CC BY
12
Вестник Ка^НЖУ №1-2019
ХИРУРГИЯ
SURGERY
УДК 616.34-007.274
Д.Т. Ж^матаев, А.Н. Баймаханов, И.Р. Фахрадиев, Ы.А. Алмабаев, А.Д. Раимханов, Д.Б.Сайдуллаев
С.Ж. Асфендияров атындагы Цазсщ ¥лттьщ медицина университетг
1Ш ЦУЫСЫ МУШЕЛЕР1НЕ ОПЕРАЦИЯ ЖАСАЛГАН ПАЦИЕНТТЕРДЕ 1ШТЩ ЖАБЫСПАЛЫ АУРУЫН АЛДЫН АЛУ
1ш цуысыныц жабыспа ауруы - iш пен кiшi жамбас цуысына жасалган операциялардан кейiн ец жш кездесетiн асцынулардыц бiрi болып табылады. Бул асцыну вз кезегiнде бедеулiкке, iштегi созылмалы ауру сезiмiне жэне iшек втiмсiздiгiне алып келедьЛапароскопия бYгiнгi тацда iш цуысы мушелершц хирургиялыц ауруларына операция жасауда «Алтын стандартца» айналды. Лапароскопиялыц хирургия «ашыц» хирургиямен салыстырганда бiрнеше басымдыцца ие, оныц iшiнде тез сауыгу, госпиталиязация KYндерiнiц цысцаруы, операциядан кейiнгi ауру сезiмiнiц азаюы, сонымен цатар косметикалыц басымдылыцтар. Хирургияныц осы саласыныц технология жагынан одан эрi жетiлуi, заманауи эдiстердiц жасалуы жэне арнайы лапароскопиялыц дагдылардыц игерiлуi - iш цуысына жасалатын операциялардыц спектрiн одан эрi кецейтть мысалы интракорпоральдi тшстер мен аностомоздар салу жэне т.б. Операциядан кейiнгi жабыспалар iшастардыц абберантты жазылуымен тiкелей байланысты жэне iшек втiмсiздiгiне алып келетiн негiзгi себеп болып табылады. K,азiргi уацытта жабыспалардыц алдын алуда антиадгезионды барьерлер ке^нен насихатталуда. Зерттеу нэтижелерi кврсетiп отыргандай, адгезия тyзiлуiн тежеу iшек анастомоздарыныц жазылуына керi эсерiн тигiзбейдi. Ал анастомоздардыц дурыс жазылмауы iш цуысында антиадгезионды барьерлердц болуына царамастан жабыспалардыц туз/'лу/'не алып келедi. ¥сынылып отырган шолуда iш цуысы мYшелерi жабыспаларыныц патофизиологиясы жэне алдын алу туралы тыцдеректер келтiрiлген.
ТYйiндi свздер: периmонеальдi жасбыспалар, лапароскопия, ауру сезiмi, антиадгезионды барьерлер, биоэлектрлiк стимуляция
Юр^пе.
1ш куысыныц жабыспалары - ши мушелердщ серозы ;абаты мен париетальдi шастар арасындагы фибриннщ тунуы нэтижесшде пайда болган коллагендi «кешршелер».Перитонеальд жабыспалар ш куысына жасалган операциялардан кешнп кездесетш жш аск;ынуларыныцбiрi болып табылады жэне клиницисттер мен iзденушiлер ушш елеулi мэселе тудырып келедь Жабыспалардыц пайда болуы, эдебиеттердеп мэлiметтерге суйенсек, операциядан кешн 55-100% жагдайда кездеседi [1]. Клиникалы; кез;араспен талдаса; механикалы; шек тушлушщ 30% дешнп себебi осы перитонеалдi жабыспалар болып табылады [2]. Цаз1рп тацда перитонеальдi жабыспалар барлы; госпитализацияныц 1% ;урап отыр. Фибриннщ экссудациясы, фибринолитикалы; жуйенщ белсендiленуi, цитокиндер стимуляциясыныц жогарлауы мен фибробласттар пролиферациясыныц всуi - жабыспалар тYзiлуiнде фундаментальдi мацызга ие.Сонды;тан перитонеальдi жабыспалардыц тYзiлуiн ба;ылау немесе оны тежеуге багытталган кез келген фармакологиялы; жэне технологиялы; усыныстар жабыспалар тYзiлуiнiц к;азiрri замангы патогенезi мен патофизиологиясын ескеруi керек [3]. Бэрiмiзге мэлiм, iш ;уысыжабыспа ауруын алдын алудагы ец тиiмдi жол ол - тыцгылы;ты хирургиялы; техникага багытталган, ягни iшастар жара;атын миниинвазивтi эдiстер ар;ылы мейлiнше темендету, уа;ытылы гемостазды ;амтамасыз ету, тшдерге сiцiмдi ец ыцгайлы жiптер мен протездер, инфекция мен тшдердщ ишемиясын болдырмау. Кейбiр хирургтар казiргi тацда шыгу тегi эр тYрлi дэршж заттарды (фибринолитиктер, антикоагулянттар, антибиотиктер, ;абынуга ;арсы заттар, липидтi ;осындылар, силикон, декстран,
карбоксиметилцеллюлоза, гиалурон ;ыш;ылы жэне т.б.) шастар iшiне инстилляция жасау тэжiрибесiн ;олданып ЖYр. Ал кейбiр мамандар эр-тYрлi эндогендi (Yлкен шарбы май, перитонеальдi трансплантаттар, фетальдi мембраналар жэне т.б.) жэне экзогендi (желатин, тотыадан целлюлоза, фотополимерлi гельдер, мембраналар жэне абсорбцияланбайиын материалдар) барьерлердiц тшмдшпне жогары бага берiп келедi. Операциядан кейшН жабыспалар.
