CC BY
0PAXTANI QURITISH JARAYONI VA QURITISH USKUNALARI
TAHLILI.
Xolmatova Ozoda Zokir qizi Guliston davlat universiteti talaba.
https://doi.org/10.5281/zenodo.12679360
ARTICLE INFO Received: 27th June 2024 Accepted:28th June 2024 Published: 07th July 2024
KEYWORDS Xom paxta, namlik, quritish, harorat,
quritish barabani, paxtani quritish va
tozalash, mayda begona o'tlar.
ABSTRACT
Ushbu maqola paxta tozalash korxonalarida qo'llanib kelinayotgan mavjud chigitli paxtani quritish usullari, 2CE-10 va CEO quritish barabanlarining ishlash tartibi haqida.
Paxta xom ashyosini uni qayta ishlashning uzluksiz jarayonining boshida quritish, paxta xom ashyosining namligini texnologik reglamentda tavsiya etilgan qiymatlarga kamaytirishga qaratilgan bo'lib, unga erishish natijasida keyingi tozalash uskunalarining ishonchli va samarali ishlashi ta'minlanadi. . Shuning uchun paxta xomashyosini quritish texnologik jarayonning asosiy va zarur operatsiyalaridan biridir. Paxta materiallarni quritishning ko'plab ma'lum usullari mavjud. Xom paxtani quritish uchun hozirgi vaqtda asosan konvektiv usul qo'llaniladi, bunda xom paxta tabiiy gaz yoki boshqa yoqilg'ining issiqlik generatorida atmosfera havosi yoki uning aralashmasi yonish mahsulotlari bilan isitiladi. Konvektiv usul ham paxta xomashyosining mahalliy, ham chet eldan qurituvchilarida qo'llaniladi.
Oftobda quritish usuli chigitli paxtaning namligini faqatgina 2y3 % gacha kamaytirishi mumkin. Buning uchun dalalarda maxsus maydonchalar tekislanib, ularning sirti somonli loy bilan suvaladi yoki asfaltlanadi. Quritiladigan chigitli paxta namligiga qarab 10y15 sm qalinlikda maydonda oftobga yoyib qo'yiladi va quritishni tezlatish uchun vaqti-vaqti bilan aralashtirilib, ag'darib turiladi.
Chigitli paxtani sun'iy quritish uchun paxta tozalash korxonalariga yoki korxonadan tashqaridagi paxta tayyorlash punktlarida maxsus quritish sexlari quriladi. Bunday sexlarda namligi va iflosligi me'yordan yuqori bo'lgan chigitli paxtalar quritib tozalanadi. Quritish-tozalash sexlarida o'rnatilgan quritish uskunalar chigitli paxtaga issiqlik berish usuliga bog'liq aerofontan, kamerali, shnekli va barabanli bo'lishi mumkin. Paxta tozalash sanoatida namlikni ko'p oluvchi va ish unumdorligi yuqori hisoblangan quritish barabanlaridan foydalaniladi. Paxta tozalash sanoatida chigitli paxtani quritish konvektiv, kontakt, radiatsion, yuqori chasotali tok bilan va aralashgan usuli bilan quritish jarayoni amalga oshiriladi.
Konvеktiv quritish usulida namlikning bug'latish asosan materialga yuborilayotgan issiq havoning hisobiga amalga oshiriladi. Bunda qizish va doimiy tezlik davrida qurish
tеmpеraturasi matеrialning yuzasidagi tеmpеraturasi chigitning ichki tеmpеraturasidan katta bo'ladi.
Kontakt usulida matеrial issiqlikni bеvosita qizigan yuzadan oladi, ya'ni bunda qaraktlanayotgan matеrialning tеzligi paxtadan kichik bo'lishi kеrak. Issiqlik va issiqlikning matеrialga o'tishi va undan namlikning buqlatish, chigitning ichki qismidan buqlanishning yaxshi bo'lishiga qaramasdan paxta sanoatida bu usul kam qo'llanilmoqda. Sababi bu usulni amalga oshirishda quritish uskunasi yo'qligi.
Yuqori chastotali tok bilan quritish usuli-bu usul bilan matеrialni quritilganda yuqori samaradorlikka erishilishi kutilgan. Ma'lum bir qalinlikka ega bo'lgan matеriallarni quritish bilan faqat unga sarf bo'ladigan elektr energiyaning ko'pligi va sanoatda inson hayoti uchun xavfli bo'lgani uchun ishlab chiqarishga kеng tarqalmagan.
