ОНКОЛОГИЯЛЫҚ АУРУЛАРДЫҢ АЛДЫН АЛУ Текст научной статьи по специальности «Медицинские науки и общественное здравоохранение»

ОНКОЛОГИЯЛЬЩ АУРУЛАРДЬЩ АЛДЫН АЛУ

ТАШЕВА ЖАЗИРА АСЦАРОВНА

Абу Али Ибн Сина жогары колледжшщ арнайы пэндер окытушысы

АЛИЕВА ГСЛЗИНА САПАРОВНА

Абу Али Ибн Сина жогары колледжшщ арнайы пэндер окытушысы Ощуспк ^азакстан ТYркiстан Облысы Сарыагаш каласы

Онкологиялы; ауруларды ерте аныктау,скринингпк багдарламалар уйымдастыру жэне жYргiзу.

Онкологияда скрининг бастамасын - Георг Папаниколау (1883 - 1962) - жатыр мойнынан цитологиялы; зертеуге жагынды алу аркылы катерлi iсiктi ерте аныктауды ашкан

• Онкологиялы; скринингтщ максаты - халыктыц eлiм кeрсеткiшiн азайту.

Скрининг эдiсi - кауiп-катер тобын калыптастру аркылы диагностикалык каралуга

жататын наукастарды тацдау, iрiктеу.

Нэтижелерi - катерлi iсiктi клиникалык симптомдары пайда болганша аныктау.

Онкологиялык аурушацдылык туралы ^азакстат мэлiметтерi онкологиялык аурулардан eлiм корсеткiшi 2000ж

• Ерлер -19871

• Эйелдер - 16089

2013ж

• Ерлер -19375

• Эйелдер -17096

1-шiлiк профилактика, салауатты eмiр салтын калыптастыру, коршаган ортадагы канцерогендердi жою.

2-шiлiк профилактика iсiкалды ауруларын емдеу, скрининг жэне ерте аныктау

3-шшк профилактика онкологиялык наукастарды диспансерлш бакылау ж/е кайталанудыц алдын - алу. Емделген наукастарда аурудыц кайта пайда болуын ескерту ^азакстандагы улттык -скрининг багдарламалары, CYт безi катерлi юшнщ скринингi 2009жылдан берi жатыр мойны катерлi iсiгiн ерте аныктау скрининг! Р АР-тест. Колоректальды ракты ерте аныктау скрининп 2011жылдан енгiзiлген.

^уык асты безi рагын ерте аныктау скрининп 2013жылдан кейбiр аймак- ецеш жэне асказан рагын ерте аныктау скрининп, бауырдыц рагын ерте аныктау скрининп жYргiзуде.

Онкологиялык аурулардыц есеп-санак кужаттарын толтыру:

A) Алгаш рет катерлi iсiгi бар наукас туралы хабарлама (№ 090/У Yлгiсi);

Б) Диспансерлк бакылау картасы (№ 030-6/У Yлгiсi);

B) Онкологиялык аурулардыц ауру тарихынан кeшiрмесi (№ 027-1/У Yлгiсi);

Г) ^атерлi iсiгi аскынып кеткен наукастарга толтырылатын хаттама (№ 027-2/У Yлгiсi).

- ^атерлi iсiгi аскынып кеткен наукастарга толтырылатын хаттаманы талдау.

- ЭртYрлi агзалардыц катерлi юшне шалдыгу жeнiндегi кауiп-катер тобын жасактап толтыру.

- ^атерлi юктердщ алдын-алып жэне ерте аныктау максатында кауiп- катер тобына жататын наукастармен жумыс жасау тактикасы.

Халык арасында iсiк ауруларыныц эртYрлi такырыптары бойынша дэрiстер окып эцпме жYргiзу.

Скринингтiк тексерiлу кезецдерi А) Дайындык кезещ.

Максатты топтарды калыптастыру, акпараттык колдау, мекенжайы бойынша шакыртуды, электронды жэне баспа букаралык акпарат куралдарын пайдалана отырып скринингке шакыру.

