CC BY
3ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА BULLETIN OF OSH STATE UNIVERSITY
ISSN: 1694-7452 e-ISSN: 1694-8610
№3/2024, 1-12
МЕДИЦИНА
УДК: 614.25
DOI: 10.52754/16948610 2024 3 1
АМБУЛАТОРДУК КАБЫЛ АЛУУДАГЫ ТЕРАПИЯЛЫК ЖАРДАМДЫН САПАТЫН
ЖОГОРУЛАТУУНУН БАГЫТТАРЫ
НАПРАВЛЕНИИ ПО ПОВЫШЕНИЮ КАЧЕСТВА ТЕРАПЕВТИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ В
АМБУЛАТОРНЫХ ПРИЕМАХ
DIRECTIONS FOR IMPROVING THE QUALITY OF THERAPEUTIC CARE IN
OUTPATIENT APPLICATIONS
Исраилова Дарыгул Кубанычбековна
Исраилова Дарыгул Кубанычбековна Israilova Darygul Kubanychbekovna
аспирант, Ош мамлекеттик университети
аспирант, Ошский государственный университет Graduate Student, Osh State University [email protected]
_ORCID: 0000-0003-2833-4267_
Алдашукуров Ырысбек Абдыжапарович
Алдашукуров Ырысбек Абдыжапарович Aldashukurov Yrysbek Abdyzhaparovich
м.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
к.м.н., доцент, Ошский государственный университет Associate Professor, Osh State University [email protected]
_ORCID: 0000-0003-4922-4673_
Боронбаев Адилет
Боронбаев Адилет Boronbaev Adilet
аспирант, Ош мамлекеттик университети
аспирант, Ошский государственный университет Graduate Student, Osh State University [email protected]
_ORCID: 0009-0008-8519-2780_
Кыдыршаева Жанара Ахмаджановна
Кыдыршаева Жанара Ахмаджановна Kydyrshaeva Zhanara Akhmadjanovna
аспирант, Ош мамлекеттик университети
аспирант, Ошский государственный университет Graduate Student, Osh State University
ORCID: 0009-0008-8419-3841
Борончиева Зарема Асековна
Борончиева Зарема Асековна Boronchieva Zarema Asekovna
аспирант, Ош мамлекеттик университети
аспирант, Ошский государственный университет Graduate Student, Osh State University
ORCID: 0000-0002-7676-2043
АМБУЛАТОРДУК КАБЫЛ АЛУУДАГЫ ТЕРАПИЯЛЫК ЖАРДАМДЫН САПАТЫН
ЖОГОРУЛАТУУНУН БАГЫТТАРЫ
Аннотация
Учурдагы YЙ-бYлвлYк дарыгерлердин жетишсиз саны, медайымдардын статусунун твмвнвдгу, дарыгерлерди мотивациялоочу стимулдардын жоктугу, монитордук оорулардын жана калк арасында майыптуулуктун квбвй\шу YЙ-бYлвлYк медицинанын кадыр-баркынын твмвн экендигин айгинелеп турат. ИзилдввнYн максаты YЙ-бYлвлYк дарыгерлер практикасындагы терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чараларды иштеп чыгуу. ИзилдввнYн милдети YЙ-бYлвлYк медицинадагы терапиялык жардамдын сапаты жана жеткиликтуулу^н жакшыртуу боюнча методологиялык ыкмаларды иштеп чыгуу жана аны практикалык медицинага сунуштоо. Изилдввнун максатына жана милдетине ылайык: статистикалык, клиникалык, эксперттик баалоо жана эксперименталдык методдор колдонулду. Макалада YЙ бYлвлYк медицинадагы дарыгердин ишинин технологиясы, жумуш убактысын рационалдуу пайдалануу, профилактикалык иштерин жакшыртуу, терапиялык бейтаптарга корсвтYЛYYЧY баштапкы медициналык-санитардык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чаралардын системасы сунушталган. Yй-бYЛвЛYк медицина жана жалпы практикалык дарыгерлер борборлорунда терапиялык оорулууларды кабыл алуу учурунда стандарттуу жолдомо; даяр рецепттер; диета, машыгуу терапиясы боюнча нускамалар; байланыш каражаттары; тиешелYY «кабыл алуунун эрежелерин» белгилвв; кабинетте дарыгердин кыймылынын графиктерин иштеп чыгуу аркылуу дарыгердин жумуш убактысы YнвмдвлвврY далилденген.
Ачкыч свздвр: дарыгер, бейтап, оорулуулук, терапия, сурамжылоо; пальпация, перкуссия, аускультация.
