyze them etymologically,
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-162-165
lexicologically, semantically and phonetically before translating them into Uzbek.
Keywords: lexicology, morphologyc, syntactic, anthroponyms, transliteration, English Uzbek translitaion.
KIRISH
Mazkur hikoya Richard Chisholm qalamiga mansub bo'lib, asosan sarguzasht yo'sinda yozilgan. Millati amerikalik, kinooperator va rejissyor. Hayoti davomida e'tiborga molik ishlaridan biri "Amerikaning yo'qolib ketish xavfi" nomli maqolasi edi. Richard Chisholm Merilend shtatining Baltimor shahrida joylashgan kinematograf, rejissyor, badiiy filmlar, drama, teleseriallar, reklama roliklari, korporativ va o'quv videolari uchun qo'shimcha kamera ishlarini bajargan. R.Chisholm 1982-yil Baltimor okrugidagi Merilend universitetini tamomlagan. 2001-yilda u "Yilning taniqli bitiruvchisi" unvoni bilan taqdirlangan. 1992-yil kollejni tugatgach Jons Xopkins universitetida kino darslarida dars bergan. Dasturda hayvonlar va o'simliklar turlarini suratga olish uchun Qo'shma Shtatlarda fotosuratchi degan unvonga ham sazovor bo'lgan. R. Chisholmning to'liq karyerasiga nazar tashlaydigan bo'lsak, yuqorida aytib o'tilgan "Amerikaning yo'qolib ketish xavfi" maqolasi "National Geographic" ("Milliy geografiya") kanalida ishlangan, va shu ishlari uchun Chisholm "Emmi" ("Emmy") mukofoti bilan taqdirlangan. Bu taqdirlanishlardan so'ng, yo'qolib borayotgan o'simlik turlarini suratga olish uchun Qo'shma Shtatlarga sayohat qilgan. O'sha yili Chisholm NBC 161 telekanalida namoyish etilgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODIKASI
Badiiy matndagi tegishli ism, badiiy nutqqa bag'ishlangan tadqiqotlarda matndagi o'ziga xos ismlarning ulkan ekspressiv imkoniyatlari va konstruktiv roli mavjud. Antroponimlar va toponimlar adabiy asar qahramonlarining obrazlarini yaratishda, uning asosiy va motivlarini joylashtirishda, badiiy vaqt va makonni shakllantirishda ishtirok etadi, nafaqat mazmun faktik, balki subtekst ma'lumotlarini ham beradi. Matnning g'oyaviy-estetik mazmunini ochish, ko'pincha uning yashirin ma'nolarini ochish. "Adabiy matnga semantik jihatdan yetarli bo'lmagan holda kirib kelgan to'g'ri nom undan semantic jihatdan boyitilgan holda chiqadi va ma'lum assotsiativ ma'nolar majmuasini qo'zg'atuvchi signal vazifasini bajaradi" Birinchidan, to'g'ri ism fe'l-atvorning ijtimoiy mavqeini, millatini ko'rsatadi va ma'lum bir tarixiy va madaniy holatga ega; ikkinchidan, muallif modalligi har doim
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-162-165
qahramonning u yoki bu nomini tanlashda, uning etimologiyasini hisobga olishda namoyon bo'ladi. To'g'ri nomlar ularning o'zaro ta'sirida matnning onomastik makonini tashkil qiladi, ularni tahlil qilish dinamikasidagi asarning turli personajlari o'rtasida mavjud bo'lgan bog'lanish va munosabatlarni ochib berishga, uning badiiy olami xususiyatlarini ochib berishga imkon beradi semantik jihatdan murakkab bo'lgan o'ziga xos nom badiiy matnning nafaqat izchilligini, balki semantik ko'p o'lchovliligini yaratishda ham ishtirok etadi. Bu muallifning niyatini amalga oshirishning eng muhim vositalaridan biri