CC BY
8
-кадровые (наличие персонала, имеющего специальное образование и опыт проведения инновационных разработок и ОКР; маркетологи, управленцы, риск-менеджеры и др. специалисты);
-инфраструктурные (наличие собственных подразделений НИР и ОКР, отдела маркетинга, отделов и лабораторий контроля качества продукции);
-дополнительные источники повышения результатов инновационной деятельности (связи с НИИ и вузами, в том числе зарубежными; ресурс площадей, информационный отдел, опыт управления проектами и др.).
Таким образом, для промышленного предприятия (организации) инновационный потенциал становится своеобразным критерием способности к инновационной деятельности, к изменениям и внедрению новшеств не только в производство, но и в системы управления организацией.
Если организация стремится накапливать инновационный потенциал, то вероятность перехода от режима функционирования в состояние внедрение новшеств становится реальностью, частью стратегического плана
организации. Предприятие становится на путь инновационного развития.
Литература:
1. Васюхин, О. В. Павлова, Е. А. Развитие инновационного потенциала промышленного предприятия // О.В. Васютин, Е.А. Павлова. -Москва : Академия естествознания, 2015. - 176 с.
2. Волынкина, М. В. Инновационное законодательство России / М.В. Волынкина. -Москва : Аспект-пресс, 2017. - 198 с.
3. Инвестиционный потенциал Российской экономики / В.С. Бард и др. - Москва : Экзамен, 2016. - 320 c.
4.Кокурин Д. И. Инновационная деятельность / Д. И. Кокурин. - Москва : Экзамен, 2016. - Москва : 575 с.
5. Лисин, Б. К., Фридлянов, В.Н. Инновационный потенциал как фактор развития // Межгосударственное социально-экономическое исследование. - Режим доступа: http://masters.donntu.org/2004/fem/kladchenko/librar y/index5.htm (Дата обращения: 16.05.2018).
6. Райзберг, Б. А. Современный экономический словарь / Б. А. Райзберг, Л. Ш. Лозовский, Е. Б. Стародубцева. - 6-е изд., перераб. и доп. - Москва : ИНФРА-М, 2017. - 512 с.
PROBLEMS AND CONDITIONS OF DEVELOPMENT OF SMALL AND SMALL ENTERPRISES
Nurtazinova Akbayan Serikovna
Candidate of Economic Sciences, Associate professor of Zhezkazgan University named after OA Baikonurov Akbergenova Akmaral Kaysarovna Senior Lecturer
at Zhezkazgan University named after OA Baikonurov
_ШАFЫН ЖЭНЕ ОРТА КЭСШКЕРЛ1КТЩ ДАМУ МЭСЕЛЕЛЕР! МЕН ЖАFДАЙЫ_
DOI: 10.31618/ESU.2413-9335.2020.4.70.548 Н^ртазинови Ацбаян Сержцызы
в.А.Байцоцыров атындагы Жезцазган Университеттщ э.г.к. доцентi Акбергенова Акмарал Кайсаровна
в.А.Байцоцыров атындагы Жезцазган Университеттщ ага оцытушысы
SUMMARY
The article discusses the current state of small and medium-sized businesses, a number of development issues, factors, including state support, and the situation of small and medium-sized businesses in the region.
АНДАТПА
Макалада казiрri тандагы шагын жэне орта кэсшкерлшгщ даму жагдайы, дамудагы бiрнеше мэселелер,факторлар сонымен катар, мемлекет тарапынан колдау жагдайлары жэне аймактагы шагын жэне орта кэсшкерлжгщ жагдайы карастырылган.
Kipicne
Шагын жэне орта бизнестщ непзп максаты-халыкты ж^мыспен камту, онын элеуметпк жагдайын кетеру, енбекке деген белсендшкп арттыру жэне дамыту, тугыну нарыгыньщ ассортимент тауарлар саны мен кызметтерш арттыру болып табылады. Шагын кэсшкерлжтщ дамуын ынталандыру максатымен К^азакстан
Респубилкасыньщ азаматтарына жайла к¥кьщтьщ жэне экономикальщ жагдай тугызу Yшiн бiрнеше зандылык пен ^йымдастыру-экономикальщ шаралар жасалуда.
Елiмiзде шагын жэне орта бизнесп колдау мен дамытуга Елбасынын взi ерекше назар аударып отыр. Б^л мэселе елiмiздiн экономикальщ саясатыньщ манызды вдрамдас бвлiгi репнде
барльщ мемлекетпк мэселелерде, Казахстан Республикасы Президентiнiн жыл сайынгы халыкка арналган Жолдауларында атап кврсетедi. Осыган орай Казахстан Республикасынын Президентi КК Токаевтын 2019 жылдын 9 к^ркуйепндеп Казак Халкына Жолдауында шагын жэне орта бизнестi дамытудагы бiркатар мэселелерге токталган болатын. Жолдауда шаFын, эмресе, микробизнес елiмiздiн элеуметпк-экономикалык жэне саяси вмiрiнде манызды рвл аткарды. Атап айтканда, ен алдымен, ауыл т^рг^1ндарына теракты жумыс бередi, жумыссыздыкты азайтады. Сонымен катар, салык базасын курап, жергiлiктi бюджеттi ныгайтады. Сондай-ак, жаппай кэсiпкерлiктi дамыту санага сщген патерналистiк пиFыл мен
масылдыктан арылуга мYмкiндiк бередi. Сондыктан мемлекет алдагы уакытта да бизнеске колдау кврсете береди Шагын жэне орта бизнесп дамыту Yшiн ¥лттык кордан 100 миллиард тецгеге жуык каржы бвлiндi.
