CC BY
19
УДК: 616-006:616-039.57-07
С.Т. ТАЖБЕНОВА
БАСТАП^Ы МЕДИЦИНАЛЫ^-САНИТАРЛЫ^ КвМЕК ДЕКГЕЙ1НДЕ ^АТЕРЛ! 1С1КТЕРД1 ЕРТЕ ДИАГНОСТИКАЛАУ (ЭДЕБИЕТТ1К ШОЛУ)
Марат Оспанов атында^ Батыс Казакстан медицина университетi, Актебе, Казакстан
Когамдык, денсаулык сактау мамандьны бойынша магистрант, Обырдын ерте тYрлерiн аныктау
E-mail: [email protected], уялы тел.: 8 702 789 5289. аурушандык жиiлiгi бойынша ^т
безi, екпе жэне терi обыры) бастапкы
«
Аннотация. Бул макалада БМСК денгеи1нде катерл! юктерд| ерте
г-,-,,-,,,- ,-т,- орындарда^ fана емес, сонымен коса
диагностикалау сурактарына жауап алатын эдебиеттер ™м1 бертген. . , „
аурушацдыктын, есу темп1 боиынша
Кептеген зерттеулерде ауруды ерте аныктауfа баfытталfан скринингпк , , ,
(куыкасты обыры) немесе жоfарыда
баfдарламалардын ти1мдЫп дэлелденген. Обырды ерте аныктауfа баfытталfан «
" ^ 1 " " " т ^ 11 керсеттген топка жатпаитын, б|рак
профилактикалык шараларды уиымдастыру кез1нде ™1мдю белг1л1 Ыр аимакка ел!м керсеткш боИынша б1ршш1 орын
тэн кешенд! обырfа карсы ба^дарламалар куру болып табылады. Скринингт!н алатын (эиелдерде аналык без обы-
ти1мд1л1г1 туралы скрининг жYPг¡з¡лмеген аимакпен м^стырмнща скрининг ^ ры, ерлерде бас жэне моиын обыры)
жYPгiзiлген аимакта обырдан ел1м керсеткшшщ темендеу1 непзЫде аИтуfа немесе наукастын элеуметпк статусы
болады. мен ем1р сYPУ салтына баиланысты
Нег1зг1 свздер: цезуры юк ерте диагностикалау скринингтк I ^ (жатыр моины обыры, екпе обыры
багдарлама.пар. жэне зиянды енд1рктердеп жумыс)
Денсаулык сактау жYИесiнiн про- дент Н.Назарбаевтын тапсырмасымен обырдын, °рналасуы кезшде жо«-
филактикалык баfыттылык сурактары кабылданfан онкологиялык кемект ры ти1мдт1кке ие болады. Осындаи
экономикалык даму децгеИЫе кара- дамытудын 2012-2016 жылдарfа континген"П"ерд1, сонымен коса к,аут
мастан, элемнщ барлык елшде кен1нен арналfан баfдарламасынын басты топтарын аныктау скринингп ж\ф1"ву-
талкылануда. БМСК-т дамыту боиын- максаты дерттен болатын ел1м дН ти1^д1л1г1н аитарлыктаи денгеиде
ша Алматы Деклорациясына кол кои- керсетюшмн азаИту, халыктын ем1р CYPУ жо^арылатады. [26, 27].
fан уакыттан бастап аурудын алдын узактыfын арттыру болып табылады. Денсаулык, сактаудаfы скрининг
алу, азаматтардын езшщ денсаулыfы- Бул мемлекетпк баедарлама концепциясы, езш денп сау деп есеп-
на деген жауапкершЫк принциптер1, шецбершде ерте диагностикалау теИ"лн адамдарда ауруды немесе ауру
сонымен коса когамдык денсаулык баfдарламаларын (скринингтердО алды жаедаИларын белсенд1 аныктауfа сактау сурактарын шешуге ко^амды ^ дамыту жолымен онкологиялык ^ арнал«н скрининг концепциясы XX
тарту сурактары коИылfан болатын ауру-лардын алдын алуын жеттд1ру- «сыр боИы тез таралды жэне к,азфп
[42]. Сонымен коса, «Халык денсау- де накты жумыс жоспары курылды. кезде дамыfан елдерде кен,1нен к,°л-
с Сонымен катар онкопогиапыи
аурулар-
льны жэне денсаулык сактау жYЙесi Сонымен катар онкологиялык аурулар- данылады. Дурыс паидаланfан кезде
туралы» К,азакстан Республикасынын ды емдеудщ ти1мдЫпн арттыру Yшiн fана скрининг аурудын, алдын алу-
Кодекане сэИкес аурудын алдын алу ен озык технологияларды енпзу да^ы ман,ызды курал болып табылады.