НАПРАВЛЕНИИ ПО ПОВЫШЕНИЮ КАЧЕСТВА ТЕРАПЕВТИЧЕСКОЙ ПОМОЩИ В АМБУЛАТОРНЫХ ПРИЕМАХ
Аннотация
Недостаточное количество семейных врачей, низкий статус медицинских сестер, отсутствие мотивационного стимулирования врачей, рост заболеваемости и инвалидности среди населения свидетельствуют о низком престиже семейной медицины. Цель исследования -разработка мероприятий, направленных на повышение качества терапевтической помощи в практике семейных врачей. Задача исследования - разработать методические методы повышения качества и доступности терапевтической помощи в семейной медицине и предложить их практической медицине. В соответствии с целью и задачей исследования использовались статистические, клинические, экспертно-оценочные и экспериментальные методы. В статье предложена система мероприятий, направленных на повышение качества первичной медико-санитарной помощи, оказываемой терапевтическим больным, включающая технологию работы врача семейной медицины, рациональное использование рабочего времени, совершенствование профилактической работы. Доказано, что использование стандартных направлений; готовые рецепты; инструкции по диете, ЛФК; средства связи; разработав графики работы кабинета, установление соответствующих «правил приема» при поступлении терапевтических больных в центры семейной медицины и в центры общей практики, экономить рабочее время врача.
Ключевые слова: врач, пациент, болезнь, терапия, обследование; пальпация, перкуссия, аускультация.
DIRECTIONS FOR IMPROVING THE QUALITY OF THERAPEUTIC CARE IN OUTPATIENT APPLICATIONS
Abstract
Insufficient number of family doctors, low status of nurses, lack of motivational stimulation of doctors, growth of morbidity and disability among the population indicate low prestige of family medicine. The purpose of the study is to develop measures aimed at improving the quality of therapeutic care in the practice of family doctors. The objective of the study is to develop methodological methods for improving the quality and availability of therapeutic care in family medicine and offer them to practical medicine. In accordance with the purpose and objective of the study, statistical, clinical, expert-evaluation and experimental methods were used. The article proposes a system of measures aimed at improving the quality of primary health care provided to medical patients, including the technology of the family doctor's work, rational use of working time, and improvement of preventive work. It has been proven that the use of standard directions; ready-made recipes; dietary instructions, exercise therapy; means of communication; having developed office work schedules, establishing appropriate "admission rules" upon admission of therapeutic patients to family medicine centers and general practice centers, saves the doctor's working time.
Keywords: doctor, patient, disease, therapy, examination, palpation, percussion, auscultation.
Киришуу
Саламаттыкты сактоону eнYктYPYYДe БYткYл дYЙнe боюнча, анын ичинде КМШ eлкeлeрYндe YЙ-бYлeлYк медицина институтун ишке киргизYY менен стационардан амбулатордук б.а. профилактикалык иштерге басым жасоо болгон (Исраилова ж.б., 2022, б. 38-43).
Yй-бYлeлYк медицина салыштырмалуу жаш жана клиникалык дисциплина катары жалпы кабыл алынган аныктамага ээ эмес. Адатта, клиникалык медицинаны адистиктерге бeлYY анатомияга, жаш курагына же саламаттыкты сактоо кызматкерлери колдонгон технологияга негизделет. Yй-бYлeлYк медицина - бул YЙ-бYлe мYчeлeрYHYн жынысына жана жашына карабастан, ден-соолугуна байланыштуу кeйгeйлeр жeнYндeгY илим.
Бримкуловдун изилдeeсYнe таянсак, Кыргыз республикасынын саламаттыкты сактоо министрлигинин аныктамасына ылайык, YЙ-бYлeлYк дарыгер - бул калкка жынысына жана жашына карабастан баштапкы медициналык жардам кeрсeтYYЧY жогорку медициналык билимдYY адис. Ушул эле документте орто медициналык билими бар YЙ-бYлeлYк медицина боюнча адисти тандоонун eбeлгeлeрY камтылган (Бримкулов, 2018, б.146-152).
Ж.В. Дороштун айтымында, YЙ-бYлeлYк медицина адиси туш болгон клиникалык кeйгeйлeрдYн кецдиги анын белгилYY бир психологиялык макетке ээ болушун талап кылат, бул кууш адистин бейтапка болгон мамилесинен кыйла айырмаланат.
Р.Тейлордун аныктамасы боюнча, YЙ-бYлeлYк медицина адистиги катары анда иштеген адистердин баалуулуктар тутуму менен мYнeздeлeт (Дорош, 2018, б.4-8). Бул, биринчиден, бейтаптын клиникалык кeйгeйлeрY, YЙ-бYлeнYн контекстиндеги медициналык жардам, пациенттин ден-соолугуна жеке мамиле, коом YЧYн YЙ-бYлeлYк адистин eзгeчe ролу жана мааниси жeнYндe кецири кeз караш. Кeптeгeн эмгектердин авторлору YЙ-бYлeлYк медицинанын eзгeчeлYктeрYн талкуулап мYй бYлeлYк медицинага" ар кандай аныктамаларды берип бул илим калыптануу процессинде экендигин тастыкташат.
