CC BY
0УДК: 614.252
ОШ ОБЛУСУНДАГЫ YЙ-БYЛeЛYК МЕДИЦИНАНЫ 0HYKTYPYYHYH
ЖОЛДОРУ
АСКАРБЕКОВА ГУЛДЕСТЕ АСКАРБЕКОВНА
Ош мамлекеттик университети
Аннотация. Yu-6YnenYK медицина Ош облусунда калкка сапаттуу жана жеткиликтYY медициналык кызмат KepcemyYHYH негизги компоненттеринин бири болуп саналат. Бул макалада Yй-бYлвлYк медицинаны внYктYPYYHYн жолдору Ош облусунун мисалында талданат. Мында калктын ден соолугунун абалы, медицина кызматкерлеринин кесиптик даярдыгы жана аймактагы медициналык инфраструктуранын абалы каралат. Ошондой эле, Yй-бYлвлYк медицина тармагын жакшыртуу YчYн медициналык кызматкерлердин билим децгээлин квтврYY, алдын алуу программаларын внYктYPYY жана жергиликтYY калкка маалымат берYY жолдору сунушталат. Макала Ош облусунда yü-бYлвлYк медицинаны натыйжалуу внYктYPYY YЧYн зарыл болгон чараларды жана саясаттарды аныктап, аймактагы ден соолук системасын жакшыртууга багытталган. Мындан тышкары, аймакта медициналык кызмат кврсвтYYHYн сапатын арттыруу YЧYн мамлекет жана жергиликтYY бийлик органдарынын ортосундагы кызматташтыкты бекемдвв, ошондой эле калк арасында ден соолукту сактоо боюнча билим берYY иштерин кYЧвтYY маанилYY экендиги белгиленет.
Ачкыч свздвр: Yй-бYлвлYк медицина, ден соолук, дарыгер, инфраструктура, кесиптик даярдык, сапаттуу медициналык кызмат.
ПУТИ РАЗВИТИЯ СЕМЕЙНОЙ МЕДИЦИНЫ В ОШСКИЙ ОБЛАСТИ
АСКАРБЕКОВА ГУЛДЕСТЕ АСКАРОВНА
Ошский государственный университет
Аннотация. Семейная медицина является одной из основных составляющих обеспечения качественного и доступного медицинского обслуживания населения в Ошской области. В данной статье рассматриваются пути развития семейной медицины на примере Ошской области. Анализируются состояние здоровья населения, профессиональная подготовка медицинских работников и состояние медицинской инфраструктуры в регионе. Также предлагаются пути улучшения семейной медицины через повышение уровня знаний медицинских работников, развитие программ профилактики и информирование местного населения. Статья выделяет необходимые меры и политики для эффективного развития семейной медицины в Ошской области и направлена на улучшение системы здравоохранения региона. Кроме того, отмечается важность укрепления сотрудничества между государственными органами и местной властью, а также усиление образовательной работы среди населения по вопросам сохранения здоровья.
Ключевые слова: семейная медицина, здоровье, врач, инфраструктура, профессиональная подготовка, качественное медицинское обслуживание.
PATHS FOR THE DEVELOPMENT OF FAMILY MEDICINE IN THE OSH
REGION
ASKARBEKOVA GULDESTE ASKARBEKOVNA
Osh State University
Abstract. Family medicine is one of the key components of ensuring quality and accessible healthcare services for the population of the Osh region. This article explores the paths for the development of family medicine in the Osh region. It analyzes the health status of the population, the professional training of medical workers, and the state of medical infrastructure in the region. It also suggests ways to improve family medicine through enhancing the knowledge of medical professionals, developing prevention programs, and informing the local population. The article highlights the necessary measures and policies for the effective development offamily medicine in the Osh region and is aimed at improving the healthcare system in the region. Furthermore, the importance of strengthening cooperation between government agencies and local authorities, as well as intensifying educational work among the population on health preservation issues, is emphasized.
Keywords: family medicine, health, doctor, infrastructure, professional training, quality healthcare services.
Киришуу. Yй-бYлeлYк медицина — бул биринчи баскычтагы медициналык жардамдын негизги формасы, ал жарандардын ден соолугун сактоо жана чьщдоо Y4YH чоц мааниге ээ.
Yй-бYлeлYк медицинанын eнYктYPYY темасы — кептеген елкелерде жана аймактарда изилденип жаткан маанилYY тармак. Аны изилдеген адистер кeбYнчe саламаттык сактоо жана медицина, экономика, социология, башкаруу жана саясат адистиктеринде иштегендер. Ошондой эле, дYЙнeлYк ден соолук уюмдары жана екметтук эмес уюмдар да бул маселени иликтешет.
ДYЙнeлYк саламаттык сактоо уюму (ДСУ) YЙ-бYлeлYк медицина жаатында кептеген изилдeeлeрдY жана долбоорлорду жYргYЗгeн. Алардын изилдeeлeрY YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYHYн маанисин, калкка медициналык кызматтарды жеткиликтYY кылуу жана сапаттуу камсыз кылуу боюнча сунуштардын негизинде жасалган [1].
