CC BY
23
ЭОЖ 338(574)
Р. Болат, Ж. Ш. Шошай, Н. К. Анафина
С. ТораЙFыров атындаFы Павлодар мемлекетлк университет^ Павлодар к. 9НД1Р1С - ЦАЗАЦ ЕЛ1НЩ ЭКОНОМИКАЛЬЩ БАЙЛЬЩ КЭЗ1
Мацалада Павлодар аумагыныц кэсторындарында металдар мен балцымалардыц eHdipicmepmde, жекелж турде, саланы келешекте дамыту жвшнде мэлiметтер усынылган.
Кiлттi свздер: B^ip^, кэсторын, металдар, балцымалар, металлургия зауыты, кокс, домна пешi.
0ндiрiс адамдардыц максатты шектеусiз кажетттктерш канаFаттандыpуFа баFытталFал кызметь Сонымен катар, eндiрiс тiкелей тутыну Yшiн немесе eндiрiстi epi карай жYргiзу Yшiн, табиFат заттарын ендеу болып табылады.
Казакстанда Темipтау каласындаFы «Испат - Кармет» акционеpлiк коFамы курамында терт домна пешi бар. Ец Yлкен домна пешiнiц пайдалы кeлемi 2700 м3. Темipтауда осындай бip пеш iске косылFан. Бесжылдыкта кeлемi 5000 м3 болатын домна пешi салынды. Павлодар облысында казipгi кезде металлургия саласындаFы ipi зауыттар, олар Аксу феррокорытпа зауыты, Павлодар алюминий зауыты, Казакстан электролиз зауыты, «Кастинг», «KSP Steel» металлургия компанияларыныц Павлодар филиалдары жумыс iстеуде. 2010-2014 жылдаpFа Казакстан Республикасында тау-кен металлургия саласын дамыту жeнiндегi бекiту туралы ЖацартьютанК^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2010 жылFы 30 казандаFы № 1144 Каулысы бойынша «Казакстан Республикасы Yкiметiнiц Казакстан Республикасын Yдемелi индустриялык-инновациялык дамыту жeнiндегi 2010-2014 жылдаpFа аpналFан мемлекеттiк баFдаpламаны юке асыру жeнiндегi iс-шаpалаp жоспарын беюту туралы» Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2010 жылгы 14 сeуipдегi № 302 каулысын iске асыру максатында каулы еттi.
Домна eндipiсi - металлургия зауыттарында темip рудаларын тотыксыздандыра балкыту аркылы шойын eндipу. Домна пештершде корыту пpоцесi кокстiц кeмегiмен журпзшедь Пешке Ypленген ауа кокстiц жануын, корыту пpоцесiне кажеттi жылу мен жоFаpы температураны камтамасыз етедi.
Домна пешi темip-бетонды фундаментке оpнатылFан ^лденец кимасы дeцгелек биiк шахта тYpiнде жасалады. Пештiц негiзгi бeлiктеpi: колошник, шахта, пеш ^ймеы, пеш шш жене кepiк. Шахта, пеш кYЙмесi жене пеш иiнi жоFаpы сапалы шамот кipпiшiнен, ал кepiк пен пештщ табаны курамында глиноземнiц мeлшеpi кeп кipпiштен немесе кeмipтектi болатты блоктардан калаетан. Пештiц табанынан 600-1000 мм бшклкге шойын мен тeменгi шлакты куйып алатын науа, одан 1400-1600 мм бшклкте шлак куйып алатын екi науа, ал ^р^щ жоFаpFы бeлiгiнде ыстык ауа Ypлейтiн фурма, пештiц кYмбезiнде домна газын алып кету Yшiн газ шыFаpFыштаp жене екi конустан туратын шихта тиепш аппарат орналаскан.
Шойын бiздiц 3aMaHbiMbi3Fa дейiнгi IV-VI Fасырда белгШ болFан. Аристотельдiц TeMip eндiру эдiстерi туралы енбектерше караFанда, шойын бiздщ заманымызFа дейiнгi IV Fасырда Жерорта тещзшщ жаFасындаFы елдерде KeHiHeH танымал болFан. Олар кен орындарынан шаFын шахталык пештегi аFаш KeMÍpÍHÍH кызуымен темiр, болат алуды Yйренген.