bo'lib xizmat qiladi va katta miqdordagi ma'umotni jamlaydi. "Asarda keltirilgan har bir ism allaqachon belgi bo'lib, faqat u qodir bo'lgan barcha ranglar bilan o'ynaydi. Qahramonning nomi adabiy matnning asosiy birliklaridan biri, eng muhim belgi vazifasini bajaradi, u sarlavha pozitsiyasini egallagan va shu bilan o'quvchi e'tiborini u chaqirgan qahramonga jalb qilganda, ayniqsa uni asarning badiiy olamida ajratib turadigan holatlarda yaqqol namoyon bo'ladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
O'zbek tili lug'at boyligining kattagina qismini insonlarga qo'yiluvchi maxsus nomlar tashkil etadi. Kishilarning atoqli otlari fanda antroponimlar deb yuritiladi. Antroponim (lotincha: antropos - odam, onima - ism, nom) kishi nomi demakdir. Kishi nomlariga xos xususiyatlarni o'rganuvchi onomastikaning bir bo'limi antroponimikadir. Antroponimlar til lug'at tarkibida o'z o'rniga va tizimiy xususiyatlariga ega. Yuqorida qayd qilinganidek, har bir onomastik tizim yana mayda tizimchalarga bo'linadi. Jumladan, atoqli otlar sistemasiga kiruvchi antroponimlar ham o'z navbatida boshqa mayda sistemalarga bo'linadi.
Mazkur maqolada jami 6 ta antroponimlarni leksikologik, etimologik, asarda tutgan o'rni, xarakteri va o'zbek tiliga ularni tarjima qilish masalalari hamda tarjima jarayonida tug'iladigan muammolarga yechimlar taklif etilgan. Bular quyidagi antroponimlardir; Smith, Angela, David, bar, palto, gazeta. [6] Ya'ni bunda biz guvohi bo'lgan holatlar, "a" tovushining "e" o'zgargani, "th" birikmasining yakka "t" tarzida qolishi, "g" undoshining "j" undoshiga almashish holatlari kuzatildi.[5]
1-jadval. "j", "e", "t" harflarini ingliz tilidan o'zbek tiliga o'tkazishda kuzatiladigan fonetik o'garishlar
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-162-165
Ingliz tili ismlarining fonemasi Ingliz tili ismlarining o'zbek tiliga transliteratsiyasi
Smith Smit (th)
Angela Anjela
David Devid
R.Chisholm hikoyasidagi "Smit" ("Smith") familiyasi "Smitan" ("urmoq")ma'nosini anglatadi. "Smit" familiyasi kelib chiqishi Angliya davlatiga borib taqaladi, ushbu familiya "temirchi" kasbidagilar uchun mashhur familiyaga aylangan. Bu familiya bundan tashqari Birlashgan Qirollik, Avstraliya, Kanada, Yangi Zelandiya, Qo'shma Shtatlar va nisbatan eng ko'p tarqalgan hudud Irlandiya Respublikasi hisoblanadi.
XULOSA
Izlanishlar olib borilishi natijasida shuni xulosa qilib aytishim mumkinki, antroponimlarni tarjima qilishda morfologik, sintaktik, orfografik usullardan foydalangan holda, so'zning shaklini tarjima tiliga o'girish yoki ma'no mazmunidan kelib chiqib tarjima qilindi. Shu o'rinda yana shuni aytish kerakki, asarda aksariyat antroponimlarni transliteratsiya orqali va orfografik, leksikologik transformatsiyalarni amalga oshirish orqali o'zbek tiliga tarjima qilindi.
REFERENCES
1. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343. Tarjimashunoslik terminlarining ko'ptilli lug'at ma'lumotnomasi
2. http: //www.uz.wikidea.ru/wiki/Smith_(surname)
3. http://www.richardchisolm.com
4. http://www.uz.wiki.ru./wiki/angela
5. http://www.aznaetelivy.ru/names/znachenie-imeni/devid
6. J.K. Solijonov "Bitiruv malakaviy ishi" Termez 2016