Елiмiзде кэсiпкерлiктi дамытудын Yлгi боларлык мысалдары жеткiлiктi. Бiз шагын кэсткерлкп бYкiл когам болып колдауымыз керек. Сонымен катар, Yкiметке микро жэне шаFын бизнес саласындаFы компанияларды табыска салынатын салыктан уш жылFа босату Yшiн заннамалык база эзiрлеудi тапсырды.
Мораторий кезенiнде взiн-взi реттеу, KOFамдык бакылау тетiктерiн
жандандыру керек.
Бизнес вкiлдерi санитарлык-
эпидемиологиялык саладагы нормалар мен ережелердi бузатын болса, ондай компаниялар жабылып, иелерi жауапкершiлiкке тартылатындыгын атап вттi.
Осылайша, шагын бизнеске
тYсетiн ауыртпалыкты азайту керектiгiн атап кврсетть
^азiргi танда шаFын жэне орта бизнеске катысты рейдерлiк эрекеттер жшлеп кеттi. Бул мэселе жвшндеп устанымым белгiлi: бизнестiн, эсiресе шагын жэне орта бизнестщ дамуына кедерп келтiретiн эрекеттер мемлекетке карсы кылмыс деп танылуы тиiс.
Шагын жэне орта бизнеске мемлекет тарапынан каржылай колдау кврсету
жуйесш жана жобаларFабасымдык бере отырып, кайта куру кажет.
Yкiметке «Бизнестщ жана жол картасы» аясында осы максатка сэйкес алдагы Yш жыл iшiнде косымша 250 миллиард тенге бвлудi тапсырамын.
2017 жылдын 9 кыр^йеинде Елбасы жYктеген мiндеттердi жузеге асыру максатында, «Атамекен» Улттык кэсiпкерлер палатасы, кэсiпкерлiктi дамытуга арналган 10 кадамды усынды. Бул багдарлама елiмiздiн шагын жэне орта кэсшкерткп дамытудын бiрден бiр он кадамы деп айтуга болады. Б^ган дейiнде мемлекетiмiзде шагын жэне орта кэсшкерлкп дамыту максатында мемлекеттiк багдарламалар мен iс шаралар жузеге асырылуда.
Тэжiрибелiк бвлiм
Жалпы экономикалык прогресс кэсшкерлжтщ дамуымен байланысты. Нарыктык экономика жагдайында кэсiпкерлiк - шаруашылык кызметтщ манызды тYрi болып табылады, вйткеш, нарыктык экономиканын взi - кэсшкерлш экономика. Онын ролiн кврсетуде, Адам Смит кэсiпкердi коммерциялык идеяны жузеге асыру жэне пайда табу Yшiн экономикалык тэуекелге баратын меншiк иеа ретiнде сипаттайды.
Кэсiпкер - белгш багада сатып алушы, белгiсiз багада сатушы, ягни тэуекелге барушы адам. Классикалык экономикалык теорияда кэсiпкерлiк удайы вндiрiстiн негiзi ретiнде тэуекел Yшiн табыс алу ретiнде карастырылды. Тэуекелдi твмендету Yшiн негiзгi вндiрiс факторларын : жер, енбек, капиталды тиiмдi YЙлестiруге тура келедi.
Кэсшкерлж-бул когамдык пайда мен жеке бас мYддесiн YЙлестiру негiзiнде коммерциялык жетiстiктерге жэне баска да табыстарга жету максатында мYлiктi, каржы куралдарын жэне баска ресурстарды жанаша пайдаланумен тыгыз байланысты шаруашылык субъектшердщ бастамалы (инциативалы) эрекет».[3]
Кэсiпкерлiк-бул когамдык пайда мен жеке бас мYддесiн YЙлестiру негiзiнде коммерциялык жетiстiктерге жэне баска да табыстарга жету максатында мYлiктi, каржы куралдарын жэне баска ресурстарды жанаша пайдаланумен тыгыз байланысты шаруашылык субъектшердщ бастамалы (инциативалы) эрекет».
Инновациялык кэсiпкерлiк - бул ерекше жанашыл процесс, жана нэрсенщ пайда болуы, онын негiзiнде Yнемi жана мYмкiндiктердi iздеу мен инновацияга негiзделу.
