Научная статья на тему 'ПРОГНОЗ РАЗВИТИЯ ДЕМОГРАФИЧЕСКОЙ СИТУАЦИИ В СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН'

ПРОГНОЗ РАЗВИТИЯ ДЕМОГРАФИЧЕСКОЙ СИТУАЦИИ В СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
121
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАСЕЛЕНИЕ / ПОСЕЛЕНИЕ / ДЕМОГРАФИЯ / СОЦИАЛЬНЫЕ / ЭКОНОМИЧЕСКИЕ / МЕДИЦИНСКИЕ / СЕЛЬСКИЕ / СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / ТРУДОВЫЕ РЕСУРСЫ

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Мухаббатов Холназар Мухаббатович, Мирзоев Азиз Киматович

В годы национальной независимости темпы роста сельсго расселения в Кулябской зоне заметно увеличились. Согласно приведнным расчетам, оно может сыграть важную роль при определения факторов социально экономического развития регион на перспективу. Цель статьи: В Кулябской зоне для рационального размешения населения и развития сельских населеннах пунктов в будушем составление комплексной программы и планов развития сельской местности. По результатам иследования: В статье подробно проанализированно развития сельски районов с учетом демографических особенностей региона. По нашим расчетам, к 2030г. Численность населения региона достигнет более 1млн человек, что может спровоцировать некоторые демографические проблемы. Авторам сделана попытка показать в статье пути решения данной проблемы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORECAST OF THE DEMOGRAPHIC SITUATION IN RURAL AREAS OF THE KULYAB REGION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

During the years of national independence, the growth rate of rural settlement in the Kulyab zone increased markedly. According to the above calculations, it can play an important role in determining the factors of socio economic development of the region in the future. Purpose of the article: In the Kulyab zone, for the rational distribution of the population and the development of rural settlements in the future, the preparation of a comprehensive program and plans for the development of rural areas. Based on the results of the study: The article analyzes in detail the development of rural areas, taking into account the demographic characteristics of the region. According to our calculations, by 2030. The population of the region will reach more than 1 million people, which may provoke some demographic problems. The authors made an attempt to show ways of solving this problem in the article.

Текст научной работы на тему «ПРОГНОЗ РАЗВИТИЯ ДЕМОГРАФИЧЕСКОЙ СИТУАЦИИ В СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН»

чумхур 318,2 хазор тоннаро ташкил намояд, он гох дар соли 2020 бошад 510,6 хазор тоннаро ташкил намуд, яъне, дар ин давра 1,6 маротиба зиёд шуд. Дар вилояти Сугд бошад ин нишондод аз 104,6 хдзор т. то ба 179,9 хдзор тон расид, яъне, 1,7 маротиба зиёд шуд.

Хулоса Бо назардошти нишондихандахои вилояти Сугд дар соли 2020, нишондихандахои самаранокии экологй иктисодиёти минтакавии субъектхои сохторй хисоб карда шуданд. Ин равиш нисбат ба пештара маълумоти бештар медихад. Он имкон медихад, ки на танхо ба самти тараккиёти экологию минтакд. бахо дода шавад, балки самараи иктисодиёти минтакаро бо хамдигар мукоиса карда шавад. Истифодаи нишондихандаи самаранокии экологии минтака дар сиёсати иктисодии субъектхои сохторй ба макомоти вилоятй имкон медихад, ки карорхои мутавозинтар кабул намоянд, самаранокии фаъолияти онхоро хамачониба арзёбй намоянд. Тафсири васеътари самараи иктисодиёти вилоят ба хисоб гирифтани харочоти фаъолияти хочагй, муайян кардани «нархи» некуахволии иктисодии минтакахо нигаронида шудааст.

АДАБИЁТ

1. Абалкин Л. И. Современный кризис и перспективы развития советской экономики//Вопросы экономики, 1991. - № 10. - с. 3-7.

2. Абдуллаев, А. А. Экономико-экологическое развитие и ее влияние на охрану окружающей среды (на примере Республики Таджикистан)/А. А. Абдуллаев. - Душанбе, 2006.-266 с.