Жакынкы убакка чейин, оору бул,- физиологиялык процесстердин бузулушунун кесепети деп б.а. адамдын жан дYЙнeсY (психикасы) менен анын денеси ортосунда так чектер тYЗYЛYп, адамдын ден-соолугу анын функцияларынын физиологиялык абалы катары гана аныкталган.
Кыргыз республикасында БМСЖды (баштапкы медициналык санитардык жардам) eнYктYPYY стратегиясы алгач YЙ-бYлeлYк дарыгерлер тобун/YЙ-бYлeлYк медицина борборлорун уюштуруу аркылуу YЙ-бYлeлYк медицина институтун тYЗYYгe жана кымбат ресурсту талап кылган стационардык жардам секторун реорганизациялоого багытталган. (Канатова, 2023, б. 62-66).
Бирок, — калктын ден соолукту чыцдоо боюнча сабаттуулугунун тeмeн децгээли, туура эмес тамактануу, медициналык кецештерди, кeрсeтмeлeрдY аткарбоо, инъекцияларды колдонуу менен eзYн-eзY дарылоонун кецири таралышы eлкeбYЗдeгY YЙ-бYлeлYк медицина институтунун учурдагы инсанга багытталган мамиленин жоктугун айгинелеп турат (Султаналиева ж.б., 2022, б. 77-84).
БМСЖ кeрсeткeн дарыгерлердин иштee убактысы мекемелерде (поликлиникада) тeрт саат жана эки саат YЙмe-YЙ кыдыруу менен чектелген. Мындай график YЙ-бYлeлYк медицина
борборлорунда бейтаптардын узун кезектерин пайда кылат. Мындан тышкары айрыкча айыл жеринде кадрлардын жетишсиздиги оптималдуу жана ез убагында медициналык жардамды уюштуруунун жоктугун далилдеп турат (Борончиева жана Алдашукуров, 2022, б. 364-369).
Аталган кейгейлер БМСЖдагы терапиялык кызматты комплекстYY изилдеенYн зарылдыгын аныктады жана ошонун негизинде Ош областынын мисалында терапиялык жардамды уюштуруунун артыкчылыктуу багыттарын аныктоого негиз болду.
Изилдеенун максаты: YЙ-бYлелYк дарыгерлер практикасындагы терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чараларды иштеп чыгуу.
Изилдеенун милдети: YЙ-бYлелYк медицинадагы терапиялык жардамдын сапаты жана жеткиликтYYЛYГYн жакшыртуу боюнча методологиялык ыкмаларды иштеп чыгуу жана аны практикалык медицинага сунуштоо.
Изилдеенун методологиясы. Изилдее иштери 2019-2023-жылдары 12 YЙ-бYлелYк дарыгерлер топтору (ГСВ) бар Ош шаардык YЙ-бYлелYк медицина жана, Кара-Суу, Ноокат, Эзген, Алай райондук жалпы дарыгерлер практикалык борборлорунда жYргYЗYЛДY.
ИзилдеенYн максатына жана милдетине ылайык: статистикалык, клиникалык, эксперттик баалоо жана эксперименталдык методтор колдонулду.
ИзилдеенYн натыйжаларынын ишенимдYYЛYгY статистикалык математика методдору менен чыгарылды (Герасимов, 2007, б. 480).
Топтордун ортосундагы айырмачылыктардын ишенимдYYЛYгY Стюденттин параметрдик тесттинин жардамы менен аныкталды (t - ишенимдYYЛYк критерийи же ишеним коэффициенти), репрезентативдик каталар (± m), "p" эсептее - катасыз прогноздун ишенимдYYЛYк критерийи р<0,05; p<0,01; p<0,001 (95,0%; 99,0%; 99,9%) колдонулган. Ал эми статистикалык иштетYY Statistica 6.0 жана MS Excel 2003 программаларынын жардамы аркылуу ишке ашырылды (Реброва, 2006, б. 312).
Жыйынтыктар жана талкуулар
ИзилдеенYн материалдарынын негизинде, амбулаториялык шарттагы дарыгердин ишинин технологиясы; жумуш убактысын рационалдуу пайдалануу; дарыгерлердин ишин пландаштырууну жакшыртуу; дарыгерлерди YЗГYЛтYксYЗ окутуу; амбулатордук кабыл алууларда дарыгерлерди маалыматтык камсыздоо; профилактикалык иштерин жакшыртуу; медициналык жардамдын сапатын жогорулатуу; YЙ-бYлелYк дарыгерлердин ишин баалоо керсеткYчтерYн камтыган методикага езгертYYлердY киргизYY менен терапиялык жардамдын сапатын жогорулатууга багытталган иш-чаралардын системасын иштеп чыктык.