Инновациялык кэсiпкерлiк кызмет субъектiлерi деп гыл^1ми-техникал^1к салада кэсшкерлж кызметпен айналысатын жеке тулгаларды, внертапкыштарды, технологтарды, конструкторларды жэне экономиканын тYрлi аймактарына жанашылдык жасап, оны енпзетш шыгармашыл тулгаларды жаткызамыз.
КэсiпорындаFы инновациялык Yдерiстi уйымдастыру тэсiлiне карай инновациялык кэсшкерлжтщ Yш Yлгiсiн кврсетуге болады. Олар: инновациялык (венчурлык) жоба бойынша кэсiпорындаFы арнаулы бвлiм инновацияны дайындап шыFарады немесе игередi;
инновациялык фирма сырткы уйымдарFа инновацияны дайындап, шыFаруFа жэне жартылай игеруге тапсырыс беред^ ал инновацияны толык вз кYшiмен игередi;
басты фирма инновациялык (венчурлык) жобаларды жузеге асыру Yшiн жана бвлiмшелердi (венчурлык компанияларды) ашады .
ШаFын жэне орташа кэсiпкерлiктiн рвлi мына кврсетiлген алты кызметтерден кврiнедi:
Бiрiншiден, шаFын вндiрiс нарык конъюктурасынын взгерiсiн икемдi сезшеда. Бул нарык экономикасында iрi кэсшорын алыптарFа мYмкiн емес. Ешншвден, шаFын бизнес элi iске жаратылмаFан эжеш^р каржы - каражаттарын тиiмдi жумылдырады. Осындай бизнестiн
болмауынан осы ресурстар пайдаланылмаган болар еда.
Yшiншiден, шагын бизнес бэсеке кYресiн калыптастыруда айтарльщтай Yлес досады, б^л кез келген мемлекеттщ жогары денгейде монополия экономикасы жагдайында бiрiншi кезекте манызды.
Твртiншiден, шагын бизнес халыкты ж^мыспен камту мэселесш шешуде Yлкен рвл аткарады. 9неркэсiбi дамыган елдерде онын Yлесiне барлык ж^мыспен камтамасыз етiлгендердiн 50-60% -п жэне жана ж^мыс орындарынын 70-80% - п келедi.
Бесiншiден, атап кврсеткендей шагын вндiрiстiн гылыми-техникалык жаналыктардын 50%-тi келедi (жеке компьютер, квбейтшш аппараттар, Полороид типтi фотоаппараттар).
Алтыншыдан, шагын бизнестiн элеуметтiк кысымды ж^мсартуда орнын таптырмас рвлi бар.
Аймакта кэсiпкерлiктi баскарудын негiзгi принциптерiне мыналар жатады:
- кэсiпкерлiктiн тYрлерiне карамастан оны дамыту Yшiн кажетп жагдайлар жасау;
- шаруашылык жYргiзушi субъектшердщ маныздылыгын айкындау;
- олардын кызметш ен алдымен экономикалык жэне каржы ынталандырмасын пайдалана Yйлестiру;
- жергшкп органдардын шаруашылык жYргiзу субъектiлерiмен взара тиiмдi шартты жэне экономикалык катынастарын орнату;
- кала тiршiлiгiнiн ерекше манызды мiндеттерiнiн шешiлуiн камтамасыз ету Yшiн шектеулi мвлшерде экiмшiлiк шараларын колдану;
- калалык кызмет кврсететш бiркатар кэсiпорындардын негiзгi функциялык максатын белгiлеу;
- кэсiпкерлiк саласында азаматтар к¥кыктарынын б^зылуына, табиги ресурстардын каракшылыкпен пайдаланылуына жол бермеу;
- кэсшкерлж кызмет тYрлерiнiн дамуын к^рылымдык реттеу;
- аумактык шагын бизнес кэсшорындарын тiркеу тэртiбiн женiлдету.
Шагын жэне орта кэсшкерлжтщ ел экономикасында манызды орынга ие болуын жэне тиiмдi кызмет етуiн онын келес артыкшылыктарымен тYсiндiруге болады:
1) шагын кэсшкерлжтщ икемдiлiгi, вндiрiлетiн внiмдердiн тутынушылардын талгамына сай тез бейiмделу мумшндт;
2) жергiлiктi ресурстарды пайдалану мен жергшкп нарыкта кызмет етуi;
3) кэсшорынды баскарудын карапайымдылыгы, iрi бюрократиялык к^рылымнын болмауы;
4) жумыскерлердщ жэне кэсшорын басшысынын жогары нэтижеге жетуге деген ортак мудденщ болуы, мотивациянын жогарылыгы;
5) iрi вндiрiспен тиiмдi взара эрекетте болу мумшндт, ягни iрi кэсiпорындар аркылы косалкы б^йымдар мен бвлшектердi вндiрушiлер жэне жетшзушшер ретiнде эрiптестiк катынаста болу;
6) кэсшкерлж кызметп жYзеге асыру Yшiн кажеттi бастапкы капиталдын жэне ж^мсалатын шыгындардын салыстырмалы тYPде аз болуы;
7) вндiрiстi жанарту, жанашылдыкты енпзу, жана идеяларды жYзеге асыруга икемдшп.