3. Акимова, Т. А., Батоян, В. В., Моисеенков, О. В., Хаскин, В. В. Основные критерии экоразвития/Т. А. Акимова, В. В. Батоян, О. В. Моисеенков, В. В. Хаскин. - М.: Российская экономическая академия, 1999.

4. Барномаи давлатии сармоягузорихо барои солхои 2016-2020. / Бо карори Хукумати Ч,умхурии Точикистон аз «30»декабри соли 2015, № 772 тасдик шудааст. 2015. - С. 12

5. Белл, Д. Грядущее постиндустриальное общество/Д.Белл - М.: Academia, 1999.

6. Блинов, А. О роли предпринимательской деятельности в улучшении экологической обстановки/А.Блинов //Российский экономический журнал. - № 7. - 2010. - С. 24-28.

7. Борисов Е. Ф. Экономическая теория. Учебник. - М.: ЮРИСТЬ, 1997. - 567 с.

8. Ганиев Т. Б. Пути формирования устойчивого эколого- экономического развития сельского хозяйства Таджикистана. Автореф. дисс. докт. экон. Наук. - М., 1996.

9. Ганиев Т.Б. Проблемы устойчивого развития сельского хозяйства.-М: «Диалог» МГУ, 1996.-108 с.

10. Гофман К. Г., Лемешев М. Я., Реймерс И. Ф. Социально- экономические проблемы природопользования. Экономика и математические методы, 1973, Т. XI. вып. 5. - С.811-822.

11. Гутман Г.В. Управление региональной экономикой / Г.В. Гутман, А.А. Мироедов, С.В. Федин. — М.: Финансы и статистика, 2001. — 176 с.

12. Глушков В.Е. Теоретико-системный анализ предмета эконологии и перспектив ее развития /В.Е. Глушков, И.Н. Сараева, А.И. Уемов. // Эконология: истоки, проблемы и перспективы. -Одесса:ИПРЭЭИ НАН Украины. - 1993. - №1. - С. 16-24.

ТДУ 911.3 (575.3) ОЯНДАБИНИИ РУШДИ ВАЗЪИ ДЕМОГРАФИИ ДЕ^ОТИ МИНТАЦАИ КУЛОБИ Ч,УМХ,УРИИ ТОЧ,ИКИСТОН

МЩАББАТОВ ХОЛНАЗАР МЩАББАТОВИЧ,

доктори илм%ои география, профессори кафедраи методикаи таълими география ва туризми Донишго%и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айнй Сурога 734003 ш. Душанбе хиёбони Рудакй 121;

МИРЗОЕВ АЗИЗЩМАТОВИЧ, саромузгори кафедраи география ва сайё%ии Донишго%и давлатии Кулоб ба номи Абуабдулло% Рудакй,

Сурога 735360 ш. Кулоб кучаи С. Сафаров 16, Тел: (+992)918515680, Email: [email protected]

Дар замони Истщлол дар минтацауои Кулоб дар баробари инкишофи со%а%ои му%ими щтисодиёт ба масъалаи рушди де%от диццати циддй дода мешавад. Мувофици %исоб%ои мо цойгиршавии а%олии де%от дар оянда ба самти ицтимой ва ицтисодии минтацаи Кулоб таъсири назаррас хо%ад намуд.

Мацсади мацола: барои дуруст цойгиронии а%олии де%от ва дигар мауащои ку%истони минтацаи Кулоб тартиб додани барнома ва нацшаи мукамали рушди де%от зарур аст.

Натицаи татцицот нишон дод, ки цойгиршавии парокандаи мауащои а^олинишини де^оти минтаца аз ниго^и демографй тадцици доманадорро талаб мекунад. Аз руи муалифон шумораи ахолии минтаца то соли 2030 бештар аз 1млн нафарро ташкил хощд намуд, ки ин то андозае дар тамоми минтацаи Кулоб мушкилоти демографиро ба вуцуд хощд овард. Дар мацолаи муаллифон роууои щлли ин масъаларо пешнщод намудаанд.

Калидвожщо: а^олй, маскуншавй, демография, ичтимои, ицтисодй,тиббй, де^от, кишоварзй, захира^ои ме^натй.