аурудын паИда болуынын немесе онын де - мемлекетпк баfдарламанын Б'рак скрининг ЖYргiзу критериИлер1
ершуЫн,, сонымен коса олардын акы- басымдыктарынын б|р[ болып табыла- мен принциптер1н сактау кажет [34,46].
ры мен аскынуынын алдын алу болып ды [17]. Скрининг (^ылш. Screening - елек-
табылатыны айтылfан [37]. 1стт ерте аныктаумен ^ресу - тен етк'зу) белгт1 бФ патологиясы бар,
К,азакстан Республикасы Прези- бул азаматтардын ем1р1 мен элеумет- сонымен коса ауру даму к,аугл бар
дентшщ 2012 жылfы Жолдауында тт белсендттн сактаумен кYресу, со- адамдарды мак,са"пы TYрде аныктау.
онкология саласы денсаулык сактау- ^ нымен коса жыл саИын аИтарлыктаИ ^ Скрининг тур™ндардын максатты топ-
дын басты ба^ггтарынын, б|р[ болып каржылык шыын келт1ретш наукастар- тары арасында ж\ф1"Ылед1. Скрининтн
белгтендк Осыfан сэИкес ел1м1зде дын емЫе жэне каИта калпына келуЫе максаты уактылы емдеу-профилакти-
онкологиялык кемект дамытудын, кететЫ каржыны Yнемдеу болып табы- калык кемек керсету Yшiн ауруды ерте
баfдарламасы кабылданды. Ел Прези- лады [11]. аныктау болып табылады. Скрининг™
зерттеулер барысында аныкталfан Сон,™ жылдары fалымдар скри- эдiстерiн жасауfа жэне жетiлдiруге
мэлiметтер аурудын таралуын жэне нингтiн ен ти1мд1 сызбасын Ta6yfa баfытталfан. IciK каншалыкты ерте
каут факторларын зерттеуге колда- тырысып жатыр. Элемнщ кептеген аныкталса, болжам да соншалыкты
нылуы мYмкiн, я^и алдаfы уакытта™ елдерiнде скрининг-жYЙе бар. 80-шМ болады жэне ауруды емдеуге аз шьнын
шараларды жоспарлауfа жэне сэйкес жылдардан бастап АК,Ш-та меланома- кажет болады. Дегенмен, ^iPri ^i тек
шешiмдердi кабылдаyfа мYмкiндiк бе- нын кау^ тобын куру непзшде ерте Yш скринингтiн тиiмдiлiгi дэлелденген:
редi [38, 44, 46]. диагностикалауды жаксартатын «Skin- сут безi обыры Yшiн маммографиялык
Скрининг еткiзудiн басты талабы, Scan» баfдарламасы жумыс жасайды. скрининг, жатыр мойны обыры ^н
бiрiншiден, кызметкерлердi дайындау, Авторлар скрининг баедарламалары- цитологиялык, скрининг, сонымен
емншщен, зерттелетiн ауруды аныктау нын келеа тYрлерi ен тиiмдi екенiн коса ток iшек обыры скринингi V^rii-i
Yшiн жасалfан сызбанын болуы жэне айтады: аймак, келемiнде кау^ попу- жасырын кан тестте, куык,асты без
Yшiншiден, алынfан нэтижелердi ляциясын iрiктеу, каут популяциясын обырын ерте диагностикалауда
уактылы баfалау, талдау жэне интер- езшдш бакылау эдiсi мен техникасына канда^ы пСА-ы анык,таудын, ти1мд1л1г1
притациялау болып табылады [12, 43]. Yйрету, жылына бiрнеше рет каут топ- эл| KYHге дей|н талкыланып жатыр.