Кэсiпкерлiктiн дамуы экономиканын тиiмдiленуiн, бэсекеге кабшеттшктщ квтермелеуiн, пайдаланылмайтын немесе жаман пайдаланылатын ресурстардын балластынан арылуын, когамнын басты элеуетiнiн, ягни адамнын толык жузеге асырылуын бiлдiредi. Сол себептi, кэсiпкерлiк социалистiк немесе капиталиста бола алмайды. Ол - бизнестщ к¥рамдас бвлiгi, нарыктык экономиканын жэне ершн нарыктык орта мен когамнын демократизациясы бар жерде гана бекiтiледi.
Казiргi танда шагын жэне орта кэсшкерлжп дамыту мемлекеттiк саясаттын басым багыттарынын бiрi болып табылады. Эрбiр кэсiпкердiн вз iсiн бастау Yшiн мемлекет тарапынан бiрдей дэрежеде жэрдем алу мYмкiндiгi бар. Ал, мемлекет эрбiр кэсiпкермен карым-катынас жасап, колдау максатында тиiстi салалык к¥рылымдарын орныктырады. Шагын жэне орта бизнесп несиелеудi баскарудi колдауда кешендiк квзкарастын кажет-тшп ¥закмерзiмдiк т^рактылыктын кепiлi бола алады. Эрбiр кэсiпкердiн iс-эрекетi мен жагдайы эр тYрлi. Мемлекеттiк колдаудын бYгiнгi кYнге жYЙесiз ю-эрекеп шагын бизнес нысандарынын жабылуын жылдамдатты.
«Шагын кэсшорындардын вмiр CYPУ мерзiмiнiн кыска болуына эсер етушi факторлар:
- Кдржынын жетiспеушiлiгi;
- Ресурс корынын элсiздiгi;
- Салык кысымдары;
- Кылмыстык к¥рылымдардын кысымы;
- Эшмшшк кедергiлердiн квптiгi;
- Зан к¥жаттарынын жетiлдiрiлмеуi, т^раксыздыгы жэне эрекет етпеуц
- Тауар втк1зу нарыгынын таралуы;
- Монополиянын кысымы.
Нэтижелер мен талкылаулар
БYгiнде кэсшкердакп дамыту бойынша мемлекеттiн ен аукымды бастамасы ретiнде 2010 жылдан берi «БЖК 2020» кешендi багдарламасы юке асырылып келе жатыр. Багдарламанын каржылык уэкiлi «Даму» коры. Одан баска «Инвестор-2020», «Экспортер-2020», «вшмдшк-2020», «Ж^мыспен камту-2020» багдарламалары ж^мыс iстеуде.
Кэсшкердакп бастау немесе дамыту максатында рэамделетш несиелер твмен пайызбен екiншi денгейлi банктер аркылы жYзеге асырылады. Кос багдарлама жеке кэсiпкерлерге кепiлдiк ^сынуга жэрдемдеседi. Нактырак айтканда, ж^мыс ютеп т^рган кэсiпкер несие аларда соманын 50 пайызы квлемiндегi каражатка тен келетiн кепiлдiк коюы шарт. Ал, кэсшкерл^е ендi гана бет б^ргандарда 85 пайыздык кепiлдiк болуы кажет. Осы ретте «Даму» коры кэсiпкерлерге взi кепiлдiк ^сынады. Одан бвлек
«Ецбек» багдарламасы шенбершде алган несиенiн 7 пайызын мемлекет субсидия репнде кайтарады. Ал, «Бизнестiн жол картасы - 2020» багдарламасы несиенщ 9 пайызын субсидиялауды карастырады. Осылайша, жеке кэсiпкерге тYсетiн ауыртпалык жещлдейдг
Жезказган каласын дамыту максатында Караганды облысы экiмiнiн тапсырмасымен 20172019 жылдарга арналган Жезказган каласын дамыту бойынша iс-шаралар жоспары бекiтiлдi.
Жоспарга 16 бвлiм бойынша жалпы сомасы 75,7 млрд тенге РБ-ден 25,4 млрд тецге, ОБ-ден 11,4 млрд тенге, КБ-ден 6,8 млрд тенге, бюджетпк емес каражат 32,1 млрд тенге) болатын 452 iс шара шред^
2017 жылы жоспарда жалпы сомасы 11 млрд тенге (РБ-873,1 млн тенге, ОБ-2,2 млрд тенге, КБ-1,8 млрд.тенге, БЕКК-6,1 млрд тенге) болатын 173 ю-шара камтылган, онын 158-i орындалды, 15 к-шара 2018 жылга втедi.