ПРОГНОЗ РАЗВИТИЯ ДЕМОГРАФИЧЕСКОЙ СИТУАЦИИ В СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ КУЛЯБСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

МУХАББАТОВ ХОЛНАЗАР МУХАББАТОВИЧ,

доктор географических наук, профессор кафедры методики преподавания географии и туризма Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Адрес: 734003ш. Душанбе проспект Рудаки 121;

МИРЗОЕВ АЗИЗ КИМАТОВИЧ, старший преподаватель кафедры географии и туризма Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 735360 ш. Кулоб 73 улица С.Сафаров 16, Тел: (+992) 918515680, Email: [email protected];

В годы национальной независимости темпы роста сельсго расселения в Кулябской зоне заметно увеличились. Согласно приведнным расчетам, оно может сыграть важную роль при определения факторов социально-экономического развития регион на перспективу.

Цель статьи: В Кулябской зоне для рационального размешения населения и развития сельских населеннах пунктов в будушем составление комплексной программы и планов развития сельской местности.

По результатам иследования: В статье подробно проанализированно развития сельски районов с учетом демографических особенностей региона. По нашим расчетам, к 2030г. Численность населения региона достигнет более 1млн человек, что может спровоцировать некоторые демографические проблемы. Авторам сделана попытка показать в статье пути решения данной проблемы.

Ключевые слова: население, поселение, демография, социальные, экономические, медицинские, сельские, сельское хозяйство, трудовые ресурсы.

FORECAST OF THE DEMOGRAPHIC SITUATION IN RURAL AREAS OF THE KULYAB REGION OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

MUKHABBATOVKHOLNAZAR MUKHABBATOVICH,

Doctor of Geographical Sciences, Professor of the Department of Methods of Teaching Geography and Tourism of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini.

Adress: 734003 Dushanbe city evenue Rudaki 121.

MIRZOEV AZIZ KIMATOVICH, Senior lecturer of the Department of Geography and Tourism of the Kulyab State University name Abuabdulloh Rudaki. Adress: 735360 Kulob city street S. Safarov 16, Phone: (+992) 918515680, Email: [email protected]

During the years of national independence, the growth rate of rural settlement in the Kulyab zone increased markedly. According to the above calculations, it can play an important role in determining the factors of socio-economic development of the region in the future.

Purpose of the article: In the Kulyab zone, for the rational distribution of the population and the development of rural settlements in the future, the preparation of a comprehensive program and plans for the development of rural areas.

Based on the results of the study: The article analyzes in detail the development of rural areas, taking into account the demographic characteristics of the region. According to our calculations, by 2030. The population of the region will reach more than 1 million people, which may provoke some demographic problems. The authors made an attempt to show ways of solving this problem in the article.

Keywords: population, settlement, demography, social, economic, medical, rural, agriculture, labor resources.

Сарсухан, асосхои илмии пешгуйии шакли чойгиршавй масъалахои зеринро дар бар мегиранд: шароити ичтимой - иктисодии таносуби ах,олии шахр ва дехот; даромади миллй; таъмин будан ба захирахо ва дигар нишондихандахо.

Тибки пешгуии муаллиф ахолии дехоти минтакаи Кулоб дар оянда низ меафзояд. Масалан, соли 2025 ахолии дехоти минтака ба 1013,8 хазор нафар ва дар соли 2030 ба 1060,5 хазор нафар хохад расид (ниг. ба чадв. 3.1).

Хамин тарик, байни солхои 2025 - 2030 - ум ахолии дехоти минтака кариб 56 хазор нафар зиёд мегардад (ё 48,8%).

Тахлили маълумоти чадвали 3.1 гувохй медихад, ки дар оянда шумораи ахолии дехоти баъзе нохияхои маъмурй босуръат меафзоянд.

Чунончй, соли 2025 ахолии дехоти нохияхои Восеъ (196,3 хазор нафар), Ховалинг (63,4 хазор нафар), Кулоб (120,5 хазор нафар) ва Фархор (146,7 хазор нафар) зиёд хохад гардид.