Барлык дамыfан елдерде тарын мамандармен тексеру [32, 46]. Скринин™ баздарламалардыц
онкологиялык аурулардын екiншiлiк Ресейде скрининг™ тестгердщ, ти|мс|зд|г| кандай да 61р онкологиялык
с , аурудын ел!м керсетюшмнщ темен-
алдын алуына кеп кен,т беледl. профилактикалык жэне диспансерлт ^ ^ ^
.. . .... деуiне эсерЫщ болмауымен
Скрининг баедарламалык шара ретlнде тексерулердщ дэлелдерlн табу жэне
баfаланады. Осыпан байланысты
ез мацыздылыын жоfалтты, бфак, клиникалык-экономикалык баfалау
, „ „ куыкасты безi обырын ерте аныктауда
азаматтардын, сактандырылуында казфше талкыланбайды, ейткен! онын,
кажеттЫп талкылануда, ейткенl
ажырамас белlп ретlнде к1рд|. Yлесl абсолют деп есептеледl. Сонда
скрининг клиникалык, мацызды емес
Швейцария, Австрия, Германия, да 2006 жылы Халыкаралык медици-
iсiктердi аныктауды жоfарылатады,
Франция сиякты елдерде кепiлдi налык тэжiрибе журналында скри-
онын, артынан жалпы аурушандыктын,,
сактандыру кен, таралfан, азаматтар нингпк баfдарламаларды уйымдасты-
сонымен коса косымша еммен белгiлi 61р кезенде профилактикалык ру бойынша усыныстар жарияланfан. , „ ...
байланысты ел!м керсетюшпнщ негваз тексерулерден етуге мшдетп, Келтiрiлген кужаттар белгiлi 6Ip мэсе- „ „„
жоfарылауы байкалады. Эйтсе де, олай болмаfан жаfдайда келеа леге сэйкес скринингпк зерттеулердi ......
куыкасты без^щ обыры кезlнде елим
сактандырылу жаfдайы бiртiндеп жYPгiзу тур^сында^ профилактика- ....
г-" |г " керсеткlшl бурынfыша шамамен 30 жас
ез каражаты есебiнен теленетш ^ лык шаралар бойынша америкалык ^ болып кала бередi [24 33 41] болады. Осы себепке байланысты жумыс тобынын, усыныстарын, ауру- Шетелдт эдебиеттердi зерт-
профилактикалык тексерулерге дын алдын алу бойынша эдiстемелiк тей келе, РФ субъектiлерiнде мыса-
наукастардын толыкканды а^ымы ^ нускаудын екiншi басылымындаfы ^ лы Якyтиядаfы аналык без обырын, калыптасады (бул бвдщ ел Yшiн бiPДен 1996 жыл^ы усыныска гылыми негiз- Тэжiкстанда тер! обыры, баска аудан-61р мэселе болып отыр), сондыктан делген факттер мен толыктыруларды дарда сут без обыры жэне екпе обы-
^-гер^ iсiктердi ерте сатысында ^ ту^д^. Оfан Kоса, екпе обырын ^ ры сиякты т.б. 6!рл!- жарымды мэсе-аныктау Европа елдерiнде катарда™ аныктаyfа арналfан скрининг бойынша лелерд шешу Yшiн KYШ пен каражат
жаfдайдан 60% жоfары [28]. ^ усыныстар берiледi. Бул усыныстарда ^ жетпейтiндiгi анык байкалады. Немесе
Онкологиялык ауруларды ерте жYPгiзiлген зерттеулер непзшде флюо- скринингпн, окшаyланfан кандай да аныктау ман,ыздылыы барлыfымызfа ^ рография колданfан кезде екпе обыры ^ 6!р эд1с1н колданады, мысалы, конды-белгiлi, ейткенi ол наукастын, емiр сYPУ скрининпнщ т^мдЫп дэлелденбеген р1ылык (флюорография, маммография узактыfын, емнщ сэтт немесе сэтаз ^ деген корытынды жасалады [45]. ^ жэне т.б.), сауалнамалык жэне т.б.. 1с жYPгiзiлyiн аныктайды. Оfан дэлел Басылымдарда кел^ртген жYзiнде баска да профилактикалык ша-
ретiнде аурудын, алдын алу жэне ерте мэлiметтерге карап скринингпк ралардын, кешендi тYрлерiн колдануды аныктау бойынша баедарламалары бар баfдарламаларды жYPгiзy жэне обырды болжамайды [7, 21,27, 36]. аймактарда кеш диагностикалау мен ерте аныктаудын, кажеттiлiгi туралы Тан,далfан кай эд1с болса да
61ржылдык елiм жаедайынын, есyiне, айтyfа болады, fалымдардын, iзденiсi бiр-бiрiнен ерекшеленедi, бiрак олар-наукастардын, бес жылдык емiршен,дi- тур1ындар арасында онкологиялык ды бiрге колдану кyтiлетiн нэтиже-пнщ темендеyiне экелт сокты [17]. ауруларды ерте аныктаудын, жан,а лердщ жаксаруына экеледi [7, 9, 33].