Кала экономикасынын теракты дамуы мен енбек нарыгынын тиiмдiлiгiн арттыруда мемлекеттiк жэне Yкiметтiк багдарламалардын жузеге асуы Yлкен квмек болуда. Каламызда 5 мемлекетпк жэне 4 Yкiметтiк багдарлама жузеге асуда, солардын аясында 2017 жылы каржыландыру квлемi 1,9 млрд тенге болатын 65 жоба юке асып, 955 жана жумыс орны ашылды тагы 118 жумыс орны сакталды.
Болашакта каланын элеуметпк-экономикалык дамуы мемлекетпк, Yкiметтiк багдарламаларды, Жезказган аймагын дамытудын 2012-2020 жылдарга арналган кешендi жоспары жэне 20172019 жылдарга арналган Жезказган каласын дамыту жоспары ю-шараларын жYзеге асыруга арка CYЙейдi.
Жезказган каласынын экономикасынын жогарлауы аймагымыздагы кэсшорындардын тиiмдi кызмет етуiне байланысты. Ка^рп уакытта мемлекеттiк колдаудын аркасында Жезказган каласынын элеуметпк жагдайынын квтерiлуiне де сепппн тигiзедi.
Казiргi танда каламызда твмендепдей iрi кэсiпорындар мен мекемелер жумыс аткарады. Атап айтсам, «Казакмыс Корпорациясы» ЖШС, Жезказган аланы,«Жезказгансирекмет» АКК, «Жезказган электр жYЙесiн тарату компаниясы» АК,«Жылумен,сумен жабдыктау кэсiпорыны», АК«СYт жагасы» ЖШС, «Нан вшмдерЬ»АК, «Ютария»ЖШС,«Ютария»ЖШС, «Казтехфильтр»ЖШС, «Улытау Флора»АТК, «Племптицеторг» ЖШС, «Казахмыс Смэлтинг» ЖШС (Жезказган мыс балкыту зау^ггы), «Казахмыс Энерджи» ЖШС (Жезказган жылу жэне электр станциясы) болып табылады.
Шагын жэне орта бизнес бойынша кэсiпкерлер, «Астык вшмЬ> АК, «Жезазган СYт» ЖШС, Ютария LTD» ЖШС, «Capital Project LTD» ЖШС, «КазТех Фильтр» ЖШС, «Элел-М» ЖШС, «BAYAN компаниясы» ЖШС, «Самга» ЖШС, «Арша-Мебель» ЖШС, «Ксанта» ЖШС, «Элем-Строй» ЖШС, «Дала Центр» ЖШС, «Стивал Ман» ЖШС, «Gold motion» ЖШС, «Ирбис» ЖШС,
«Ремстрой» ЖШС, «SAD» ЖШС , «Рокада» ЖШС, «Садко» ЖШС, «Сауда Орталагы Шаруа» ЖШС, «Панацея» ЖШС, «Самаз» ЖШС, «Океан РС» ЖШС, «Самади» ЖШС, «Юникс-1» ЖШС, «Нуртай фирмасы» ЖШС, «С Мунай» ЖШС, «Выбор» ЖШС,«Тогай» ЖШС, ЖК «Мукашев», ЖК «Мукушева», MAX-M» ЖШС, ЖК «Дэулетбаева», ЖК «Нурманов» т.б
Мунын барлыгы тек кала вмiрiне араласып кана коймай, мемлекеттiк колдауды барынша пайдаланып, мемлекетгiк багдарламаларды жузеге асыруга катысатын бiздiн жезказгандык кэсiпкерлердiн iскерлiк белсендшпнщ артуына себеп болады.
Шагын жэне орта бизнесп колдаудын тиiмдi куралдарынын бiрi «Бизнестщ жол картасы - 2020» багдарламасы болып отыр. Онын аясында 2017 жылы жалпы сомасы 618,9 млн тенгенщ 29 жобасына колдау кврсеплд^ онын iшiнде 23 субсидия, 5 кешлдш жэне 1 грант бвлшш, 932 жумыс орны сакталды жэне 118 жана жумыс орны ашылды.
Каржылык емес шараларга шагын кэсiпкерлiк субъектшершен кызмет кврсетiп жаткан жэне кызметш ендi бастаган 150 адам камтылды.
«Бизнестiн жол картасы - 2020» бiрiнFай багдарламасын жузеге асыру басталFалы берi есептi кезенде 142 кэсшкерге, «2017-2021 жылдарга арналган внiмдi енбек жэне жаппай кэсшкерлжп дамыту» багдарламасы аясында «ауылдагы микронесие» куралы бойынша жалпы куны 11 млн тенге болатын 2 жобага колдау кврсеплд^
Жоспар аясында биыл Жезказган аймагында жергiлiктi тауар вндiрудi дамыту, жэрменке, дегустациялык жэрменке, казакстандык тауарларды насихаттау бойынша, мейрамханалар мен кызмет кврсету саласынын баска да кызмет тYрлерi арасында конкурстар втк1зу, каржылык институтардын внiмдерiн таныстыру максатында инвестициялык форум втк1зу жоспарлануда. Форум аясында аймактын внеркэсiптiк кэсiпорындарымен «9нiмдiлiк - 2020» багдарламасы бойынша кврсетшетш мемлекетпк колдау шаралаоын таныстыру максатында семинар-кенестер втк1зу жоспарланып отыр. Жана сауда, кызмет кврсету жэне агровнеркэсiптiк кешен нысандарын iске косуды уйымдастыру жалгасатын болады.