Терапиялык оорулууларды кабыл алуудагы дарыгерлердин ишинин технологиясын еркундетуу. Клиникалык изилдее ыкмасын колдонуунун мисалында амбулаториялык кабыл алууда терапиялык жардам керсетYYHYн колдонуудагы технологиясынын негизги кемчиликтери каралган. Бул кемчиликтер эмгекти уюштуруунун азыркы шартында анын бардык элементтерин аткаруунун мYмкYн эместигинен келип чыккан. Дарыгердин каалоосу боюнча клиникалык ыкманын айрым элементтерин калтыруу медициналык жардамдын сапатынын темендешYне алып келет.
Терапиялык жардамдын мындан аркы eнYГYШY диагностиканын, дарылоонун жана алдын алуунун кымбатыраак ыкмаларынын жана каражаттарынын пайда болушуна алып келет. Бул терс кeрYHYштYн пайда болушуна жол бербее жана медициналык жардамдын сапатын жогорулатуу YЧYн иштин технологиясын eнYктYPYY максатка ылайыктуу.
Терапиялык жардамдын сапатын жогорулатуу боюнча дарылоо жана диагностикалоо процессинин клиникалык технологиясынын, оорулууну текшерYY картасын, жумуш убакытты рационалдуу пайдалануу сунуштарын, жалпы практикалык (Yй-бYлвлYк) дарыгерлердин ишин баалоо критерийлерин иштеп чыктык:
Дарылоо жана диагностикалоо процессинин клиникалык технологиясынын негизи бардык ооруларды аныктоо эрежелеринин жыйындысы, б.а. универсалдуу системасы болуп саналат. Терапияда: 1) сурамжылоо; 2) текшерYY; 3) пальпация; 4) перкуссия; 5) аускультация ыкмаларын камтыйт.
Бейтаптарды текшерYYHYн кандай гана жолу иштелип чыкпасын, ал дайыма сурамжылоо менен башталат. Сурамжылоо эц маанилYY жана татаал изилдее ыкма болуп саналат, анын жардамы менен бардык оорулардын 60% га жакынын аныктоого болот.
Бейтаптарды сурамжылоо башка текшерYYлeр сыяктуу эле, объективдYY тYPДe жYPГYЗYЛYШY керек. Биз сурамжылоо ЖYPГYЗYYHYH белгилYY бир тартибин сунуштадык, бул дарыгерди ал эч нерсени eткeрYп жибербегендигин кeзeмeлдee зарылчылыгынан бошотот жана алынган маалыматка ^нул бурууга мYмкYндYк берет. Жалпы сурамжылоо схемасынын негизинде, дарыгерлердин диагностикалык маалыматка болгон муктаждыктарын жана медициналык байкоонун логикасын эске алуу менен биз байкоо жYргYЗYY учуруна жараша сурамжылоо схеманы сунуш кылдык (1 таблица).
1-таблица. Амбулатордук кабыл алууда терапевтик бейтаптарды сурамжылоо схемасы
№ Сурамжылоо элементтери Алгачкы Кайталанган Акыркы
Курч Курч Курч
1 Бейтаптын оорусу боюнча арызын угуу + + + + - +
2 Симптомдорду сурамжылоо + + + + +
3 Оорунун узактыгы + - - - - -
4 Оорунун себептери + - - - - -
5 Симптомдордун пайда болуу убактысы, ырааттуулугу жана шарттары + +
6 Дарылоо чараларын талкуулоо + + + + + +
7 Оорунун жYPYШYндe eзгeрYYлeр - - + + - +
8 Мурдагы изилдeeлeрдYн натыйжалары +
ЭскертYY■' "+" - зарыл болгон элемент "- " - зарыл эмес элемент
Энекет оорулардан жапа чеккен бейтаптарга акыркы сурамжылоо жургузууде оорунун калдык симптомдорду жана алардын оордук даражасын аныктоо сунушталаарына кецул буруш керек, бул оорунун динамикасын жакшыраак баалоого мумкундук берет.
Бейтапты кароодо суроо беруунун уландысы болуп клиникалык ыкмаларды колдонууга негизделген кароо, пальпация, перкуссия жана аускультация деп аталган физикалык текшеруу болуп саналат:. Сурамжылоо менен бирге физикалык текшеруунун жардамы менен 80% учурларда диагноз коюуга мумкун болду. Бирок, акыркы он жылдыктарда инструменталдык изилдее методдорунун енугушуне байланыштуу, кээ бир дарыгерлер бул методдун диагностикалык мумкунчулуктеруне кандайдыр бир ишенбеечулук пайда болуп, ошондуктан керектуу кендумдерду калыптандырууга кецул бурулбай келет.
Физикалык текшеруунун артыкчылыктары да бар, ал кошумча изилдеелерду талап кылбай туруп айрым бейтаптарды дарылоону сунуштоого мумкундук берет. Толук текшерууден етуу зарылчылыгы оорулуу биринчи жолу дарыгердин кеземелуне келгенде пайда болот. Мындай учурларда мындай текшерууну диспансердик кабыл алууда уюштуруу максатка ылайыктуу.
