CC BY
0УДК 614.23 МРНТИ 76.01.11
ЭР ТYРЛI ЕЛДЕРДЕ УЛЬТРАДЫБЫСТЬЩ ДИАГНОСТИКАГА КОЛЖЕТ1МД1Л1К. ЭДЕБИЕТТ1К ШОЛУ.
*Катаева А.К., Усенова Ш.Ж., Рыскулова А.Р., Баймуратова М.А.
«КДСЖМ» Казакстандык медицина унверситетЬ»» ЖШС
ТYЙIНДЕМЕ
Kipicne. Ультрадыбыстык диагностикага (УДД) колжетсмдшк денсаулык сактау жYЙесiнде мацызды рел аткарып, эртYрлi ауруларды дер кезшде аныктау жэне мониторинг жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Алайда, УДД аппаратурасыныц колжетсмдшп мен таралуы елдер мен аймактар арасында, эсiресе ауылдык жерлерде айтарлыктай езгередi. Бул зерттеу А^Ш, Еуропа, Жапония, Yндiстан, Африка елдерi жэне Орталык Азиядагы (^азакстан, Эзбекстан, Кыргызстан) УДД-га колжетiмдiлiктi зерттеп, негiзгi киындьщтар мен мYмкiн шешiмдердi талдайды.
Материалдар мен эдктер. Соцгы бес жылдагы гылыми-зерттеу жумыстары PubMed, Medline, Google Scholar, Elibrary жэне CyberLeninka сиякты дереккорлар аркылы ашык колжетiмдiлiк форматында талданды. Iрiктеу критерийлерi дэлелдiлiк децгеш А жэне В болган толык мэтiндi жарияланымдарга багытталып, мета-талдаулар, жYЙелi шолулар жэне когорттык зерттеулердi камтыды. ^ыскаша пiкiрлер мен жарнамалык макалалар косылмады. Жиналган деректер УДД технологияларыныц экономикалык жагдайлар, денсаулык сактау инфракурылымы жэне мемлекеттiк инвестицияларга байланысты колже^мдшп мен таралуын камтыды.
Нэтижелер. Дамыган елдерде (А^Ш, ЕО елдерi, Жапония) УДД аппараты калалык жэне ауылдык денсаулык сактау мекемелерiнде кещнен колже^мд^ ал ауылдык аймактарда телемедицина жэне портативт ультрадыбыстык зерттеу курылгылары аркылы диагностикага колже^мдшш кецеюде. Алайда, Yндiстан, Африка елдерi жэне Орталык Азияныц кейбiр аймактары сиякты дамушы елдерде каржыландырудыц шектеулiгi, ескiрген жабдыктар жэне дайындалган кадрлардыц жетiспеушiлiгiне байланысты ауылдык жерлерде УДД колже^мдшп айтарлыктай шектеулi болып отыр. Бул аймактарда портативт УДД курылгылары мен жылжымалы медициналык топтар жергiлiктi жерде диагностика жYргiзуге тиiмдi шешiм ретiнде колданылуда.
Корытынды. Зерттеу нэтижелерi шалгайдагы аймактарда УДД колже^мдшпн арттыру Yшiн портативтi курылгыларга инвестиция тарту, телемедицинаны енпзу жэне
жергшкп медициналык кызметкерлердi даярлау кажеттшгш керсетедь Заманауи технологиялар мен мемлекеттiк колдау ауылдык ещрлерде медицинальщ кызметтердщ сапасын жэне колжетiмдiлiгiн айтарлыктай жаксартуы MYMKrn.
Tyrnndi свздер: ультрадыбыстыц диагностика, УДД цолжет1мд1л1г1, ауылдыц медицина, nopmamuemi УДД, телемедицина, денсаулыц сацтау ЖYйесi.
Kipicne. Ультрадыбысты; диагностика (УДД) кардиоваскулярлыктан бастап онкологияга дейiнгi кептеген ауруларды диагностикалаудыц инвазивтi емес жэне жогары акпараттык эдiсi ретiнде бурыннан белгiлi [1-8]. Кол жетiмдiлiгi мен салыстырмалы тYPде темен куныныц аркасында УДД денсаулык сактау жYЙелерiнде, эсiресе ресурстары шектеулi елдерде ерекше кунды куралга айналуда [9,10]. Алайда, УДД-га колжетiмдiлiк, сондай-ак оны еткiзу сапасы елдщ экономикалык децгешне, мамандарды даярлау децгешне жэне жабдыктыц болуына байланысты езгередi.
Кол жетiмдiлiк проблемасы эсiресе жабдыктыц, каржылык жэне кадрлык ресурстардыц жетiспеушiлiгi УДД пайдалануды шектейтiн табысы темен жэне орташа елдерде еткiр болып табылады. Осыган карамастан, соцгы жылдары портативт ультрадыбыстык зерттеу курылгыларыныц пайда болуына, телемедициналык шешiмдердiц жаксаруына жэне кашыктыктан окыту багдарламаларыныц таралуына байланысты ультрадыбыстык зерттеуге колжет1мдшктщ кецеюi байкалды.
Бул шолудыц максаты - эртYрлi елдерде ультрадыбыстык диагностикага кол жеткiзудi камтамасыз етудегi заманауи тенденцияларга, соныц шшде бар кедергiлер, жетiстiктер жэне оларды жецу тэсiлдерiне талдау жасау. Макалада сонымен катар УДД стандарттаудыц перспективалары мен мэселелерi, туракты окыту багдарламаларыныц кажеттшп жэне жаhандык децгейде УДД колжетсмдшп мен сапасын арттыру Yшiн телемедицина сиякты жаца технологияларды енпзу карастырылады. Бул шолу элемдiк аукымда денсаулык сактау сапасын жаксарту стратегияларын эзiрлеуге негiз бола алады.
Материалдар мен эдктер. 1здеу стратегиясы. Соцгы 5 жылдагы келесiдей гылыми жарияланымдар мен мамандандырылган iздеу жYЙелерiнiц мэлiметтер базасын колдана отырып, кепшiлiкке кол жетiмдi макалалар зерттелдi: Pubmed, Medline, Google Scholar, Elibrary, CyberLeninka.
Косу критерийлерi: А, В дэлелдеу децгешнщ толык мэтiндi жарияланымдары: мета-талдаулар, жYЙелi шолулар, когорттык жэне келденец зерттеулер, накты деректерге негiзделген сарапшылардыц хабарламалары, КР нормативтiк-кукыктык кужаттары
Алып тастау критерийлерк абстрактiлер, кыска хабарламалар тYрiндегi сарапшылардыц пiкiрi, жарнамалык макалалар.