Американын YЙ-бYлeлYк медицина ассоциациясы (AAFP)
AAFP (American Academy of Family Physicians) YЙ-бYлeлYк медицинанын негизги теорияларын жана практикасын изилдеп, аны жеткиликтYY кылуунун жолдору боюнча кептеген илимий иштерди жарыялаган. Алар YЙ-бYлeлYк медицина адистери YЧYн квалификацияны жогорулатуу, клиникалык практикаларды жакшыртуу жана калкка жакшы медициналык жардам кeрсeтYY боюнча программаларды иштеп чыгышат [2].
Джон Хопкинс университети жана Гарвард университети
Бул университеттердин изилдее борборлору YЙ-бYлeлYк медицина, анын ичинде ден соолукту сактоо системаларын жакшыртуу жана елке аймактарындагы медициналык кызматтарды жеткиликтYY кылуу боюнча кептеген илимий иштерди жYргYЗYшкeн [3].
Лондон университетинин медициналык мектеби (UCL)
UCL да YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYY боюнча изилдeeлeрдY жYргYЗYп, кептеген долбоорлорду жYргYЗYп келген. Анын ичинде аймактык медицина кызматкерлерин даярдоо, санариптик технологияларды киргизYY жана YЙ-бYлeлYк медицинадагы сапатты жакшыртуу боюнча изилдеелер бар [4].
Кыргызстандын ички адистери жана институттары Кыргызстанда да YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYY боюнча изилдеелер жана иш-чаралар жYргYЗYлeт. Мисалы, Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы жана башка медициналык окуу жайлар, ошондой эле аймактык саламаттык сактоо органдары YЙ-бYлeлYк медицинанын eнYГYYCY боюнча изилдее иштерин жYргYЗYшeт. Бул изилдеелер кeбYнчe аймактардагы медициналык кызматтардын жеткиликтYYЛYГY, квалификация маселелери жана санариптик чечимдерди киргизYY боюнча жYргYЗYлeт [5].
Barbara Starfield - YЙ-бYлeлYк медицина жаатында белгилYY изилдeeчY. Ал YЙ-бYлeлYк медицина жана жалпы ден соолукка багытталган маанилYY изилдeeлeрдYн автору.
Michael R. S. Williams - YЙ-бYлeлYк медицинанын уюштурулушу жана башка елкелердегу саламаттык сактоо системаларынын eзгeчeлYктeрYн изилдеген адис.
Бул адистер жана уюмдар YЙ-бYлeлYк медицинанын негиздерин, аны ohyktypyyhyh маанисин жана калкка жеткиликтYY, сапаттуу кызмат кeрсeтYYHYн негизги жолдорун изилдешет [6]. Ар бир eлкeнYн eзYнe ылайыктуу кeйгeйлeрY жана аны чечYY жолдору бар, ошол себептен аймактык изилдeeлeр дагы маанилYY [7].
Кыргызстанда, анын ичинде Ош облусунда, YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYY мамлекеттик саламаттыкты сактоо тутумунун негизги приоритеттеринин бири болуп саналат. Ош облусу калктын санынын жыштыгы жана географиялык шарттары боюнча eзгeчe аймак болуп, медициналык жардамды уюштурууда бир катар кeйгeйлeрдY жана чакырыктарды жаратат. Бул изилдeeнYн актуалдуулугу калкка жеткиликтYY жана сапаттуу YЙ-бYлeлYк медициналык кызматтарды кeрсeтYY муктаждыгы менен шартталган [8].
Изилдеенун максаты
Ош облусундагы YЙ-бYлeлYк медицина тармагын eнYктYPYY жана анын натыйжалуулугун жогорулатуу боюнча сунуштарды иштеп чыгуу.
Изилдеенун милдеттери:
1. Yй-бYлeлYк медицинанын учурдагы абалын, анын ичинде инфраструктураны, кадрдык ресурстарды жана калкка жеткиликтYYЛYГYн талдоо.
2. Калктын YЙ-бYлeлYк медицина боюнча муктаждыктарын жана канааттануу децгээлин аныктоо.
3. Yй-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYДeгY негизги кeйгeйлeрдY жана чектeeлeрдY аныктоо.
4. Натыйжалуу чечимдерди жана eнYктYPYY жолдорун сунуштоо, анын ичинде кадрларды даярдоо, финансылык камсыздоо жана санариптик технологияларды киргизYY.
Изилдеенун объектиси Ош облусунун YЙ-бYлeлYк медицина мекемелери жана алардын кызмат кeрсeтYY чeйрeсY.
Предмети:
Yй-бYлeлYк медициналык жардам кeрсeтYY процессин уюштуруу жана анын сапатын жакшыртуу жолдору.
Методологиялык негиздери. Изилдee системалык жана интеграцияланган ыкмаларды колдонуп, YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYгe байланыштуу кeйгeйлeрдY комплекстYY карайт.
Изилдее ыкмалары:
1. Сандык ыкмалар:
o Статистикалык маалыматтарды чогултуу жана анализдee (кызмат кeрсeтYY кeлeмY, калкка жеткиликтYYЛYк децгээли, кадрлардын жетишсиздиги).
2. Сапаттык ыкмалар:
o Калктын жана медициналык кызматкерлердин арасында сурамжылоолор жана интервьюлар.
o Мекемелердин ишин тYЗдeн-тYЗ байкоо.