Баъдан (соли 2030) афзоиши ахолии дехот дар баъзе нохияхо (Кулоб, Восеъ, Хамадонй, Фархор ва Дангара) кохиш меёбад. Чунин вазъи демографй асосан дар нохияхои водигй ба назар мерасад. Зеро, ки дар ин нохияхо дар оянда инфрасохтори истехсолй ва ичтимой рушд хохад намуд.

^исми асосй: Дар нохияхои кухии минтакаи Кулоб кариб сохахои саноат ва хизматрасонй вучуд надоранд. Аз ин ру, дар солхои наздик кохишёбии афзоиши ахолии дехот дар ин чойхо дар назар дошта нашудааст. Чунки асоси иктисодиёти нохияхои Балчувон, Ховалинг ва Ш. Шохинро кишоварзй дар бар мегирад.

Дар оянда дар чойгиршавии ахолии дехоти минтакаи Кулоб тагйироти куллй ба амал меояд.

Дар айни замон 85% - и ахолии дехот дар хамворихо сокинанд. Соли 2025 дар водило 75% - и ахолии дехот ва дар доманакух ва нохияхои кухй 25% - и ахолии дехахо зиндагй хоханд кард. Вобаста ба ин, зичии ахолй низ тагйир меёбад. Зичии миёнаи ахолй соли 2025 84 нафар/км2 - ро ва дар соли 2030 89 нафар/км2 - ро ташкил хохад дод.

Ч,адвали 1

Пешгуйии шумораи ахолии дех,оти минтакаи Кулоб, хазор нафар

Худуд с. 2025 с. 2030 Афзоиши ахолй

хазор нафар

Тамоми ахолии дехот дар 1013,8 1060,5 55,7

минтака

Аз чумла: нохияи Балчувон 36,2 1069,5

Восеъ 196,3 41,4 5,2

Кулоб 120,5 204,5 8,2

Дангара 130,2 130,5 10,0

Муъминобод 70,6 136,2 6,0

Темурмалик 58,4 62,4 3,4

Хамадонй 127,5 132,0 4,5

Ховалинг 63,4 68,4 5,0

Фархор 146,7 154,7 8,0

Ш. Шохин 60,4 65,4 5,0

1200 1000

800 600 400 200 0

Расми 1. Пешгуйии шумораи ахолии дехоти минтакаи Кулоб, хазор нафар

Зичии ахолии дехот дар нохияхо низ тафовути зиёд дорад. Соли 2025 зичии ахолии дехот дар нохияи Кулоб ба 433 нафар/км2 ва нохияи Восеъ ба 245 нафар/км2 хохад расид. Ин нишондиханда дар хамин сол дар нохияи Балчувон 27 нафар/км2, Ховалинг 37 нафар/км2 ва Ш. Шохин 26 нафар/км2 - ро ташкил медихад.

Ч,ойгиршавии дехот дар нохияхои гуногуни маъмурии минтакаи Кулоб вижагихои худро дорад. Ин пеш аз хама ба теъдоди ахолии махалхо вобаста аст. Ба ин бисёр омилхо таъсиргузоранд. Аз чумла, тафовути фазой, шиддатнокии азхудкунии хочагии марз, дарачаи саноаткунонй, урбанизатсия ва гайрахо.

Махалхои ахолинишини калон, чун коида ахолй вазифахои гуногунро ичро мекунанд. Дар онхо имконияти рушди инфрасохтори истехсолй ва ичтимой мавчуд аст.

Махалхои ахолинишине, ки шумораи ахолиашон миёна аст, дар минтака тадричан меафзояд. Тибки пешгуихо дар соли 2025 ин нишондиханда ба 1710 хазор нафар мерасад. Ин холат бештар дар нохияхои Кулоб, Восеъ, Х,амадонй ва Фархор, дар натича муттахидшавии дехахои хурд ба дехахои миёна ва калон ба вучуд меояд.

Дар он нохияхое, ки дигаргунихои маъмурй (Ш. Шохин, Ховалинг ва Балчувон) ба амал меоянд, серахолии махалхои дехнишин кам мегардад.

Барои муайян намудани чихатхои хоси системаи чойгиршавии дехот тахлили омилхо ва таснифоти пурраи зерин лозим аст:

1. Махалхои хурде, ки то 500 нафар ахолй доранд.