Нэтижелер: Сураныс бойынша 139 макала табылды, 36 жарияланым косу критерийлерiне сэйкес келдь
УДД-ны елдер мен аймактар бойынша жабдыктау туралы деректер экономикалык даму децгешне, денсаулык сактау инфракурылымына жэне медициналык технологияларга мемлекеттiк инвестицияларга байланысты езгередь ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы (ДД¥) жэне ЭЫД¥ (экономикалык ынтымактастык жэне даму уйымы) сиякты халыкаралык уйымдардыц эртYрлi зерттеулерi мен есептерi дамыган жэне дамушы елдер арасындагы ультрадыбыстык зерттеу жабдыгына кол жеткiзудегi айтарлыктай айырмашылыктарды сипаттайды.
Дамь^ан елдер. А^Ш, Канада, Жапония жэне Еуропалык Одак мемлекеттерi сиякты дамыган елдерде ультрадыбыстык зерттеу жабдыктары кептеген медициналык мекемелерде, соныц шшде мамандандырылган клиникаларда да, шагын амбулаториялык орталыктарда да кещнен колжетiмдi. Денсаулык сактау жYЙесi жогары дамыган елдердщ келесiдей ерекшелiктерi бар:
А^Ш: А^Ш-та ультрадыбыстык зерттеу жабдыктары, эсiресе iрi медициналык орталыктар мен мамандандырылган клиникаларда кещнен колжетсмдь ¥лттык статистика керсеткендей, эрбiр 100 000 адамга шамамен 80 ультрадыбыстык аппарат келедi, бул экономикалык даму децгеш уксас елдерге караганда айтарлыктай жогары [1,2].
Ауылдык жерлердег колжет1мдшж мэселелерь ^азакстандагыдай, А^Ш-тыц шалгай аудандарында да заманауи жабдыкка колжетiмдiлiк шектеулi. Ауылдык жерлерде есю аппараттык модельдер жиi колданылады, бул диагностиканыц сапасын темендетедi, эсiресе акушерия жэне кардиологияда. Мамандардыц жетiспеушiлiгi осы аймактарда ультрадыбыстык диагностиканы камтамасыз етудi киындатады [3].
ЖацFыртуFа инвестициялар. Федералды жэне жеке каржыландыру багдарламалары соцгы жылдары ауылдык жерлерде ультрадыбыстык колжет!мдшштщ артуына назар аударды. Medicare сиякты Yкiметтiк бастамалар кашыктагы ауруханаларда жабдыкты жацартуга каражат беледi [4].
Портативт1 ультрадыбыстык зерттеу K¥PылFылары. Портативтi ультрадыбыстык аппараттардыц танымалдыгы А^Ш-та, эсiресе жедел медициналык кемек пен мобильдi медициналык топтар Yшiн артып келедi. Бул курылгылар диагностиканы тiкелей жерде жYргiзуге мYмкiндiк бередi, бул шалгай аудандарда жэне шектеулi ресурстарда кызмет керсету сапасын жаксартады [5].
Еуропа: Еуропа елдершде ультрадыбыстык диагностика дамыган, денсаулык сактау жYЙесiнiц аркасында барлык жерде колже^мдь Германия, Франция жэне Швеция сиякты елдерде кептеген медициналык мекемелерде, соныц шшде алгашкы медициналык кемек керсетуде заманауи жабдыктар бар [6].
Ауылдык жерлердег колжет1мд1л1к мэселелерь Кейбiр Шыгыс Еуропа елдерiнде жэне шалгай аудандарда ультрадыбыстык зерттеуге колжетiмдiлiк
проблемалары аз болса да кездеседь Есюрген жабдыктар мен мамандардыц жетiспеушiлiгi кейде диагностиканьщ сапасын шектейдi [6].
ЖацFыртуFа инвестициялар. ЕО багдарламалары шецбершде аз камтылган ещрлерде жабдыктарды жацгыртуга каражат жiберiледi. Мундай багдарламалардыц максаты - пациенттщ орналаскан жерiне карамастан сапалы диагностикага колжепмдшкп жаксарту.
Портативт1 ультрадыбыстык зерттеу K¥PЬIЛFылары. Еуропада портативт ультрадыбыстык зерттеу курылгылары белсендi тYрде енгiзiлуде, эсiресе жедел жэрдем керсету Yшiн жэне ауылдык жерлерде [7]. Бул колжетсмдшп киын аймактарда жэне тетенше жагдайларда диагностикага колжетiмдiлiктi кецейтуге мYмкiндiк бередi [8].
Жапония: Жапония - медициналык мекемелердi заманауи ультрадыбыстык зерттеу жабдыктармен жабдыктау бойынша элемдж кешбасшылардыц бiрi болып табылады. Кептеген ауруханалар мен клиникалар, соныц шшде бастапкы медицина, кец аукымды зерттеулер Yшiн жогары сапалы ультрадыбыстык аппараттармен камтамасыз етiлген [9].
Ауылдык жерлердег колжет1мдшж мэселелерь Жапонияныц шалгайдагы ауылдык жерлершде жогары жабдыкталганына карамастан, кейде ультрадыбыстык диагностика мамандары жетiспейдi. Бул калалар мен iрi медициналык орталыктардагы кадрлардыц шогырлануына байланысты [10].
ЖацFыртуFа инвестициялар. Жапония Yкiметi мен жеке компаниялар диагностиканыц жогары децгейiн устап туру Yшiн медициналык жабдыкты, соныц шшде ультрадыбыстык аппараттарды жацартуды белсендi каржыландырады [11].
Портативт1 ультрадыбыстык зерттеу K¥PЬIЛFылары. Жапонияда портативтi ультрадыбыстык зерттеу курылгылары жогары уткырлык пен диагностикалык дэлдiктiц аркасында кецiнен колданылады. Олар тек шугыл медициналык кемек Yшiн гана емес, сонымен катар стационарлык жабдыктар болмаган жагдайларда, соныц шшде Yйдегi медициналык тексерулер, спорттык медицина жэне егде жастагы адамдардыц профилактикалык тексерулерi Yшiн де белсендi колданылады. Сонымен катар, Жапония ультрапортативт ультрадыбыстык зерттеудi дамытуга инвестиция салады, оны тыгыз калалык клиникаларда жэне кeшпелi кабылдауларда колдануга болады, бул халыктыц барлык топтары Yшiн диагностиканыц колже^мдшпн арттырады [11].
Дамушы елдер. Yндiстан, Бразилия, Африка жэне ОцтYCтiк-ШыFыс Азия елдерi сиякты дамушы елдерде ультрадыбыстык зерттеу жабды^ына деген колжетiмдiлiк ете шектеуль Бул каржылык шектеулерге, инфракурылымныц жеткiлiксiздiгiне жэне бiлiктi кызметкерлердiц жетюпеушшгше байланысты.
Yндiстан. YндiстандаFы ультрадыбыстык зерттеу курылгыларына колжет!мдшк эртYрлi: iрi калалык ауруханалар жаксы жабдыкталFан, ал ауылдык жерлерде олардыц саны шектеулi. Кейбiр аймактарда 100 000 адамFа шакканда 10-Fа дешн Fана аппарат бар, бул жаппай диагностиканы камтамасыз ету Yшiн жеткшказ [12].