Кэсiпкерлiктi колдау картасы бойынша 20152019 жылдарга арналган Караганды облысынын Кэсiпкерлiктi колдау картасына жалпы куны 12 млрд. 679,8 млн. тенгеш курайтын жэне 339 жумыс орны ашылатын 6 жоба енгiзiлген.
Шагын кэсшкерлж пен бизнестi аймактык дамыту, ен алдымен, вндiрiстiк секторды квтеруге, шагын кэсшкерлж пен бизнестi колдаудын инфракурылымын дамытуга, жана жумыс орындарынын негурлым квп санын куруга, жергiлiктi аткарушы органдардын кэсiпкерлiк орта мен негурлым жогары денгейде взара ю-кимыл жасауына багытталатын болады. Аймактарда шагын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамыту тек халыкты жумыспен камтамасыз етш кана коймай,
олардын элеуметпк, рухани, экономикалык iргелi мэселелерiн шешуге ыкпалын типзед^ Жастар арасында жумыссыздык салдарынан кездесш журген нашакорлык, iшiмдiктерге бой алдыру сиякты коFамFа жат кылыктарды болдырмауFа шаFын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытудын жэне колдаудын эсерi мол деп санаймыз.
Шагын бизнестiн негiзгi максаты - халыкты жумыспен камту, онын элеуметпк мэселелерш шешу, енбекке деген белсендшгш дамыту, тутыну нарыFын квп ассортименттi товарлармен, кызметтермен толыктыру.
Аймактардаты шатан жэне орта кэсiпкерлiк мэселелерше нактырак токталар болсак:
шаЕын кэсшкерлжтщ инфракурылым мэcелелерi
кызмет кврcетуi кaзiргi зaмaнFы тaлaптaрFa сай келмеуi;
аймактардаFы кэciпкерлердiн ^рж! реcурcтaрынa кол жепмсвдш;
шaFын кэciпкерлерге берiлетiн неcиелерiнiн жоFaры пaйыздык койылымы;
шaFын кэciпкерлiктi колдaу мен дaмыту твнiрегiнде мемлекеттiк caяcaтты куру мен жузеге acыру aрacындa Yзiлic;
Кaзaкcтaн aймaктaрындaFы шaFын кэсшкерлж диcпропорциялaры
жергiлiктi турFындaр Yшiн жумыс орындaрынын жеткiлiкciздiгi жэне нaрыкты тутыну тaуaрлaрымен (кызметтерiмен) толыктыру мэcелеci;
кaдрлык мэселе - кэciби мaмaндaрдын жетюпеушшгц
шaFын кэciпкерлiктiн белгiлi бiр бвлшнщ квленкелi экономикaдa шоFырлaнуы;
шaFын кэсшкерткп колдaуFa бaFыттaлFaн бюджеттiк курaлдaрдын игершмей кaлуы;
эшмшшк-кукыктык кедергiлер мен шектеулер;
шaFын кэciпорындaрдын бacым квпшiлiгiнiн "caудa-делдaлдык" caлacындa кызмет aткaруы;
рукcaт беру тYрлерiнде бiрынFaй бaFыттaр aныктaлмaгaндыгы жэне т.б.
Бiздiн ойымызша, аймактарды дамыту Yшiн мемлекет пен кэсiпкерлер бiрлесе отырып, шаралар колдану кажет:
- эрбiр айма^аы халыктын турмыс-жаFдайы-нын денгешн тенестiру;
- даFдарыстык аймактарды курылымдык кайта
куру;
- вндiрiстiк кэсiпорындардын экономикалык артта калFан аудандарында кYрделi аймактак саясат жургiзуi;
- шатан кэсшкерлж дамуын ынталандыру жэне мYдделерiн корFау;
- кэсiпкерлiк кызметтi бастаушыларFа каржылык квмек кврсету жэне кенес беру, окыту орталыктарын, элеуметтiк-мэдени орындарын ашу;
- аймактага кэсiпкерлiк кызметке инвестициялар мен баска да мемлекетпк емес квздердi тарту;
- аймак тургындарына элеуметгiк инфракурылымныц тYрлi салаларында женiлдiктер беру;
- терец гылыми зертгеулердi дамыту;
- халыкка емханаларда емделуге жецiлдiк;
- аймактарда салауатгы вмiр салтындагы ic-шаралар жYргiзу;
- халыкка бшм алуда каржылык квмек беру;
- кэciпкерлердi уэждеу максатында тYрлi байкаулар, премиялар тагайындау;
- халыкты тургын Yймен камтамасыз ету;
- жол журудеп жецiлдiктер;
- аймактардыц табигатын коргау шараларын жиi уйымдастыру.