Операциядан кейiнгi жабыспалар бiрнеше бейiмдеушi факторлармен тiкелей байланысты. Бiрiншiсi, операция жасалатын мYше. Мысалы, жатыр мен жiцiшке iшекке операция жасалганнан кейiн жабыспа пайда болуы 60-100% ;урайды, ал аналы; бездер, то; шек пен ет ;уыгына
жаслатын операциялардан кейiнгi жабыспалар шамамен 25%-га тец [2]. Бул айырмашыльщтардыц негiзгi себебi -интраперитонеальдi орналас;ан мYшелердiц серозды ;абаты мен шастардагы интегриндердiц эр-тYрлi мелшерде кездесуiнде деп тYсiндiрiледi. Интегриндер дегенiмiз Са2 + -тэуелдi молекулалар - жасушалардыц жасушадан тыс матрикске жабысуына алып келетш бiрден бiр фактор.Интегриндердiц физиологиялы; мелшерi жатыр мен жiцiшке шектщ серозды ;абатында бас;а iшкi мYшелерге ;араганда жогары децгейде кездесетiнi аны;талды. Ягни аталган мYшелердiц тiндiк за;ымдалуы жабыспалардыц дамуына еш KYдiксiз экеледi [24]. Бiрак; операциядан кейiнгi жабыспа пайда болуында бул фактордыц орнын терецiрек бiлу Yшiн ;осымша тагы зерттеулер ЖYргiзу ;ажеттшп туындауда.Жабыспа пайда болуында операцияныц типi де ез эсерi бар[24]. Мысалы, ец ау;ымды операциялар негiзiнен шугыл хирургияда жасалады, сэйкесiнше ау;ымды жабыспалардыц осы операциялардан кешн даму ы;тималдыгы ете жогары. Лапароскопияныц дамуы хирургиядагы техникалы; инновация гана емес, сонымен ;атар ашы; операцияларга ;араганда жабыспалардыц дамуын 50% дешн темендеттi [25,31]. Операция кезшде ;олданылатын материалдар да бул процеске ез септИн тигiзедi. Мысалы моноталшы;ты жiптердi ;олдану -жабыспа пайда болу ы;тималдыгын бiршама темендетедi. Ал диаметрi Yлкен жiптер мацында ;абыну ошагы дамып, сэйкесiнше осы айма;та жабыспа пайда болу ы;тималдыгы ете жогары [32,33]. Сонымен ;атар сщетш жэне сiцбейтiн жiптер арасында да салыстырмалы зерттеулер ЖYргiзiлген, бiрак эр-тYрлi эдебиеттердегi а;параттар бiр-бiрiне ;арама ;айшы. Сонды;тан жогарыда аталган мэлiметтерге CYЙене отырып, жабыспа пайда болу ы;тиалдыгын темендету Yшiн моноталшы;ты диаметрi жщшке жiптердi ;олданган жен. Титанмен ;апталган ;ыс;ыштар биологиялы; инерттi болып табылады, ягни тiндерге тигiзетiн агрессиялы; эсерi темен [34], бул ез кезегшде жабыспа дамуын бiршама темендетедi. Жабыспаларды болдырмаудагы тагы бiр мацызды мэселе, ол шк мYшелермен аса жогары у;ыптылы;пен жумыс iстеу [35], кездейсо; висцеролиздiц алдын алу.1ш ;уысына операциялардан кешн ;ойылатын дренажды; тYтiктер де бегде зат ретшде агза тарапынан ;абыну реакциясын ша;ырады, сонды;тан оларды тек аса ;ажетт жагдайларда ;олдану керек жэне уа;ыт жагынан ;атац шектеуге алынуы ;ажет (48 сагаттан аспау керек). Сонымен ;атар ;ойылатын талаптарга да сэйкес болуы шарт (икемдь жумса;, калибрi жiцiшке, силиконды) [35].
Операция барысындагы гемостаз да уа;ытылы жэне тыцгыльщты болганы жен. Аталган жайттар жабыспа дамуында ец мацызды орындарга ие болып табылады. 8кiнiшке орай, жогарыда келтiрiлген талаптардыц орындалганыныц езiнде, жабыспа пайда болмауына еш;андай кепiлдiк жо;, ейткенi эр пациентте жабыспа пайда болуына экелетiн бейiмдеушi факторлар эр-турль Мысалы агзадагы фибриногенез бен фибринолиз арасындагы баланстыц эр ;илылыгы [36-38]. Жабыспаларды алдын алудьщ к;аз1рп замангы стратегиялары.
Цазiргi тацда операциядан кейiнгi жабыспалардыц алдын алу ;ажеттшп адамзат ушш ете жогары. Мысалы жыл сайын АКШ-та iш куысы жабыспа ауруына байланысты 440 000 операция жасалады екен жэне ол пациент денсаулыгына бiршама ;ауш тендiрумен ;атар ЖYредi. Жыл сайын осы патологияга 1,2 миллиард доллар шыгын шыгадым [1,2,24]. Жабыспа пайда болуына алгышарттар на;ты нау;ас;а байланысты. На;ты айтса; тама;тану Yрдiсi, диабет жэне ;осымша жу;палы аурулардыц болуы лейкоциттер мен фибробласттардыц функциясын езгертiп, жабыспа дамуын ыщтималдыгын бiрнеше рет жогарлатады.Жабыспалар дамуыныц алдын алу жолдарын зерттеу барысында бiрнеше эдiстер мен фармакологиялы; дэрыж заттар жалпы ;олданыс;а шы;ты. Солардыц iшiндегi ец негiзгiлерi:
миниинвазивтi хирургиялы; эдiстердi одан эрi жетiлдiру; ш куысы мYшелерiнiц жара;атын операция жасау барысында мейлшше азайту;
жабыспалардыц алдын алуда ;осымша заттарды ;олдану; Операциядан кешнп жабыспалар тек iшастардыц ей жапыра;шасы за;ымдалганда немесе iш куысында ;ан уйындылары, ;абыну эксудаттары (серозды, iрiцдi экссудаттар, фибрин)болганда гана дамитыны белгiлi. Операция кезiндегi у;ыпты манипуляциялар, тыцгылык;ты гемостаз бен санация сэйкесшше жабыспа пайда болуын едэуiр темендетедь Сонымен ;атар, iш куысын ашу кезшдеп тiлiктер де мYмкiндiгiнше шамадан тыс Yлкен болмауы ;ажет. Адъювантт терапия - ;абыну ошагына дэрыж заттарлы енгiзу ар;ылы жабыспа пайда болуын алдын алу. Цаз1рп уа;ыттагымундай ;олжетiмдiфармакологиялы; дэрiлiк заттарга тiкелей емес ;абынуга ;арсы заттарды жат;ызуга болады. Бул препараттар арахидон ;ыш;ылдарыныц ;алыпты метаболизмiн езгерту ар;ылы циклооксигеназалардыц белсендшпн тежеп,
простогландиндер мен тромбоксандардыц синтезш темендетедi. Булар ез кезегiнде тамырлардыц еткiзгiштiгi мен тромбоциттердiц агрегациясын темендетедь макрофагтардыц белсендiлiгiн жогарлатып, жабыспа пайда болуыныц алдын алады [39].
Глюкокортикоидтар менантигистаминдi препараттар.
Глюкокортикостероидтар агзаныц ЖYЙелiк ;абыну реакциясын темендету ар;ылы ;ан тамырлардыц еткiзгiштiгiн темендетiп, цитокиндер мен хемотаксиялы; факторлардыц белiнiп шыгуын жогарлатады.Бул дэрiлiк заттар жабыспалардыц алдын алу жолында бiрнеше нэтиже бердi [40]. Дексаметазон, гидрокортизон жэне преднизолон сия;ты кортикостероидтар, жеке тYPде жэне де прометазин сия;ты антигистаминдi препараттармен бiрге iшастар iшiне енгiзiлiп, сыналып керiндi [41]. Антигистаминдi препараттар глюкокортикоидтармен б1рге;олданылса фибробласттардыц пролиферациясын тежейдi, бул ез кезепнде жабыспалардыц дамуына кедергi жасайды. Бiра; аталган препараттардыц иммуносупрессия немесе жара жазылуыныц баяулауы сия;ты жанама эсерлерi бар, сонды;тан буларды ;аз1рп тацда аса са;ты;пен ;олданылады [42]. Прогестерон.