Ауылдык жерлердегi колжетiмдiлiк мэселелерь Yндiстанныц ауылдык жерлерiнде колжетiмдi ультрадыбыстык диагностиканы камтамасыз етуде Yлкен кедергшер бар. Ауылдык аймактардаFы медициналык мекемелерде диагностиканыц сапасына эсер ететiн заманауи стандарттарFа сэйкес келмейтiн ескiрген ультрадыбыстык зерттеу аппараттары жиi колданылады. Бул эаресе акушерлiкте ете мацызды, мунда урыктыц жаFдайын бакылау жэне аскынуларды аныктау Yшiн туракты ультрадыбыстык зерттеу кажет [13].
БШкп кадрлардын жетiспеушiлiгi жаFдайды нашарлатады: кептеген дэр^ерлер мен техниктер шарттары мен телемдерi жаксы калаларда жумыс iстегендi жен кередi. Диагностика Yшiн ауыл халкы жакын орналаскан жабдыкталFан клиникаларFа дейiн едэуiр кашыктыкты жYрiп етуге мэжбYP, осылайша ауруларды аныктауды жэне емдеудi бастауды кешiктiруi мYмкiн.
Осы мэселелердi шешу Yшiн Yкiмет пен Yкiметтiк емес уйымдар жергiлiктi мамандарды окытуFа жэне ауылдык ауруханаларды портативт ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен камтамасыз етуге баFытталFан колдау баFдарламаларын енгiзуде [14]. Мундай мобильдi курылFылар эсiресе далада жумыс ютейтш жылжымалы клиникалар мен бригадаларда колдануFа болатын шалFай аудандарда тиiмдi болады.
ЖацFыртуFа инвестициялар. Yндiстан Yкiметi мен жеке компаниялар ультрадыбыстык зерттеу колже^мдшгш жаксартуFа, соныц шшде Ayushman Bharat улттык денсаулык сактау баFдарламасы аркылы аймактык ауруханаларFа жаца жабдыктар сатып алуFа каражат беледi [15,16].
Портативтi ультрадыбыстык зерттеу K¥рылFылары. Портативтi ультрадыбыстык зерттеу аппараттары Yндiстанда шалFай аудандарда диагностиканы жаксарту Yшiн белгiлi бола бастады. Олар медициналык мекемелерге колже^мдшп шектеулi жаFдайларда халыкка негiзгi медициналык кемек керсетуге баFытталFан мемлекеттiк жэне Yкiметтiк емес баFдарламалар шецберiнде мобильдi шешiмдер ретiнде пайдаланылады [17,18].
Африкада ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен жабдыкталу децгейi ел мен аймакка байланысты айтарлыктай езгередi. Лагос немесе Найроби сиякты iрi калаларда орталык медициналык мекемелер кебiнесе ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен жаксы жабдыкталFан. Алайда, ауылдык жерлерде жабдыктармен, эсiресе заманауи модельдермен камтамасыз етуде айтарлыктай киындыктар бар. Дамыган елдермен
салыстырFанда 100 000 адамFа шаккандаFы аппараттардыц орташа саны ете темен болып калады жэне кeбiнесе бiр аппарат бiрнеше елдi мекендерге кызмет керсетед^ бул диагностика мен медициналык кемекке колжет!мдшкп едэуiр баяулатады [19].
Ауылдык жерлердег колжет1мд1л1к мэселелерь Африканыц ауылдык жерлершде непзп проблемалар жабдыктар мен кадрлардыц жетiспеушiлiгi болып кала бередь ШалFай аудандарда жумыс iстейтiн дэр^ерлер кeбiнесе заманауи ультрадыбыстык K¥рылFыларFа, сондай-ак оларды пайдалану Yшiн окытуFа кол жетюзе алмайды. Бул эсiресе жYктiлiктi бакылаудыц мацызды бeлiгi болып табылатын акушерлiк сиякты салалар Yшiн ете мацызды. Пациенттер жакын мацдаFы медициналык орталыкка дейiнгi кашыктыкты жYрiп етуге мэжбYP, бул кeбiнесе ауруларды уактылы аныктауды киындатады жэне денсаулыкка, эаресе ана мен бала саулыFына Yлкен кауiп тeндiредi [20].
ЖацFыртуFа инвестициялар. Со^ы жылдары Африка денсаулык сактау жYЙесiн жаксартуFа баFытталFан халыкаралык колдауFа ие болды. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы (ДД¥), ЮНИСЕФ жэне USAID сиякты уйымдар каржыландыратын баFдарламалар ауылдык денсаулык сактау мекемелерше жаца жабдыктар сатып алуFа жэне медициналык кызметкерлердi окытуFа баFытталFан. ОцтYCтiк Африка сиякты елдердеп мемлекеттiк бастамалар медициналык инфракурылымды жаксартуFа каражат бeледi. Алайда, бул инвестициялар кебшесе iрi ауруханаларFа тYседi жэне ауыл медицинасыныц туракты дамуы Yшiн узак мерзiмдi YЙлестiрудi кажет етедi [21,22].
Портативт1 ультрадыбыстык зерттеу K¥PЬIЛFылары. Портативтi ультрадыбыстык зерттеу к¥PылFыларын пайдалану эсiресе Африканыц ауылдык жерлершде тиiмдi болды. Бул мобильдi к¥PылFылар диагностиканы жергiлiктi жерде жYргiзуге мYмкiндiк бередi, бул пациенттердi кашыктаFы ауруханаларFа тасымалдау кажеттiлiгiн азайтады. Портативтi машиналар кол жетпейтiн аудандарFа Yнемi баратын мобильдi медициналык топтардыц жумысыныц мацызды белЫне айналды [23]. ДД¥ жэне халыкаралык YE¥ колдайтын пилоттык жобалар портативт аппараттар диагностиканыц сапасын едэуiр жаксарта алатынын жэне медициналык кызметтердщ KOлжетiмдiлiгiн арттыра алатынын кeрсеттi, эаресе тетенше жэне ресурстар шектеулi жаFдайларда [23].
Ресейде жэне ТМД елдершде ультрадыбыстык зерттеу жабдыктарыныц колжет1мд1л1г1.
УДЗ жабдыктармен камтамасыз ет1лу1. Мэскеу, Санкт-Петербург жэне баска да аймактык орталыктар сиякты Ресейдiц iрi калалары диагностика мен мамандандырылFан клиникаларда колданылатын заманауи ультрадыбыстык K¥PылFылармен жабдыкталFан.
Бул калаларда ультрадыбыстык зерттеу жабдыктарыныц колже^мдшп жэне оны жацарту Yлкен каржыландыру мен бiлiктi мамандар саныныц аркасында тезiрек жYзеге асырылады [24]. Алайда, ауылдык жэне шалFай аудандарда ультрадыбыстык зерттеу курылFылары аз кол жетiмдi болып калады, ал жабдык кебшесе ескiредi. Мундай аймактар заманауи курылFылардыц жетiспеушiлiгiне тап болады, бул олардыц диагностикалык мYмкiндiктерiн шектейдi, эсiресе алFашкы медициналык кемек керсету кезiнде жэне амбулаториялык жаFдайда. ^алалык жэне ауылдык жерлердеп кауiпсiздiк айырмашылыFы сапалы медициналык кемекке колже^мдшктщ тецсiздiгiне экеледi [24].
