CC BY
0ЭОК 616.895.4-02.616.72
РЕВМАТОЙДТЫ АРТРИТЕ БАР НАУЦАСТАРДАГЫ СОЗЫЛМАЛЫ СТРЕСС ПЕН ДЕПРЕССИЯ (эдеби шолу)
Ц¥РАЛБАИ БЕР1КБАИ Ц¥РАЛБАИ¥ЛЫ
Облыстык психикалык денсаулык орталыгы, 7 бeлiмше мецгерушю,
TYPKÍcraH облысы
САХОВА БАЗАРКУЛЬ ОРЫНБАСАРОВНА
^.А.Ясауи атындагы халыкаралык казак тYрiк университет^ Iшкi аурулар кафедрасыныц ага окытушысы, Шымкент к, ^азакстан
ИСКАНДИРОВА ЭЛЬМИРА ДЖАПАРОВНА
^.А.Ясауи атындагы халыкаралык казак тYрiк университетi, Iшкi аурулар кафедрасыныц ассоцирленген профессоры, м.г.к, Шымкент к, ^азакстан
ТЕН СВЕТЛАНА ВЛАДИМИРОВНА
Шымкент калалык №2 клиникалык аурухананыц ревматология бeлiмiшц мецгерушю,
^азакстан
ШАГИЕВА ГУЛЬЗАТ АБДУЛАЕВНА
^.А.Ясауи атындагы халыкаралык казак тYрiк университетi, Iшкi аурулар кафедрасыныц ага окытушысы, Шымкент к, ^азакстан
Аннотация. Мацалада ревматоидты артритпен ауыратын науцастардаг созылмалы стресс пен депрессияныц даму ерекшел1ктер1, олардыц науцастардыц вм1р сапасына эсер ету1 жвнтде эдеби шолу келт1р1лген. Заманауи зерттеулерге шолу ревматоидты артрит пен депрессиялыц бузылулар арасындагы царым-цатынасты талцылайды. Депрессияныц патогенезт царастыру Yшiн усынылган бул модель ревматоидты артритке уцсас кейб1р патогенездт механизмдердi цамтиды. Талдау ревматоидты артритпен ауыратын науцастарда депрессия мен ауырсынуды кешендi емдеуде заманауи психофармакологиялыц препараттарды цолдануды негiздейдi.
Клт свздер: созылмалы стресс, депрессиялыц бузылулар, ревматоидты артрит, ауырсыну, антидепрессанттар
Ревматоидты артрит (РА) - 35-55 жас аралыгындагы ецбекке кабшетп жастагы ересек тургындардыц 0,5-2% зардап шегетш, созылмалы эрозиялык артритпен жэне шю агзалардыц жYЙелi закымдануымен сипатталатын этиологиясы белпаз аутоиммунды ревматизмдш ауру [17]. Аурудыц созылмалы, Yдемелi агымы жэне eмiр бойы жYргiзiлетiн терапиясы уйкыныц бузылуымен, эмоциялык тураксыздыкпен, физикалык ыцгайсыздыкпен жэне наукастардыц функциялык мYмкiндiктерiнiц айтарлыктай шектелуiмен кeрiнетiн, жш кайтымсыз аскынулар мен жанама эсерлердш дамуымен бiрге жYретiн ауру [1, 4].
1961ж П.Кильгольц созылмалы депрессияныц дамуында, сондай-ак психикалык жэне соматикалык азаптыц «туйык шецбершш» калыптасуында РА кезшдеп физикалык жэне психологиялык бешмделудш жэне белсендiлiктiц айкын тeмендеуiнiц мацыздылыгын атап eттi [11].