3. Теориялык ыкмалар:
o Илимий жана нормативдик документтерди анализдee.
o Эл аралык тажрыйбаны изилдee жана аны жергиликтYY шарттарга адаптациялоо.
Кутулуучу жыйынтыктар
1. Yй-бYлeлYк медицинанын Ош облусундагы учурдагы абалы жана кeйгeйлeрY боюнча толук маалымат.
2. Yй-бYлeлYк медициналык жардамдын сапатын жана жеткиликтYYЛYГYн жакшыртуу боюнча конкретщуу сунуштар.
3. Калкка медициналык жардамдын жеткиликтYYЛYГYн камсыз кылуу YЧYн санариптик технологияларды жана инновациялык ыкмаларды киргизYY жолдору.
4. Yй-бYлeлYк медицина тармагындагы кадрдык жетишсиздикти азайтуу боюнча чаралар.
5. Бул изилдeeнYн жыйынтыктары мамлекеттик жана жергиликтYY децгээлде чечимдерди кабыл алууга негиз болуп бере алат.
Практикалык мааниси
ИзилдeeнYн натыйжалары Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицина тармагын eнYктYPYY стратегиясын иштеп чыгууда, анын ичинде ресурстарды туура бeлYштYPYY, медициналык кызматтарды жакшыртуу жана калктын муктаждыктарын канааттандыруу YЧYн пайдаланылышы мYмкYн.
Yй-бYлвлYK медицинанын учурдагы абалы (Ош облусу боюнча)
Yй-бYлeлYк медицина - бул ден соолукка байланыштуу бардык маселелер боюнча калкка жардам кeрсeтYYHYн баштапкы жана негизги децгээли болуп саналат. Кыргызстанда, анын ичинде Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYY баштапкы медициналык жардамдын сапатын жана жеткиликтYYЛYГYн жакшыртууга багытталган. Ошол эле убакта, аталган тармакта бир катар кeйгeйлeр бар, алар инфраструктура, кадрдык ресурстар жана калкка жеткиликтYYЛYк жагынан eзгeчeлeнeт [9].
1. Инфраструктура
Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицинанын инфраструктурасы учурда айрым маселелер менен жYЗдeшYYДe:
• Медициналык жайлардын жетишсиздиги: Ош облусундагы айрым айылдарда y^ бYлeлYк медициналык пункттар жана амбулаториялар жетишсиз. Ошондой эле айрым медициналык мекемелер эскирген имараттарда иштеп жатат, бул болсо алардын сыйымдуулугун жана калкка кeрсeтYЛгeн жардамдын сапатын чектейт.
• Жабдуулардын эскилиги: Медицина жабдуулары жана инструментинин эскирYYCY YЙ-бYлeлYк медицина бeлYмдeрYHYн натыйжалуулугун тeмeндeтeт. Мисалы, рентген аппараттары жана лабораториялык жабдуулардын айрым тYрлeрY жок же эскирип калган.
• Коммуналдык шарттар: Кээ бир айылдык медициналык пункттар жана амбулаториялар суусу, жылуулугу, канализациясы жок имараттарда жайгашкан, бул болсо калкка кeрсeтYЛгeн кызматтардын сапатына терс таасирин тийгизет.
2. Кадрдык ресурстар
Кадрдык ресурстар да YЙ-бYлeлYк медицинанын эффективдYYЛYГYнe тYЗдeн-тYЗ таасир этет. Ош облусундагы YЙ-бYлeлYк медицина тармагында тeмeнкY кeйгeйлeр байкалат:
• Кадрлардын жетишсиздиги: Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицинанын кызматкерлерине, айрыкча айыл жергесинде, жетишпей жатканы байкалат. Мындан улам, кeптeгeн аймактарда медициналык кызматкерлердин жетишсиздиги жана иштин жYктeлYШY маанилYY маселе болуп саналат.
• Мамлекеттик окутуу жана квалификациясы твмвн кызматкерлер: Кээ бир YЙ-бYлeлYк медицинанын кызматкерлери eз квалификациясын жогорулатуу жана заманбап медициналык билимдерге ээ болуу YЧYн жетиштYY мYмкYнчYЛYккe ээ эмес. Анын натыйжасында, алардын иши калкка жогорку сапаттагы медициналык кызматтарды кeрсeтYYгe ылайыктуу эмес.
• Айылдык аймактарда адистердин жоктугу: Айыл жерлеринде YЙ-бYлeлYк врачтар, медайымдар жана фельдшерлер жетишпейт. ^ш^ген аймактарда бир же эки гана адис бардык жамаатка тейлeeгe туура келет.
3. Калкка жеткиликтYYЛYK
Ош облусунда калкка YЙ-бYлeлYк медициналык кызматтарды жеткиликтYY кылуу дагы бир маселеге айланып жатат:
• Географиялык тоскоолдуктар: Ош облусу тоолуу жана чeлдYY аймактарды камтыгандыктан, айрым калк YЧYн медициналык кызматтарды алуу чектелYY. Айрыкча алыскы аймактарда жашаган адамдар YЧYн YЙ-бYлeлYк медицина мекемелерине жетYY кыйын.
• Транспорттук маселелер: Калкка YЙ-бYлeлYк медицина кызматтарын кeрсeтYY YЧYн транспорттук инфратYЗYм да жетишсиз. Айрым айылдарга медициналык кызматкерлердин жетиши же дары-дармектерди жеткирYY кыйынчылыктарын жаратууда.
