MARK TVAINNING “HAKLBERRIY FINNING SARGUZASHTLARI” (“THE ADVENTURES OF HUCKLBERRY FINN”) ASARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O’ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLAR TAHLILI

Nazokat Shavkatovna Rajabova; Munavvara Baxodir Qizi Xurramova

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-176-180

MARK TVAINNING "HAKLBERRIY FINNING SARGUZASHTLARI"

("THE ADVENTURES OF HUCKLBERRY FINN") ASARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLAR TAHLILI

Nazokat Shavkatovna Rajabova

Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti talabasi E-mail: rajabovanazokat25@gmail.com

Munavvara Baxodir qizi Xurramova

Termiz Davlat Universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti talabasi E-mail: xurrmovamunvvara@gmail.com

ANNOTATSIYA

Mazkur maqola jahon adabiyotining durdonalaridan biri bo'lgan "Mark Tvain" qalamiga mansub "Haklberriy Finning sarguzashtalri" asaridagi antroponimlarni ingliz tilidan o'zbek tilidagi tarjimasi muammolarini tahlil qiladi. Obyekt sifatida tanlangan ismlar ularning asardagi vazifasi hamda harakteri so'ngra bu ismlarni kelib chiqishi va ma'nosi jihatidan uni lingvistik qoliplarga solingan holda o'rganiladi. Shu tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga tarjima qilishdan oldin etimologik, leksikologik, semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilib o'tiladi.

Kalit so'zlar: antroponim, lingvistika, ismlar, o'zbek tili, etimologiya, leksikologiya, semantika, fonetika.

THE PROBLEM OF TRANSLATING ANTHROPONYMS FROM ENGLISH TO UZBEKISTAN IN MARK TVAIN'S THE ADVENTURES OF

HUCKLBERRY FINN

ABSTRACT

This article analyzes the problems of translating anthroponyms from English into Uzbek in The Adventures of Huckleberry Finn by Mark Twain, one of the masterpieces of world literature. The names chosen as objects are then studied in terms of their function and character in the work, as well as their origin and meaning

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-176-180

in linguistic patterns. As a result, the article suggests templates for the translator to analyze them etymologically, lexically, semantically, and phonetically before translating them into Uzbek.

Keywords: anthroponyms, linguistics, nouns, Uzbek language, etymology, lexicology, semantics, phonetics.

KIRISH

Samuel Langhorne Klemens (1835-yil 30-noyabr - 1910-yil 21-aprel), Mark Tven taxallusi bilan tanilgan amerikalik yozuvchi, yumorist, tadbirkor, noshir va o'qituvchi edi. U "Qo'shma Shtatlar yaratgan eng buyuk yumorist" sifatida maqtovga sazovor bo'ldi va Uilyam Folkner uni "Amerika adabiyotining otasi" deb atadi. Uning romanlariga "Tom Soyerning sarguzashtlari" (1876) va uning davomi "Geklberri Finnning sarguzashtlari" (1884) kiradi, ikkinchisi ko'pincha "Buyuk Amerika romani" deb ataladi. "Geklberri Finning sarguzashtlari" romani "Tom Soyerning sarguzashtlari" bilan qo'shiladi. "Geklberri Finning sarguzashtlari" asarida Tven texnikasining asosiy kamchiligi bartaraf etildi, to'g'rirog'i, "aylanib o'tdi" - Tven o'z muxbirlik davridan qolgan kompozitsion noto'g'ri tasavvur. Yozuvchining deyarli barcha kitoblari erkin kompozitsiya, assotsiativ tafakkurga yaqinligi bilan ajralib turadi, uning do'sti V.D. unga jang qilishni maslahat bergan. Howells. "Geklberri Finning sarguzashtlari"da bu kamchilik yorqin ustunlikka aylandi. Bu muallifning niyatiga juda organik bo'lib chiqdi: romanning erkin kompozitsiyasi hayratlanarli darajada bu yerda juda muhim bo'lgan buyuk daryo obraziga mos keladi, unga qarshi hayotning rang-barang rasmlari ochiladi, hazil, fantastika, melodrama va fojia.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Mazkur maqola uchun tadqiqot davomida tarjima qiyosiy adabiyot, qarama-qarshi tavsifli tarjima va lingvistik atamalarning izohli tahlili, adabiyotning stilistik tahlili ko'rib, o'rganilib chiqildi.