Сауалнамалык скрининг - се- лык кызметкердщ колында ман,ызды Онкологиялык кыраfылык - он-
лективт скрининг непз1 ретЫде кау^п курал ретЫде эртурл1 катерл1 ¡актерге кологиялык патологияfа деген кау1пт1
топтарын белуге жэне косымша тек- кYДiк туfан кезде наукасты тактикалык тудыратын симптомдарды аныктауfа
серуд кажет ететш адамдар контин- ^ карау алгоритм! болуы керек, тек сол ^ баfытталfан кез келген емдеу-профи-
гентш 4-6 есе кыскартуfа мYмкiндiк уакытта сауалнамалык скринингпн, лактикалык мекемелердщ кез келген
бередк К,урал-жабдыктарды колдану акпараттылыfы темен болса да калаfан мамандыктаfы дэр1гершщ ¡с-эрекетк
немесе лабораториялык жолмен ЖYP- элеуметпк ти1мдЫкке жетуге болады Катерл1 юктерд1 ерте
гЫлетш жаппаИ скрининг селективт ^ [20]. ^ диагностикалау ен, алдымен
скринингтен акпарат туИыктыынын, Онкологиялык кемект жеттдфу бфшштш медициналык-санитарлык
жо«ры дэрежес'мен жэне тандал^ан боИынша профилактикалык баfдарла- кемек керсетет1н дэр1герлердщ
тексеру эд1с1н1н, сипаттамасынын, шек- малардын, жYзеге асырылуы туралы онкологиялык сакты^ына жэне
телу1мен ерекшеленедГ Селективт эдк барлык аудандар есеп беруге жина- олардын, бЫмше, наукаска
сауалнаманын, йршш кезен,шде-ак |латын конференциялар етуде. Б!рак | баИланысты онын М караИ кандаИ с
скринингтен ететш популяциянын, бул шаралардын, накты нэтижелер! эрекет жасаИтынды^ына баИланысты.
денсаулыfы туралы ^Ыкп акпа- туралы басылымдар аИтарлыктаИ ко- БМСК медициналык кызмет
рат алуды камтамасыз ете отырып, сылмаИ жатады. ОсындаИ акпарат керлер1нН маныздылы™н каИта
аИтарлыктаИ озык болады. Алынfан баfалау ете киын. Онкологиялык
алмасу аитарлык ден,геиде уакытша
мэл1меттер, эдетте белгЫ б|р патоло- диспансерлердщ катерл1 ¡актерд1
жоfалтуларды азаитуfа жэне ете жак-
гияны индикациялау максатында кол- . , ерте аныктауfа баfытталfан БМСК
сы нэтижеге жетуге мYмкlндlк берер
данылады. Б1рак, скринингпн, акпарат- . . . , медициналык кызметкерлер1мен
ед|. Тэс1лдемелерде бфкелктттнн, бо-
тык массивтер1 Yлкен ресурстарfа ие: .... жэне тур1ындармен Yнемi жумыс
луы алы^ан нэтиженнн, келемд1л1пнде
олар уИымдастырушылык шараларда жасауы эртурл1 таралfан ¡актердщ
жэне узак мерз1мдттнде басты рел
колданылуы мYмкiн жэне кажет [10]. ерте диагностикалау ден,геиш
аткарады. Профилактикалык баедарла-
Сауалнама TYрiн жэне онын, кура- жоfарылатуfа мYмкiндiк беретш
маларды жасаИ отырып, тур1ындарды
мын аимактаfы онкологиялык жаедаи- ман,ызды компонент! болып табыла-
сапалы онкологиялык тексеруд ескеру
fа сэикес облыстын, келем1нде онко- ды. Санитарлык аfарту жумыстарын
„ керек. вИткенк диспасеризациянын
логиялык кызмет жасаиды. Оfан коса, жет1лд|ру, скринингт1к зерттеулерд|
ти1мдЫп дэр1герл1к тексерктщ сапасы-
сауалнамалык скринингт! жYPГlзудl жYPГlзу, эртYрлl патологияfа кудк
. .. на баИланысты, ал профилактика мен „ ,
уиымдастыру TYPl де эртурл! болуы паида болfан кезде наукастарды
мYмк¡н. Авторлар турfындарfа сауал- ерте диагностикалаудын м1ндеттерш уактылы диспансерлт тексеру,
шешу жалпы емдеу торабындаfы ме-
наманы «орындарда» орта медицина- ' м ' ^ м турfындарды кешенд| тексеруден
лык кызметкерлермен сауалнаманы дициналык к,ызметкерлерд1н, KYШiмен ет^зуд колдану катерл1 ¡с1ктерд1
толтыра отырып, тексеру аркылы жэне ЖYзеге асырылады. Диагностикалауда уакытында диагностикалауды жэне
¡с1кке KYДiк туfан жаfдаИда каИта тек- ^ ен ман.ыздысы дэр'герд1н, тэжФи- ^ емнщ нэтижесш жаксартады.