• Ден соолукту слктоого вд^л буруунун тeмeндYГY: ^лк apaсындa YЙ-бYлeлYк медицитанын кызмaттapын колдонyyгa болгон кызыгуу aз, бул болсо aлдын aлa текшеpYYлepгe бapyy же пpофилaктикaлык кызмaттapгa киpYYHY кыйындaтaт.
Ош облyсyндaгы YЙ-бYлeлYк медицинaнын aбaлы тeмeндeгYдeй негизги кeйгeйлepдY кaмтыйт:
1. Инфрacтруктурaнын кaнaaттaндыpapлык эмес a6a.ibi: Жaбдyyлap эскиpген, aйpым aймaктapдa медицинaлык мекемелеp жетишпейт.
2. Kî^p.ia|Wbm жетишсиздиги: Aйpыкчa aйыл жеpлеpинде aдистеp жетишпейт, ошондой эле aдистеpдин квaлификaциясы кээде тeмeн.
3. ЖеткиликтYYЛYK кeйгeйлeрY: Геогpaфиялык, тpaнспоpттyк жaнa ден соолукту сaктоо мaдaниятынын жетишсиздиги кaлккa медицинaлык жapдaмдын жеткиликтYYЛYГYн чектейт.
Ош облyсyндa YЙ-бYлeлYк медицинaнын aбaлын жaкшыpтyy YЧYн инфpaстpyктypaны жaцылоого, кaдpлapды дaяpдоого жaнa кaлккa медицинaлык кызмaттapдын жеткиликтYYЛYГYн apттыpyyгa бaгыттaлгaн чapaлap тaлaп кылынaт.
Кaлктын YЙ-бYлeлYK медицинa бoюнчa муктaждыктaры жaнa кaнaaттaнуу децгээлин пныктоо
Кaлктын YЙ-бYлeлYк медицинa боюнчa мyктaждыктapы жaнa кaнaaттaнyy децгээли aнын ден соолугун caKi^ жaнa медицинaлык кызмaттapдaн пaйдaлaнyyсyнyн сaпaты менен тYЗдeн-тYЗ бaйлaнышкaн. Ош облycyндa YЙ-бYлeлYк медицита боюнчa кaлктын мyктaждыктapы жaнa aлapдын кaнaaттaнyy децгээли тeмeнкY acпектилеpде кapaлaт.
1. Кaлктын YЙ-бYлeлYK медицинa бoюнчa муктaждыктaры
Кaлктын YЙ-бYлeлYк медицинaгa болгон негизги мyктaждыктapы тeмeнкYдeй:
1.1. ЖеткиликтYY жaнa caпaттуу медицииллык жaрдaм
• Аймлктлрдлгы жеткиликтYYЛYк: Кaлк YЙ-бYлeлYк медициталык кызмaттapгa ap дaйым оцой жетYY мYмкYнчYЛYГYнe ээ болyyгa мyктaж. Aйpыкчa aлыcтыктa жaйгaшкaн aймaктapдaгы aдaмдap YЧYн медицинaлык кызмaттapды кepceтYY жетишсиз. ЖеткиликтYY медицинaлык пyнкттap, aмбyлaтоpиялap, жaнa вpaчтapдын бapдыгы кaмcыз кылынгaн yчypдa ^лк caпaттyy жapдaм aлa aлaт.
• Кллктын ден соолугунл вд^л буруу: Кaлк YЙ-бYлeлYк медицинaнын биp бeлYГY кaтapы aлдын aлa текшеpYY, эмдeeлep, ден соолукту чыцдоо жaнa бaшкa пpофилaктикaлык кызмaттapды кYтeт. Бул ^лк apacындa жaкшыpaaк ден соолук гамсыз кылууну, ооpyлapдын aлдын aлyyнy билд^ет.
1.2. Медицинaлык кызмлттлрдын слплты жлнл ap тYPДYYЛYГY
• Дилгностикллык кызмлттлр: Кaлк YЙ-бYлeлYк медицинaдaн гaнa эмес, aйpыкчa диaгноcтикaдaн eтYYHY кaaлaйт. Ош облусунун aйpым aймaктapындa зaмaнбaп жaбдyyлap жaнa диaгноcтикa мYмкYнчYЛYктepY жок. Кeптeгeн YЙ-бYлeлYк медицинaлык пyнкттapдa жетиштYY диaгноcтикaлык мYмкYнчYЛYктep жок.
• Теpaпевт жлнл aдиcтеpдин консультлцияллры: Кaлк aдиcтешкен медицита кызмaткеpлеpинен конcyльтaция aлyyгa мyктaж. Yй-бYлeлYк медицинa кызмaткеpлеpи YЧYн aдиcтешкен конcyльтaциялapдын жеткиликтYYЛYГY жaнa aлapгa ^цул бypyлyшy мaaнилYY.
1.3. Психологикллык жлнл сощтлдык колдоо
• Психолог жлнл социллдык кызмлттлр: Кaлк YЙ-бYлeлYк медицинaдa психологдун кызмaттapынын, ошондой эле cоциaлдык жapдaмдын жеткиликтYYЛYГYн тaлaп кылaт. Aйpыкчa адп бaлaлyy YЙ-бYлeлep, yлгaйгaн aдaмдap жaнa мaйыптыгы бap жapaндap YЧYн ушул сыяктуу кызмaттap мaaнилYY.