Quritish uskunalari ishlash tartibiga ko'ra quyidagi klassifikatsiyalarga bo'linadi:
-Issiqlikning materialga uzatish usuli bo'yicha (konvektiv, kontaktli, radiatsion, va yuqori chastotali tok bilan) bo'linadi;
-Ishlash rejimi bo'yicha: o'zgaruvchan va doimiy;
-Ishchi kamerasidagi bosim bo'yicha: (atmosferali va vakuum bo'yicha);
-Issiq havoning tipi bo'yicha: (buq, gazyoki havo);
Issiq havoning yo'nalishi bo'yicha, ya'ni quritish barabaniga uzatilayotgan issiq havoning yo'nalishi bo'yicha: to'g'ri va qarama-qarshi. Bunda quritish uskunasiga yuborilayotgan matеrial bilan issiq havoning yo'nalishlari bir bo'lib, shu asosda quritish jarayoni amalga oshiriladi. Qarama-qarshi yo'nalishda esa quritish uskunasiga yuborilayotgan matеrial bilan issiq havoning qarama-qarshi tomon yuborilishi bilan amalga oshiriladi;
Quritish barabanining ishlash tartibi
2CE-10 quritgichlarida eng katta issiqlik yo'qotilishi 40-45% sarflangan quritish agenti bilan sodir bo'ladi. Ushbu yo'qotishlarni kamaytirish uchun sarflangan quritish vositasini shamollatgich orqali gaz kanaliga pompalamoq orqali qayta aylantirishga bir necha bor urinishlar qilindi, bu esa paxtani quritish va tozalashning texnologik parametrlarining yomonlashishiga olib keldi. Buning sababi shundaki, quritilgan quritgich tarkibida paxta xom ashyosidan chiqarilgan namlik, mayda qoldiqlar, chang va bo'shashgan tolalar mavjud. Ishlatilgan quritish vositasini oldindan tozalashga urinish ham muvaffaqiyatsiz tugadi. Barabanli kurutgichlarda quritish vaqti 5-8 minutni tashkil qiladi, buning natijasida nafaqat tolalar, balki urug'lar ham quritiladi, bu quritgich paxtani qayta ishlashning uzluksiz jarayoniga kiritilganda maqsadga muvofiq emas. Barabanlarda bir vaqtning o'zida 1,5 tonnagacha paxta xom ashyosi bor, bu esa yong'inlarni yo'q qilishni murakkablashtiradi. Ushbu quritgichlar axloqiy va jismoniy jihatdan eskirgan. Hozirda Qo'shma Shtatlarda xom paxtani oldindan yumshatish, so'ngra uni ketma-ket ikki marta takrorlanadigan va navbatma-navbat quritadigan quritgichlarda va paxta xomashyosi guruhlarini mayda va qo'pol axlatdan tozalashni o'z ichiga olgan texnologiya muvaffaqiyatli qo'llanilmoqda. Ushbu texnologiya quritish va tozalashni o'zaro kuchaytiradi, chunki yumshatilgan va tozalangan paxta yanada samarali quritiladi va qizdirilgan paxta esa samaraliroq tozalanadi.
Uning nam olish darajasi va ish unumi boshqa tipdagi quritgichlarnikiga qaraganda ancha yuqori. Quritgichning asosiy qismlari qiya shnekli ta'minlagich 2, oldingi sapfa 3 va to'rtta ustunga sharnirli birlashtirilgan po'lat roliklarga o'rnatilgan baraban 6 dan iborat. Paxta qiya o'rnatilgan shnek 2 yordamida quritgich ichiga kiritiladi. Shnek ponasimon tasmali uzatma yordamida quvvati 2,4 kVt li elektrodvigateli bilan aylantiriladi. Quritilgan paxta baraban
Volume 1, Issue 11, July 2024
Page 42
CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND MANAGEMENT STUDIES à
ichida radius bo'yicha joylashgan kurak 4 lar orqali tushurish tarnovi 12 dan chiqib, yiquvchi shnekka tushadi. Ishlatilgan quritish agenti truba 5 orqali tashqariga chiqariladi.
Quritish agenti sapfa 3 orqali o'tayotganda qisman atrofidagi havoni tortib
ketganligi uchun baraban ichiga shnek 2 bilan kiritilayotgan paxtaning to'kilishiga yo'l qo'ymaydi va paxta havo oqimida oldinga suriladi.
Baraban vali elektromotor 9 va reduktor 8 bilan aylantiriladi. Bu quritgichda
tola va chigitning ortiqcha qizish xavfi bo'lmaganligi uchun quritish agentining
harorati 280 0C gacha ko'tarish mumkin.
CEO quritish barabaning ishlashi xuddi 2CE-10 barabani kabi bo'lib, faqat
tozalash sektsiyasiga egaligi bilan ajralib turadi. Tozalash bo'limining uzunligi 3 m qalinligi b=2mm bo'lgan kamera po'lat listi bilan qoplangan, u chigitli paxtani
barabandan chiqish joyidan 1m masofadan boshlab o'rnatilgan. Mayda ifloslik
chiqindi konveyri orqali chiqib ketadi. Tozalash kamerasining yuqorigi qismiga
soploli quvur o'rnatilgan bo'lib, ushbu quvur orqali qo'shimcha quritish agenti (60-80 0C ) tozalash sektsiyasiga kiritiladi . Tozalash bo'limidagi metall shyotka, u barabanni setkali sektsiyasi yuzasini
tozalash uchun qo'llaniladi. Quritgichda 12 ta radial yo'nalgan kurakchalar mavjud, ularning uzunligi 0,5 m.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1. Бородин П.Н. Изучение и испытaния комплекта технологического оборудовaния производств КНР АО Paxtasanoat ilmiy markazi, Тaшкент, 2011. 85с
2. E. Zikriyoyev "Paxtani dastlabki qayta ishlash", Toshkent-2002.
3. M.Omonov. "Paxtani dastlabki ishlash spravochnik" Toshkent-2008 y.
4. N.A.Navruzov., I.D.Madumarov., N.M.Axmatov., M.A.Axmatov., Yuqori navli paxta xom ashyosini quritish uskunasi.To'qimachilik muammolari №2/2009.104- 106 b
5. Baltabayev S. D., Parpiyev A.P. Sushka xlopka-sbirsa. Tashkent: Ukituvchi, 1981.
Volume 1, Issue 11, July 2024
Page 43