Диагностикалык процесстин ажырагыс белугу дарыгер менен бейтаптын ортосундагы CY^emYY болуп саналат. Бир катар изилдеечулердун пикири боюнча, жана биздин жеке изилдеелер керсеткендей, байланыш кыска меенеттуу, мазмуну жок, психологиялык жана социалдык факторлордун бейтаптын инсандыгына жана оорунун журушуне тийгизген таасирин жетишсиз турде эсепке алган. Биздин байкоолорубуздун натыйжалары суйлошуунун жана аны жургузуу формасына биринчи кезекте тиешелуу болгон аныкталган кемчиликтерди четтеткен багытта суйлешуулерду жургузууну зарылдыгы аныкталды. Биз 2 таблицада бейтап менен суйлешуунун схемасын сунуштадык.
2-таблица. Амбулатордук кабыл алууда дарыгердин бейтап менен суйлешуу схемасы
№ Сурамжылоо элементтери Алгачкы Кайталанган Акыркы
Курч Энекет Курч Курч
1 Диагнозду талкуулоо + + + + - +
2 Режим боюнча сунуштар + + + + - +
3 Диета боюнча сунуштар + + + + - +
4 Дарылоо боюнча сунуштар + + + + - +
5 Инструменталдык лабораториялык текшеруулерду талкуулоо + + + + + +
6 Кошумча + + + +
7 Профилактикалык суйлешуу + - - - + +
8 Талкуу + + + + + +
ЭскертyY■' "+" элементинин болушу "- " жок
Оорулуу менен кайра-кайра байланышуу учурунда анын кецулун анын ден соолугундагы оц езгеруулерге буруп, мурда кабыл алынган сунуштарды туура тушунгендугун текшерип, жургузулген изилдеелердун натыйжалары менен тааныштыруу керек. Акыркы кунку суйлешууде профилактикалык сунуштар камтылууга тийиш. Бейтаптын
жеке кeйгeйлeрYн талкуулоого, эгерде ал тарабынан демилге кeрсeтYлгeн учурда гана жол берилет. СYЙлeшYY учурунда башка жумуш менен алектенбеш керек. Оорулуу менен маектешYY - бул амбулаториялык шартта медициналык жардам кeрсeтYY технологиясынын акыркы этабы жана муну келечекте амбулатордук технология деп атаууну сунуштайбыз.
Терапиялык жардамдын кийинки этабы лабораториялык-инструменталдык ыкмаларды тандоону камтыйт. Бул ишти аткарууда биз, ишти уюштуруунун жана клиникалардын заманбап диагностикалык каражаттар менен жабдылышын эске алуу менен диагноз коюу YЧYн маалыматтарды, эксперттик корутундуларды негиздee, инструменталдык изилдeeлeрдY ЖYPГYЗYYHY, дарылоо-профилактикалык иш-чаралардын планын камтыган — оорулууну текшерYY картасын сунуш кылдык.
Картада киргизиле турган маалыматтар алдын ала даярдалган. Анда: оорунун узактыгы, анын eнYГYШYнe шарт тYЗгeн себептер жана факторлор, eнeкeт оорунун болушу жeнYндe маалымат; анамнездеги оорулар; жалпы абалынын даттануулары; организмдин айрым органдарынын жана системаларынын дисфункциясы, алардын мYнeзY, интенсивдYYЛYГY, узактыгы; дененин айрым органдары жана системалары боюнча белгилерди топтоо менен физикалык текшерYYHYн маалыматтары; кесиби, жашы, эмгек жана жашоо шарттары, жаман адаттары боюнча маалыматтар аныкталат.
Жумуш убакытты рационалдуу пайдалануу бул, — ишти уюштуруунун негизги элементи. Жалпы практикалык дарыгерлердин ишинде алардын негизги милдеттери болгон: ишти пландоо, профилактикалык иштер, медициналык кароодон eткeрYY, жацы ыкмаларды киргизYY, дарылоо, жеке квалификациясын жогорулатуу менен бирге алардын иш убактысынын бир кыйла бeлYГY жазуу иштерине, чогулуштарга, конференцияларга катышууга жана башка чыгымдарга жумшалат. Мунун баары медициналык тейлeeнYн сапатына терс таасирин тийгизYYДe.
Дарыгердин медициналык документацияга кеткен убактысын кыскартуу YЧYн изилдeeгe жана дарылоого жолдомолордун стандарттуу формаларын колдонуу маанилYY. Байкоолор кeрсeткeндeй, ар бир 100 кайрылууга жолдомо берYY жыштыгы орто эсеп менен дарыгер тарабынан 26 жолу жана медайым тарабынан 48 жолу. Бир жолдомо берYY YЧYн орто эсеп менен 1,5 мYнeт кетет.