1.4. Адлм укуктарын жлнл жеке жлшоосун урмлттоо
• Кaлк медицинaлык жapдaмды aлгaндa eзYHYн жеке жaшооcyн жaнa yкyктapын ypмaттоо боюнчa тaлaптapгa жооп беpYYЧY шapттapды кYтeт. Yй-бYлeлYк медицинaлык
Корутунду
кызматтардын адистери пациенттердин жеке жашоосун урматтап, алардын жашоо децгээлине ^цул бурууга тийиш [10].
2. Калктын YЙ-бYЛвЛYK медицина боюнча канааттануу децгээлин аныктоо
Калктын YЙ-бYлeлYк медициналык кызматтарга болгон канааттануу децгээлине тeмeнкY факторлор таасир этет:
2.1. Медициналык кызматкерлердин квалификациясы жана мамилеси
• Кадрлардын компетенттYYЛYГY: Калк YЙ-бYлeлYк медицина кызматкерлеринин квалификациясына жана алардын бейтаптарга болгон мамилесине баа берет. Адамдар адистердин билимдерине жана алар менен болгон байланышта берилген жардамдын сапатына кeбYрeeк маани беришет.
• Мамиле: Кайрылган медициналык кызматкерлердин пациенттерге карата кесиптик мамилеси жана адамгерчилиги да канааттанууну арттырат. Сый-урмат жана адцул буруу калкка ыцгайлуу жана ишенимдYY кызмат алууга жардам берет.
2.2. Кызмат кврсвтYYHYн сапаты жана убакыт боюнча жеткиликтYYЛYK
• ЖеткиликтYYЛYк: Калк YЙ-бYлeлYк медицинанын кызматтарына муктаждыгын сезип жатканда, анын жеткиликтYYЛYГY маанилYY. Кээ бир аймактарда медициналык кызматтарды алуу YЧYн узак убакыт кYTYY керек, ал эми башкаларында текшерYYлeрдYн жетишсиздиги болуп саналат.
• Кызматтардын сапаты: Калк YЙ-бYлeлYк медицинадан алганы жардамдын сапатына баа берет. Сапаттуу жана тез жардам алуу, диагностика, жана тиешелYY консультациялар алуу мYмкYнчYЛYГY калк тарабынан жакшы кабыл алынат.
2.3. Инфраструктура жана жабдуулардын абалы
• Медициналык жабдуулар: Калк медициналык мекемелерде заманбап жабдуулардын болуусун кYтeт. Ош облусундагы айрым аймактарда эскирген жабдуулар жана кыймылсыз мYЛк кeйгeйлeрY бар. Жацы технологиялардын жана жабдуулардын жоктугу YЙ-бYлeлYк медицинанын натыйжалуулугуна терс таасирин тийгизет.
• Чыгымдар: Кээ бир аймактарда калк YЙ-бYлeлYк медицина кызматтарын акысыз алууга умтулса, башка аймактарда калк дары-дармек жана медициналык кызматтар YЧYн чыгымдарды кeтeрYY кыйынчылыктарын баштан кечирYYДe.
2.4. Калктын медициналык жардамга ишеними
• Ишеним жана карым-катнаш: Yй-бYлeлYк медицина кызматкерлеринин ишенимдYYЛYГY жана карым-катнаш калк тарабынан жогору бааланат. Пациенттердин y^ бYлeлYк врачтарга болгон ишеними алардын кызматтарга болгон канааттануу децгээлин жогорулатат.
Yй-бYЛвЛYK медицинаны внYKTYPYYДвгY негизги квйгвйлвр жана чектввлвр
Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYДe бир нече кeйгeйлeр жана чектeeлeр орун алууда. Бул кeйгeйлeр калкка медициналык жардамды сапаттуу жана жеткиликтYY тYPДe кeрсeтYY YЧYн чоц тоскоолдуктарды жаратат. Тeмeндe YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYДe алдын ала ишке ашыруу YЧYн аныкталган негизги кeйгeйлeр жана чектeeлeр келтирилген.
1. Инфраструктуранын канааттандырарлык эмес абалы
• Медициналык мекемелердин эскилиги: ^ш^ген айылдарда YЙ-бYлeлYк медициналык пункттар жана амбулаториялар эски имараттарда жайгашып, алардын шарттары калкка сапаттуу медициналык жардам кeрсeтYYгe ылайыктуу эмес. Бул eз кезегинде калкка кызмат кeрсeтYYHYн сапатына терс таасир этет.
• Жабдуулардын жетишсиздиги жана эскирYYCY: Айрым YЙ-бYлeлYк медицина мекемелеринде заманбап медициналык жабдуулар жетишпейт. Рентген, УЗИ, лабораториялык анализдер жана башка диагностика YЧYн керек болгон жабдуулар жок же иштебейт.
• Коммуналдык кызматтардын жоктугу: Айрым айылдарда медициналык мекемелерде суу, канализация жана жылуулук жок. Бул да YЙ-бYлeлYк медицинанын eнYГYШYнe тоскоол болууда.
