CC BY
18ТАВСИФИ ГЕОГРАФИИ НО^ИЯИ МАЪМУРИИ ВОСЕЪ
МАНЗУРАИ МУРОДМАД,
докторант (PhD)-u кафедраи географияи сайёуии Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки, Сурога ш.Кулоб С. Сафарова, 16, Тел: (+992) 987193981.
Дар мацола оид ба хусусиятуои табиат ва хоцагии ноуияи Восеъ маълумот дода шудааст.
Мацсади мацола: Муаллиф роцеъ ба мавцеи географи, шароити табии, обуо, хок, наботот ва уайвонот изгори ацида менамояд. Хамзамон инкишофу цойгиршавии саноат, кишоварзи ва нацлиётро таулил намудааст. Дар мацола доир ба хусусиятуои демографии ноуия низ маълумот дода шудаанд.
Натицаи татцицот нишон дод, ки дар хусуси цойгиршавию инкишофи соуауои хизматрасонии ноуияи Восеъ маълумоти фаровон оварда, ояндаи ин соуаро таулил намудааст.
Калидвожахр: наботот, уайвонот, ауоли, саноат, кишоварзи, нацлиёт, шаур, шаурак, деуа, хок, обуо, дарёуо, кул.
ГЕОГРАФИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА ВОСЕЙСКОГО АДМИНИСТРАТИВНОГО РАЙОНА
МАНЗУРАИ МУРОДМАД,
докторант (Phd) кафедры географии туризма Кулябского государственного университета имени Абуабдулло Рудаки Адрес: Республики Таджикистан, г. Куляб, улица С. Сафарова, 16
Тел: (+992) 987193981.
В данной статье рассматривается географическое положение, физико -географические, экономико -географические особенности и развитие туризма в этом районе.
Цель статьи: Надо отметить, что природа, экономика и социальная инфраструктура района изучены очень слабо. Анализируются развитие и размещение отрасли промышленности сельского хозяйства, социальная сфера за годы независимости Таджикистана.
По результатам исследования предлагаются в перспективе развития отрасли сельского, хозяйство и промьшленности района.
Ключевые слова: географическое положение, рельеф, климат, растительность, ландшафт, население, естественныи прирост, промышленность, сельского хозяйство.
GEOGRAPHICAL CHARACTERISTICS OF THE ADMINISTRATIVE OF VOSE DISTRICT
MANZURA MURODMAD,
PhD student of the Department of Tourism Geography
Kulyab State University named after A. Rudaki, Address Kulyab S. Safarova, 16 Tel: (+992) 987193981.
In the article provides information about the nature and farm characteristics of the Vose district.
Purpose of the article: The auther emphasizes geography, natural conditions, water, soil, flora and fauna. At the same time it also analyzes the development and location of industry, agriculture and transport.
In the article also tells about the demographic characteristics of the district.
According to the results of the study: gave a lot of information about the location and development of the services in Vose district and analyzed the future of this sector.
Keywords: herbs, animals, populations, industry, agriculture, transport, city, town, village, soil, water, river, lake.
Мукаддима. нохияи маъмурии Восеъ дар кисмати шаркии вилояти Хатлон вокеъ аст. Нохия то 20.09.1968 Арал ном дошт. Вай 19.08.1957 таъсис ёфтааст [9, с. 204].
Масохати нохия 800 км2 мебошад. Дар шарк бо нохияи Кулоб, дар гарб бо Темурмалик дар шимол бо Ховалинг ва дар чануб бо Х,амадонй хаммарз аст. Ин нохия ба 7 чамоати дехот таксим мешавад. Дар нохия 70 дехкадахо мавчуданд [7, с. 180].
нохияро кухи Ч,илонтог ихота намудааст. Ч,ойи пасттаринаш дар водии дарёи Сурхоб чойгир мебошад. (450 метр). Нуктаи баландтаринаш (1334м) дар намаккухи Хочамуъмин вокеъ аст.
чилонтой (маънояш кухи морон) кухи паст буда, чойи баландтаринаш ба 1769 (дар кисми чанубй) мерасад. Дар шимол ба каторкухи Вахш пайваст мегардад.
Дар каламрави нохия ду намаккухи хайратангез мавкеият дорад. Яке Хочамуъмин ва дигаре Хочасартез.
Намаккуххои Хочамуъмин ва Хочасартез дар кисми чанубй чойгир шудаанд. Кухи Хочамуъмин аз сатхи водй дар баландии 870 метр ва аз сатхи бахр дар баландии 1334м вокеъ аст. Нишебихои шимолию шаркиаш ростфаромада буда, ба суи чануб ва шарк тадричан паст мешавад. Х,ачми гумбази намак 55км ва майдонаш 6 х,азор га аст. [1, с.32]
я 1нж§
Расми 1. Гори Палангон дар намаккухи Хочамеъмин
Намаккухи Хочасартез дар самти гарбии ш. Кулоб (сохили рости дарёи Яхсу) чойгир буда, 11 км дарозй ва васеъиаш 8 км-ро ташкил додааст.