Б) Скринингтщ журпзшу^ буган амбулаторлык пациенттщ профилактикалык медициналык тексерюшщ (скринингшщ) статистикалык картасыныц толтырылуы (будан эрi -025-08Доп/у формасы) жэне бауыр обырына скринингтiк тексерiстен еткен наукастыц 30-1/ формасын толтыруы; скрининг-тестщ жYргiзiлуi; зертханалык жэне аспаптык зерттеулердщ жYргiзiлуi енгiзiлген.

В) ^орытынды сатысы. Скринингтiк тексерулер динамикалык бакылаумен жэне сауыктырумен бастапкы медициналык-санитариялык кемек (будан эрi - БМСК уйымдары) керсететш мынадай денсаулык сактау уйымдары жYзеге асырылады:

1) кала халкы Yшiн - калалык емханалар, дэрiгерлiк амбулаториялар, ведомстволык медициналык-санитариялык белiмдер мен меншш нысанына карамастан емханалар;

2) ауыл халкы Yшiн - медициналык пункттер, фельдшерлiк-акушериялык пункттер, дэрiгерлiк амбулаториялар, аудандык емханалар, сондай-ак мобильдiк бригадалар (арнайы автокелiк пен темiр жол келш базасындагы жылжымалы медициналык кешендер (поезд));

БМСК уйымдары:

1) кызмет керсету аумагындагы пркелген халыкты есепке алуды жYзеге асырады, скринингтiк тексеруге жататын адамдардыц нысаналы тобын калыптастырады;

2) осы тексерулердi жYргiзу Yшiн бейiндi медициналык уйымдармен байланыс пен сабактастыкты камтамасыз етедц

3) халыкты скринингтiк тексерулер кажеттшп туралы акпарттандырады;

4) амбулаториялык пациенттщ медициналык картасына немесе баланыц даму тарихына тексеру нэтижелерiн енгiзе отырып есептiк нысандарды толтырады;

5) бектлген халык денсаулыгын ныгайту бойынша ю-шараларды эзiрлей отырып, жYргiзiлген скринингтiк тексерулердщ ай сайынгы талдауын жYргiзедi;

6) скринингпк тексерулердщ электрондык базасын калыптастырады жэне ай сайын аумактык медициналык акпараттык-талдау орталыгына жiбередi.

ЭртYрлi жас кезецшдеп балалардыц нысаналы топтарын скринингпк тексерулер (мамандардыц тексеруi, зертханалык жэне аспаптык зерттеулер) осы Ережеге 1-косымшага сэйкес жYзеге асырылады.

¥йымдастырылган мектепке дешнп балаларды, мектеп окушыларын, орта-арнайы жэне жогары оку орындарыныц 18 жаска дейiнгi окушылары мен студенттершщ нысаналы топтарын скрининггiк тексерулер жYргiзудi БМСК аумактык уйымдарыныц мамандары мектепке дешнп балалар мекемелерi мен бшм беру уйымдарыныц аумагына шыга отырып, жYргiзедi.

Мектепке дейiнгi балалар мекемелерi мен бiлiм беру уйымдарыныц медициналык кызметкерi (дэрiгер, фельдшер немесе мешрбике) уйымдастырылган мектепке дейiнгi балаларды, мектеп окушыларын, орта-арнайы жэне жогары оку орындарыныц 18 жаска дешнп окушылары мен студенттерш скринингпк тексерулер жYргiзудi жYзеге асырады.

¥йымдастырылмаган мектепке дешнп балаларды скринингпк тексерулер бекпкен жерi бойынша БМСК уйымдарында жYргiзiледi.

Балалар Yйiнде, сэбилер Yйiнде, мектеп-интернаттарда, мамандандырылган интернаттарда, жеткiншектер Yйлерiнде скринингтiк тексерулер жылына екi рет еткiзiледi.

Жаца туган нэрестелер мен ерте шактагы балаларга есту бузылуларын аныктауга скринингпк тексерулер Нормативпк кукыктык актiлердi мемлекетпк тiркеу тiзiлiмiнде № 5825 пркелген

«Ерте шактагы балалардыц есту бузылуларыныц скринингiн жэне диагностикалауды уйымдастыру ережесш бекiту туралы» ^азакстан Республикасы Денсаулык сактау министршщ 2009 жылгы 28 кыр^йектеп № 478 буйрыгына сэйкес жYргiзiледi.