серту Yшiн усыныстар бере отырып, бес жэне б|л|кт1л1г1 болып табылады. ОсылаИша учаскелт дэр1гердщ
ФАБ немесе амбулатория дэр1гер- ^ Обырды эрт\Фл1 /^/мнщ^та™ дэр1-^ немесе жалпы практикалык дэр1гердщ
лерЫщ ен,деу1мен ет^зген жен деИдГ герлер аныктауы керек [23, 39, 40]. жумысында^ онкологиялык патоло-
Жалпы тэж1рибелт дэр1герлердщ
дык жерлерде ФАБ ден,гежнде ЖYзеге онкологиялык м^пы^ньи-шш, жет- дет юкалды жаfдаИларды уактылы
асыру Yшiн скринингпн, жаппаИ эд1сш ю-тихв болуы профилактикалык тек- бту, сонымен коса катерл1 ¡с1ктерд1
жэне 30 жастан жоfары турfындарда серулерд1 кеп жаfдаИда скринингпн, ерте диагностикалау болып табыла-
кезге кершетш жерлерд1 тексере оты- ти1мдЫп темен курал ретшде карасты- ды. БМСК ден,геИшдеп таfаИындалfан
рып, жыл саИын мшдетп онкологиялык рады. Каз1рп жаfдаИда тур^ндардын, зерттеулер мерз1м1 5-7 ^ннен аспауы
кеИш
Баска жумыстардын, авторлары ауыл- Жалпы тэжФибе.шк дэр1герлердщ гиянын, алдын алу боИынша непзп /
катерл1 ¡актерден аурушан,дык жэне б1ркелм карта куруды усынады. Б1рак, ел1м керсеткш жоfары болfанда жал- наукас онкологиялык мекемеге накты
тексерулердщ корытындысы боИынша катерл1 ¡актерден аурушан,дык жэне керек. Диагноз нактыланfаннан
I I ^ 11 I 11 \ I ^ Г"'г-1! 1 1 иу^у 1—1_■ и ■ ■1|и11_>11\| / I \ I I ^^
ел1м керсеткш жоfары болfанда жал-сауалнамалык эд1с аркылы катерл1 ¡с1к- пы емдеу мекемелер1ндег1 дэр1герлер диагностика жэне ем ЖYPгiзу Yшiн ж1-терд1н, аныкталуы эртYрлi авторлардын, «онкологиялык кыраfы» fана емес, со- бертед1 [8].
мэл1меттер1 боИынша 0,08-0,17%-дан нымен коса «онкологиялык сауатты» БЫкт медицина кадрларыныц
аспаИды. Б1р1нш1 звенода^ медицина- ^ болуы керек [22, 35]. ^ тапшылыfы медициналык кемек
керсету колже™дЫп мен сапасына дэрежеде тур^ндардын, медици- I сатыда™ сYт безi обырын аныктау
эсер етед^ сондай-ак катерлi iсiктердi налык мэдениетЫщ темендiгiмен емдеуге арналfан каржылык шьнынын
емдеу мен диагностикалауда жана байланысты екенiн атап еткен: 200 еседен астам к,ыск,артуfа жэне 5
технологиялардын трансфертiн ауырfандардын 70%-ы дэрiгерге жылдык емiршендiк керсеткiшiн ек1
киындатады. баруды ездiгiнен кейiнге калдырады, есе (90-95%^ дейiн) арттыруfа мум-
Онкологияда технологиянын бiрак, кеш сатыда аныктаудын, шндт бередi.