Оорулууга кайда жана кайсы кабинетке келуу керек экендигин, текшерилYYгe кантип даярдануу керектигин тYШYндYPYY зарыл экендигин эске алуу менен жумуш убактысынын сарамжалсыз чыгымдалышы бир кыйла кeбeйeт.
Мындай терс кeрYHYштордY жоюуу максатында биз стандарттык жолдомо формаларын колдонуу сунуштадык. Ар бир жолдомо формасынын алдыцкы тарабы эки бeлYктeн турат.
Биринчи бвлYктв медайым бейтаптын фамилиясын, атын, медициналык картасынын номерин, дарегин, ошондой эле дарыгердин фамилиясын жана кабыл алынган KYHYH жазат. Экинчи бвлYк кeмeкчY диагностикалык кызматтарды изилдeeнYн жыйынтыктарын толтуруу YЧYн арналган. Бланканын арткы бетинде изилдeeгe даярдануунун эрежелери, аны eткeрYY орду жана убактысы жeнYндe маалыматтарды камтыган пациент YЧYн жазуу болот. Мындай формалардын болушу дарыгерди кeрсeтмe жазуудан толугу менен бошотуп, медайымдын убактысын Yнeмдeйт.
Дарыгерлердин ишин сарамжалдуу уюштуруу менен бейтаптарды кабыл алуу убактысынын орточо 35%ын тузген амбулатордук медициналык картаны жургузууге кеткен убакытты кыскартууну талап кылат. Бул учуй медициналык китепчеге кошумчаларды колдонуу сунушталат, бул аларда керсетулген белгилерге басым жасап, жетишпегендерин атайын белунген саптарга киргизуу менен чыгымдарды олуттуу турде (20% га) кыскартууга мумкундук берет.
Аймактык терапевтердин жумуш ордунрационалдуу уюштуруу —
медициналык жардамдын маанилуу багыттарынын бири болуп саналат, анткени дал ошол жумуш ордунда эмгек ишмердиги журуи, терапиялык жардамдын натыйжалуулугунун децгээлин аныктоочу шарттар тузулет.
Амбулаториядагы белумдердун бири - бири менен байланышы ишти рационалдуу уюштуруунун маанилуу каражаты саналат. Бирок суралган дарыгерлердин жарымынан кебунун тузумдук белуктеру менен байланышы жок экени аныкталган.
Жалпы практикалык дарыгердин (уй-булелук) кабинетинде теменкудей маалыматтык материалдар болушу зарыл:
1) жалпы практикалык дарыгер/уй-булелук дарыгер женунде жобо;
2) жалпы практикалык (уй-булелук) дарыгердин квалификациялык мунездемелеру;
3) жалпы практикалык медайым женунде жобо;
4) жарандардын убактылуу эмгекке жарамсыздыгын кубелендурген документтерди беруунун тартиби женунде нускама;
5) калкты медициналык кароодон еткеруу женунде жобо;
6) эпидемияга каршы иш-чараларды жургузуу женунде жобо;
7) медициналык жардамдын стандарттары;
8) лабораториялык керсеткучтер (нормалар);
9) жалпы клиникалык жана биохимиялык изилдеелер учун бактериологиялык материалды чогултуу эрежелери;
10) дары-дармек каражаттарына рецепттерди жазуу эрежелерин;
11) дары-дармек каражаттарынын эц жогорку бир жолку жана суткалык дозаларынын таблицасы;
12) бейтаптарга уй шартында жардам керсетуу учун дары-дармек каражаттарынын жана медициналык буюмдардын тизмеси;
13) химиялык жана физикалык жактан шайкеш келбеген дары-дармек каражаттарынын тизмеси;
14) диетанын кыскача баяндамасы;
15) оорунун диагнозун тузуунун принциптери жана мисалдары;
16) кеп кездешуучу оорулар боюнча убактылуу эмгекке жарамсыздыктын сунушталган меенеттеру;
17) тейленген аймактын медициналык паспорту.
Мындай маалымдама материалынын жоктугу жалпы практикалык дарыгердин (уй-булелук) ишин кыйындатат, анын ишинин натыйжалуулугун темендетуп, убакытты текке кетирууге алып келет.
Дарыгерлерди маалыматтык колдоо. Медициналык жардамдын сапатын камсыз кылууда маалымат системасын eркYндeтYY маанилYY. Бул пландуу тапшырмалардын, коюлган максаттардын, медициналык жардам кeрсeтYY стандарттарынын аткарылышын кeзeмeлдeeгe MYMKYHДYK берет жана аныкталган кемчиликтерди eз убагында оцдоо YЧYн шарттарды тYзeт.