Ресейде домна пештерi алFаш 1630 жылы Тула мен Каширада пайда болды. Домна eндiрiсiнiн дамуына ауа Yлеуiш машинасынын iске косылуы (И. И. Ползунов, 1766), ауаны кыздыру (Дж. Нилсон, 1829), регенеративтi ауа KыздырFыштын ашылуы (Э. Каупер, 1857) Yлкен эсер еттi. 1913 жылы Ресейде 4,2 млн т. шойын eндiрiлген болса, 1940 жылы КСРО 15 млн т. шойын eндiрiп, дYние жYзiнде 3-орынFа шыкты. 1970 жылы шойын eндiру бойынша 1-орында болды. 1971 жылы КСРО-де 89,3 млн т. шойын eндiрiлдi.
Домна eндiрiсiн дамуына Ken Yлес коскан, e3 енбек eмiрiн домна пешiнiн касында бастаFан, металлург ел басымыз Нурсултан Эбшулы Назарбаев болып табылады.
Домна eндiрiсiн дамытуда совет металлургтерi М. А. Павлов, М. К. Курако, И. П. Бардин елеуш енбек сщрдь
Домна пешь Домна - темiр кентасынан шойын корытуFа арналFан шахталык пеш. Ол темiр-бетонды iргетаска орнатыетан кeлденен кимасы дeнгелек биiк шахта тYрiнде жасалады. Домна пешiнiн сырткы бетi калындыFы 30-35 мм темiрмен тысталFан, iшкi бетi отка тeзiмдi материалдармен (жоFары бeлiгi шамот кiрпiшiмен, ал тeменгi бeлiгi, негiзiнен, кeмiртектi болат блоктармен калаетан) астарланFан.
Пештщ iшкi бетiнiн балкымауы Yшiн жэне пеш корабын (каптамасын) жоFары температурадан корFау максатында домна пешiнде суы айналып туратын салкындаткыштар пайдаланылады. Пештщ сырткы корабы мен колошниктiн курыетысы iргетаска орнатылFан баFаналарFа бекiтiледi. Шихта (кентас, агломерат, кокс, флюс, т.б.) пеш колошнигше скиптермен (сусымалы материалдар салынатын ыдыс) берiледi. Ауа Yрлеуiш машинадан шыккан Yрлеу пешiнiн горнына (кeрiгiне, яFни пештiн тeменгi бeлiгiне) айнала орналаскан кыздырFыштар (мунда ауа 1000
- 1200°С-ка дейiн кызады) мен фурмалык приборлар аркылы жiберiледi. Сонымен катар пешке фурмалар аркылы косымша отын да (табиFи газ, мазут немесе кeмiр тозаны) енпзшедь корыту eнiмдерi горннын тeменгi бeлiгiнде орналаскан балкыма аFатын науалармен шойын жэне шлак тась^ыш шeмiштерге жiберiледi.
Пеште пайда болатын колошник газы пеш ^мбезшде орналаскан газ шыFарFыштар аркылы экетiледi. Шойын аFатын науанын осi мен кентас тиегiш Yлкен конус жиегiнiн аралыFы домна пешшщ пайдалы биiктiгi, ал оFан сэйкес келетш кeлем онын пайдалы кeлемi деп аталады. Домна пешi Yздiксiз жетi
- он жыл бойы жумыс iстей алады. Kазiрri кездеп домна пештерiнiн биiктiгi жYз метрге дешн жетiп, ал пайдалы кeлемi 5000 м3-ден асып, тэулiгiне 6000 т. шойын корыта алады. ^осалкы бeлiктерiн коса есептегенде домна пешi KYPДелi инженерлiк курылыс болып табылады. Домна пештерiне кажеттi шикiзат -кентастарды усактау, агломерат жасау, шихтаны тиеу, ауаны кыздыру жэне оны
Yрлеу, корыту процесшщ ешмдерш жинау, сактау, тасымалдау процестерi кYPДелi механизмдермен, автоматты куралдармен жабдыкталFан.