каркынды есуi медицина к,ыз- барлык жаfдайынын уштен бiр Онкологиялык ауруларды диагно-
меткерлерiнiн бiлiмiн удайы белiгi толыfымен жалпы тораптаfы стикалау мен емдеудщ кaзiрri зaмaнfы
жет^руд жэне жанартуды талап дэрiгерлердiн ез арында жатыр. технологияларын пайдаланудын жет-
етедi. Бiлiм мен даfдылардын элемдт Дэрiгер наукастын, денсаулыfына кiлiксiз ден,геж сон,™ 3 жылдын iшiнде
тэжiрибеден «артта калуынан» баска укыпты карауы, кауiп топтарында наукастардын 5 жылдык емiршен1цiк
бiлiктi медициналык емес кадрлардын наукастарды тексеру алгоритмiн керсеткiшiнiн 51,2%-дан (2010 жылы)
- жана жабдыктармен жумыс накты орындауы кебiне онкологиялык 51,4%^а (2014 жылы) дейiн аздап есун
наукастардын е™ с.ру „закты.ына
iстеу кезiнде кажеттi физиктердiн, наукастардын емiр суру yзактыfына не ыкпал еттi. Бул ретте 5 жылдык емiр-
химиктердiн, инженерлердiн жэне елiм керсеткiшiнiн темендеуiне шендiктiн ен теменп керсеткiшi бауыр,
болмауына байланысты проблема байланысты [4]. Iсiктердi ерте аныктау уйкы безi жэне екпе обыры кезiнде
киындай тусуде. Бул проблемалардын жYЙесiн жетiлдiрудi кезге керiнетiн байкалады. 5 жылдык емiршен,дiк-
барлыfы кадрларды онкологиялык жердегi обырларды аныктаудан жэне тщ салыстырмалы темен керсеткiшi
кызметке тартудын жэне бекiтудiн, оку арнайы курылfылар мен онкологиялык онкологиялык аурулармен ауыратын
процесiн уйымдастыруfа, оfан улттык мамандыfы жок дэрiгерлердiн арнайы 46% наукас аныкталып, кеш сатыларда
жэне шетелдт жетекшi клиникалар бiлiмiн кажет етпейтiн онкологиялык (Ш-IV сатыларда) емделуд бастайды.
мен fылыми орталыктардын маман- ауруларды аныктаудан бастау керек. Жыл сайын елiмiзде шамамен бас пен
дарын тартудын, онын iшiнде Бул пЫр кезге керiнетiн жерлердi мойыннын iсiкпен закымдануынын
халыкаралык уйымдардын ыкпал тексеру колжетiмдi жэне iсiктiн бар 1700 жаедайы жэне басым белтн ау-
етуiмен жана тэсiлдердi енпзудщ екендiгiне кYдiк туfанда корытынды руынын таралуы Ш-М сaтыларfа сэйкес
кажеттЫпн айfактайды. жасау Yшiн тек тужырым fана жеткiлiктi келетiн наукастар курайтын ^рек-ки-
Денсаулык сактау жYЙесiндегi екендтнен туындап отыр [30, 31]. мыл аппараты iсiктерiнiн, 600 жafдaйы
казiргi кездегi реформалау бiрiншiлiк Елiмiзде жи кездесетiн аныкталады. Сыркаттанушылыктын
звенодаfы мамандар - жалпы онкологиялык аурулардын, басым белт салыстырмалы темен ден,гейЫе
тэжiрибелiк дэр^ерлердщ, отбасылык (сYт безi, тер^ жатыр мойны, асказан, карамастан осы обырларды емдеу
жэне учаскелт дэр^ерлердщ ен,еш, бауыр, ток жэне тт шектердщ, мYгедектiкке жэне наукастардын, емiр
релi мен бiлiктiлiгiн айтарлыктай куыкасты бездершщ ^с^ктер^) сапасын айтарлыктай нaшaрлaтуfа эке-
кYшейтудi карастырады, сондыктан скринингпк тексерулердi жYPгiзу летiн закымдаушы операциялар болып
бул категориядаfы дэрiгерлерге жэне аркылы ерте сатыларда аныкталады. табылады [17].
онкология саласындаfы мамандарfа Бул iсiктерден елiм керсеткiшiн азайту Елiмiзде 2008 жылдан бастап
айтарлыктай талаптар ^шейттедГ онкологиялык аурулардан жалпы ¥лттык скринингтiк бafдaрлaмa жYзеге
Онкологиялык патологияны кеш елiмдi азайту Yшiн резерв бола алады. асырылды. ¥лттык скринингпк баедар-
сатысында аныктау себептершщ Бiрак казiргi кезде скринингтiк лама кaтерлi iсiктердi ерте сатыларда
бiрi 30% жаедайда дэрiгерлiк баfдарламалар тек кезге кершетш жер- диaгностикaлaуfa мYмкiндiк бередк
кате болып табылады. Бiрак та лердеп обырларды - сут без^ жатыр Онын, тиiмдi жYзеге асырылуы аурулар-
онкологиялык ауруfа кYдiк болfан мойны жэне колоректальдык обыр- лардан жэне мерзiмiнен бурынfы
барлык наукастарды онколог карау ды аныктауfа арналfан жэне баска елiмнен болатын ттелей жэне жанама
тиiмдi тактика болып есептелед^ орындардаfы обырды ерте аныктауды шыfындaрды азайту аркылы ел эконо-
дегенмен бiрiншiлiк катынастаfы камтымайды. микасына Yлкен Yлес косуына мYмкiн-
дэр^ер денсаулык сактаудын, бiрiншi Онкологиялык ауруларды дер дт бередi.