Кухи Хочасартез аз сатхи бахр дар баландии 980 метр ва аз сатхи водии Яхсу 400 метр баланд аст. Дар худуди минтака баъзе теппахо ва баландихо вомехуранд.
Зери замини нохия аз конхои нафту газ, намак ва масолехи сохтмонй бой аст.
Иклими нохия китъавй буда, дар чануб субтропики хушк мебошад. Тобистонаи гарм ва зимистонаш муътадил мебошад.
Харорати миёнаи июл + 28,и + 30иС, январ - 0, -2 С -ро ташкил медихад. Микдори боришоти солона ба 300 - 400 мм мерасад.
Аз каламрави нохия дарёхои Яхсу ва Сурхоб чорй мешаванд. Дар нохияи Восеъ обанбори Селбур сохта шудааст.
Калонтарин дарёи нохия Сурхоб буда, пурра дар худуди Кулоб чорй аст. Сурхоб - шохаи рости дарёи Панч аст. Сурхоб аз доманахои шимоли шаркии кдторкухи Вахш ибтидо меёбад. Дарозии дарё 230 км ва масохати хавзааш ба 8630 км.кв мерасад. Аз барфу борон гизо мегирад. Давраи серобии дарё ба моххои апрел ва май рост меояд. Тобистон, тирамох ва зимистон оби дарё кам мегардад.
Дигар дарёи нохия - Яхсу аз нишебихои шимолии гарбии каторкуххои Хазрати Шох сар мешавад. Дарозии дарё 160 км ва майдони хавзааш ба 2710 км. кв баробар аст.Манбаи дарё барфу борон мебошад. Сарфи солонаи дарё ба хисоби миёна 40м3/с сонияро ташкил медихдд.Дарё бахорон пуроб гардида, тобистон сатхи обаш паст мегардад. Дарё асосан барои обёрии киштзор истифода мешавад.
Кулоб дарё шохоби чапи дарёи Яхсу буда, аз нишебихои гарбии каторкуххои хазрати Шох ибтидо мегирад. Тули дарё 55км ва масохати обченкуниаш ба 796 км. кв. баробар аст. Манбааш барфу борон мебошад. Дар наздикии шахраки Хулбук ба дарёи Яхсу мерезад.
Обанбори Селбур соли 1963 бунёд гардида, дар нохияи Восеъ чойгир шудааст. Хачми обаш 20 млн. м3 ва майдонаш 2,3 км. кв.-ро ташкил мекунад. Ба хисоби миёна 8 м чукур аст. Флора ва фаунаи обанбор мухталиф аст. Чунончй, дар обанбори Селбур 22 намуди харчангшаклон ва 12 намуди мохиён ба кайд гирифта шудаанд.
Дар каламрави нохия ду минтакавияти наботот дида мешавад[1, с.37].
Набототи минтакаи нимбиёбонй.
Набототи дашт ва бешадашт.
Минтакаи набототи нимбиёбонй аз баландии 400 м то 900 м пахн шудаанд. Дар инчо шура, явшон, янток, чинорак, чорубак, лола, сиёхгуш, лолахасак, солодка (бия) коснй ва гайрахо меруянд. Ин минтака хамвории Кулоб ва Яхсуро дар бар мегирад.
Даштдо дар баландии 900- 1500 м вокеанд. Бояд гуфт, ки набототи дашт дар нохияи Восеъ пахн шудааст. Дар даштхо асосан растанихои алафй ва баъзе буттагихо дучор меоянд. Масалан, адрасмон (гули зардак) типчок, ковил, явшон, чокла, мятлик, гули хайрй (гармаш), чойкахак, талха, субинак, тархун, пудинаи лалмй ва монанди инхо.
Даштхо чарогохи хуби тобистонаанд.
Восеъ яке аз нохияхои серахолии вилоят ба хисоб меравад. То 01.01.2018 дар нохияи Восеъ 207, 7 хазор нафар ахолй умр ба сар мебарад. Аз чихати теъдоди ахолй дар байни нохияхои маъмурии вилояти Хатлон дар чойи сеюм (баъди нохияхои Кушониён ва Ёвон) мебошад. [17, с.28]
Ахолй дар каламрави нохия нобаробар чойгир шудааст. Асосан ахолй дар чануб ва шаркй нохия бештар мебошад.
Зичии миёнаи ахолй ба хисоби миёна ба хар як км2 260 нафарро ташкил медихад. Ин нишондиханда дар чамоати дехоти нохия фарк мекунад. Зичии ахолй дар чамоатхои дехоти Гулистон ва Тугарак аз хисоби миёнаи нохия бештар аст.
Сурати афзоиши ахолй то хануз баланд мебошад. Масалан, соли 2014 нисбати соли гузашта 101, 7% ва соли 2018 нисбати соли 2017 ахолй 102, 1% афзудааст.
Сатхи таваллуд то холо баланд мебошад. Чунончй, шумораи таваллудшудагон дар соли 2012 5231 нафар ва дар соли 2018 5804 нафарро ташкил дод. Яъне соли 2018 нисбати ба соли 2012 - ум шумораи таваллудшудагон афзудааст. (573 нафар зиёд гардид). Сабаб дар он аст, ки кисми зиёди ахолй дар дехот умр ба сар мебаранд, мардум ба корхои кишоварзй машгуланд ва сатхи маърифатнокии занон паст аст.