Жануарлардапрогестеронныцадгезияны темендетiндiгi туралы мэлiметтер бiрнеше эдебиет кездерiнде келтiрiлген. Б1ра; адамдарга медроксипрогестерон ацетатын булшы;етке немесе перитонеальд енгiзген кезде керiсiнше жабыспалар пайда болуыныц жишп бiрден артып кеткен [43].
Антикоагулянттар.
Операциядан кешн iш ;уысын ;урамында гепарин сульфаты бар изотониялы; кристаллоидтпен жуса, жабыспалардыц дамуы бiршама тежелетiндiгi байккалган, бул Yрдiс фибрин коагуляциясыныц тежелуiмен тYсiндiрiледi. Бiрак; гепарин ез кезепнде профузды ;ан кетулерге, операциядан кешнп жараныц жазылуына керi эсерiн тигезтш белгiлi. Ал гепариннiц аз дозасы (2500/5000 Бiрлiк/л) бар ерiтiндiмен ецдеу жабыспалардыц алдын алуда еш;андай оц нэтиже бермедi [44]. Фибринолитиктер.
Фибринолитикалы; агенттер ;ан кетулер сия;ты ауыр ас;ынуларга алып келуi мYмкiн, бiрак; рекомбинанттi тYрлерiн жануарларда жергiлiктi колданган кезде адгезияныц дамуын тежейтiндiгi белгш болды [45]. Мысалы, плазминогеннiц рекомбинантты тiндiк активаторын (recombinant tissue plasminogen activator - rtPA) жабыспалардыц алдын алуда колдану - перспективалы; тэсш болып табылалы. rtPA тиiмдiлiгi бiрнеше гылыми зерттеулерде келтiрiлген, мысалы плазминогеннщ рекомбинантты тiндiк активаторыныц белсендiлiгiнiц темендеуi - жабыспа дамуында патогендi фактор ролш ат;аруы мYмкiн. Тэжiрибелiк жануарларда бул белсендыж термиялы; немесе механикалы; жара;ат, ишемиялы; эсерлердi беру ар;ылы темендетiлдi. Бул ез кезегiнде жабыспалар дамуыныц Yдеуiне алып келдi.RtPA ;ояндарга енгiзу барысында адгезия дамуыныц тежелетшдИ бай;алды. Бул ЖYргiзiлген зерттеулердiц непзп кездеген ма;саты - ЛРАадамдарга ;олданган кезде, аталган препараттардыц агза Yшiн ;аушаздж пен тиiмдiлiк дiрежесiн аны;тау болды. Жануарларда ЖYргiзiлген клиникалы; сынамалар мен зерттеулер керсеткендей, бул алдын алу жолыныц ;аушаздИ мен тиiмдiлiгi темен жэне операциядан кешнп жабыспалардыц дамуында толы; кедерп бола алмайтындыгын керсетт [46]. Антибиотиктер.
Кец спектрлi эсерi бар интибиотиктер операциядан кешнп инфекциялар мен жабыспа пайда болуын алдын алуда ;олданылатыны белпль Бiрак; тура iш ;уысына енпзыетш антибиотиктер жабыспа дамуын керiсiнше
ынаталандыратыны - ЖYргiзiлген зерттеулерде дэлелденген, сонды;тан алдын алуда арнайы зат ретшде ;олдануга кецес берiлмейдi [47]. Барьерлер.
Цаз1рп уа;ытта белгiлi антиадгезионды барьерлер непзшен екi топ;а белiнедi: макромолекулярлы суйы; барьерлер жэнемеханикалы; барьерлер.Суйыгына то;талатын болса; iш ;уысындагы изотониялы; ертндыер мен электролиттердiц сiцуi ете тез, мысалы 500 мл натрий хлорид ерiтiндiсi шастар ар;ылы 24 сагат iшiнде сiцiрiледi. 1шастардыц мезотелиальдi ;абаттарыныц ;алпына келуiне шамамен 5-8 тэулж керек болатынын ескерсек, кристаллоидты ертндыер фибриннiц тунуы мен жабыспа пайда болганга дейiн жа;сы сiцiп Yлгеруi керек. Бiрак; шетел галымдарыныц зерттеулерi керсеткендей, кристалоидты ерiтiндiлердi iш ;уысына профилактикалы; зат ретiнде ;абылдаган нау;астардыц 80% -да жабыспа пайда болтан [24, 32, 33]. Оныц YCTiM лапаротомиядан кейiн iш ;уысында ;алдырылган суйы;ты; инфекцияныц дамуына ;олайлы жагдай тугызатыны белгiлi болды. Тэжiрибелiк жануарларда, соныц iшiнде кертыш;анныц iш ;уысына 1л-ден 10 л-ге дешн изотониялы; ерiтiндi енгiзген жагдайда, олардыц летальдiк керсеткiшiн 20-60% дейiн улгайт;ан. Операциядан кейiнгi iш ;уысыныц ph ;ыш;ыл жа;;а ауысатынын ескерсек, тацдауды ирригационды ерiтiндiлерге беру керектИ зацды [37]. Мысалы Рингер лактаты ерiтiндiсi кауiпсiз, арзан, ;олданыста ;арапайым жэне физиологиялы; ерiтiндiге ;араганда буферлi суйы;ты; болып табылады. Жануарлар ш ;уысына аталган ерiтiндiнi енгiзген жагдайда жабыспа дамуыныц тежелетiндiгi аны;талган [48]. Эсер ету механизмi элi ^нге дейiн белгiсiз, элi ешбiр талым дэлелдеген жо;. Бiрак бiрнеше болжам бар, атап айтса; Рингер лактат ерiтiндiсi iшастар жапыра;шаларын физиологиялы; жагдайда са;тап турады, тагы бул суйы;ты; iш ;уысын фибринозды
Вестник Ка^НМУ №1-2019
экссудаттан тазартып, сол ар;ылы фибробласттардыц белсендiлiгiн тeмендетуi mymkîh. Бiрак;, бул ерiтiндiнiц шастардан жылдам сщш KeTeTiHi белгiлi болып, алдагы уа;ытта жабыспа пайда болуында кедерп бола алмайтындыгы аны;талды.Декстран 70 eрiтiндiсi -жабыспалардыц алдын алуда ;олданылатыны кeйбiр эдебиеттерде кeлтiрiлгeн. 1ш куысындагы ;урылымдарды осы eрiтiндiмeн гидрофлотация жасаган жагдайда iшастар ;абаттарыныц бiр бiрiнeн еш жара;атсыз ажырайтытын керстетт [49]. 1ш куысындагы декстран eрiтiндiсi фибриннiц локальдi концентрациясын темeндeтiп, плазминогеннщ локальдi активаторын са;тайды жэне адгезия молекулалары болып саналатын
полиморфтыядролы; нeйтрофильдeрдiц экспрессиясына кeдeргi жасайды. Декстран ертндга баяу сiцiрiлeдi, кeрiсiншe ш куысына жасушадан тыс суйы;ты;ты тартады[42-44]. Бiра;, аталган суйы;ты;ты тeрeцiрeк зерттеулер барысында жабыспа даму жиiлiгi айтарлы;тай темeндeмeйтiнлiгi аны;талды. Сонымен ;атар асцит, салма;тыц артуы, табиги куыстарды суйьщтьщтардыц жиналуы (плевра, перикард жэне т.б.), ас;азан-шек жолдарындагы ойы; жаралар, ДВС-синдром, анафилактикалы; шок сия;ты агзага ;аушт жанама эсeрлeрi аны;талды.Жогарымолекулярлы декстранныц (декстран 3270) кец ;олданыс;а ие болуына ;арамастан, ЖYргiзiлгeн зерттеу жумыстарында тер^ нэтижелер аны;тылды. Гиалурон ;ыш;ылы жасушадан тыс матрикстщ, соныц iшiндe дэнекер тшь тeрi ;абаты, шeмiршeк жэне синовиаль^ суйы;ты;тыц нeгiзгi компонeнтi болып табылатын гликозаминогликан рeтiндe бeлгiлi.Бул ;ыш;ыл биоYЙлeсiмдi, агзага улы эсeрi жо; жэне табиги жолдармен жeцiл сiцiрiлeдi жэне де карбоксиметилцеллюлоза сия;ты ;ыш;ыл ортада тeрiс заряд;а айналады, тез еридь Гиалурон ;ыш;ылы серозды ;абатты ;аптап, оны эр тYрлi за;ымданулардан ;оргайды. Бiра; бул ;ыш;ылдар клиникада непзшен iшастар жапыра;шаларыныц за;ымдануларынан кешн