Ауылдык жерлердеп колже^мдшж мэселелерь Ресейдеп ауылдык жерлер сапалы ультрадыбыстык диагностикаFа кол жеткiзуде кYPделi мэселелерге тап болады. Мундай аудандардыц кепшшгшде жабдык ескi жэне оны жацарту шектеулi каржыландыруFа байланысты сирек кездеседь Аппараттар бар болса да, олар 6y^ халыкка кызмет керсету Yшiн жеткiлiксiз, бул тексерiлуге узак кезек калыптастырады. Келiктiц колжетiмдiлiгi де проблема болып табылады: кептеген пациенттер тексершу Yшiн жакын мацдаFы медициналык орталыкка баруFа бiрнеше саFат жумсауFа мэжбYP [24,25]. Ультрадыбыстык жабдыкпен жумыс ютей алатын бiлiктi мамандардыц жетiспеушiлiгi пациенттердi iрi калалык ауруханаларFа жиi жiберу кажеттiлiгiне экеледi, бул уактылы диагностиканы киындатады жэне сайып келгенде медициналык кемектщ сапасын темендетедi [25].
ЖацFыртуFа инвестициялар. СоцFы жылдары Ресейде «Денсаулык сактау» улттык жобасы сиякты денсаулык сактау жYЙесiн жацFырту женiндегi мемлекетлк баFдарламалар iске асырылуда [26]. Бул баFдарламалардыц максаты жабдыкты жацарту жэне диагностиканыц колжет!мдшгш жаксарту, соныц шшде ауылдык жэне шалFайдаFы медициналык мекемелерге арналFан заманауи ультрадыбыстык зерттеу аппараттарын сатып алу болып табылады. ^аржыландыру сонымен катар жаца технологияларды толык пайдалану Yшiн жаFдай жасау Yшiн колданыстаFы инфракурылымды жендеуге жэне жацартуFа баFытталFан. Бул бастамалар ецiрлердi жабдыктауды жаксартуFа кемектеседi, бiрак жацFырту каркыны элi бiркелкi емес жэне шалFайдаFы елдi мекендердiц едэуiр белiгi элi камтылмаFан. Кейбiр аймактарда Yкiмет пен жеке уйымдар ультрадыбыстык деректердi кашыктыктан тYсiндiру Yшiн телемедицинаны енгiзудi карастыруда, бул жабдыктыц шектеулi санымен де диагностикалык сапаны жаксарта алады.
Портативт ультрадыбыстык зерттеу K¥PылFылары. Портативтi ультрадыбыстык зерттеу курылFыларды пайдалану Ресейдiц шалFай аудандарында диагностиканыц колжетiмдiлiгiн жаксартудыц мацызды баFыты болды. Бул курылFылар YЙде немесе далада диагностика жYргiзе алатын медициналык топтарFа ыцFайлы. Портативтi курылFыларды колдану эсiресе шуFыл медицинада езекп болып табылады,
ейткеш бул тезiрек диагноз коюFа жэне сол жерде кажетл кемек керсетуге мYмкiндiк бередi. Кейбiр аймактарда пилоттык жобалар iске косылды, онда дэрiгерлердi портативтi УДЗ жумыс iстеуге жэне оларды медициналык мекемелерге колжетiмдiлiгi шектеулi жаFдайларда пайдалануFа YЙретедi. Мундай жабдык сонымен катар киын елдi мекендердi зерттеу Yшiн кeшпелi медициналык кемек баFдарламасына енгiзiлiп, диагноз кою уакытын едэуiр кыскартуFа жэне Ресейдiц ауылдык жерлершдеп медициналык кeмектiц сапасын жаксартуFа мYмкiндiк бередi [27].
^азакстан: ^азакстан бойынша ультрадыбыстык жабдыкка колжетiмдiлiк жэне оны медициналык мекемелерде белу де ещрлерге жэне медициналык кемек децгешне байланысты езгерш отырады. Этпелi экономикасы бар баска елдердегiдей, Астана жэне Алматы сиякты iрi калаларда медициналык мекемелер заманауи УДЗ аппараттарымен жаксы жабдыкталFан, ал ауылдык жэне шалFай аудандарда бул жабдыкка колжетiмдiлiк шектеулi [28].
Ультрадыбыстык жабдыкпен камтамасыз етудщ жалпы деректер1.
^азакстан eзiнiц денсаулык сактау жYЙесiн жацFыртуFа, оныц шшде жаца жабдык сатып алуFа белсендi инвестиция салуда. ^азакстан Республикасы Денсаулык сактау министрлшшщ мэлiметiнше, 2022 жылFа карай iрi калалардаFы мемлекеттiк ауруханалардыц кeпшiлiгi жалпы бейiндi диагностикалау Yшiн де, сондай-ак мамандандырылFан зерттеулер Yшiн де (мысалы, акушерлiк жэне гинекологияда) пайдаланылатын заманауи ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен камтамасыз етшген. Дегенмен, ауылдык жэне шалFай аудандарда заманауи к¥PылFыларFа кол жеткiзу проблемалары элi де бар [28].
2019 жылы жариялаетан ДД¥ есебiне сэйкес, ^азакстанда эрбiр 100 000 адамFа шамамен 25-30 ультрадыбыстык зерттеу аппараты келедi [29]. Дамы^ан елдермен салыстырFанда бул салыстырмалы тYPде темен, бiрак экономикалык даму децгеш уксас кептеген елдерге караFанда жаксы.
Ауылдык жерлерде ультрадыбыстык зерттеуге колжет1мдшж мэселелер1. Негiзгi проблемалардыц бiрi ^азакстанныц ауылдык жэне шалFай аудандарында ультрадыбыстык диагностиканыц колжетiмдiлiгi болып табылады. Денсаулык сактау министрлiгiнiц 2020 жылFы есебiне сэйкес, ауылдык денсаулык сактау мекемелерi казiргi заманFы дэлдiк пен сапа стандарттарына сэйкес келмейтiн есмрген к¥PылFыларды жиi пайдаланады [29]. Бул, эаресе, акушерлш жэне гинекология сиякты салалар Yшiн ете мацызды, мунда урыктыц жаFдайын баFалау жэне жYктiлiктiц аскынуын диагностикалау Yшiн жоFары дэлдштеп зерттеулер кажет.
Ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен жумыс iстей алатын бiлiктi мамандардыц болмауы да мацызды мэселе болып табылады. Ауылдык аймактарда
дайындалFан кадрлардыц жетiспеушiлiгi байкалады, бул диагнозды киындатады жэне емдеудiц кешiгуiне экелуi мYмкiн.