Корытынды
Корыта келе, шагын жэне орта кэсшкерлж -нарыктык экономиканыц мацызды элементi, онсыз мемлекет жан-жакты дами алмайды. Шагын жэне орта кэсшкерлж твцiрегiнде квптеген мэcелелердiц квтерiлуi - оныц экономикадагы мацыздылыгын дэлелдейдi. Шагын жэне орта кэсшкерлжтщ жауапкершiлiгi - адамдардыц ic-эрекетгерiн реттеу, когамдык карым- катынастарды жэне элеуметгiк зандылыктар мен элеуметпк нормаларды стандарттау, бакылауды журпзе отырып, элеуметгiк ортадагы кажеттiлiк- тердi белгiлеу аркылы элеуметтiк рвлдер мен мэртебелер жуйесш утымды уйымдастыру. Шагын кэсшкерлж жауапкершiлiгiнiц жетiлуi - аймактык экономиканыц дамуына, уйымдагы менеджмент сапасыныц артуына, халыктыц эл- аукатын квтеруге, когам вмiрiн ретгеуiне жэне т.б. турлi жагдайларга оц эcерiн беруде рвлi жогары болып тур. Сол себепп шагын жэне орта кэсшкерлжгщ дамуы, келешек врлеуi улкен мацызга ие. Шагын кэciпорындaрдыц аймактарда орналасуы бiркелкi емеcтiгiн жэне кэciпкерлiк сек- тордыц аймактык курылымыныц калыптасуына жергшкп билiк органдарыныц аса назар аударуын талап ететiндiгiн атап втуге болады.
Элемнщ дамыган елдершщ бэрi дерлiк ецбектi кажет ететш вндiрicтен бастап, капиталды, озык технологияны, гылымды кажет ететiн вндiрicтерге дешнп кYPделi жолдан жYрiп втгi. Ел экономикасы ендi инновациялык жацгыру мен шгершеудщ взiнен кYш алуы тшс. Бул орайда экономика саласында технологиялык, одан соц интелектуалдык-акпараттык багыттыц басымдык алуы мацызды кажеттiлiк. вйткеш, казiргi кезде дYниежузiлiк ецбек вшмдшп бэcекеciнде жаца технологиялар жасайтын жэне оны вндiрicтiк процестерде шапшац колданатын экономикалык жYЙенiц вте Yлкен артыкшылыгы бар.
Бiздiц елiмiзде инновациялык дамудыц ултгык жYЙеci бiртiндеп калыптасып келедi. Бул орайда бiздiц кезшде осындай жолдан втiп, казiргi кезде айтарлыктай экономикалык, гылыми-техникалык жэне элеуметпк тшмдшктерге кол жеткiзiп отырган баска елдердщ тэжiрибеciнен YЙренерiмiз аз емес. Соган орай, внеркэciп саласын дамыту барысында клаcтерлiк желiлер куруга квбiрек колдау кврcетiлуi керек. вйткенi, кластерлер таяу орналаскан бiр сала, бiр багытгагы кэciпорындарды
6ip орталыкка шогырландыра отырып, пзбектелген технология бойынша сонгы ешм шыгаруга кол жеткiзудiн 6ipегей тэжipи6есi болып табылады.
Жеке 6изнестiтi мемлекетпк колдау мынадай Heri3ri багыттар бойынша жузеге асырылады:
— Жеке бизнесп мэселелеpi женiндегi заннаманы жетiлдipу;
— Жеке бизнесп колдау орталыктарын, бизнес-инкубаторларды, технопарктерд^ индустриялык аймактарды жэне жеке бизнес инфракурлымынын баска да объектшерш куру жэне дамыту.
Бюджет каражаты есе6iнен жеке бизнес су6ектiлеpiнiн кызметш оку-эдюнамалык, гылыми-эдiстемелiк жэне акпараттык камтамасыз ету.
Жеке 6изнестi мемлекетпк колдау жэне дамытуды жузеге асыру жолдары pетiнде келесiлеpдi атауга болады:
— Мемлекеттiк органдар жанынан жеке кэсшкерлж проблемеларын зерделеу жэне оны дамыту усыныстарын эзipлейтiн гылыми-зерттеу институттарын куру;
— Орталык мемлекетiк жэне жергшкп аткарушы органдардын жанындагы сарапшылык орталыктарды уйымдастыру;
— Жеке бизнесп мемлекеттiк колдау жэне дамытудын каржы институттарын куру;
Бизнес-инкубаторлардын жэне идустриялык аймактардын кызметiн уйымдастыру.