2001 жылы компания ПавлодардаFы сол сэтте туралап каетан бурынFы трактор зауытыныц базасында жаца болат кую ендiрiсi курылды. 2002 жылы мамырда жоба басталFанына 10 ай еткен соц, «Кастинг» ЖШС Павлодарлык филиалы езшщ бiрiншi ешмш шыFарды. 2003 жылы жылына 300 мыц тонна енiмдiлiктегi зауыттыц бiрiншi Ke3eri катарFа косылды. Бул Yш 25 тонналы электр доFалы пештен, eKi шемiш-пеш агрегаттарынан, 100х100-дан 150x150 мм дешн кесiк енiмiн алатын Yздiксiз болат куятын Yш туткалы кондырFыларынан туратын элeктрлi болат балкыту белiмi, сондай-ак жeлiлiк орташа сурыпты 500 орнак, Yздiксiз усак сурыпты 300 стан жэне шар куятын MS-64 станы юретш сурып куятын белiм. Danieli, SiderEngineering, Vezzani, Lindemann, Siemens сeкiлдi жeтeкшi еуропалык ендiрушiлeр жабдыFымeн жаракталFан кэсiпорын. Заманауи технологияларды Yйлeстiрe колдану, ец жоFары сападаFы енiм шыFаруFа мYмкiндiк бeрeдi. Болат кую зауыты республикада кайтарма шиюзатта толыFымeн жумыс iстeйтiн бiрiншi зауыт болып табылады. Сонымен катар ол курылыс арматурасын шыFаруды калыптастырFан бiрiншi Казакстандык ендiрушi болып табылады. БYгiнгi KYнi болат кую зауытында жiксiз кубыр ендiру каркын алып келед^
Казактыц кептеген Fалымдары казак елшщ ендiрiсiн дамыту женiндe мэсeлeнi ертеде-ак кетере бiлдi. Солардыц бiрi - Шокан Уэлиханов, МэшhYP ЖYсiп Кепейулы, Каныш Сэтбаев т. б. болды. МэшhYP ЖYсiп Кепеев, ЖYсiпбeк Аймауытов, Султанмахмут ТораЙFыров т. б. ел азаматтары 1880 жылдардыц езiндe-ак «Дала уэлаяты», «ТYркiстан уэлаяты» газетервде, «Айкап» журналында казак eлiнiц коFамдык, ендiрiстiк мэсeлeлeрiн кетере бiлдi.
ЭДЕБИЕТТЕР
1 Казак Совет Энциклопедиясы, II том
2 Павлов, М. А. Сборник трудов по теории доменной плавки. - т. 1. - М., 1957.
3 Бардина, И. П. Доменное производство. Справочник / под ред. - т.1-2. - М. 1963.
4 Готлиб, А. Д. Доменный процесс, 2 изд., М., 1966.
5 МэшhYр-ЖYсiп Кепейулы. Шь^армалары. - 9 том, ПМУ, 2003.
6 http://kk.m.wikipedia.org./wiki/
Материал 15.12.14 баспага тусп.
Р. Болат, Ж. Ш. Шошай, Н. К. Анафина
Производство - экономический источник богатства Казахстана
Павлодарский государственный университет имени С. Торайгырова, г. Павлодар.
Материал поступил в редакцию 15.12.14.
R. Bolat, Zh. Sh. Shoshay, N. K. Anafina
Production - economic source of wealth of Kazakhstan
S. Toraighyrov Pavlodar State University, Pavlodar.
Material received on 15.12.14.
В статье представлены сведения о перспективе развития промышленности, в частности, производства металлов и сплавов на предприятиях Павлодарского региона.
The article presents the prospects of industrial development, in particular, production of metals and alloys at the enterprises of Pavlodar region.
UDC 669.715:621.74
P. O. Bykov, Zh. B. Yelyubayev, B. T. Mukhamdyarov
S. Toraighyrov Pavlodar State University, Pavlodar
PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF PRODUCTION OF ALUMINUM CASTINGS
In this article, the authors reviewed the literature in order to learn the prospects of development ofproduction of aluminum.
Keywords: aluminum, production, casting, autoindustry.
Prospects for the development of production of aluminum castings in Kazakhstan in the first place can be attributed to the successful development of the Customs Union between Kazakhstan, Russia and Belarus and the further establishment of the Eurasian Economic Union.
As you know, in neighboring Russia there is successfully developed the automotive industry. Russia has already sold more foreign car brands than, for example, the former leader of sales - AvtoVAZ. Moreover, in this case, in Russia this year, the most actively creating new assembly plant of many foreign car brands that positioned them as domestic automakers such as BMW plant in Kaliningrad.
In the first phase of the new assembly plants in Russia, in contracts with foreign car companies prescribes that at least 50 % of automotive parts to be produced in Russia. At the same time, Russian President Vladimir Putin believes that in fact - will be up to 70 %, because it is more profitable due to the increase of import duties on foreign parts. According to Putin, already the world's largest 15 companies have announced intentions to assemble cars in Russia. At the same time, in his opinion, as the production and assembly of the parts must be carried out at Russian enterprises. This opinion was expressed by answering questions of Russian citizens live in late 2006. These 15 new plants (and possibly more) and existing Russian car and form the backbone of the new Russian automobile industry, which is the technical and technological equipment until the foundry has changed little since the days of the Soviet Union Minavtoselhozmash. New domestic «auto industry» is actively built on the principles of global competitiveness,
8