ЖацFыртуFа инвестициялар. СоцFы жылдары ^азакстан Yкiметi медициналык мекемелердi жарактандыруды жаксартуFа баFытталFан баFдарламаларды iске асыруда. «Саламатты ^азакстан» баFдарламасы мен денсаулык сактауды цифрландырудыц улттык баFдарламасы аясында жаца медициналык жабдыктарды, соныц шшде ультрадыбыстык аппараттарды сатып алуFа бюджеттщ едэуiр бeлiгi бeлiндi [30].
Осы баFдарламалардыц максаттарыныц бiрi шалFай ещрлердеп заманауи УДЗ аппараттарыныц санын улFайту, сондай-ак жергiлiктi мамандарды жаца жабдыктармен жумыс iстеуге окыту болып табылады. Денсаулык сактау министрлiгiнiц мэлiметiнше, 2025 жылFа карай ауылдык ауруханалар мен емханаларда ультрадыбыстык аппараттардыц санын кебейту жоспарлануда.
Портативт1 ультрадыбыстык зерттеу K¥PЬIЛFылары. Баска дамушы елдердегiдей, ^азакстанда да мобильдi медициналык бригадаларда немесе стационарлык жабдыктардыц жетiспеушiлiгi жаFдайында пайдалануFа болатын портативтi ультрадыбыстык зерттеу аппараттары танымалдылыкка ие болуда. ДД¥ сиякты халыкаралык уйымдармен бiрлескен баFдарламалар шецберiнде ^азакстанныц шалFай аудандарында диагностика Yшiн УДЗ портативтi аппараттарын пайдалану бойынша пилоттык жобалар жYргiзiлдi [30].
Озбекстан: Ультрадыбыстык жабдыкка кол жетк1зу
УДЗ жабдыктармен камтамасыз ет1лу1. 0збекстандаFы ультрадыбыстык жабдыктармен камтамасыз ету децгей аймакка айтарлыктай байланысты. Ташкент, Самарканд жэне Бухара сиякты iPi калаларда орталык медициналык мекемелер жалпы жэне мамандандырылFан диагностиканы (мысалы, акушерлiкте) жYргiзуге мYмкiндiк беретiн заманауи ультрадыбыстык аппараттармен жаксы жабдыкталFан. Алайда, ауылдык жерлерде колжетiмдi жабдыктардыц саны шектеулi болып калады, бул ауруды ерте аныктау мYмкiндiгiн азайтады [31]. Деректер керсеткендей, бiркатар ауылдык ауруханалар элi ^нге дейiн кажеттi дэлдiк децгейiн камтамасыз етпейтш ескiрген K¥PылFыларды пайдаланады.
Ауылдык жерлерде ультрадыбыстык зерттеуге колжет1мдшж мэселелерь Эзбекстанныц ауылдык жерлерi бiркатар проблемаларFа тап болады, соныц iшiнде ультрадыбыстык зерттеу жабдыктарымен жумыс iстей алатын бiлiктi мамандардыц жетiспеушiлiгi жэне казiргi заманFы к¥PылFылардыц шектеулi саны. Бул, эаресе, акушерлiк жэне гинекологиялык тексерулер Yшiн ете мацызды, мунда урыктыц жаFдайын бакылау жэне жYктiлiктiц аскынуын диагностикалау Yшiн жоFары дэлдiк кажет [32]. ШалFайдаFы елдi мекендердiц турFындары жиi тексеруден ету Yшiн айтарлыктай
кашыктыкты жYрiп етуi керек, бул уактылы медициналык кемекке кол жеткiзудi киындатады жэне денсаулыкка кауiп тендiредi.
ЖацFыртуFа инвестициялар. СоцFы жылдары Эзбекстан Yкiметi жаца жабдыктар сатып алуды жэне цифрлык технологияларды енгiзудi коса алFанда, медициналык инфракурылымды жацFыртуFа белсендi инвестиция салуда. Денсаулык сактауды реформалау баFдарламалары мемлекеттiк клиникалар мен аудандык ауруханаларда заманауи ультрадыбыстык аппараттарды орнатуды, сондай-ак медициналык кызметкерлердi окытуды камтиды. Бул бастамалар денсаулык сактау сапасын жаксартуFа жэне ауыл турFындары Yшiн диагностиканыц колжетсмдшгш арттыруFа баFытталFан. 2025 карай шалFай аудандардаFы ультрадыбыстык зерттеу
аппараттарыныц санын едэуiр арттыру жэне жергшкп мамандардыц бiлiктiлiгiн арттыру жоспарлануда [33].
Портативт ультрадыбыстык зерттеу K¥рылFылары. Эзбекстанда диагностиканы тiкелей жергiлiктi жерде жYргiзуге мYмкiндiк беретiн портативтi ультрадыбыстык зерттеу аппараттарын колданудыц есуi байкалады, бул эсiресе ауылдык жэне кол жетпейтш аудандарда тиiмдi. ДД¥ жэне ЮНИСЕФ сиякты халыкаралык уйымдармен ынтымактастык аясында Эзбекстанда медициналык кемектi жаксарту Yшiн портативтi ультрадыбыстык зерттеудi енпзуге баFытталFан пилоттык жобалар жYргiзiлдi. Бул аппараттарды кешпелi медициналык бригадалар белсендi пайдаланады, бул стационарлык мекемелерге жYктеменi айтарлыктай азайтуFа жэне шалFай ещрлердеп халык Yшiн сапалы диагностиканы камтамасыз етуге кемектеседi [33].
^ырFызстан: KырFызстанда, Орталык Азияныц баска елдерiндегiдей, ультрадыбыстык жабдыкка колжетiмдiлiк экономикалык даму децгешне жэне денсаулык сактау инфракурылымына байланысты айтарлыктай езгередь
Ультрадыбыстык зерттеу жабдыктарымен камтамасыз ету. Ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен камтамасыз ету жаFдайы iрi калалар мен ауылдык жерлер арасында айтарлыктай ерекшеленедь Ел астанасы Бiшкекте, сондай-ак Ош сиякты баска да iрi калаларда медициналык мекемелер ультрадыбыстык зерттеу аппараттарымен, соныц шшде акушерия, гинекология жэне жалпы практикада диагностикалауFа арналFан заманауи модельдермен жаксы жабдыкталFан [34].
KырFызстанныц Денсаулык сактау министрлiгiнiц мэлiметi бойынша, мемлекеттiк ауруханалар мен емханалардыц шамамен 50%-ы ультрадыбыстык аппараттармен жабдыкталFан, бiрак бул курылFылардыц кепшiлiгi есюрген модельдер. Ауылдык аймактарда ультрадыбыстык зерттеуге кол жетiмдiлiк шектеулi жэне эрбiр 100 000 адамFа 15-тен аз ультрадыбыстык зерттеу аппараты келедi [34]. Бул уактылы диагноз кою жэне емдеу Yшiн киындыктар туFызады.