Etimologiya o'zi nima? Etimologiya - so'z va morfemalarmng kelib chiqishi va tarixini o'rganuvchi soha. Qahramonning nomi - rus tiliga an'anaviy ravishda Huckleberry deb tarjima qilingan Huckleberry (Hackleberry), ingliz tilidan tarjima qilingan ko'k yoki ko'k kabi mayda rezavorlar nomini anglatadi. Ko'chma ma'noda Mark Tven davrida bu so'z "oz ma'noni bildiruvchi, ta'siri yo'q" ma'nosida qo'llangan. "Tom Soyer"- Hakning eng yaxshi do'sti va tengdoshi, katta hayolparast, sarguzashtlarni sevuvchi edi, boshqa Tven romanlarining bosh qahramoni va

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-176-180

sarguzashtlardagi shahar bolalarining yetakchisi. U yaramas, yaxshi qalbli va "shahardagi eng yaxshi jangchi va eng aqlli bola". Do'stlari "Hak" deb atagan Haklberriy Finn "o'n uch-o'n to'rt" yoshli uysiz, erkin, xushmuomila bola. U otasi tomonidan tarbiyalangan, shaharlik emas va jamiyatga moslashishda qiynalardi. Romanda Hakning yaxshi tabiati jamiyatdagi noadekvatlik va tengsizliklarga qarama-qarshilikni namoyon qiladi. "Beva Duglis" - mehribon ayol, Hak uni uyga zo'ravonlik bosqinidan qutqarishga yordam berganidan so'ng uni qabul qiladi. U Hakni madaniyatli qilish uchun qo'lidan kelganicha harakat qiladi va bu uning nasroniy burchidir. "Vatsin" - beva ayolning singlisi, qattiqqo'l keksa, u ham ular bilan yashaydi. Hakga nisbatan qattiq munosabatda bo'lib, u undan juda xafa bo'lishiga sabab bo'ladi. Mark Tven bu personaj uchun hayotida tanish bo'lgan bir qancha odamlardan ilhom olgan. "Jim"- Vatsonning quli, qochqin, qorra tanli, soda, sodiq bola. Jim qullikdan boshpana izlash uchun Vatson xonimning uyidan qochib ketganidan so'ng, Hak Jim bilan yana birlashganda, u bilan juda yaqin bo'ladi va Hak va Jim Missisipi daryosi bo'ylab sayohatchilarga aylanadi.

Ingliz tili - hind-yevropa oilasining german guruhiga kiruvchi til. Ingliz xalqining tili.

O'zbek tili - Oltoy tillari oilasining turkiy tillar turkumiga kiruvchi tildir. Ushbu til O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq davlat tili hisoblanadi.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Zamonaviy tarjima talablariga asosan tarjimon asliyatning san'at asari sifatida shakl va mazmun birligini qayta yaratishi, milliy va individual xususiyatlarini saqlashi lozim. Tarjimon ona tilining rivojlanish darajasi. Tarjimachilik an'analari, tajribalariga suyanadi, turli xil tafovutlarning mavjudligini hisobga oladi. Tarjimonning ijodiy qobiliyati va bilimi uning imkoniyatlarini kengaytiradi. Tarjima jarayonida tarjimon hamma vaqt o'z ona tilida fikrlaydi, ona tili unga tahlil quroli, sinov mezoni bo'lib xizmat qiladi.