Yш-терт ай аралыгындагы балаларга айгактары бойынша сан-жамбас буындарыныц дисплазиясын жэне жамбастыц туа болган шыгуын ерте аныктау максатында сан-жамбас буындарын ультрадыбыстык зерттеу жYргiзiледi.

Балалар мен жасeсmрiмдердi скринингпк тексеру аякталганнан кешн бейiндi мамандардыц корытындысы мен зертханалык-диагностикалык зерттеулердi ескере отырып, педиатр дэр^ер, жасeспiрiмдер дэрiгерi, жалпы практика дэрiгерi мынадай «денсаулык тобын» аныктай отырып балалардыц денсаулык жагдайын кешендiк багалау жYргiзедi:

Сут без1 iciri жэне idK алды ауруларды ерте аныктау скринингш eткiзу алгоритмi:

1) Максатты топка: 50, 52, 54, 56, 58, 60 жастагы CYт безi катерлi iсiгiмен есепте турмайтын эйелдер жатады;

2) орта медицина кызметкерi БМСКК уйымдары, дэрiгерге дейiнгi кабинетте, элеуметтiк-психологиялык кемек жэне профилактикалык кемек кабинеттерiнде жYргiзiледi:

025-08/е формасы толтырылады;

антропометриялык елшеу жYргiзiледi (салмак, бойы, мыкын eлшемi), Кетле индексi есептеледь

Скрининг-тест бойынша сауалнама жYргiзiледi (14-16 пункты, 025-08/е формасы )

3) маммография ею сYт безiне де 2 проекцияда жасалады - аудандык, калалык емханалардыц маммографиялык бeлiмiнде (жылжымалы медициналык кешен) кигаш жэне тура проекцияда жYргiзiледi.

4) маммография кабинетшдеп рентгендiк лаборант скринингтiк маммография зерттеушщ нэтижесiн журналга тiркеп, максатты топтарга форма толтырады.

5)^алалык, аудандык емханалардыц маммографиялык бeлiмшесiнiц рентгенолог дэрiгерi BI-RADS жiктемесi бойынша маммограммаларды интерпретациялай отырып, '^ршшшк оку" жасайды, одан кешн косымшаныц негiзгi алгоритмiне сай "екшшшк окуга" жолдама толтырады.

Кeрсетiлген багыт бойынша маммограммалардыц "бiрiншiлiк окуын" жYргiзген дэрiгер - рентгенологтыц корытындысы жазылган талон (20 пункт), амбулаторлык наукастыц медициналык картасына жапсырылады.

6) Маммограммалардыц барлыгы нэтижеге байланыссыз "екiншiлiк окылу" Yшiн онкологиялык диспансерге, сонымен катар телемедициналык байланыс аркылы да жiберiледi.

Емханадан онкологиялык диспансерге маммограмманы жiберу медициналык тiркеушi кол коюы аркылы жYзеге асырылады. Барлык маммограммалар корытындысы калалык, аудандык, онкологиялык диспансердщ мурагатында сакталады.

Скрининг шецберiнде жасалган маммограмма наукаска берiлмейдi. БМСКК уйымдары, дэр^ерге дейiнгi кабинетте, элеуметтiкпсихологиялык кeмек жэне профилактикалык ^мек кабинеттерiндегi дэрiгер : М1 ( патологиясыз) -наукаска келес маммографияны 2 жылдан соц eту керектiгiн нускайды; М2, М3 ^т безiнiц катерсiз iсiгi болса ) -наукасты ары карай динамикалык бакылау Yшiн ауылдык,аудандык,калалык кецестiк-диагностикалык емхананыц немесе кецеспкдиагностикалык орталыктыц маммолог, онколог кецесше жолдайды; М6 (верифицирленген патоморфологиялык CYт безi катерлi iсiгiнде) -емделу жэне диспансерлш есепте туру Yшiн наукасты онкологиялык диспансерге онколог,маммологка жолдайды; Зерттеу нэтижесi мен наукаска берiлген нускамалар ары карай ЖТД/учаскелiк дэрiгерге бакылау Yшiн жiбередi.