звеносындаfы дэр^ерлер болып кала кезiнде жэне ерте диагностикалау ем- Тур1ындардын, кептеген тобын
бередi [22, 35]. деу нэтижесш айтарлыктай жаксартуfа камтитын кен, келемдеп скринингпк
Бiр жаfынан авторлар кеш жэне наукастардын, емiр сапасын арт- тексерулер 2002 жылдан бастап ен-
сатысында аныктау айтарлыктай тыруfа мYмкiндiк бередi. Осылайша, гiзiлдi жэне осы жыл скринингпк
тексерулермен барлык ересек ауыл кaтерлi iсiктердi ерте aныктaуfa ба1ыт- Бiр жаfынан элемнщ кептеген
тур1ындары, 12 жастан аскан балалар тaлfaн халык тобын скринингтiк тексе- дамы^ан елдерiнде симптомсыз камтылды. 2008 жылы Республика ру тeгiн медициналык кемектщ кeпiл- обырды белсендi аныктау жэне тур^ндарынын, елiм керсетшшшщ дiк бертген келемшщ шен,берЫде одан эрi емдеу максатында курылымында 52%-н курайтын кан ай- жYргiзiлeдi. Скринингтiк тeксeрулердi скринингпк баfдарламаларды
налым жYЙесi ауруларын (артериалык жYргiзудiн, максаты ерте сатыларда жасау 60-70 жылдары басталfан гипертензия, жYректiн, ишемиялык ау- iсiкaлды ауруларын жэне кaтерлi iсiк- болатын. Дегенмен, 30 жылдан сон руы) ерте аныктау скрининп, сут безi ^ терд^ аурудын, туындауына ыкпал ^ диагностикалау мен емдеудщ жоfарfы жэне жатыр мойнынын, обыралды ^ ететЫ кaуiп факторларын ерте аныктау, ^ технологияларын жет^румен са-
жэне обыр ауруларын ерте аныктау халык дeнсaулыfын калыптастыру мен лыстыр«нда профилактикалык
скринингi (сут безi iсiгi жэне жатыр ^ ныfaйту болып табылады [19, 38]. ^ ба™ттылыкка белЫген каржынын, мойны iсiгi эйелдер арасында™ ка- ЕЛiMi3де Онкология жэне басымдыfына байланысты шетелде
теPлi кт ауруларынын, курылымында радиология казак ^лыми-зерттеу ти™д^ктН теменДеУiн байкау« 1-2-шi орынды алады), екiншi типтегi институтынын мэлiметтерiне сэйкес болады [3, 13, 16]. кант диaбетiн ерте аныктау скрининп 2014 жылы осы аталfан скринингтер Осылайша, катерлi iсiктердi ерте
енгвтдГ ¥лттык скPинингтiк ба^дар- бойынша 2,3 млн. адам тексерктен сатысында аныктау мiндетi зертте"
I . . _ удщ уйымдастырылfан скринингпк
етк1з1лд|, скрининг нэтижес1нде 2
лама тур^ндарды сауыктандыруды ... _ удин, уйымдастырылfан
м т ' ^ м етк1з1лд|, скрининг нэтижесшде 2 т ^ * м ^
камтамасыз ететiн мехaнизмдердi ... „ эдiстердi, еткiзiлетiн шараларды акпа-
мын,нан астам катерл1 ¡с1к жаедайлары
енгiзу жэне жетiлдiру аркылы тур^н- т. ■ ,Ппп раттык колдау баfдарламарын, соныц
т1ркелд|. Эрб1р тексер1лген 1000
дардын орташа емiр сYру узaктыfын , iшiнде езЫдт бакылау жэне езЫд^
адамнан обы^а шалдыккан 1 адам
жоfaрылaтуfa бafыттaлfaн. ¥лттык . . тексерiлу эдiсiн YЙрететiн баедарла-
аныкталып, аныкталу керсетк1ш1 0,1
скринингтiк бafдaрлaмa енгiзiлуiмен „ маларды, бiрiншiлiк звенодаfы дэрн
%-ды курады. Бул 2013 жылfы сэйкес
ерте сатысында ауруды жэне каут герлердi окыту баfдарламасы, катерл1
керсеткштен 1,4 есеге кеп. Алfаш
факторларын аныктау Yшiн тYрfын- iсiктердi ерте аныктау бойынша жYр-
аныкталfан катерлi iсiк жаедайларынын,
дардын, максатты топтарын тексеру- пз1лет1н шаралардын, нэтижес1н бакы-
... iшiнде Yштен бiрi I сатыда, жартысынан
дин, кезецд1л1п мен жYргlзу алгоритм! лауды косатын жYйелl жэне кешенд| г- ^ астамы II сатыда болып, ерте кезенде . . . .„
аныкталды [1, 5, 18, 24]. тэст аркылы fана шеш1лу| MYMкlн [6,
аныктау керсеткш 84,5%-ды камтыды. „„ „ . „,.,
2012-2016 жылдарfa aрнaлfaн ■> У ^ м ■> н 13, 14, 16].