1-JADVAL

INGLIZ TILI O'ZBEK TILI

1 Tom Sowyer So_yer

2 Hucklberry Finn Ha klberriy

3 Dowglas D_glis

4 Watson Vatsin

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-176-180

5 Robinson Robinzon

6 Merry Jane Merri Jen

7 Sally Selli

Asarda keltirilgan ismlarni fonetik transformatsiya usuli bilan o'zbek tiliga moslangan holda yozib qo'yildi. Ismlarni bu shaklda o'zgarib ketishiga sabab ingliz tili va o'zbek tillarida bazi harflarning bir biridan farq qilishida. Sowyer dagi "W" harfi tushib qolib Soyer ga o'zgardi. 2. Hucklberry dagi "c" tushib qolib "r" dan keyin "I" qoshilib Huklberriyga o'zgardi. 3. Douglas dagi "o" tushib qolib "a" > "I" ga o'zgarib Duglis ga aylandi. 4. Watson "w" > "v" o'zgardi "O" > "I" ga aylandi. Vatsin bo'ldi. 5. Robinson "s" > "z" ga o'zgardi. Asardagi ingliz tilidagi ismlarni transitiratsiya usuli bilan tarjima qilinganda va shunchaki o'zbek tiliga asosan katta harflarda yozib qo'yilganda bu yerda transitiratsiya usuli bilan fonetik transformatsiya amalga oshiriladi. Ismlarni fonetika nutq tovushlarining artikulatsion va akustik xususiyatlarini, bo'g'in, urg'u, ohang va fonetik hodisalarini, orfoepiya jihatidan esa adabiy tilga xos talaffuz va talaffuz me'yorlarini, etimologiya jihatidan so'z va morfemalaming, ismlarning kelib chiqishi hamda tarixini o'rganib muqobil qoliplar taklif qilindi.

XULOSA

Xulosa o'rnida maqoladagi ismlarni boshqa badiiy asarlardagi kabi tarjima qilish juda mashaqqat talab qilmaydi. Chunki badiiy asarlarda qahramonlar fe'l-atvori, xarakteri bilan bog'liq shaklida va hattoki, hayoliy ham bo'lishi mumkin. Bu asar ilmiy asar bo'lganligi sababli undagi ismlar hayotdagi bor kishilar va insonlarga qo'yiladigan nomlar berilgan. Tarjimon faqat buni o'zbek tiliga mos va xos shaklida tarjima qilishi kerak. Lekin bu asar qahramonlarining ismlarini tarjima qilyotganda ehtiyot bo'lish lozim. Kitobxon bu ismlarni o'qir va qanday yozish uslubiga ko'zi tushar ekan keyinchalik ingliz tilida ham o'zbek tiliga asoslanib yozib qo'ymasligi kerak. Buni oldini olish maqsadida ismlarni haqiqiy ingliz tilida qanday yozilishi to'g'risida ham yozib o'tish uchun kitobning bir sahifasini ajratish maqul bo'ladi.

REFERENCES

1. https://uz.rn.wikipedia.org/wiki/Mark_Twain

2. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-176-180

3. https://hero.fandom.com/wiki/Huckleberry_Finn

4. https://uz.wikipedia. org/wiki/Ingliz_tili

5. https: //uz.wikipedia. org/wiki/O%CA%BBzbek_tili

6. https: //uz.m. wikipedia.org/wiki/Tarj ima/

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Nazokat Shavkatovna Rajabova, Munavvara Baxodir Qizi Xurramova

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Nazokat Shavkatovna Rajabova, Munavvara Baxodir Qizi Xurramova

THE PROBLEM OF TRANSLATING ANTHROPONYMS FROM ENGLISH TO UZBEKISTAN IN MARK TVAIN'S THE ADVENTURES OF HUCKLBERRY FINN

Текст научной работы на тему «MARK TVAINNING “HAKLBERRIY FINNING SARGUZASHTLARI” (“THE ADVENTURES OF HUCKLBERRY FINN”) ASARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O’ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLAR TAHLILI»