Тахлилхои оморй нишон медиханд, ки сол аз сол сатхи фавт дар нохия кам мегардад. Масалан, агар соли 2012 теъдоди фавтидагон 876 нафарро ташкил диханд, пас ин нишондиханда дар соли 2018 ба 859 расидааст.
Ин аз бехтаршавии шароити иктисодию ичтимоии ахолй гувохй медихад.
Вобаста ба ин, афзоиши табиии ахолй низ тагйир меёбад. Соли 2012 афзоиши табий 4355 нафар ва соли 2018 4945 нафарро ташкил дод. Дар мачмуъ афзоиши таносуби никоху тало; низ фарк мекунад. Соли 2012 теъдоди никох 2671 чуфт, соли 2018 2069 чуфтро ташкил дод.
Шумораи тало; соли 2012 83 чуфт ва соли 2018 95 чуфтро ташкил додаст. Солхои охир шумораи талок ру ба афзоиш мебошад.
^исми зиёди ахолиро точикон ташкил медиханд. Ба хиссаи онхо 98%-и тамоми ахолй рост меояд. Дар чойи дуюм узбекон меистанд. Онхо дар хамаи чамоатхо зиндагй мекунанд. Хамзамон дар нохия русхо, тоторхо, арманхо, киргизхо, лулихо ва дигар халкиятхо зиндагй мекунанд.
Дар сохтори чинсии ахолй занон бештаранд. Беш аз нисфи ахолии нохияро кудакон, наврасон ва чавонон ташкил медиханд.
Бояд кайд намуд, ки кисми зиёди ахолй дар дехот умр ба сар мебаранд. Дар махалхои дехотй 87%-и ахолии нохия истикомат доранд. Дар нохияи Восеъ 70 дехахо мавчуданд. Онхо нихоят гуногунанд. Онхоро ба се гурух таксим кардан мумкин аст.
1.Дехахои калон: Гулистон (6670), Мехробод (9851 нафар), Окчар (8360), Кадучй (11334).
2. Дехахои миёна: Тугарак (4840 нафар), Восеъободи калон (4140), Мехнатобод (4158), Тоскаъла (4751), Заркорон (5074).
3. дехахои хурд: Галлазор (351 нафар), Иттифок (5910, Боронкул (7050), Чорводорон (573) ва гайрахо
Дехахои калон ва миёна дар водихо, дехахои хурд бошанд, дар доманакуххо ва куххо вокеанд.
Ахолии дехахо асосан ба зироаткорй, чорводорй ва дигар корхо машгуланд.
Тарху симои дехахои нохия хуб нестанд. Онхо такмил мехоханд.
Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон солхои 2019-2021-ро Соли рушди дехот, сайёхй ва хунархои мардумй эълон намуд. Вобаста ба ин аллакай дар дехахо корхои ободкорию созандагй огоз гардидаанд.
Дар худуди нохия хамагй як махалли шахрнишин аст. Ба ин шахраки Хулбук дохил мешавад, ки дар он 26 хазор нафар ахолй зиндагй мекунад.
Шахраки Хулбук 29 августи соли 1969 таъсис ёфтааст. Аз шахрак то маркази вилоят 184км масофа аст. Дар шахрак 13% -и ахолии нохия сукунат дорад. [10, с.181]
Дар шахрак муассисахои таълимй, фархангй, варзишй, томактабй, тандурустй, бинохои маъмурй чойгир шудаанд.
Шахрак сол аз сол симои худро тагйир медиханд.
Нохияи Восеъ нохияи кишоварзй ба хисоб меравад. Дар сохтори кишоварзй зироатчигй накши асосй дорад. Сохаи асосии зироаткорй - пахтакорй мебошад. Пахтакорй дар хамаи хочагихои нохия инкишоф ёфтааст.
Дар солхои истиклолият дар географияи пахтакорй тагийрот ба амал омад. Майдони кишти он кам гардид ва истехсоли он кохиш ёфт. Умуман майдони кишти зироатхо (дар хамаи шаклхои хочагидорй) ба 27983 [7, с.82] мерасанд. Кишти пахта дар соли 2018 8010 га-ро ташкил дод. Нисбати солхои пешин афзудааст.
Ч,адвали 1. Майдони кишти зироатхо ба хисоби гектар (соли 2018)
Сохахои зироаткорй Майдони кишт
Галлакорй 15889
Зироати техникй 9038
Сабзавоткорй 1584
Полезихо 545
Зироати хуроквории чорво 528
Богзорхо 1342
Токзорхо 937
Чй хеле аз чадвали 1 дида мешавад, аз чихати майдони кишт галладонагихо дар чойи аввал меистанд. Ба хиссаи онхо 15 889 га замини кишт рост меояд.
Солхои охир масохати токзорхо ва богот дар нохия ру ба афзоиш аст.