жабыспалардыц алдын алу Yшiн фосфатты буфeрлi физиологиялы; eрiтiндiлeрмeн бiргe ;олданылады. Фарминдустрияда бул ;осындылар Sepracoat® деген саудалы; ат;а ие зат ретшде бeлгiлi.Sepracoat®eрeжe бойынша операцияныц басында ш куысын ашпай турып, iшастар за;ымдануын алдын алу Yшiн ;олданылады. Жануарларга ЖYргiзiлгeн зерттеулер керсеткендей, аталган зат шастар за;ымдануын бiршама азайту ар;ылы жабыспалардыц даму жиiлiгiн айтарлы;тай азайт;ан. Пациенттерге ЖYргiзiлгeн рандомизирленген зерттеулер де оц нэтижeлeрдi керсeтiп бeрдi, ягни iш куысы мYшeлeрiнe ау;ымды операция жасалган нау;астарда бeлгiлi бiр децгейде адгезия даму жишп темендеген [50]. Карбоксиметилцеллюлоза целлюлозаныц туындысы болып саналады, ;алыпты pH жагдайында тeрiс заряд;а айналып, тез еру ;асиетше ие болады. Гиалурон ;ыш;ылына ;араганда ЖYЙeлiк клирeнсi темен, бiра; метаболизмге тез ушырайды. Оныц нeгiзгi эсер ету мeханизмi - iшастардыц за;ымдалган аймагы мен бYтiн аймагын бiр бiрiмeн жабыстырмау, сол ар;ылы парието-висцералды; жабыспаларды барынша болдырмау.
Цазiргi уа;ытта жабыспалардыц алдын алудагы мацызды орын алатын мэселе ол - операцияныц соцында iшастардыц висцералды жапыра;шасыныц за;ымдалган аймагын шектеу болып табылады. Ол шастардыц аутотрансплантатымен немесе синтетикалы; барьрерлер ар;ылы ЖYзeгe асыруга болады. Тэжiрибeлiк зерттеулер керсеткендей, сау шастар айма;тарынан за;ымдалган оша;тарына микрохирургиялы; жолмен аппликация жасау ар;ылы жабыспалардыц алдын алуга болатындыгы белгш болды.Ал синтетикалы; барьeрлeрдiц аутотрансплантат;а ;араганда арты;шылыгы - сау iшастардан аутотрансплантатты ажырату сия;ты ;осымша хирургиялы; араласуды ;ажет eтпeйдi жэне ;олдану кезшде ;осымша тiгiс салудыц керек емеслгшде. 1шастардыц деперитонизацияланган аймагында
адгезияныц тYзiлуiн азайиу Yшiн ;азiргi тацда кептеген табиги жэне синтетикалы; барьерлер ;олданылып кeлeдi.
Табиги барьерлерге iшастар, шарбы май, амнион ;абы;шалары, тiптi хориондарды да жат;ызуга болады [51]. Ал синтетикалы; материалдар ;атарына поливинилдi спирттж пленкалар жэне тантал жапыра;шалары жатады. Соцгы уа;ыттарда ;ызыгушылы; механикалы; барьерлерге ауып кeлeдi, бул барьерлер операцияныц соцында париеталь^ iшастар мен шм мYшeлeрдi белiп туру Yшiн ;алдырылады. Мундай барьерлер фарминдустрияда Gelfilm@, Gelfoam@, Silastic®, Gore-Tex@, Interceed®, Seprafilm@,Gore-Tex@дeгeн аттармен бeлгiлi.
Политетрафторэтилен сия;ты барьерлер гипоаллергендь улы емес, антитромбогeндi болып кeлeдi жэне сол ар;ылы фибробласттардыц миграциясын тежеп, адгезияныц тYзiлу Yрдiсiн азайтады. Бiра; бул эдiстi тек таза, асептикалы; хирургияда гана ;олдануга болады [52]. Рандомизирленген зерттеулер керсеткендей, политетрафторэтилен кебшесе миомэктомиядан кешнп болатын жабыспаларды, сонымен ;атар Interceed-Ke ;араганда штщ бYЙiр ;абыргаларындагы жабыспаларды болдырмауда тшмдарек eкeнi бeлгiдi болды. Политeтрафторэтилeндi лапароскопиялы; опрацияларда ;олдану KYPдeлi iс жэне Yлкeн eптiлiктi ;ажет eтeдi. Сонымен ;атар бул материалды шастарга тИп орнату керек, ол сiцiрiлмeйтiндiктeн белгш бiр уа;ыт еткеннен кeйiн хирургиялы; жолмен алып тастау керек. Политетрафторэтилен агза тарапынан болатын реакцияга бешм кeлeтiн материалжэне осы ;асиет ар;ылы жа;ын жат;ан iшастар белiгiнiц морфологиялы; езгeрiскe ушырауына алып кeлeдi, сонымен ;атар уза; уа;ыт ете келе мацайында псевдокапсула тYзiлeдi. Аталган материалдар ЖYрeк-;антамыр хирургиясында пeрикардиальдi пластырь ретшдекецшен ;олданылады [54]. Политeтрафторэтилeндi алып тастау кезшде шастар жапыра;шаларында а;аулардыц пайда болуы, тИстерден ;ан кeтуi, толы; емес гемостаз - жабыспалардыц ;айта дамымауына кeпiл бола алмайды. Сонды;тан бул материалдардыц тиiмдiлiгiнe клиницисттер бiраз KYмэнмeн ;арайды. Interceed ORC (тотыадан регенерирленген целлюлоза) ;азiргi уа;ытта жабыспалардыц алдын алуда тиiмдi ;олданылып келе жат;ан эдiстeрдiц бiрi, атап айтса; бул барьерлер iшастардыц за;ымданган жэне сау жабыра;шалары арасында физикалы; кедерп тудырып, араларында жабыспа пайда болуын бiршама темeндeтeдi. 1шастардыц за;ымданган аймагына орналастырганнан кeйiн 8 сагат шшде гельге айналады [55]. Клиникалы; бай;аулар керстеткендей, Interceed ORC ;олдану барысында ;ан кетулер болса ;анды езше сiцiрiп алады, кeйiн ;ан уйындылары бойымен фибробласттар жиналып, коллаген тYзiлуiнe алып кeлeдi [47].Ягни бул езгер^тер адгезияныц алгы шарттары болып табылады, барьeрдi ;олданганныц езiндe жабыспа пайда болуы мYмкiн eкeндiгiн керсeтeдi. Ал тшмдшпн арттыру Yшiн ;олдану аймагында тыцгылы;ты гемостаз болуы ;ажет жэне барьердщ жeткiлiктi кец фрагмeнтiн ;олданган жен.Егер гемостаз толы; болмаса барьер ;ара немесе ;оцыр-;ара тYCкe айналады. Мундай жагдайда барьер алынып тасталады жэне тыцгылы;ты гемостаз ;айта жасалады.