Жатыр мойны катерл! iciri жэне iсiк алды ауруларды ерте аныктау скринингш eткiзу алгоритма

1) максатты топка: 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60 жастагы жатыр мойны катерлi iсiгiмен есепте турмайтын эйелдер жатады;

2) орта медицина кызметкерiмен БМСКК уйымдары, дэрiгерге дейiнгi кабинетте, элеуметтiк-психологиялык ^мек жэне профилактикалык кeмек кабинеттерiнде жYргiзiледi:

Скринингтi карауга дайындык кезецiнде акпаратпен таныстырып, зерттеу жYргiзу алдында жыныстык катынастардыц болмауын, кынаптык емшара, тыгындар, ванналар, жуу жYргiзiлмеу керек екендшн ескертедi; 025-08/е формасы толтырылады; антропометриялык eлшеу жYргiзiледi (салмак,бой,мыкын eлшемi), Кетле индекс есептеледi;

Скрининг-тест бойынша сауалнама жYргiзiледi( 14-16, 29 пункты, 02508/е формасы ) БМСКК уйымыныц карау кабинетiне жолданады;

3)БМСКК кызметкер : 22 уйымыныц карау кабинетшде орта медициналык жатыр мойнын айнамен карайды; цитологиялык зерттеуге жагын алады (Рар-тест), дэстYрлi эдiспен (бiр шыны) немесе суйык цитологияга (бiр контейнер); Бектлген Yлгiмен жазылып онкологиялык диспансерге биоматериал цитологиялык зерттеуге зертханага жолданады;

Жатыр мойнын карауда кезге кершетш eзгерiстер болса наукас екiншi кезецде - акушер-гинеколог карауына, кольпоскопияга, биопсия алуга жiберiледi;

Онкологиялык диспансердщ цитологиялык зертханасынан Рар-тест корытындыларынныц шыгыуын бакылайды. Рар-тест нэтижесiн алганнан кешн, 025-08/е формасы толтырылып, БМСКК бeлiмшесi / профилактикалык жэне элеуметпк-психологиялык бeлiмше дэрiгерiне, болмаса учаскелiк/ЖТД жолданады. ;

4) Рар-теста нэтижесш Бетезда ТСБ, 2001 бойынша БМСКК дэрiгерi талдап, багалайды: «багалауга канагаттанарлыксыз», «¥лп кабылданган жок/зерттелген жок », <^лп каралды жэне багаланды, бiрак зерттеу эпителиальды патологияга жеткшказ»болса наукас цитологиялык скринингке кайта шакырылады;

I категория ТСБ бойынша « интраэпителиальды закымдалу» болмаса наукас келесi скринингке 5 жылдан соц шакырылады;

II категория «Микроорганиздер»,

III «эпителиальды клетканыц баска eзгерiстерi ( клеткалы езгерютер гистерэктомия, атрофия)»,

IV «эпителиальды клетканыц атипиясы (ASC, ASC-US, ASC-H, LSIL)»,

V « баскалар ( 40 жастан аскан эйелдер эндометриальды клеткасы)» наукаска тексерiлу, емделу, динамикалык бакылау, аудандык, калалык емхананыц гинеколог дэрiгерiмен жYргiзiледi.

IV категория ТСБ бойынша «HSIL, CIS, жалпак клеткалы рак» наукас емделу жэне бакылау Yшiн онкологиялык диспансерге жолданады, формасына нэтиже жазылады. Цитологиялык зеттеу нэтижесi наукастыц медициналык амбулаторлык картасына жапсырылады. 025-08/е

Ток жэне тш iшек iсiгi жэне юк алды ауруларды ерте аныктау скринингiн eткiзу алгоритмi:

1) Максатты топтагы эйелдер мен ерлер: 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64, 66, 68, 70 жастагы полипоз ток жэне тш шек катерлi iсiгi бойынша есепке турмайтындар

2) орта медициналык кызметкермен БМСКК дэрiгерге дейiнгi кабинет жэне БМСКК уйымыныц элеуметтiк - психолгиялык кeмегi бeлiмшесiнде жYргiзiледi:

3) Скринигп карауга дайындык сатысында максатты топтагы наукастарга скрининг eту кезшде, менструация кезецiнде, кан агыштык геморройда, зэрде кан болганда скрининга жYргiзуге болмайтынын ескертiледi.