Биздин изилдee кeрсeткeндeй, дарыгерлердин 2/3тeн ашыгы медициналык маалыматтын абалы менен канааттанбайт. Дарыгерлер тарабынан кeрсeтYЛYYЧY медициналык жардамдын сапатын жогорулатууда зарыл болгон (айлык, кварталдык) оперативдYY маалымат алуу боюнча аны натыйжалуу пайдаланууга MYMKYHДYK берYYЧY кeлeмYн аныктадык. Мындай ыкчам маалыматты киргизYY кошумча адистерди жана материалдык чыгымдарды талап кылбайт.
Ошентип, Мындай маалыматтык колдоо дарыгерлердин ишмердYYЛYГYн башкарууда олуттуу жакшыртууга, дарылоо-диагностикалык процессти жакшыртуу боюнча чараларды кeрYYгe, саламаттыкты сактоонун ресурстарын сарамжалдуу пайдаланууга MYMKYHДYK берет. Ал YЧYн дарыгерлерге бейтаптар жeнYндe маалыматты, медициналык-демографиялык, уюштуруучулук, технологиялык, укуктук жактан керектYY маалымдама, ченемдик, билим берYY маалыматтарын алууга MYMKYHДYK берYYЧY программалык каражаттардын комплекси бар персоналдык компьютерге ээ болуу маанилYY.
Жалпы практикалык (Yй-бYлвлYк) дарыгерлердин ишин баалоо критерийлери.
Колдонулуп жаткан статистикалык кeрсeткYчтeр ар бир медицина кызматкеринин жана YЙ-бYлeлYк дарыгерлер топторунун айрым бeлYмдeрYHYн ишинин сапатын жана натыйжалуулугун баалоого MYMKYHДYK бербей жаткандыгы белгилYY. Сандык кeрсeткYчтeр боюнча дарыгердин натыйжалуулугун баалоо кыйын. Ошол себептен дарыгердин ишинин сапатын баалоо YЧYн объективдYY критерийлер керек.
Жалпы кабыл алынган статистикалык кeрсeткYчтeрдY жана маалыматтарды эске алуу менен биз жалпы практикалык (YЙ-бYлeлYк) дарыгерлердин ишинин сапатын жана натыйжалуулугун баалоо YЧYн индикаторлорду иштеп чыктык. Алар 5 топко топтоштурулган:
I. Жалпы практикалык (Yй-бYлвлYк) дарыгерлердин ишинин жалпы маселелерин мYнвздвгвн кврсвткYчтвр: тейлеген калктын орточо саны; жылдагы иш сапарынын планын ишке ашыруу; айына, жылына кабыл алуудагы орточо сааттык иш ЖYГY; YЙдe кароо учурунда орточо сааттык иш ЖYГY;
II. Профилактикалык ишинин сапатын жана натыйжалуулугун мYнвздвгвн кврсвткYчтвр: 1) планга ылайык калкты профилактикалык текшерYYлeр менен камтуу (%); 2) калкты кургак учук жана онкологиялык оорулар боюнча профилактикалык текшерYYлeр менен камтуу (% менен); 3) кургак учук жана рак менен ооругандардын активдYY аныкталган пайызы; 4) диспансердик байкоо менен камтуу (1000 калкка); 5) бир дарыгерге диспансердик оорулуулардын орточо саны; 6) бейтаптарды клиникалык байкоонун YЗГYЛTYKCYЗДYГY (% менен); 7) байкоо жYргYЗYЛгeн жыл ичинде дарылоо толуктугу (% менен); 8) убактылуу эмгекке жарамсыздык менен ооругандардын азайышы (оорулардын саны, 100 диспансердик пациентке ^н).
III. Медициналык жардамдын сапатын мYнвздвгвн кврсвткучтвр: 1) экспертизанын eз убагында жана толуктугу; 2) диагноздун eз убагында жана негиздYYЛYГY; 3) дарылоонун eз
убагында жана сапаттуу болушу; 4) бейтапты дарылоонун орточо узактыгы; 5) оорулуунун медициналык жардамдын сапатына канааттануу керсеткучу; 6) эксперттик дарыгерлер тарабынан аныкталган бейтаптарды текшерууде, диагностикалоодо, дарылоодо жана реабилитациялоодо кемчиликтердин (медициналык жардам керсетуу стандарттарынан четтеелер) пайыздык керсеткучу (100 бейтапка); 7) бейтаптарды дарылоонун натыйжасы (айыгуу, жакшыруу, езгеруусуз, майыптыкка етуу ж.б.).
IV. Калктын ден соолугун мYнвздвгвн кврсвткYчтвр: 1) калктын биринчи оорулуу децгээли (1000 адамга; 2) оорунун жалпы коэффициенти (1000 адамга; 3) убактылуу эмгекке жарамсыздык менен ооругандардын саны (100 жумушчуга карата); 4) эмгекке жарамсыздыктын керсеткучу (1000 адамга); 5) калктын жалпы елуму (1000 адамга) - 18-60 жаш.