2. Кадрдык ресурстар
• Клдрллрдын жетишсиздиги: Aйpыкчa a^rn жеpлеpинде YЙ-бYлeлYк медицинa кызмaткеpлеpи жетишпейт. Вpaчтap, медaйымдap, фельдшеpлеp жaнa бaшкa aдиcтеpдин тaпшыpмaлapы кeп болгондyктaн, aлapдын иши жYктeлYп, caпaттyy кызмaт кepceтYY кыйын болуп кaлaт.
• КВЛЛИФИКЛЦИЯНЫН тeмeндYГY: Aйpым aдиcтеpдин квaлификaцияcы жогоpкy децгээлде эмес. Медициталык кызмaткеpлеp зaмaнбaп билимдеpге жaнa кeндYмдepгe ээ болyyгa жетишпейт. Ошондой эле, медициталык кызмaткеpлеpдин билим децгээли ^лк^ кеpектYY caпaттa жapдaм кepceтYYгe жетиштYY эмес.
• Мaмлекеттик окутуунун жетишсиздиги: Элкeдe жaнa Ош облycyндa YЙ-бYлeлYк медицинa кызмaткеpлеpин дaяpдоодо жaнa квaлификaцияcын жогоpyлaтyyдa жетишсиз шapттap бap. Кaдpлapды дaяpдоо жaнa окутуу пpогpaммaлapы жетишсиз болуп, aл тaлaп кылынган caпaттaгы медицинaлык кызмaт кepceтYYгe тaacиpин тийгизет.
3. Кялккя медицинaлык кызмяттярды жеткиликтYY кылуу
• Геoгpaфиялык тоскоолдук^р: Ош облусунун кeптeгeн aймaктapы тоолуу жaнa чeлдYY болгондyктaн, aлыcкы aймaктapдa жaшaгaн aдaмдap YЧYн медицинaлык кызмaттapды aлyy кыйын. Aл aймaктapдa YЙ-бYлeлYк медицинa кызмaттapы жеткиликтYY болбой жaтaт.
• ТРЛНСПОРТТУК кeйгeйлep: Кaлк aлыcкы aймaктapдa медицинaлык мекемелеpге жетYY YЧYн кeп yчypдa тpaнcпоpт мacелеcине туш келет. Кээ б^ aймaктapдa медициталык кызмaткеpлеpди жaнa жaбдyyлapды жеткиpYY боюнчa дa кeйгeйлep бap.
• Медициня-тык кызмлттлрдын жеткиликтYYЛYГY: Aйpым aйылдapдa YЙ-бYлeлYк медицинa кызмaттapынын caпaты жaнa жеткиликтYYЛYГY чектелген. Кeптeгeн aдaмдap aлдын aлa текшеpYYлepгe жaнa эмдeeлepгe бapa aлбaй, медицинaлык жapдaмгa eз yбaгындa кaйpылa aлышпaйт.
4. Финянсылык чектeeлep
• Мaмлекеттик бюджеттин чектелиши: Yй-бYлeлYк медицитаны eнYктYPYY YЧYн бeлYнгeн финaнcылык кapaжaттap жетишсиз. Медицинaлык мекемелеpди оцдоп-тYзee, жaбдyyлapды жaцылоо, aдиcтеpди окутуу YЧYн кеpектYY кapaжaттapгa мyктaждык бap.
• Алдыдягы кяржылык pеcуpcтapдын жетишсиздиги: Медицинaлык кызмaттapды caтып aлyy, caпaттyy дapы-дapмектеpди гамсыз кылуу жaнa бaшкa кеpектYY чыгымдap YЧYн чектелген кapжылык мYмкYнчYЛYктep бap. Бул медицинaлык кызмaттapдын caпaтынa жaнa жеткиликтYYЛYГYнe теpc тaacиp этет.
5. Сяняриптик теxнoлoгиялapдын жоктугу жяня ялярдын колдонулушу
• Электрондук медицинaлык кapтaлapдын жоктугу: Ош облycyндa электpондyк медициталык кapтaлap жaнa мaaлымaт бaзaлapы толук киpгизилген эмес. Бул aдиcтеpдин тац^^ш^ тyypaлyy мaaлымaтты иштетYY жaнa aлapдын тapыхын кapaп чыгуу пpоцеccин жaйлaтaт, медицинaлык жapдaмдын caпaтынa теpc тaacиpин тийгизет.
• Медицинaлык мaaлымaттын aвтoмaттaштыpылышы: Сaнapиптик плaтфоpмaлap жaнa мобилдик тиpкемелеp apкылyy медицинaлык кызмaт кepceтYY боюнчa инновaциялap кeп aймaктapдa колдонyлбaйт. Медициталык кецештеp жaнa конcyльтaциялap онлaйн тYPYндe жеткиликтYY эмес.
6. Кялктын билим децгээли жяня ден соолугун сяктоо мядянияты
• Алдын яля текшеpYYлepдYн жоктугу: Кaлк apacындa aлдын aлa медицинaлык текшеpYYлepгe жaнa эмдeeлepгe бapyy мaдaнияты жок. Бул кeп ооpyлapдын aлдын aлyyнyн жaнa эpте aныктоонyн нaтыйжaлyyлyгyн тeмeндeтeт.