Чунин махалхои дехнишин дар нохияхои Ш. Шохин, Балчувон, Ховалинг ва Муъминобод вокеъ гаштаанд. Онхо аз якдигар дар масофахои дур вокеъ буда, таърихан дар натичаи инкишофи чорводории чарогохй (ба хусус гусфандпарварй) пайдо шудаанд.

Чунин навъи махалхои дехнишин бештар дар кисматхои шимолй ва шаркии минтака пахн шудаанд. Масалан, дар нохияи Балчувон ба хиссаи чунин дехахо 20,5%, Ховалинг 25,6%, Муъминобод 30,2% ва Ш. Шохин 24% - и тамоми микдори МАД - ро ташкил медиханд.

Дар мачмуъ, дар оянда дар минтака теъдоди чунин махалхои дехнишин кохиш хохад ёфт. Чунончй, соли 2025 ба 2,8% ва дар соли 2030 ба 2,2% - и тамоми МАД - и минтакахоро ташкил хохад дод (ниг. ба чадв. 2). сабаби асосии кохишёбии чунин махалхои дехотй ин васеъ гардидани онхо ва зиёд гардидани микдори ахолии чунин махалхо инчунин пайвастшавии дехахои хурд бо дехахои калони ахолинишин мебошад.

Ч,адвали 2

Микдори миёнаи ахолии МАД дар минтака, дар оянда _(тибки маълумоти муаллиф)_

Солхо Микдори миёнаи ахолии МАД, нафар Афзоиш ё кохиш, бо %

2020 1220,1 -

2025 1710 +530

2030 1862 + 152

1013,8

897,1 2018 2025 2030

Чи тавре аз чадвали 2 дида мешавад, дар оянда микдори миёнаи ахолии МАД - и минтака меафзояд

Чунончй, ин нишондиханда дар соли 2025 ба 1710 ва соли 2030 ба 1862 нафар ахолй хохад расид. Дар мукоиса нисбат ба соли 2025 дар соли 2030 152 нафар ахолй зиёд хохад шуд.

Дар кисми марказии минтака, ки нохияхои нисбатан инкишофёфта дорад, теъдоди дехахои хурд каманд. Ин нишондиханда дар нохияи Кулоб ба 1,2%, Восеъ 0,8%, Фархор 0,5% ва Хамадонй ба 0,4% мерасад.

1. Махалхои ахолинишини миёна, ки аз 501 то 1000 нафар ахолй доранд.

Тамоми нохияхои маъмуриро вобаста ба дарачаи чамъшавии (консентратсия) махалхои дехнишин ба се гурух таксим мекунанд: баланд, миёна ва паст.

Ба гурухи якум нохияхои Кулоб, Восеъ, Хдмадонй ва Фархор тааллук доранд. Дар онхо хиссаи махалхое, ки аз 501 то 1000 нафар ахолй доранд, аз хисоби миёнаи минтака баланд аст.

Гурухи дуюм нохияхои Дангара ва Темурмаликро дар бар мегирад. Теъдоди миёнаи микдори ахолии махалхои дехнишин ба нишондихандаи миёнаи минтака баробар мебошад.

Нохияхои Ховалинг, Балчувон, Ш. Шохин ва Муъминобод ба гурухи сеюм шомиланд. Дар онхо хиссаи махалхое, ки аз 501 то 1000 нафар ахолй доранд, аз хисоби миёнаи минтака паст аст. Дар оянда чунин навъи махалхои дехнишин кохиш меёбанд. Соли 2025 ба 4,5% ва дар соли 2030 ба 4,0% хохад расид.

2. Махалхои дехнишине, ки аз 1001 то 3000 нафар зиёд доранд.

Онхо дар нохияхо хамчун марказхои такягохии маскуншавй хизмат менамоянд. Чунин махалхои ахолинишини дехотй дар нохияхои Кулоб, Восеъ, Хамадонй, Фархор ва Дангара ташаккул ёфтаанд. Дар ин нохияхо, дар махалхои дехот саноат, кишоварзй, сохахои хизматрасонй инкишоф меёбанд. Дар оянда теъдоди чунин махалхои дехнишин дар минтака афзоиш меёбад. Соли 2025 хиссаи онхо ба 39,3% ва дар соли 2030 ба 40,7% мерасад.