Шагын 6изнестi мемлекеттiк колдау жогарыда аталган багыттармен 6ipге келесiлеpдi де камтиды:
— Шагын бизнес субъектшершщ мемлекеттiк, каржылык, статистикалык, материалдык-техникалык жэне акпараттык ресурстарды, сондай-ак гылыми-техникалык эзipлемелеp мен технологиялады пайдалану Yшiн жагдай жасау:
— Шагын бизнес субъектшерш мемлекетж тipкеудiн жэне таратудын онайлатылган тэрпбш 6елгiлеу;
— Шагын 6изнестi дамытудын мемлекеттiк, салалык жэне енipлiк багдарламаларын эзipлеу;
— Онтайлы салык режимш 6елгiлеу;
— Шагын бизнеске кредит берудщ багдарламаларын кабылдау, сондай-ак бюджет каражаты еебшен гранттар мен займдар беру;
— Шагын 6изнестi колдау мен дамыту Yшiн инвестицияларды, онын iшiнде шетелдiк инвестицияларды тарту мен пайдалану жуйесш жасау;
— Мемлекетпк муктаждар Yшiн тауарларды сатып алудын кепiлдендipiлген келемiн камтамасыз ету;
— Жумыс iстеп турган оку жэне зерттеу орталыктарын, консалтингтiк уйымдар мен шагын кэсшкерлжп колдау мен дамытудын акпараттык жYЙелеpiн дамыту жэне жаналарын куру жолымен кадрлар дайындауды, кайта даярлауды жэне олардын 6iлiктiлiгiн арттыруды уйымдастыру.
Осыган байланысты Республикамызда шагын жэне орта бизнесп дамыту Yшiн мынадай шараларды жYpгiзу керек:
— салык салу базасын жетiлдipу;
— салыктын тYpлеpiн аныктауга катысты салык зандарына езгеpiстеp енгiзу;
- каржы операцияларын жYpгiзуге мурындык болатын салык ставкаларын азайту жэне соган сэйкес тшсп салыкты телеудi жетiлдipу;
- несие беру меpзiмдеpiн узарту жэне аймактык мэнi зор шагын ендipiстiк кэсшорындар Yшiн пайыздык ставкаларды темендету аркылы отандык ендipiстеpдi ынталандыру жэне сапасы темен арзан колды тауарларды тасып экелуге тоскауыл кою;
- шагын бизнесп несиелендipу механизмдеpiн жетiлдipу Yшiн лизингтiк несиелеpдi, венчурлык каржыландыру, факторинг, сонымен 6ipге, кепiлдiк корларды куру жэне езара несиелендipудi калыптастыру жолдарын усынамын.
Ел экономикасынын iлгеpi басуына шагын жэне орта 6изнестiн косар Yлесi зор. Дамыган елдерде экономиканын комакты 6елiгiн осы шагын кэсшкерлж курайды. Сондыктан 6iздiн елiмiзде де шагын жэне орта бизнестщ канат жаюына жагдай жасап, табысты саланын еpкендеуiне айрыкша кенiл белуде.
Дегенмен, табыс ездiгiнен келген жок. Осы орайда, салык комитетi, баска да мекемелермен бipлесе отырып, кэсiпкеpлеpге, эаресе, жумысын жана бастаган адамдарга нарыктын талаптары мен еpекшелiктеpiн, салык телеудеп езгеpiстеp мен толыктыруларды тYсiндipу, бизнесп дамытудын жана жолдары туралы жт-жт сабак еткiзiп, «денгелек Yстелдеp» уйымдастыруы ез нэтижесiн беруде. Yкiметтiн элеуметтж-экономикалык дамудын турактылыгын камтамасыз ету жешндеп каулысын жузеге асыру максатында шагын кэсшкерлж су6ъектiлеpiне несие беру мэселеа женiнде екiншi денгейлi банктермен бipлесе жумыс жасауда.
БYгiнде кэсiпкеpлеpдiн ^6i несие алу аркылы аягына турып, кепшiлiгi 6изнесiн шыр айналдырып экетп. Бул ретте несие 6еpетiн уйымдар мен 6анктеpдiн ауыл адамдарына кемеп айтарлыктай.
ПайдаланылFан эдебиеттер:
1. КР-нын Пpезидентiнiн халыкка арнаган жолдауы- 2016ж
2. КР-нын Пpезидентiнiн халыкка арнаган жолдауы- 2017ж
3. КР-нын Президентшщ халыкка арнаган жолдауы-2019ж
4. Шагын жэне орта бизнес: мемлекеттен колдау бар. -Егемен Казакстан №130. -2016 ж. -9 швде. -7-136. [22]
5. Шагын жэне орта бизнес темip жол саласынын дамуынын кепш: МYлiктi онтайландыру/А.Кенжеболатов//Казакстан темipжолшысы. -2015. -20тамыз (№59) -26. [23]
6. Шагын жэне орта бизнес жумыссыздыкты жоймак./М.Бекбосын//Алматы акшамы.-2014. -10 казан (№118). -46. [24]
7. Казipгi бизнес: ерекшелт^ мен тенденциялары. //ТYpкiстан газетi №45. -2015. -12 караша. -13-16 6. [25]
8. Нургалиева, А.А. Кэсшкерлж Оку куралы -Алматы: Экономика, 2016ж
9. Нургалиева, А.А. Кэсшорын кызметш жоспарлау: Оку куралы - Алматы: Экономика, 2015ж.