Seprafilm(карбоксимeтилцeллюлоза) агзага улы емес жэне гипоаллергендь операциядан кешнп ау;ымды жабыспалардыц алдын алуда тиiмдi жолдардыц бiрi болып табылады. Операция барысында аталган барьeрдi iшастарFа салганнан соц 24 сагаттан кeйiн гидрофильдi гельге айналады жэне сол айма;та ;органыш ;абатын 7 KYнгe дешн са;тайды. Ал барьер компонeнттeрi агзадан 28 тэулiктeн кeйiн толыгымен шыгады. Interceed ORC ;араганда бул барьeрлeрдi iшастарда ;ан уйындылары болса да ;олдана беруге болады. Seprafilmопeрациядан кешнп тшж аймагындагы жабыспаны 50%-га, ал жалпы адгезияныц даму мYмкiндiгiн ба;ылау тобымен салыстырганда орташа есеппен 400%-га темeндeтeдi. ЖYргiзiлгeн зерртеу нэтижeлeрiнe ЖYгiнсeк, операциядан кeйiнгi тiлiк пен Yлкeн шарбы май, ас;азан, жiцiшкe шек, iш ;абыргасы, ;уы; арасындагы жабыспалардыц даму жиiлiгiбiршама темендеген. Кeйбiр днерек кездершде аталган барьeрлeрдi ;олданган пациенттерде екпе артеиясыныц тромбоэмболиясы мен пeритонeальдi
абсцестер туралы а;параттар келтiрiлген. Бiрак; бул мэлiметтердiц статистикалы; мацыздылыгы ете темен жэне де аталган ас;ынулардыц даму механизмi элi кунге дейiн зертелмеген [56]. Жабыспалардыц алдын алуда миниинвазивт хирургияныц алатын орыны мацызды болып табылады. Мысалы, лапароскопиялы; хирургия мен миниинвазивтiэдiстердi жабыспаларды емдеуде ;олдану -тэжiрибеде ез басымдылыгын жеткiлiктi турде дэлелдеп шы;ты. Атап айтса; лапаротомия эдiсiмен салыстырганда, адгезияларды лапароскопиялы; жолмен ажырату -жабыспалар рецидивiн 50%-га темендеткен. Тагы бiр мацызды мэселе - ш куысындагы адгезиялардыц нау;ас;а типзетш жайсыздыгы ол ауру сезiмi, соцгы жылдардагы шетел галымдарыныц зерттеулерi керсеткендей бул жайсыздьщтыц негiзгi себебi - жабыспаларда сезiмтал жуйке талшы;тарыныц неогенезi [57-60]. 1ш жэне жамбас куысындагы операциядан кейiнгi жабыспа ;урылымында сенсорлы; пептидтер де табылган [61-63]. Цорытынды.
1ш куысындагы операциядан кейiнгi жабыспалы; Yрдiстер-iш куысына жасалган операциялардан кешн жш бай;алатын ас;ынулар санатына кiредi жэне оперативтiк емнiц тшмдшпн жэне нау;астыц емiр CYPу сапасын темендетiнi
белгiлi. Iшектiц жедел еимизд^, iштегi ауру сезiмi, бедеулiк сия;ты жа;ын арада дамитын жэне уза; мерзiмдi ас;ынулар осы жабыспалардыц салдары екенi мэлiм. Пайда болтан жабыспалардыц осы уа;ыт;а дейiн жалгыз жэне ец сенiмдi емдеу iдiсi ол - хирургиялы; адгезиолизис болып табылады. Б1ра; бул кезде де адгезиялар рецидившщ ы;тималдыгы ете жогары жэне жш реадгезиолизис жасауга тура келедь Цазiргi заманауи медицинада айтарлы;тай прогресс болганымен, профилактикалы; ;адамдардыц ;атары шектеулi жэне жабыспалардыц алдын алуда мининивазивт хирургия - ец негiзгi фактор болып саналады. Жалпы, ;азiргi гылыми iзденiстер адгезияга ;арсы стратегияда ец непзп ей багыт;а кецiл белш келедi: бiрiншiсi, операция соцында ш куысына механикалы; барьрерлердi ;алдыру жэне екiншiсi иммуномодуляцияныц жаца концепциялары. Антиадгезионды барьерлердi ;олдану туралы клиникалы; мэлiметтер элi KYнге дейiн бiр тект емес. Иммуномодулярлы; эдiстер де элi де тыцгылык;ты зерттеулердi ;ажет етедь Кррыта айт;анда, ;азiргi тацдагы жабыспа дамуындагы профилактикалы; ;адамдар элi де кезецдь ягни тэжiрибеден бастап клиникалы; децгейге дейiнгi тыцгылык;ты зерттеулердi ;ажет етедi.
BflEBHETTEP TI3IMI
1 Fertil Steril Operative Laparoscopy Study Groups // Postoperative adhesion development after operative laparoscopy: evaluation at early second-look procedures. - 1991. - №55(4). - P. 700-704.
2 Altomare D.F., Chiumarulo P., Vicente-Preta R et al. Applicazione di urochinasi (UK) nellaprofilassi e trattamento delle aderenze intra addominali post operatorie // Chirurgia. - 1992. - №2. - P. 58-67.
3 Menzies D. Peritoneal adhesions: Incidence, cause, and prevention // Surg Annu Surg. - 1992. - №24. - P. 27-45.
4 Dragoni S., Laforenza U., Bonetti E., Lodola F., Bottino C., Guerra G. et al. Canonical Transient Receptor Potential 3 channel triggers VEGF-induced intracellular ca2+ oscillations in endothelial progenitor cells isolated from umbilical cord blood // Stem Cells and Development. - 2013. - №22(19). - P. 2561-2580.