Хангоми пешгуии системаи маскуншавии дохилихочагй ба инобат гирифтани омилхои ичтимой - иктисодй ва табий - географй, ки ба ин раванд таъсир мекунанд, бисёр мухим аст.

Вобаста ба ин, хар як нохияи маъмурй вобаста ба чойгиршавй аз сатхи бахр ва шароити табий, хусусиятхои инкишофи хочагй, махсусгардонии кишоварзй ва сохтори маскуншавии хоси худро дорад.

Ба он махалхои дехнишине дохил мешаванд, ки дар онхо корхонахои истехсолии кишоварзй мавчуданд. Чунин системахо оддй ва умумй мебошанд. Тибки маълумоти омории соли 2020 дар минтакаи Кулоб 64 системахои маскуншавии дохилихочагй арзи хастй доранд. Махалхои ахолинишини ин системахо гуногун буда, вазифахои гуногун ва андозаю зичии ахолиашон фарк мекунанд. Ба хисоби миёна ба як махали ахолинишини дех аз 1 хазор то 3 хазор нафар рост меоянд[1, ^50-54].

Хангоми тахкикоти масоили маскуншавии дехоти минтакаи Кулоб ва дурнамои такмили он барои 10 - 12 соли охир усули тахлили иктисодй - ичтимой дар якчанд чамоати дехот истифода шудааст дар зер намунаи чамоати дехот оварда мешавад.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1) Ч,амоати дехоти Тугарак. Дар нохияи Восеъ вокеъ буда, дар хамворй мавкеият дорад ва асосан сохаи асосии кишоварзиаш пахтакорй аст. Дар он ба баъзе корхонахои хурди саноати сабук ва хурокворй чойгир шудаанд.

2) Ч,амоати Саричашма. Дар нохияи Ш. Шохин чойгир буда, минтакаи пасткуххоро дар бар мегирад. Сохахои асосии кишоварзй галлакорй ва чорводорй аст.

3) Ч,амоати Лолазор. Дар нохияи Дангара вокеъ аст. Махалли мазкур дар доманакуххо ва адирхо вокеъ мебошад. Шугли асосии ахолй зироаткорй аст.

4) Ч,амоати Кулоб (нохияи Кулоб). Дар хамворй вокеъ буда, шугли асосии ахолй сабзавоткорй мебошад.

Ч,амоатхои номбаркардашуда аз чихати хусусиятхои табий - географй ва ичтимой -иктисодй тафовути зиёд доранд. Майдони умумии онхо аз 0,2 км2 то 0,6 хазор км2 - ро ташкил медиханд. Микдори махалхои ахолинишин аз 5 то ба 18 адад мерасад.

Интихоби чамоатхои дар боло зикргардида чунин сабаб дошт:

якум, онхо дар баландихои гуногун аз сатхи бахр чойгир шудаанд;

дуюм - намояндагии онхо;

сеюм - мавчудияти маводи оморй ва картографй;

чорум - онхо дар минтакахои гуногуни табий - иктисодй чойгир шудаанд.

Пажухиши чамоатхо аз руйи накшаи зерин рохандозй шудааст:

1. Тахлили корхонахои кишоварзй, холат ва дурнамои тагйирёбии махсусгардонии хочагй ва сатхи истифодаи захирахои мехнатии онхо;

2. Омузиши вазъи муосири маскуншавии дехот: теъдоди МАД, андоза, теъдоди ахолй, хусусиятхои демографии ахолии дехот, зичии ахолй, муайян кардани шумораи ахолй дар хар як махали ахолинишин барои оянда;

3. Тахлили холати хозира ва ояндаи инкишофи инфрасохтори ичтимой: муассисахои тиббй, коммуникатсия ва гайрахо;

4. Ба хисобгирии роххои (вариантхои) системахои маскуншавии дохилихочагй оид ба хочагихои алохида ба дарназардошти омилхои иктисодй ва самаранокии ичтимой;

5. Муайян намудани самти чойивазкунии махалхои бархамхурда дар оянда ва мухочирати навбатй вобаста аз имкониятхои иктисодй, зарурияти истехсолии хочагй ва манфиятхои ахолй (ниг. ба чадв. 3.4.)