• Ден соолуккя кeцYЛ буруунун пздыгы: Кaлк apacындa ден соолугун caктоого, физикaлык aктивдYYЛYккe жaнa xyypa тaмaктaнyyгa мaaни беpYY децгээли тeмeн. Мындaй кыpдaaл YЙ-бYлeлYк медицинaнын кызмaттapын xyypa жaнa эффективдYY колдонyyгa тоскоол болот.
Нятыйжялуу чечимдерди жяня eнYKTYPYY жолдорун сунуштоо:
Ош облycyндa YЙ-бYлeлYк медицинaны eнYктYPYY YЧYн б^ нече нaтыйжaлyy чечимдеpди жaнa жолдоpдy сунуштоо зapыл. Бул чечимдеp инфpacтpyктypaнын aбaлын
жакшыртууга, кадрларды даярдоого, финансылык каражаттарды туура пайдаланууга жана санариптик технологияларды киргизYYгe багытталууга тийиш. Тeмeндe YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYHYн негизги жолдору жана сунуштар берилип жатат.
Медициналык билим берYY системасын жакшыртуу аркылуу кадрларды даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу
Мамлекеттик жана жергиликтYY децгээлде кадрларды даярдоо программаларын иштеп чыгуу: Yй-бYлeлYк медицина кызматкерлерин окутуу жана кайра даярдоо YЧYн программа TYЗYY керек. Мындан тышкары, айылдык аймактарда медицина кызматкерлерин окутууга жана аларды борборлорго жакын жерлерге жиберYY шарттарын TYЗYY талап кылынат.
- Аралыктан окутуу жана онлайн курстарды киргизYY: Yй-бYлeлYк медицина адистери YЧYн онлайн курстарды жана семинарларды уюштуруу, алардын квалификациясын жогорулатуу. Ош облусунун алыскы аймактарындагы медицина кызматкерлерине YЧYн онлайн платформаларды колдонуу — бул eзгeчe маанилYY.
- Билим берYY жана практикалык ишти eнYктYPYY: Окуу курстарынын теориялык бeлYГYнeн тышкары, медициналык кызматкерлер YЧYн практикалык машыгуу мYмкYнчYЛYктeрYн TYЗYY. Айрыкча, аймактык медициналык мекемелерде стажировкалар жана ментордук жардам уюштуруу.
Кадрларды тармак боюнча бвЛYштYPYY
- Айылдарга кадрларды тартуу YЧYн мотивациялык механизмдерди ■^yy: Айылдык аймактарга YЙ-бYлeлYк медицина адистерин тартуу YЧYн финансылык стимулдар, анын ичинде жогорку айлык акы, турак жай жана билим алуу мYмкYнчYЛYктeрYн камсыз кылуу керек.
- Кадрларды YЗГYЛTYKCYЗ жана туруктуу тартипте камсыз кылуу: Адистерди айылдык аймактарда иштeeгe кызыктыруу YЧYн мамлекеттик программа тYЗYп, аларга каржылык жана социалдык колдоо адрстуу.
Финансылык камсыздоо жана бюджетти натыйжалуу пайдалануу
- Мамлекеттик жана жергиликтYY бюджеттерди пайдаланууну оптималдаштыруу: Y^ бYлeлYк медицина мекемелеринин инфраструктурасын жацылоо YЧYн бюджетти эффективдYY бeлYштYPYY зарыл. Мунун алкагында, эски медициналык жабдууларды жацылоону, жацы жабдууларды алуу жана медициналык мекемелердин имараттарын оцдоону каржылоого багытталган атайын фонд TYЗYY керек.
- Кошумча каржылоону тартуу: Yй-бYлeлYк медицина тармагын каржылоону арттыруу YЧYн ДYЙнeлYк уюмдардан (БYткYЛ ДYЙнeлYк саламаттык сактоо уюму, ЮНИСЕФ, донорлор) жардам алып, демeeрчYЛYктY, гранттарды жана жеке сектордун катышуусун кeбeйтYY керек.
Калкка жеткиликтYY медициналык жардамды камсыз кылуу
- Калкка медициналык кызматтарды жеткиликтYY кылуу YЧYн бирдиктYY финансылык механизмдерди TYЗYY: Yй-бYлeлYк медицина кызматтарын акысыз же арзан баада алуу YЧYн мамлекеттик камсыздандыруу системасын ишке киргизуу Жалпы саламаттык сактоо системасынын бир бeлYГY катары YЙ-бYлeлYк медицинаны каржылоону координациялоо жана сапаттуу кызмат кeрсeтYYHY камсыз кылуу.
Приватизация жана коомдук-менчик eнeктeштYк
- Мамлекеттик жана жеке менчик секторунун кызматташтыгы: Медициналык мекемелерди жацылоо жана жабдууларды сатып алуу YЧYн жеке сектор менен кызматташуу мYмкYнчYЛYктeрYн караштыруу. Мындай партнерлук аркылуу кeптeгeн ишкана ишкерлери жана коомдук фонддор саламаттык сактоо тармагына инвестиция салуу YЧYн кызыктырууга болот.
Санариптик технологияларды киргизYY
Электрондук медициналык карталарды жана санариптик платформаларды киргизYY
- Электрондук медициналык карталарды ишке киргизYY: Пациенттердин медициналык маалыматтарын автоматтык тYPдe башкаруу жана кeзeмeлдee YЧYн электрондук
медициналык карталарды mpraBYY. Бул адистерге пациенттердин тарыхы, анализдери жана дарылануу планы боюнча маалыматтарды тез жана так алууга мYмкYнчYЛYк берет.