Сипаттамалык белгшер кейбiр наукастарга жаца eмiр жагдайларына жеткiлiктi тыныш бейiмделуге мYмкiндiк беред^ ал баскаларында психологиялык жэне дэршк тYзетудi кажет ететiн психопатологиялык жагдайлар дамиды. Дегенмен, депрессиялык бузылуларды тек ауыр созылмалы аурудыц салдары ретшде карастыру кате угым. Депрессияныц болуы соматикалык аурудыц даму каупiн арттырады [5]. РА сонымен катар депрессиядан зардап шегетш
адамдарда жш дамиды. Атап айтканда, кейбiр авторлардыц пшршше, РА-пен ауыратын наукастардыц 66% артрит басталмай турып-ак депрессиялык бузылуларга ушыраганы белгiлi
Заманауи зерттеулер керсеткендей, Селье тужырымдамасына сэйкес созылмалы психоэлеуметтiк стресс немесе дистресс РА-ц дамуыныц тYрткi факторы ролiн аткарады. Эпидемиологиялык зерттеулер психикалык бузылулар РА-пен ауыратын наукастардыц 60%-дан астамында кездесетiнiн керсетедi [18]. Олардыц iшiнде мазасыздык-депрессиялык спектрдщ бузылыстары басым. R.G.Frank жэне т.б. РА -пен ауыратын пациенттердщ Yштен бiрiнiц астамында «улкен» депрессия немесе дистимияныц белгiлерiн атап керсеттi. РА бар наукастарда депрессиялык бузылулар кебше аныкталмай жатады жэне емделмейдi. Себеб^ аурудыц физикалык аспектiлерiне назар аударылады, ал депрессия мен алацдаушылык созылмалы ауруга калыпты реакция ретiнде карастырылады. Депрессияны аныктау РА-ц кейбiр белгшершщ депрессия керiнiстерiмен (мысалы, созылмалы шаршау, козгалыстыц тежелуi, салмак жогалту, уйкысыздык, тэбеттщ темендеуi) сэйкес келуiмен байланысты киындык тудырады [12].
В. Sleath жэне т.б. РА жэне депрессиямен ауыратын наукастардыц тек 19% -ы ездершщ кецш-^й мэселелерiн дэрiгермен талкылауга дайын. Осыган байланысты мазасыздык-депрессиялык бузылыстары бар наукастардыц тек 25% гана тиiстi психотерапевтiк жэне дэршк кемек алады. Депрессияныц болуы РА-ц клиникалык керiнiсiн, динамикасын жэне болжамын айтарлыктай нашарлатады. РА бар наукастарда депрессияныц болуына байланысты, депрессиялык бузылулары жок РА-пен ауыратын пациенттерге караганда, катты ауырсыну синдромы, кабыну буындар саныныц кеп болуы жэне функциялык бузылыстыц жогары дэрежес бар.
D.C.Ang жэне т.б. [7] баска кауш факторларына карамастан, депрессияныц болуы 18 жыл бойы бакыланган РА бар наукастардыц мезгiлсiз елiм ыктималдыгыныц екi есе жогарылауына экелетшш керсеттi. Бул баска себептермен катар сэйкеспкт бузуга байланысты болуы мYмкiн. Соматикалык ауруы бар наукастарда депрессияныц болуы терапияны сактамау каупiн Yш есеге арттыратыны белгiлi [20]. Бул депрессияныц жазылу Yмiтiн жогалтуына, тагайындалган емнiц пайдасы мен тиiмдiлiгiн тусшуге мYмкiндiк бермеуiне жэне элеуметтiк окшаулануга жэне дэрiгермен карым-катынастыц шектелуiне байланысты болуы мYмкiн. Атап айтканда, РА жэне депрессиямен ауыратын наукастар депрессиясыз РА бар наукастармен салыстырганда, тшт жYЙелiк аурудыц ауырлыгы темен болса да, езш айыкпас ауру сезшетшдш аныкталды.
Сонымен катар, емдеуден бас тарту ревматологиялык тэжiрибеде депрессиямен ауыратын наукастарга тэн суицидтiк мiнез-кулыктыц жш керiнiстерiнiц бiрi болып табылады. Депрессия жш когнитивтi бузылулармен байланысты, пациенттер кейде дэрi-дэрмектердi Yнемi кабылдаудыц мацыздылыгын умытады немесе тYсiнбейдi, бул терапия тшмдшгшщ темендеуiне жэне нашар болжамга экеледi.
Соматикалык жагдайга тiкелей байланысты жагымсыз салдардан баска, депрессия ешмдшктщ темендеуiне, жумыс жогалтуына жэне РА пациенттерi Yшiн емдеу куныныц артуына ыкпал етедi.