Ч,адвали 3. Системаи маскуншавии дохилихочагии минтакаи Кулоб __(дар мисоли ^ баъзе чамоатхои дехот)__

Номгуйи чамоат Микдори Шумораи Серахолии Зичии Баландй Махсусгардонй

МАД ахолй миенаи махал ахолй н/км2 аз сатхи бахр

Тугарак, нохияи Восеъ 12 31118 2593 207 480 - 560 Пахтакорй

Саричашма, нохияи 26 10855 418 97 900-1500 Чорводорй ва

Ш. Шохин чангалпарварй

Лолазор, нохияи 15 19000 1267 38 800-900 Зироаткорй ва

Дангара чорводорй

Кулоб, нохияи Кулоб 6 23138 3856 643 560-600 Сабзавоткорй

Бояд тазаккур дод, ки микдори МАД, шумораи умумии ахолй, аз чумла синну соли мехнатй ва захирахои мехнатй дар оянда 2 - 3 маротиба меафзояд. Дар ин бора А. Сатторов чунин менависад: «Консентратсияи ахолй, ки дар раванди баркароркунии маскуншавй ба даст меояд, заминаи хуби инкишофи истехсолоти гайрикишоварзй мегардад ва боиси васеъшавии инфрасохтори ичтимой ва барои таъмин намудани ахолй ба чойи кор дар дехот мусоидат мекунад»[2, ^80-82].

Тайи солхои Истиклолият дар Точикистон дар географияи саноат тагйироти куллй ба амад омад. Дар махалхои дехнишини калон (Тугарак, Дахана, Гулистон, Дехконобод, Шурообод, Балчувон, Ховалинг ва гайрахо) корхонахои саноати сабук ва хурокворй сохта шудааст.

Ба хиссаи минтакаи Кулоб 11% - и захирахои мехнатии Точикистон рост меоянд. Хусусияти мухими захирахои мехнатй дар он аст, ки онхо дар байни сохахои хочагй нобаробар таксим шудаанд. Беш аз 60% - и неруи кории минтака дар сохаи кишоварзй банданд. Ба саноат хамагй 3% - и кувваи корй рост меояд.

Дар истехсолот ва сохахои хизматрасонй 28% - и занони минтака машгуланд, ки ин нишондихандаи паст мебошад.

Бахри чалби кувваи корй саноат, кишоварзй, коммуникатсия ва сохахои хизматрасонй накши мухим доранд.

Ногуфта намонад, ки 25% - и заминхои минтакаро махалхои дехнишин ишгол намудаанд. Ин нишондиханда сол аз сол ру ба афзоиш аст.

Тахлили холати хозираи системахои маскуншавии дохилихочагй имкон медихад, ки теъдоди МАД - и минтакаи Кулоб пешгуй карда шаванд.

Дар оянда (2025 -2030) бузургшавии МАД ва камшавии баъзе махалхо дар назар дошта шудааст. Тибки ояндабинихо дар минтакаи Кулоб дар географияи МАД тагйироти куллй ба амал меоянд. Дехахо бо хам пайваст мегарданд.

Маълум аст, ки дехахои калон асосан дар водихо вокеъ гаштаанд. Масофаи байни онхо аз 0,5 км то 1,5 - 2 км-ро ташкил медихад. Дар натичаи афзоиши табиии ахолй, инкишофи мачмуи кишоварзию саноат, инфрасохтори ичтимой дехахо бо хамдигар ва хатто бо шахраку шахрхо пайваст мегарданд. Чунин зухуротро рурбанизатсия гуянд.

Махалхои дехнишин бо шахрхо якчоя мешаванд. Баъзе дехахои бузург ба махалхои шахрй (Ховалинг, Балчувон, Шурообод) табдил меёбанд.