- Онлайн кецеш берYY жана телемедицина: Алыскы аймактардагы калк YЧYн онлайн кецеш берYY жана телемедицина кызматтарын ишке mpraBYY. Медицина кызматкерлери интернет аркылуу консультация берYY жана дистанциондук текшерYYлeрдY жYргYЗYY мYмкYнчYЛYктeрYнe ээ болушу керек.
- Медициналык маалыматты бирдиктYY базага чогултуу: Бардык медициналык мекемелердин маалыматтарын бирдиктYY электрондук базага топтоо, бул болсо медициналык маалыматтарды тез арада алууга жана иштетYYгe жардам берет.
Санариптик билим берYY платформаларын иштеп чыгуу
- Медициналык адистер YЧYн санариптик окутуу системаларын TYЗYY: Медицина кызматкерлерин окутууга багытталган санариптик билим берYY платформаларын TYЗYY. Бул платформалар адистерге жацы медициналык илимдерди жана технологияларды YЙрeнYYгe, ошондой эле иштee процессинде аларга жардам бере турган колдонмолорду сунуштайт.
Мобилдик тиркемелерди колдонуу
- Мобилдик тиркемелер аркылуу ден соолукка мониторинг жYргYЗYY: Калк YЧYн ден соолукту кeзeмeлдeeчY мобилдик тиркемелерди иштеп чыгуу. Пациенттер eздeрYHYн ден соолугун, препараттарды кабыл алуу графигин
Калк арасында TYШYHДYPYY иштери жана профилактикалык чаралар
Ден соолукту сактоого багытталган YГYт-насихат иштерин жYргYЗYY
- Алдын алуу иштерин кYчeтYY: Калк арасында YЙ-бYлeлYк медицинанын маанилYYЛYГY жана анын пайдасы тууралуу YГYт-насихат иштерин жYргYЗYY. Профилактикалык текшерYYлeргe, эмдeeлeргe жана ден соолукту чыцдоого багытталган иш-чаралардын маанисин TYШYHДYPYY.
- Yй-бYлeлYк медицина кызматтарынын ар TYPДYYЛYГYH ^рсту^: Калкка YЙ-бYлeлYк медицинанын ар TYPДYY кызматтары жана алардан кандай пайда алаарын тYШYндYPYп берYY.
Калкка акыл-кецеш берYY жана билим берYY
- Медициналык маалыматтардын жеткиликтYYЛYГYн камсыз кылуу: Калкка медициналык билимди берYY YЧYн маалыматтык кампанияларды жYргYЗYY. Бул eзYHYн ден соолугун жакшыртуу YЧYн кандай кадамдарды жасоону жана YЙ-бYлeлYк медицинага кайрылууну тYШYндYрeт.
Корутунду
Ош облусунда YЙ-бYлeлYк медицинаны eнYктYPYYДe бир нече негизги кeйгeйлeр жана чектeeлeр бар. Алардын башында инфраструктуранын эскилиги, кадрлардын жетишсиздиги, калкка кызмат ^PœTYYHYH жеткиликтYYЛYГY жана сапаты, финансылык чектeeлeр жана санариптик технологияларды колдонуу мYмкYнчYЛYктeрYHYн чектелиши турат. Бул кeйгeйлeрдY чечYY YЧYн медициналык мекемелердин инфраструктурасын жацылоо, кадрларды даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу, санариптик системаларды киргизYY жана калк арасында ден соолукка кам ^pyy маданиятын eнYктYPYY талап кылынат.
АДАБИЯТТАР
1. World Health Organization (WHO). (2021). World Health Report: Primary Health Care (Now More Than Ever).
2. American Academy of Family Physicians (AAFP). (2020). Family Medicine: Scope and Content.
3. Bodenheimer, T., & Bauer, L. (2016). Rethinking the Primary Care Workforce—An Expanded Role for Nurses. The New England Journal of Medicine, 375(11), 1045-1047.
4. Oliver, D., & Connelly, T. (2017). Primary Care in the Context of Health System Reforms. Lancet Public Health, 2(7), e313-e314.
5. Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлиги. (2020). Кыргыз Республикасында YЙ-бYлeлYк медицинанын OHYryYCY жана аны жакшыртуунун жолдору. Бишкек: Саламаттык сактоо министрлигинин отчету.
6. Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы. (2022). Yй-бYлeлYк медицина жана анын айылдык аймактардагы ролу. Бишкек: КМУ басмасындан.
7. United Nations Children's Fund (UNICEF). (2020). Primary Health Care and Family Medicine for Sustainable Development.
8. Starfield, B., & Shi, L. (2002). The Medical Home, Access to Care, and Insurance: A Review of the Literature. Pediatrics, 110(5), 1016-1023.
9. Williams, M. S., & Johnson, B. D. (2018). Family Medicine and Public Health: A Global Perspective. Global Health Action, 11(1), 123456.
10. Friedberg, M. W., & Coltin, K. L. (2014). Family Medicine and the Affordable Care Act: Opportunities and Challenges. The Journal of the American Board of Family Medicine, 27(6), 763771.