5 Dragoni S., Laforenza U., Bonetti E., Lodola F., Bottino C., Berra-Romani R et al.: Vascular endothelial growth factor stimulates endothelial colony forming cells proliferation and tubulogenesis by inducing oscillations in intracellular Ca2+ concentration // Stem Cells. - 2011. -№29(11). - P. 1898-1907.
6 Sanchez-Hernandez Y., Laforenza U., Bonetti E., Fontana J., Dragoni S., Russo M. et al. Store operated Ca2+ entry is expressed in human endothelial progenitor cells // Stem Cells and Development. - 2010. - №19(12). - P. 1967-1981.
7 Berra-Romani R., Raqeeb A., Torres-Jacome J., Guzman-Silva A., Guerra G., Tanzi Fet al. The mechanism of injury-induced intracellular calcium concentration oscillations in the endothelium of excised rat aorta // J Vasc Res. - 2012. - №49(1). - P. 65-76.
8 Potenza D.M., Guerra G., Avanzato D., Poletto V., Pareek S., Guido D. et al. Hydrogen sulphide triggers VEGF-induced intracellular Ca2+ signals in human endothelial cells but not in their immature progenitors // Cell Calcium. - 2014. - №56(3). - P. 225-234.
9 Dragoni S., Guerra G., PlaAf., Bertoni G., Rappa A., Poletto V. et al. A Functional Transient Receptor Potential Vanilloid 4 (Trpv4) Channel Is Epxressed In Human Endothelial Progenitor Cells // J Cell Physiol. - 2015. - №230(1). - P. 95-104.
10 Moccia F., Dragoni S., Lodola F., Bonetti E., Bottino C., Guerra G et al. Store-dependent Ca2+ entry in endothelial progenitor cells as a perspective tool to enhance cell-based therapy and adverse tumourvascularisation // Curr Med Chem. - 2012. - №19(34). - P. 58025818.
11 Moccia F., Lodola F., Dragoni S., Bonetti E., Bottino C., Guerra G et al. Ca2+ signalling in endothelial progenitor cells: a novel means to improve cell-based therapy and impair tumourvascularisation // CurrVascPharmacol. - 2014. - №12(1). - P. 87-105.
12 Lodola F., Laforenza U., Bonetti E., Lim D., Dragoni S., Bottino C., Ong HL et al. Store-operated ca(2+) entry is remodelled and controls in vitro angiogenesis in endothelial progenitor cells isolated from tumoral patients // PLoS One. - 2012. - №7(9). - P. 425-441.
13 Berra-Romani R, Avelino-Cruz J.E., Raqeeb A., Della Corte A., Cinelli M., Montagnani S., Guerra G., Moccia F., Tanzi F. Ca2+-dependent nitric oxide release in the injured endothelium of excised rat aorta: a promising mechanism applying in vascular prosthetic devices in aging patients // BMC Surg. - 2013. - №13, Suppl 2. - P. 40-48.
14 Moccia F., Dragoni S., Cinelli M., Montagnani S., Amato B., Rosti V. et al. How to utilize Ca2+ signals to rejuvenate the repairative phenotype of senescent endothelial progenitor cells in elderly patients affected by cardiovascular diseases: a useful therapeutic support of surgical approach? // BMC Surg. - 2013. - №13, Suppl 2. - P. 46-54.
15 Dragoni S., Laforenza U., Bonetti E., Reforgiato M., Poletto V., Lodola F. et al. Enhanced Expression of Stim, Orai, and TRPC Transcripts and Proteins in Endothelial Progenitor Cells Isolated from Patients with Primary Myelofibrosis // PLoS One. - 2014. - №9(3). - P. 910-919.
16 Dragoni S., Turin I., Laforenza U., Potenza D.M., Bottino C., Glasnov T.N., et al. Store-operated ca(2+) entry does not control proliferation in primary cultures of human metastatic renal cellular carcinoma // Biomed Res Int. - 2014. - №2. - P. 739-744.
17 Moccia F., Guerra G. Ca2+ Signalling in Endothelial Progenitor Cells: Friend or Foe? // J Cell Physiol. - 2016. - №231(2). - P. 314-327.
18 Moccia F., Zuccolo E., Poletto V., Cinelli M., Bonetti E., Guerra G. et al. Endothelial progenitor cells support tumour growth and metastatisation: implications for the resistance to anti-angiogenic therapy // Tumour Biol. - 2015. - №36(9). - P. 6603-6614.
19 Dragoni S., Reforgiato M., Zuccolo E., Poletto V., Lodola F., Ruffinatti F.A., et al. Dysregulation of VEGF-induced pro-angiogenic Ca2+ oscillations in primary myelofibrosisderived endothelial colony forming cells // ExpHematol. - 2015. - №43(12). - P. 1019-1030.
20 Zuccolo E., Bottino C., Diofano F., Poletto V., Codazzi A.C., Mannarino S. et al. Constitutive store-operated Ca2+ entry leads to enhanced nitric oxide production and proliferation in infantile hemangioma-derived endothelial colony forming cells // Stem Cells Dev. - 2016. -№25(4). - P. 301-319.
21 Poletto V., Dragoni S., Lim D., Biggiogera M., Aronica A., Cinelli M., De Luca A., Rosti V., Porta C., Guerra G., Moccia F. Endoplasmic Reticulum Ca2+ Handling and Apoptotic Resistance in TumorDerived Endothelial Colony Forming Cells // J Cell Biochem. - 2016. - №2. -P. 88-96.
BecrnmiK Ka^MMy №1-2019
22 Ronco V., Potenza D.M., Denti F., Vullo S., Gagliano G., Tognolina M. et al. A novel Ca2+-mediated cross-talk between endoplasmic reticulum and acidic organelles: Implications for NAADPdependent Ca2+ signaling // Cell Calcium. - 2015. - №57(2). - P. 89-100.
23 Moccia F., Zuccolo E., Soda T., Tanzi F., Guerra G., Mapelli L. et al. Stim and Orai proteins in neuronal Ca(2+) signaling and excitability // Front Cell Neurosci. - 2015. - №9. - P. 153-161.
24 Fletcher N.M., Awonuga A.O., Abusamaan M.S., Saed M.G., Diamond M.P., Saed G.M. The adhesion phenotype manifests an altered metabolic profile favoring glycolysis // FertilSteril. - 2016. - №3. - P. 169-178.
25 Kosmidis C., Anthimidis G., Varsamis N., Makedou F., Georgakoudi E., Efthimiadis C. Episode of Familial Mediterranean FeverRelated Peritonitis in the Second rimester of Pregnancy Followed by Acute Cholecystitis: Dilemmas and Pitfalls // Am J Case Rep. - 2016. - №17.
- P. 115-119.
26 Schaefer B., Bartosova M., Macher-Goeppinger S., Ujszaszi A., Wallwiener M., Nyarangi-Dix J et al. Quantitative Histomorphometry of the Healthy Peritoneum // Sci Rep. - 2016. - №6. - P. 213-221.