Дар давраи солхои 2025 -2030 дар минтака ба вучуд омадани се адад махалхои шахрнишин дар назар дошта шудааст: Ховалинг, Балчувон ва Шурообод.

Ба гайр аз ин, ба шабакаи махалхои дехнишин дар давраи пешбинишуда инкишофи куввахои истехсолкунанда низ таъсир мекунад. Инкишофи куввахои истехсолкунанда пеш аз хама ба микёси азхудкунии заминхои нав ва васеъ намудани майдони кишт дар нохияхои Дангара, Темурмалик, Балчувон, Муъминобод, Шамсиддини Шохин ва дигар нохияхо алокаманд мебошад.

Чй тавре кайд карда шуд, дар оянда камшавии МАД ва бузургшавии онхо барои консентратсия, интенсификатсия ва хамгироии намудхои гуногуни фаъолият ва инкишофи куввахои истехсолкунанда дар махалхои дехот мусоидат мекунад.

Мутаасифона, гузариш ба системахои маскуншавии ояндадор ва бехтаршавии вазъи модй маблаггузории зиёдро талаб мекунад. Такмили системахои маскуншавии дехот бояд бо дарназардошти манфиятхои хочагй, манфиатхои ахолии дехахо рохандозй карда шавад.

Хулоса, хамин тарик, дар оянда дар сохтори худудии ахолии дехоти минтакаи Кулоб дигаргунихои чашмрас ба амал меоянд, ки ин боиси рушди куввахои истехсолкунандаи дехоти минтака мегардад. Инчунин, халли масъалахои маскуншавии дохилихочагй барои истифодаи самараноки замин, окилона чойгиркунонии МАД, истифодаи захирахои табий ва мехнатй мусоидат мекунад.

АДАБИЁТ

1. Алексеев А.И. Сельское расселение как фактор образа жизни. Динамика расселения в СССР. Вопросы географии. / А.И. Алексеев - М.: Мысль, 1986. - С. 185 - 192.

2. Баротов Дж. К. Экономико-географические особенности формирования и развития расселения населения Кулябской зоны Республики Таджикистана: Автореф. дисс... кандидат географических наук: 25.00.24. / Дж. К. Баротов. - Душанбе, 2011. - 24с.

3. Батыров А. Сельское расселение в зоне Каракумского канала имени В.И. Ленина. - Ашхабад: Ылым, 1972. - 176с.

4. Беленький В.Р. О механизме развития и регулирования сельского расселения на современном этапе. // Современное село: пути развития // Вопросы географии. - 1989. - С. - 70-91.

5. Беленький В.Р. Проблема агроиндустриальных поселений (расселение в районах размещения территориальных агропромышленных комплексов). - М.: Мысль, 1979. - 183с.

6. Бойко В.В. Рождаемость. - М.: Мысль, 1985. - 238 с.

7. Боярский А.Я. Население и методы его излучения. - М.: Статистика, 1975. - 264с.

8. Буриева М.Р. Рождаемость в Узбекистане. - Ташкент: Фан, 1991. - 195с.

9. Валентей Д.И. Теория и практика народонаселения. - М.: Высшая школа, 1967. - 184с.

УДК 631.523; 631.524 ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ УРОЖАЙНОСТИ ЗЕРНА КУКУРУЗЫ И СОИ ПРИ ОСНОВНОМ И ПОЖНИВНОМ ВЫРАЩИВАНИИ В УСЛОВИЯХ ЦЕНТРАЛЬНОГО ТАДЖИКИСТАНА

ПИРОВ ХАЛИЛ,

канд. с.-х. наук, старший научный сотрудник отдела селекции, агротехники кукурузы и сои Института земледелия;

ХОЛМА ТОВ АЛИШЕР ЮСУФДЖАНОВИЧ, канд. с.-х. наук, заведующий отдела селекции, агротехники кукурузы и сои

Института земледелия, Тел: (+992) 934225877; э-почта: alisherholmatovl95H@ mail.rH;

ТУХТАЕВ МАХМАДАЛИ ОЧИЛДИЕВИЧ, докт. с.-х. наук, старший научный сотрудник отдела селекции, агротехники кукурузы и сои Института земледелия, тел: (+992) 907701060;

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.