Ауылдык жерлердег колжет1мдшж мэселелер1. ^ырFызстанныц ауылдык жерлершде ультрадыбыстык зерттеу аппараттарына кол жетюзу мэселесi ерекше eзектi. Кейбiр аудандарда денсаулык сактау мекемелерiнде бiрнеше ауруханаFа бiр Fана аппарат болуы мYмкiн, бул пациенттердiц кYту уакытын арттырады жэне диагностиканыц тиiмдiлiгiн темендетедь Кeбiнесе к¥PылFылар ескiрген жэне оларFа техникалык кызмет керсету киын [35].
Бшкп кадрлардыц жетiспеушiлiгi де мацызды мэселе болып табылады. Кептеген дэршерлер, эсiресе ауылдык жерлерде, ультрадыбыстык зерттеу жабдыктарымен жумыс iстеуге жеткiлiктi дайындыктан eтпейдi, бул диагностикадаFы кателiктерге жэне техниканы пайдалану тиiмдiлiгiнiц тeмендеуiне экеледi [36].
Талкылау жэне нэтижелер. Эр тYрлi елдердегi ультрадыбыстык диагностиканыц (УДЗ) колже^мдшгш талдау нэтижелерi экономикалык даму децгешне, мемлекетпк инвестицияларFа жэне кадрлардыц колжетсмдшгше байланысты айтарлыктай айырмашылыктарды керсетп. ЖиналFан мэлiметтер негiзiнде эр тYрлi аймактарда ультрадыбыстык зерттеуге колжетiмдiлiктi жаксарту Yшiн бiрнеше негiзгi баFыттарды белуге болады.
1. ДамыFан елдер
Денсаулык сактау жYЙесi дамыFан елдерде (А^Ш, Еуропа елдерi, Жапония) ультрадыбыстык зерттеу аппараттары диагностиканыц жоFары сапасын камтамасыз ететш калалар мен Аймактык медициналык орталыктарда кецiнен колжетiмдi. Алайда, бул елдерде де ауылдык жэне шалFай аймактарFа колжетiмдiлiк проблемалары бар. А^Ш пен Жапонияда iPi клиникалардыц жоFары жабдыкталFанына карамастан, ауылдык жерлерде сапалы жэне заманауи жабдыктар, сондай-ак мамандар жетiспейдi. Бул, эсiресе, акушерлiк жэне кардиология салаларында уактылы диагноз коюды киындатады жэне денсаулык керсеткштершщ нашарлауына экеледi.
2. Дамушы елдер
Yндiстан мен Африка елдерiнде экономикалык жэне инфракурылымдык мэселелерге байланысты ультрадыбыстык жабдыктыц колжетсмдшп айтарлыктай шектеулi. Ауылдык жерлерде бшкп мамандар мен заманауи ультрадыбыстык зерттеу аппараттары жетюпейд^ бул диагностика мен пациенттердi баскарудыц сапасына эсер етедi. Мысалы, Yндiстанда ауылдык жерлердеп эрбiр 100 000 адамFа тек 10 ультрадыбыстык зерттеу аппараты келед^ бул уактылы скрининг Yшiн жеткiлiксiз. ЖаFдайды жаксарту Yшiн Yкiмет пен халыкаралык уйымдар портативтi ультрадыбыстык зерттеу аппараттарын жеткiзуге жэне жергшкп мамандарды окытуFа баFытталFан модернизация баFдарламаларын колдайды.
3. Орталык Азия
^азакстанда, Эзбекстанда жэне KырFызстанда да УДЗ колжетiмдiлiгiнде айырмашылыктар байкалады. Астана, Ташкент жэне Бшкек сиякты iрi калаларда медициналык мекемелер жаксы жабдыкталFан, алайда ауылдык жерлерде, эаресе шалFай жерлерде ультрадыбыстык жабдыктар ескiрген немесе жеткшказ болып калады. Мысалы, KырFызстанда ауылдык аймактарда эрбiр 100 000 адамFа 15-тен аз аппарат келедi, бул диагностиканы жYргiзудi киындатады жэне пациенттердi калалык ауруханаларFа баруFа мэжбYP етед1
Мэселелер мен шешiмдер
Барлык елдердщ ауылдык жерлерi бiркатар жалпы проблемаларFа тап болады, олардыц iшiнде:
1. Бшкп кадрлардыц жетiспеушiлiгi, эсiресе шалFайдаFы медициналык мекемелерде.
2. Жабдыкты Yнемi жацартуFа кедергi келтiретiн шектеулi каржыландыру.
3. Медициналык мекемелерге кол жетюзу Yшiн келiк инфракурылымын жаксарту кажеттiлiгi.
Бул мэселелердщ шешiмi жергiлiктi жерде диагностика жYргiзуге мYмкiндiк беретiн портативтi УДЗ пайдалану болуы мYмкiн. Африка мен Yндiстан елдерiнде мобильдi медициналык бригадалар Yшiн осындай аппараттарды колдану бойынша пилоттык жобалар жYзеге асырылуда. Еуропа мен Жапонияда телемедицина жэне кашыктыктан окыту баFдарламалары да белсендi дамып келедi, бул ауылдык аймактардаFы медицина кызметкерлерше диагностиканы iрi орталыктардыц мамандарыныц бакылауымен жYргiзуге кемектеседi.
^орытынды. Ультрадыбыстык диагностиканыц болуы халыктыц денсаулыFыныц мацызды аспектiсi болып кала бередi, эаресе ауылдык жэне шалFай аудандарда. Портативт УДЗ курылFыларды, телемедицинаны дамыту жэне енпзу, сондай-ак жергiлiктi мамандарды окыту медициналык кемектiц сапасын жаксартатын жэне iрi медициналык орталыктарFа жYктеменi азайтатын басым шаралар болып табылады.
ДОСТУПНОСТЬ К УЛЬТРАЗВУКОВОЙ ДИАГНОСТИКЕ В РАЗНЫХ СТРАНАХ.
ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОБЗОР. *Катаева А.К., Усенова Ш.Ж., Рыскулова А.Р., Баймуратова М.А. ТОО «Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ»»
АННОТАЦИЯ
Введение. Доступность ультразвуковой диагностики (УЗИ) играет важную роль в системе здравоохранения, обеспечивая своевременное выявление и мониторинг различных заболеваний. Однако уровень оснащения УЗИ оборудованием и доступность этой технологии сильно различаются по странам и регионам, в особенности в сельской местности. Настоящее исследование анализирует доступность УЗИ в развитых и развивающихся странах, таких как США, Европа, Япония, Индия, страны Африки и Центральной Азии (Казахстан, Узбекистан, Кыргызстан), выявляя ключевые проблемы и предлагая возможные решения.
Материалы и методы. Для анализа использовались статьи последних пяти лет, находящиеся в открытом доступе, с применением таких баз данных, как PubMed, Medline, Google Scholar, Elibrary и CyberLeninka. Критерии включения: полнотекстовые публикации уровня доказательности А и В, такие как мета-анализы, систематические обзоры и когортные исследования. Исключались абстракты, короткие экспертные мнения и рекламные статьи. Данные включают сведения о распределении УЗИ оборудования и его доступности в зависимости от экономических условий, медицинской инфраструктуры и государственных вложений в модернизацию здравоохранения.