27 Korell M., Ziegler N., De Wilde R.L. Use of Modified Polysaccharide 4DryField (®) PH for Adhesion Prevention and Hemostasis in Gynecological Surgery: A Two-Center Observational Study by Second-Look Laparoscopy // Biomed Res Int. - 2016. - №5. - P. 302-314.
28 Bang S., Lee E., Ko Y.G., Kim W.I., Kwon O.H. Injectable Pullulan Hydrogel for the Prevention of Postoperative Tissue Adhesion // Int J BiolMacromol.- 2016. - №4. - P. 213-219.
29 Deng L., Li Q., Lin G., Huang D., Zeng X., Wang X. et al. P-glycoprotein Mediates Postoperative Peritoneal Adhesion Formation by Enhancing Phosphorylation of the Chloride Channel-3 // Theranostics. - 2016. - №6(2). - P. 204-218.
30 Bianchi E., Boekelheide K., Sigman M., Lamb D.J., Hall S.J., Hwang K. Ghrelin ameliorates adhesions in a postsurgical mouse model // J Surg Res. - 2016. - №201(1). - P. 226-234.
31 Jin X., Ren S., Macarak E., Rosenbloom J. Pathobiological mechanisms of peritoneal adhesions: The mesenchymal transition of rat peritoneal mesothelial cells induced by TGF-ß1 and IL-6 requires activation of Erk1/2 and Smad2 linker region phosphorylation // Matrix Biol. - 2016. - №5. - P. 48-56.
32 Mandrioli M., Inaba K., Piccinini A., Biscardi A., Sartelli M., Agresta F. et al. Advances in laparoscopy for acute care surgery and trauma // World J Gastroenterol. - 2016. - №22(2). - P. 668-680.
33 Galván-Montaño A., Trejo-Ávila M., García-Moreno S., Pérez González A. Congenital anomaly band, a rare cause of intestinal obstruction in children. Case report // Cir Cir. - 2016. - №5. - P. 256-264.
34 Ozbalci G.S., Sulaimanov M., Hazinedaroglu S.M., Törüner A. The Effects of Hydrophilic Polyethylene Glycol-Based Adhesion Barrier Use to Prevent Intra-abdominal Adhesions in Intraabdominal Sepsis Model // Indian J Surg. - 2015. - №77, Suppl 2. - P. 398-402.
35 Herrmann A., De Wilde R.L. Adhesions are the major cause of complications in operative gynecology // Best Pract Res ClinObstetGynaecol. - 2015. - №7. - P. 196-206.
36 Atta H., El-Rehany M., Roeb E., Abdel-Ghany H., Ramzy M., Gaber S. Mutant matrix metalloproteinase-9 reduces postoperative peritoneal adhesions in rats // Int J Surg. - 2016. - №26. - P. 58-63.
37 Di Carlo C., Bonifacio M., Tommaselli G.A., Bifulco G., Guerra G., Nappi C. Metalloproteinases, vascular endothelial growth factor, and angiopoietin 1 and 2 in eutopic and ectopic endometrium // Fertility and Sterility. - 2009. - №91(6). - P. 2315-2323.
38 Paladini D., Di SpiezioSardo A., Mandato V.D., Guerra G., Bifulco G., Mauriello S. et al. Association of cutis laxa and genital prolapse: a case report // IntUrogynecol J Pelvic Floor Dysfunct. - 2007. - №18(11). - P. 1367-1370.
39 Bozdag Z., Gumus M., Arikanoglu Z., Ibiloglu I., Kaya S., Evliyaoglu O. Effect of Intraperitoneal Thymoquinone on Postoperative Peritoneal Adhesions. ActaChir Belg. 2015 Sep-Oct;115(5):364-368 [40] Poehnert D, Abbas M, Kreipe HH, Klempnauer J, Winny M. Evaluation of 4DryField® PH as Adhesion Prevention Barrier Tested in an Optimized Adhesion Model in Rats // EurSurg Res. - 2015. - №55(4). - P. 341-351.
40 Ntourakis D., Katsimpoulas M., Tanoglidi A., Barbatis C., Karayannacos P.E., Sergentanis T.N., Kostomitsopoulos N., Machairas A. ..Adhesions and Healing of Intestinal Anastomoses: The Effect of Anti-Adhesion Barriers // SurgInnov. - 2015. - №8. - P. 128-136.
41 Api M. Surgery for endometriosis-related pain // Womens Health (LondEngl). - 2015. - №11(5). - P. 665-669.
42 Yan S., Yue Y.Z., Zeng L., Yue J., Li W.L., Mao C.Q. et al. Effect of intraabdominal administration of ligustrazine nanoparticles nano spray on postoperative peritoneal adhesion in rat model // J ObstetGynaecol Res. - 2015. - №41(12). - P. 1942-1950.
43 Teixeira M.L., Vasconcellos L.S,. Oliveira T.G., Petroianu A., Alberti L.R.. Prevention of abdominal adhesions and healing skin after peritoniectomy using low level laser // Lasers Surg Med. - 2015. - №47(10). - P. 817-823.
44 Saed G.M., Fletcher N.M., Diamond M.P. //The Creation of a Model for Ex Vivo Development of Postoperative Adhesions // Reprod Sci. -2015. - №1. - P. 369-378.
45 Lambertz A., Hil L.V., Schöb D.S., Binnebösel M., Kroh A., Klinge U. et al. Analysis of adhesion formation of a new elastic thermoplastic polyurethane (TPU) mesh in comparison to polypropylene (PP) meshes in IPOM position // J MechBehav Biomed Mater. - 2016. - №53. -P. 366-372.
46 Zhang H., Song Y., Li Z., Zhang T., Zeng L. Evaluation of breviscapine on prevention of experimentally induced abdominal adhesions in rats // Am J Surg. - 2015. - №7. - P. 59-67.
47 Montalvo-Javé E.E., Mendoza-Barrera G.E., García-Pineda M.A., Jaime Limón Á.R., Montalvo-Arenas C., Castell Rodríguez A.E. et al. Histological Analysis of Intra-Abdominal Adhesions Treated with Sodium Hyaluronate and Carboxymethylcellulose Gel // J Invest Surg. -2015. - №16. - P. 1-8.
48 Onishi A., Akimoto T., Urabe M., Hirahara I., Muto S., Ozawa K. et al. Attenuation of methylglyoxal-induced peritoneal fibrosis: immunomodulation by interleukin-10 // Lab Invest. - 2015. - №95(12). - P. 1353-1362.
49 §ahin H., Toman H., Kiraz H.A., §im^ek T., Erba^ M., Özkul F. et al. Effects of sugammadex on the prevention of postoperative peritoneal adhesions // Kaohsiung J Med Sci. - 2015. - №31(9). - P. 463-467.
50 Lang R., Baumann P., Schmoor C., Odermatt E.K., Wente M.N., Jauch K.W. A-Part Gel, an adhesion prophylaxis for abdominal surgery: a randomized controlled phase I-II safety study [NCT00646412] // Ann SurgInnov Res. - 2015. - №2. - P. 9-15.