4) 025-08/е формасы толтырылады:

5) Скрининг тест сауалнамасы жYргiзiледi (27, 28 пунктi 02508/у формасы )

6) Гемокульт-тест нэтижес жYргiзiледi жэне багаланады (оц, терю);

3) БМСКК бeлiмшесi/ БМСКК уйымыныц элеуметтiкпсихологиялык жэне профилактикалык кeмек кабинетшщ дэрiгерi : Нэжiстегi жасырын канга тексеру тестi нэтижесi терiс болган жагдайда наукаска гемокульт-тесттi 2 жылдан кешн eтуге кецес бередi;

Нэжют жасырын канга тексеру тест оц болган жагдайда наукасты аудандык, калалык емхананыц хирургпроктологына екiншi кезецмен ары карай тексершуге жолдайды ;

Наукаска зерттеу алдында клизмасын жасау нускалады, мiндеттi тYрде тазалау

4) Аудандык жэне калалык емхананыц хирург/проктологы: зерттеу нэтижес бойынша егер кeрсеткiштер (шкке кYдiк немесе iсiк аныкталса) болса, фиборколоноскопияга iсiктiц орналасуын аныктау жэне гистологиялык верификацияны аныктау Yшiн жолдайды;

Колоректальды катерлi юк аныкталган адамдарды емдеу мен диспансерлш есеп Yшiн онкологиялык диспансерге жiбередi ;

Облигатты жэне факультатив^ ток, тiк iшек катерлi юк алды ауруды аныктаганда наукасты емдеу жэне бакылау Yшiн колопроктолог пен гастроэнтерологка жiбередi;

Гемокульт -тест оц болган жагдайда себебiн аныктау Yшiн ары карай тексеруге жiберiледi;

Соцгы нэтиженi БМСКК /профилактикалык жэне элеуметпкпсихологиялык бeлiмше дэрiгерiне жолдайды.

Цуыцалды 6e3i обырын ерте аныктау скрининп максатты топ: 50, 54, 58, 62 жэне 66 жастагы ерлер;

Скринингтен eткiзу кезецдерг жалпы простатка канныц иммунды химиялык талдамасы (ИХТ) - ерекше антиген (ПСА); нактылаушы диагностика (урологтыц тексеруi, саусакпен тiк шекп тексеру, кeп нYктелi пункциялы биопсия) eцеш пен асказанга максатты топтыц барлыгы Yшiн мiндеттi болып табылатын эндоскопиялык зерттеу жYргiзу, eцеш пен асказан шырышты кабыгында патологиялык eзгерiстер аныкталган жагдайда кeрсеткiштер бойынша жYргiзiлетiн eцеш пен асказан шырышты кабыгыныц потологиялык аймактары биопсиясы.

Бауыр обырын ерте аныктау скрининг!

Максатты топ: вируска карсы терапияда жаткан жэне вируска карсы терапияныц тшмдшпне бага алынбаган тулгалардан баска вирусты жэне вирусты емес этиологиясыныц бауыр циррозы бойынша диспансерлш есепте турган ерлер мен эйелдер.

1. Абелевич, А.И. Новые технологии в диагностике и хирургическом лечении рака прямой кишки: дис. ... д-ра мед. наук.--Нижний Новгород, 2004. 42c

2. Абисатов Х.А. Клиническая онкология 1-П том, Алматы.- 2006.

3. Эбисатов Х.Э., Есенкулов Э.Е. Онкология 1-П- том, 2007.-1546.- 4306

4. Александров В.Б., Рак прямой кишки, 1977.-200c.

5. Блохин Н.Н. Орловский Л.В., Серебров А.И. Деонтология в онкологии, М.: 1980.-31c.

6. Блохин Н.Н., Орловский Л.В., Серебров А.И. Противораковая пропаганда, М.: 1980.-

ЦОЛДАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР.

184c.