V. Экономикалык кврсвткучтвр: 1) дарыгердин иш ордунда бир бейтапты кабыл алуусу жана уйге бир жолу баруунун баасы; 2) лабораториялык жана инструменталдык изилдеелердун саны; 3) медициналык тез жардам жана керсетуу учун тейлеген аймактан калктын кайрылууларынын санын кыскартуу; 4) 1000 калкка ооруканага жаткырылгандардын санын кыскартуу; 5) убактылуу эмгекке жарамсыздыкка чалдыккандардын азайышы (100 жумушчуга учурларда жана кундер боюнча); 6) диагностикалык жана дарылоочу жабдууларды пайдалануу коэффициенти; 7) эмгекке жарамсыздыктын алгачкы учурларынын санын кыскартуу; 8) тейлеген аймакта онкологиялык жана кургак учук менен ооругандардын санын кыскартуу.
Корутунду. Ошентип, терапиялык оорулууларды кабыл алуу учурунда стандарттуу жолдомо, даяр рецепттер, диета, машыгуу терапиясы боюнча сунуштамалар, байланыш каражаттары, оорулуу чакыруу учун жарык сигналы, тиешелуу «кабыл алуунун эрежелерин» белгилее, кабинетте дарыгердин кыймылынын графиктерин иштеп чыгуу аркылуу дарыгердин жумуш убактысы унемделет.
Медициналык жардамдын сапатын камсыз кылууда маалымат системасын еркундетуу маанилуу. Бул пландуу тапшырмалардын, коюлган максаттардын, медициналык жардам керсетуу стандарттарынын аткарылышын кеземелдееге мумкундук берет жана аныкталган кемчиликтерди ез убагында оцдоо учун шарттарды тузет.
Ошентип, дарыгерлердин бейтаптар женунде маалыматты, медициналык-демографиялык, уюштуруучулук, технологиялык, укуктук жактан керектуу маалымдама, ченемдик, билим беруу маалыматтарын алууга мумкундук беруучу программалык каражаттардын комплекси бар персоналдык компьютерге ээ болуусу - дарыгерлердин ишмердуулугун башкарууга, дарылоо-диагностикалык процессти жакшыртуу боюнча чараларды керууге, саламаттыкты сактоонун ресурстарын сарамжалдуу пайдаланууга мумкундук берет.
Жалпы практикалык (уй-булелук) дарыгерлердин ишин баалоо боюнча сунушталган 5 критерий медицина кызматкеринин жана уй-булелук дарыгерлер топторунун айрым белумдерунун ишинин сапатын жана натыйжалуулугун объективдуу баалоого мумкундук берет.
Адабияттар
1. Борончиева, З. А. Особенности аллергических заболеваний в Ошской области / З. А. Борончиева, Ы. А. Алдашукуров // Бюллетень науки и практики. - 2022. - Т. 8, № 9. -С. 364-369. - DOI 10.33619/2414-2948/82/40. - EDN HBPNXP.
2. Бримкулов Н.Н. Астанинская декларация по ПМСП - видение мирового здравоохранения в XXI веке. [Текст]/ Бримкулов Н.Н., Касымов О.Т. // Здравоохранение Кыргызстана. - 2019. -№ 1. - С. 146-152.
3. Герасимов А.Н. Медицинская статистика. - М.: ООО «Медицинское информационное агентство». - 2007. - 480 с.
4. Дорош Ж.В. К 20-летию кафедры терапии и семейной медицины российского национального исследовательского университета имени Н. И. Пирогова [Текст] / Дорош Ж.В. // Справочник врача общей практики. - 2018. - № 5. - С. 4-8.
5. Исраилова Д. К. Жалпы (YЙ-бYлeлYк) дарыгерлер практикасына адистерди даярдоо / Д. К. Исраилова, Г. А. Аскарбекова, А. А. Шамшиев, Ы. А. Алдашукуров // Вестник Ошского государственного университета. - 2022. - No. 3. - P. 38-43. - DOI 10.52754/16947452_2022_3_38. - EDN FWPPPT.
6. Канатова, А. К. Новый метод диагностики ранней стадии болезни Альцгеймера / А. К. Канатова, А. Г. Кошмуратов // Вестник Кыргызско-Российского Славянского университета. - 2023. - Т. 23, № 1. - С. 62-66. - DOI 10.36979/1694-500X-2023-23-1-62-66. - EDN ZWPZDB.
7. Реброва О.Ю. Статистический анализ медицинских данных. Применение пакета прикладных программ STATISTICA. - М.: Медиа Сфера. -2006.-312 с.
8. Султаналиева, Р. Б. Контроль углеводного обмена у лиц с сахарным диабетом пожилого и старческого возраста в Центрах семейной медицины Г. Бишкека / Р. Б. Султаналиева, Н. К. Абылова // Научные исследования в Кыргызской Республике. -2022. - № 3-1. - С. 77-84. - EDN BUMZCP.