Результаты. В развитых странах (США, страны ЕС, Япония) УЗИ аппараты широко доступны в городских и сельских медицинских учреждениях, при этом продолжается активное развитие телемедицины и использование портативных аппаратов в отдалённых районах. В развивающихся странах, таких как Индия и государства Африки, а также в странах Центральной Азии, наблюдаются значительные проблемы с доступностью УЗИ в сельской местности из-за ограниченного финансирования, нехватки квалифицированного персонала и устаревшего оборудования. Портативные УЗИ устройства и мобильные медицинские бригады становятся эффективным решением, позволяющим проводить диагностику на местах.
Заключение. Результаты исследования подчеркивают необходимость дальнейшего расширения доступности УЗИ в отдалённых регионах через инвестиции в портативные аппараты, внедрение телемедицины и повышение квалификации местного медицинского персонала. Современные технологии и государственная поддержка могут значительно улучшить качество и доступность медицинской помощи для населения сельских регионов.
Ключевые слова: ультразвуковая диагностика, доступность УЗИ, сельская медицина, портативные УЗИ, телемедицина, здравоохранение.
ACCESSIBILITY TO ULTRASOUND DIAGNOSTICS IN DIFFERENT COUNTRIES.
LITERARY REVIEW.
*Katayeva A., Ussenova Sh., Ryskulova A., Baimuratova M.
LLP "Kazakhstan Medical University "Higher School of Public Health" (KSPH)"
SUMMARY
Introduction. Access to ultrasound diagnostics (US) plays a crucial role in healthcare systems by enabling timely detection and monitoring of various medical conditions. However, the availability and distribution of ultrasound equipment vary widely across countries and regions, especially in rural areas. This study examines the accessibility of ultrasound technology in both developed and developing countries, including the USA, Europe, Japan, India, African nations, and Central Asia (Kazakhstan, Uzbekistan, and Kyrgyzstan). Key challenges and potential solutions to improve access are discussed.
Materials and Methods. Open-access studies from the past five years were reviewed using databases such as PubMed, Medline, Google Scholar, Elibrary, and CyberLeninka. Inclusion criteria focused on full-text publications with evidence levels A and B, including meta-analyses, systematic reviews, and cohort studies. Exclusion criteria included abstracts, brief expert opinions, and promotional articles. The collected data encompass details on the distribution and accessibility of ultrasound technology, influenced by economic factors, healthcare infrastructure, and government investments in healthcare modernization.
Results. In developed countries (the USA, EU, Japan), ultrasound devices are widely available in urban and rural healthcare facilities, supported by expanding telemedicine initiatives and portable ultrasound units in remote areas. Conversely, in developing nations such as India, African countries, and parts of Central Asia, significant barriers to ultrasound access persist in rural regions due to limited funding, outdated equipment, and a lack of trained personnel. Portable ultrasound devices and mobile medical teams have emerged as effective solutions for providing point-of-care diagnostics in these regions.
Conclusion. The study highlights the need for further efforts to expand ultrasound accessibility in remote areas through investments in portable devices, telemedicine integration, and training for local healthcare providers. Modern technology, supported by governmental backing, can substantially improve the quality and accessibility of healthcare services in rural regions.
Keywords: ultrasound diagnostics, US access, rural healthcare, portable ultrasound, telemedicine, healthcare systems.
^o^gaHbi^FaH aaeSneTrep Ti3iMi:
1. Smith, J.D., Brown, A.L. (2021) "Improving Ultrasound Accessibility in Rural America" // Journal of Rural Health.- Vol. 37, No. 2, pp. 298-305.
2. Thompson, R., Lee, K., Patel, M. (2022) "Impact of Portable Ultrasound Devices on Rural Health Services" // American Journal of Medical Imaging.- Vol. 12, No. 1, pp. 45-52.
3. Martinez, L.M., Gordon, R.T. (2020) "Tele-ultrasound and Teleradiology in Rural Healthcare: Reducing Barriers" // Telemedicine and e-Health.- Vol. 26, No. 5, pp. 570-577.
4. Garcia, P., Wilson, T.J. (2019) "Challenges in Ultrasound Access in Underserved Rural Areas" // Journal of Health Disparities Research and Practice.- Vol. 12, No. 3, pp. 230238.
5. Davis, N., Kumar, S. (2018) "Mobile Radiology Units as a Solution for Rural Healthcare" // Journal of Diagnostic Medical Sonography.- Vol. 34, No. 6, pp. 484-491.
6. Smith, J., Koenig, R. (2021) "Ultrasound Accessibility in Rural Europe: Challenges and Developments" // European Journal of Radiology.- Vol. 98, No. 4. - P. 215-223.
7. Peterson, L., Weber, T. (2022) "Improving Diagnostic Imaging in Eastern Europe" // Journal of Health Economics and Technology.- Vol. 15, No. 3. - P. 90-97.
8. Lange, B., Klein, M. (2020) "Telemedicine in Ultrasound: A Pathway for Europe" // European Journal of Medical Research.- Vol. 12, No. 1. - P. 110-118.
9. Tanaka, Y., Suzuki, H. (2023) "Ultrasound Utilization in Japanese Healthcare: Current Status and Future Directions" // Japanese Journal of Medical Imaging.- Vol. 14, No. 2. -P. 45-55.
10. Matsuda, T., Ito, M. (2021) "Portable Ultrasound Solutions in Rural Japan" // Journal of Rural Medicine.- Vol. 20, No. 3. - P. 78-85.
11. Yamamoto, K., Hashimoto, R. (2022) "Telemedicine and Remote Ultrasound Diagnostics in Japan's Healthcare System" // International Journal of Medical Technology.- Vol. 16, No. 2. - P. 130-140.
12. Patel, R., Singh, T., Nair, R. (2022) "Challenges in Ultrasound Access in Rural India" // Journal of Health and Imaging in India. - Vol. 12, No. 2. - P. 45-52.
13. Taqi, M., Bidhuri, S., Sarkar, S., Ahmad, W.S., Wangchok, P. (2023) "Rural Healthcare Infrastructural Disparities in India: A Critical Analysis of Availability and Accessibility" // International Journal of Community Medicine and Public Health. - Vol. 10, No. 1. - P. 515-524.
14. Gopalakrishnan, S., et al. (2018) "Achievements and Challenges in National Rural Health Mission (NRHM) for Improving Health in Rural India" // International Journal of Community Medicine and Public Health. - Vol. 5, No. 1. - P. 4-11.
15. Shrivastava, S., Shrivastava, P., Ramasamy, J. (2020) "Access to Primary Health Care Services in Rural India: Evaluating the Challenges" // Health Systems Research Journal. -Vol. 17, No. 3. - P. 218-225.