Б.Лоу жэне т.б. авторлар кабыну ревматизмдiк аурулары бар 356 наукаста жYргiзген зерттеулер депрессияныц ауырлыгы непзп аурудыц ауырлыгымен жэне физикалык белсендшкпен бiрге мYгедектiктiц тэуелаз болжамы екенiн атап еттi. РА пациенттершщ айтарлыктай белiгi (25-40%) аурудыц алгашкы бес жылында ецбекке кабшеттшгш жогалтады. Мазасыздык пен депрессиялык белгшердщ болуы ревматизмдiк аурудыц ауыр агымымен бiрге мYгедектiктi 25-тен 50% - га дешн арттырады. ЭртYрлi авторлардыц мэлiметтерi бойынша, РА пациенттерiнiц 25-тен 57% -га дешн уйкыныц бузылуы бар, оныц себептерiнiц бiрi жогары кабыну белсендшп мен ауырсынуымен бiрге мазасыздык пен депрессиялык бузылулар болып табылады.
[20].
РА-пен ауыратын наукастарда ерекше психопатологиялык мэселе когнитивт бузылыстыц таралуы мен ауырлыгы болып табылады, кейбiр авторлардыц пiкiрiнше, бул жагдай РА-пен ауыратын наукастардыц 30% - ында аныкталады. РА кезшдеп когнитивт бузылулардыц патогенездiк механизмдерi элi аныкталган жок. Олар эдетте сыркаттыц узактыгымен, глюкокортикоидтарды (ГК) колданумен немесе мYгедектiк дэрежесiмен байланысты емес. Дегенмен, РА кезшдеп когнитивт бузылулар кебшесе депрессияныц болуымен байланысты болатыны белгш [20] жэне депрессиялык бузылуларды адекватты емдеген жагдайда олар элдекайда азырак керiнедi. Ауыр когнитивтi бузылулармен сипатталатын Альцгеймер ауруыныц патогенезi кабынуга карсы цитокиндердiц (КК), атап айтканда юк некрозыныц факторы-a (TNF-a) iшiлiк гиперпродукциясына негiзделгенi белгiлi. Сондай-ак Альцгеймер ауруы бар наукастарга TNF-a рецепторларыныц тежег^ этанерцепттi периспинальдi, экстратекальдi апта сайын 6 ай бойы енгiзу когнитивтик функциялардыц жылдам жэне узак мерзiмге калпына келуiне TNF-a гиперпродукциясы тэн деп болжауга болады.
Кептеген зерттеулер депрессияныц болуы РА бар наукастардыц емiр CYPУ сапасын айтарлыктай темендететшш растайды [3], ол психологиялык, сонымен катар осы керсеткiштiц соматикалык курамдас белiгiнiц нашарлауына байланысты. Депрессиялык бузылулар емiр сапасын темендетедi жэне емдеу шыгындарын арттырады, РА агымына керi эсер етедi жэне оныц болжамын ауырлатады. Осыган байланысты, РА бар наукастардагы депрессиялык бузылулардыц патогенезi, диагностикасы, агымыныц ерекшелiктерi жэне емi туралы заманауи идеяларды терецiрек карастырган жен.
^орытынды
РА кезiндегi депрессиялык бузылыстар кец таралган. РА жэне депрессия арасындагы карым-катынас мэселесiне Yлкен кызыгушылыктыц болуына карамастан, антидепрессантты терапияныц тшмдшгш дэлелдейтiн терапиялык аспектiлер ете нашар дамыган. Мундай наукастардагы мазасыздык-депрессиялык спектр бузылыстарыныц патогенезi мен динамикасыныц предикторларын одан эрi зерттеу, сондай-ак психофармакологиялык жэне психотерапиялык стратегияларды жетiлдiру депрессияныц аурудыц жалпы керiнiсiне тигiзетiн эсершш Yлесiн азайтып кана коймайды жэне наукастардыц емiр сапасын жаксартуга кемектеседь наукастардыц емiрi, сонымен катар жYЙелi аурудыц болжамын айтарлыктай жаксартады.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Вельтищев Д.Ю., Ковалевская О.Б., Серавина О.Ф. Стресс и модус предрасположения в патогенезе расстройств депрессивного спектра // Психические расстройства в общей медицине. 2008. № 2. С. 34-37.