51 Wu Q., Wang N., He T., Shang J., Li L., Song L. et al. Thermosensitive hydrogel containing dexamethasone micelles for preventing postsurgical adhesion in a repeated-injury model // Sci Rep. - 2015. - №5. - P. 135-153.
52 Hong G.S., Schwandt T., Stein K., Schneiker B., Kummer M.P., Heneka M.T. et al. Effects of macrophage-dependent peroxisome proliferator-activated receptor y signalling on adhesion formation afterabdominal surgery in an experimental model // Br J Surg. - 2015.
- №102(12). - P. 1506-1156.
53 Cwalinski J., Staniszewski R., Baum E., Jasinski T., Mackowiak B., Br^borowicz A. Normal saline may promote formation of peritoneal adhesions // Int J ClinExp Med. - 2015. - №8(6). - P. 8828-8834.
54 Nakagawa H., Matsumoto Y., Matsumoto Y., Miwa Y., Nagasaki Y. Design of high-performance anti-adhesion agent using injectable gel with an anti-oxidative stress function // Biomaterials. - 2015. - №69. - P. 165-173.
55 Thompson J.N., Paterson-Brown S., Harbournet T., Whawell S.A., Kalodiki E., Dudley H.A. Reduced human peritoneum plasminogen activating activity: possible mechanism of adhesion formation // Br. J. Surg. - 1989. - №76(4). - P. 382-384
56 Schliep K.C., Mumford S.L., Peterson C.M., Chen Z., Johnstone E.B., Sharp H.T. et al. Pain typology and incident endometriosis // Hum Reprod. - 2015. - №30(10). - P. 2427-2438.
57 Sulaiman H., Gabella G., Davis M.Sc. C, Mutsaers S.E., Boulos P., Laurent G.J. et al. Presence and distribution of sensory nerve fibers in human peritoneal adhesions // Ann Surg. - 2001. - №234(2). - P. 256-261.
58 Sardo A.D., Florio P., Fernandez L.M., Guerra G., Spinelli M., Carlo C.D. et al. The Potential Role of Endometrial Nerve Fibers in the Pathogenesis of Pain During Endometrial Biopsy at Office Hysteroscopy // ReprodSci. - 2015. - №22(1). - P. 124-131.
59 Cusimano A., Abdelghany A.M., Donadini A. Chronic intermittent abdominal pain in young woman with intestinal malrotation, Fitz-Hugh-Curtis Syndrome and appendiceal neuroendocrine tumor: a rare case report and literature review // BMC Womens Health. - 2016. -№16(1). - P. 3-12.
60 Nappi C., Di SpiezioSardo A., Guerra G., Bifulco G., Testa D., Di Carlo C. Functional and Morphological evaluation of the nasal mucosa before and after hormone replacement therapy in postmenopausal women with nasal symptoms // Fertility and Sterility. - 2003. -№80(3). - P. 669-671.
61 Nappi C., Di SpiezioSardo A., Guerra G., Di Carlo C.. Bifulco G., Acunzo G. et al. Comparison of intranasal and transdermal estradiol on nasal mucosa in postmenopausal women // Menopause. - 2004. - №11(4). - P. 447-455.
62 Di Carlo C., Di SpiezioSardo A., Bifulco G., Tommaselli G.A., Guerra G., Rippa E. et al. Postmenopausal hypoestrogenism increases vasoconstrictor and decreases vasodilator neuropeptides content in the arterial wall autonomic terminations // Fertility and Sterility. -2007. - №88(1). - P. 95-99.
63 Y.A. Almabayev, Zh.N. Kyzhyrov, A.N. Baimakhanov, I.R. Fahradiev, D.A. Abildayev Stimulation of the abdominal muscles as a way to adhesive disease // Medicine. -Almaty: 2016. - №8. - P. 170-176.
64 Y.A. Almabayev, I.R. Fahradiev. Bioelectric stimulation of the muscles of the front abdominal wall in prevention of adhesive disease in experiment // VestnikKazNMU. - 2015. - №3. - P. 45-49.
Д.Т. Жуматаев, А.Н. Баймаханов, И.Р. Фахрадиев, Ы.А. Алмабаев, А.Д. Раимханов, Д.Б.Сайдуллаев
Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова
ПРОФИЛАКТИКА БОЛЕЗНЕЙ СПАЙКИ ЖИВОТА У ПАЦИЕНТОВ С ОПЕРИРОВАННЫМИ ОРГАНАМИ БРЮШНОЙ ПОЛОСТИ
Резюме: Спаечная болезнь брюшной полости является одним из наиболее распространенных осложнений после операций на брюшной полости и малом тазу. Это осложнение, в свою очередь, приводит к бесплодию, хроническим болям в животе и кишечной непроходимости. Лапароскопия стала «золотым стандартом» для хирургии органов брюшной полости. Лапароскопическая хирургия имеет ряд преимуществ перед открытой операцией, включая быстрое выздоровление, сокращение дней госпитализации, уменьшение послеоперационной боли, а также косметические приоритеты. Дальнейшее совершенствование этой отрасли техники, разработка современных методик и развитие специальных лапароскопических навыков - расширили спектр операций на животе, таких как построение внутрикорпоративных швов и анастомозов. Послеоперационные спайки являются основной причиной кишечной непроходимости. В настоящее время противоспаечные барьеры широко распространены в профилактике спаек. Исследования показывают, что приверженность адгезии не оказывает неблагоприятного влияния на кишечный анастомоз. В обзоре представлена информация о патофизиологии и профилактике спаечного процесса брюшной полости на современном этапе.
Ключевые слова: Спаечная болезнь, лапароскопия, противоспаечные барьеры, биоэлектрическая стимуляция.
D.T. Zhumatayeva, A.N. Baimakhanov, I.R. Fakhradiyev, Y.A. Almabayev, A.D. Raimkhanov, D.B. Saidullayev
Asfendiyarov Kazakh National medical university
PREVENTION OF ANIMAL DISEASES OF PATIENTS WITH OPERATED ORGANS OF THE ABDOMINAL CAVITY
Resume: Adhesive disease of the abdominal cavity is one of the most common complications after abdominal and small pelvic surgery. This complication, in turn, leads to infertility, chronic pain in the abdomen and intestinal obstruction. Laparoscopy has become a "Golden Standard" for surgery of surgical abdominal organs. Laparoscopic surgery has a number of advantages over open surgery, including rapid recovery, reduction of hospitalization days, post-operative pain reduction, as well as cosmetic priorities. Further improvement of this branch of technology, the development of modern techniques and the development of special laparoscopic skills - expanded the spectrum of operations on the abdomen, such as the construction of intracorporal stitches and anastomosis. Postoperative adhesions are directly related to abbotsubsection of the abomasum, and are the major cause of intestinal obstruction. At present, anti-drowning barriers are widely propagated in the prevention of adhesions. Studies show that adherence to adhesion does not adversely affect intestinal anastomosis. However, anastomoses are not recorded correctly in the abdomen, regardless of the presence of anti-deposition barriers. The review provides information on the pathophysiology and prevention of abdominal strokes. Keywords: Adhesive disease, laparoscopy, antiadhesion barriers, bioelectric stimulation.