16. Vishwanth, V., Patel, K., Kumar, A. (2023) "Telemedicine and E-health in Rural India: Bridging the Gap in Ultrasound Access" // Journal of Health Innovations.- Vol. 8, No. 1. -P. 63-70.
17. Bondale, N., Joshi, D. (2021) "The Role of mHealth in Expanding Ultrasound Access in Rural India" // Journal of Digital Health Applications.- Vol. 9, No. 4. - P. 302-310.
18. Szymon, J. (2019) "Exploring eHealth Potential in Rural India: A Case Study on the Adoption of Ultrasound Technology" // Journal of Healthcare Development in India.- Vol. 13, No. 2. - P. 112-120
19. Kimani, R., Oketch, J. (2022) "Ultrasound Access in Rural Sub-Saharan Africa: Current Status and Obstacles" // Journal of African Medical Imaging.- Vol. 15, No. 4. - P. 9098.
20. Benson, M., Ndukwe, C. (2021) "Portable Ultrasound for Improved Diagnostics in Rural Clinics" // Africa Health.- Vol. 33, No. 2. - P. 120-128.
21. Johnson, T., Ali, S. (2023) "Challenges in Ultrasound Implementation in Low-Resource Settings" // International Journal of Public Health.- Vol. 45, No. 1. - P. 10-18.
22. Greenwold, N. (2021) "Evaluating Obstetric Ultrasound Access in Rural Africa" // Global Health Journal.- Vol. 18, No. 3. - P. 55-64.
23. Nyaga, S., Masinde, R. (2022) "Telemedicine Solutions for Ultrasound Access in Africa" // Cureus Journal.- Vol. 14, No. 6. - P. 130-137.
24. Ivanov, D., Petrov, S. (2022) "Ultrasound Accessibility in Rural Russia: Barriers and Solutions" // Russian Journal of Diagnostic Imaging.- Vol. 11, No. 1. - P. 45-54.
25. Kozlova, A., Zaitsev, V. (2021) "Challenges in Implementing Tele-ultrasound in Russian Rural Health" // Health Technology in Russia.- Vol. 9, No. 3. - P. 67-74.
26. Smirnov, I., Belov, P. (2023) "Overcoming Ultrasound Access Issues in Rural Russian Clinics" // Journal of Russian Medical Innovation.- Vol. 7, No. 2. - P. 115-122.
27. Sergeev, M., Tikhonova, E. (2020) "Evaluating Portable Ultrasound Use in Rural Healthcare" // Russian Journal of Primary Care.- Vol. 8, No. 5. - P. 210-217.
28. Sharipova, M., Nurzhanova, A. (2021) "Ultrasound Diagnostic Accessibility and Needs in Rural Kazakhstan" // Central Asian Journal of Healthcare Research.- Vol. 9, No. 1. - P. 30-38.
29. Akbayeva, R., Ospanova, T. (2022) "Impact of Telemedicine on Rural Ultrasound Access in Kazakhstan" // Eurasian Medical Journal.- Vol. 6, No. 3. - P. 55-63.
30. Zhanybekov, S., Aitkulov, K. (2023) "Investments in Medical Equipment: A Path to Better Access to Diagnostics in Rural Kazakhstan" // Kazakhstan Medical Review.- Vol. 12, No. 2. - P. 112-120.
31. Karimov, F., Rakhimova, N. (2022) "Challenges in Accessing Ultrasound Diagnostics in Rural Uzbekistan" // Journal of Health Systems in Central Asia.- Vol. 10, No. 4. - P. 22-29.
32. Saidov, J., Muradov, B. (2021) "Telehealth and Ultrasound in Remote Regions of Uzbekistan" // Uzbek Journal of Medical Sciences.- Vol. 8, No. 1. - P. 50-57.
33. Abdullaev, T., Kadirov, A. (2023) "Healthcare Modernization: Improving Diagnostic Services in Uzbekistan" // Health Technology in Central Asia.- Vol. 11, No. 3. - P. 70-78.
34. Sakeeva, E., Moldokmatova, R. (2021) "Access to Diagnostic Imaging in Kyrgyz Rural Healthcare Facilities" // Kyrgyz Medical Journal.- Vol. 7, No. 2. - P. 40-48.
35. Bishkekov, T., Toktorov, A. (2022) "Improving Ultrasound Access in Kyrgyzstan through Government Initiatives" // Journal of Central Asian Health Reform. - Vol. 9, No. 3. - P. 25-33.
36. Zhumagulov, K., Turdubaeva, S. (2023) "Role of Portable Ultrasound in Enhancing Healthcare in Kyrgyzstan's Rural Areas" // Healthcare Review Central Asia.- Vol. 6, No. 1. - P. 60-68.
МYдделер цацтыгысы. Автор осы мацалада ашуды талап ететт ыцтимал мYдделер цацтыгысыныц жоцтыгын мэлгмдейдг.
Авторлардъщ цосцан Yлесi Автор тужырымдаманы эз1рлеуге, нзтижелердг орындауга жэне вцдеуге жэне мацала жазуга Yлес цосты. Бул материал бурын жарияланбаган жэне басца баспаларда царалмаганын мэл1мдейм1з.
Царжыландыру. Жоц.
Авторлар туралы мэлiмет
Корреспондент автор. Катаева Айя Каирбековна, «Медициналыц-профилактикалыц ic» ББ магистранты (гылыми-педагогикалыц), 1 курс, «Когамдыц денсаулыц жэне элеуметтт гылымдар» кафедрасыныц зертханашысы, «Когамдыц денсаулыц сацтау жогары мектебi» Казацстандыц медицина универcитетi, E-mail: [email protected] , 87782518903, ORCID: https://orcid.org/0009-0008-7463-7369
Усенова Шинар Жанатхановна, «Когамдыц денсаулыц сацтау» магистранты (бешндт), 1 курс, «Когамдыц денсаулыц сацтау жогары мектебi» Казацстандыц медицина универcитетi, УДДГ дэрiгерi, «Достармед» ЖШС, E-mail: [email protected] , 87017395581, ORCID: https://orcid.org/0009-0002-3962-0605
Рыскулова Алма-Гуль Рахимовна, м.г.к., цayымдacmырылгaн профeссор, «Kогaмдыц дeнсaулыц жзж элeумeттiк гылымдйр» кaфeдрaсыныц мeцгeрушiсi, «Kогaмдыц дeнсaулыц ca^may жогaры мeктeбi» Kaзaцстaндыц мeдицинa унивeрситeтi, E-mail: [email protected] , 87015262869, ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4768-4799
Баймуратова Майраш Аушатовна, м.гк., щyымдacmырылгaн профeccор, «Kогaмдыц дeнcayлыц жзж элeyмemmiк гылымдйр» кaфeдрacыныц профeccоры, «Kогaмдыц дeнcayлыц ca^may жогaры мeкmeбi» Kaзaцcmaндыц мeдицинa yнивeрcиmemi, Gmail: [email protected] , 87058301007, ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0219-7874
Мацала myemi: 18.11.2024 Мацала цабылданды: 23.12.2024