2. Вельтищев Д.Ю., Гуревич Ю.М., Серавина О.Ф. Апатия в структуре тревожных депрессий // Социальная и клиническая психиатрия. 1996. Т. 6, № 4. С. 21-28.
3. Коршунов Н.И. Медикаментозное лечение в системе реабилитации больных с различным клиническим течением ревматоидного артрита: дис. ... докт. мед. наук. Ярославль, 1986.
4. Совершенствование методов ранней диагностики психических расстройств (на основе взаимодействия со специалистами первичного звена здравоохранения): Методические материалы / Под ред. В.Н.Краснова. М.: ИД МЕДПРАКТИКА-М, 2008.
5. Academic highlights of the primary care companion. Translating evidence of depression and physical symptoms into effective clinical practice // J. Clin. Psychiatry. 2007. Vol. 9, N 4. P. 295-302.
6. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. Text Revision (DSM-IVTR). Washington DC: American Psychiatric Association, 2000.
7. Ang D.C., Choi H., Kroenke K., Wolfe F. Comorbid depression is an independent risk factor for mortality in patients with rheumatoid arthritis // J. Rheumatology. 2005. Vol. 32. P. 1013-1019.
8. Appenzeller S., Bertolo M.B., Costallat L.T. Cognitive impairment in rheumatoid arthritis // Methods Find Exp. Clin. Pharmacol. 2004. Vol. 26, N 5. P. 339-343.
9. Arango M.A., Cano P.O. A potential moderating role of stress in association of disease activity and psychological status among patients with rheumatoid arthritis // Psychol. Rep. 1998. Vol. 83, N 1. P. 147-157.
10. Ash G., Dickens C.M., Creed F.H. et al. The effects of dothiepin on subjects with rheumatoid arthritis and depression // Rheumatology. 1999. Vol. 38. P. 959-967.
11. Bair M.J., Robinson R.L., Katon W., Krocnke K. Depression and pain comorbidity // Arch. Intern. Med. 2003. Vol. 163, N 10. P. 2433-2445.
12. Biochemical causes of depression -http://www.blackdoginstitute.org.au/depression/causes/biochemical.cfm
13. Bisschop M.I., Kriegsman D.M.W., Beekman A.T.F., Deeg D.J.H. Chronic diseases and depression: the modifying role of psychosocial resources // Soc. Sci. Med. 2004. Vol. 59. P. 721733.
14. Blackburn-Munro G. Hypothalamo-pituitary-adrenal axis dysfunction as a contributory factor to chronic pain and depression // Current Pain and Headache Reports. 2004. Vol. 8. P. 116-124.
15. Cadena J., Vinaccia S., Perez A. et al. The impact of disease activity on the quality of life, mental health status and family dysfunction in Colombian patients with rheumatoid arthritis // J. Clin. Rheumatol. 2003. Vol. 9, N 3. P. 142-150.
16. Cutolo M., Seriolo B., Craviotto C. et al. Circadian rhythms in RA // Ann. Rheum. Dis. 2003. Vol. 62. P. 593-596.
17. Cutolo M., Straub R. Stress as a risk factor in the pathogenesis of rheumatoid arthritis // Neuroimmunomodulation. 2006. Vol. 13. P. 277-282.
18. Dekkers J.C., Geenen R., Evers A.W. et al. Biopsychosocial mediators of stress-health relationships in patients with recently diagnosed rheumatoid arthritis // Arthritis Rheum. 2001. Vol. 45. P. 307-316.
19. Dickens C., Psycii M.R.C., Jackson J. Association of depression and rheumatoid arthritis // Psychosomatics. 2003. Vol. 44, N 3. P. 209-215.
20. DiMatteo M.R., Lepper H.S., Croghan T.W. Depression is a risk factor for noncompliance with medical treatment // Arch. Intern. Med. 2000. Vol. 160. P. 2101-2107.