„ .. Скрининг барысында катерлi iсiк
Онкологиялык кемект1 дамыту баедар- Мемлекетт1к м1ндет ретшде кара-
ламасы аясында 6 тYрлi скрининг жYзе- ауруларынан баска ^-г^в iсiктер стырылатын медициналык, элеуметпк
ге асырылып жатыр, яfни 2008 жылдан жэне обырfа апаруы MYMкiн аурулар жэне экономикалык аспектiлерi бар
бастап су безi обырын, жатыр мойны (жаралар дисплазия жэне бул мэселенщ келемi наукастарды ем-
обырын, 2011 жылдан бастап ток шек т.б.) аныкталады. Жалпы 2014 жылы 79 деу мен медициналык жэне ен,бек™
обырын, ен,еш жэне асказан обырын, мыннан астам осындай аурулар белгiлi калпына келтiруге MYMкiндiк беретш
куыкасты безi обырын, бауыр обырын болды. К,атерс^ iсiк бары анык,талган алдын алу жэне диагностикалаудыц (2013 жылдан бастап 11 пилоттык ен^р- ^ азаматтардын, 95%-нан астамы эр ка- ^ жан,а эдiстерiн жасауды жэне тэжiри-
де енгiзiлдi) aныктaуfa aрнaлfaн тек- рай сауыктыру шараларын еткiзу Yшiн беге енгiзудi кажет етедi.
серiстер енгiзiлдi [17]. «Д»-есепке алынды [29]. Эдебиеттер т'1з'1м'1:
Скринингпк тексерулер елiмiздегi Зерттеу жумысына к°рытынды 1. Ахметкалиева, А.Е.
барлык БМСК керсететЫ мекемелер- жасай келе, обырды алдын алу Актуальность скрининговых программ.
де, я^и кызметпн, турiне лицензиясы шараларын уйымдастыру кезiнде [Текст] / А.Е. Ахметкалиева // Акжайык
бар денсаулык сактау субъектiлерiнде тиiмдiсi аймактык кешендi обырfа ен,iрi медициналык журналы. - 2014. -
"Халыктын, нысаналы топтарына про- карсы баfдарламалар куру болып №1(5). - С.15.
филактикалык медициналык тексеру табылады, накты белгЫ бiр жэне 2. Байпеисов, Д.М. Принципы
жYргiзу ережесiн бекiту туралы" 2011 байланысты географиялык, элеуметтiк онконастороженности и ранней диа-
жылfы 16 наурызында™ К,азакстан жэне экономикалык жаедайда дамыfан гностики злокачественных новообра-
Республикасы Денсаулык сактау ми- аймакта белгЫ бiр уйымдастырылfан зований у населения Казахстана [Текст]
нистрлтнщ №145 буйрыы негiзiнде шешiмдердi кабылдау Yшiн / Д.М. Байпеисов, А.Ж. Жылкайдарова,
жYргiзiледi. Iсiкaлды ауруларды жэне ^ колданылуы MYMкiн [15]. ^ Г.Д. Сейтказина и др. // Методические
рекомендации для медицинских ра- Старинский, С.Н. Егоров // Российский Куприянова. - М.,2007. - 51с. ботников ПМСП. - Алматы, 2012. онкологический журнал. - 2006. - №4. 16. Казакстан Республикасында
3. Важенин, A.B. Пути эф- - С. 41-44. онкологиялык кемект дамыту-фективного управления онкологиче- 10. Иванов, О.А. Проблемы дын, 2012-2016 жылдарfа арналfан ской ситуацией в стране [Текст] / А.В. ^ при оказании паллиативной помощи ^ Баедарламасы.
Важенин, В.А. Шепелев, В.Н. Шевченко ^ больным раком молочной железы ^ 17. Казакстан Республикасы-// Справочник врача общей практики. - ^ [Текст] / О.А. Иванов, Н.Г. Богомолов // ^ нын денсаулык сактау саласын дамы-2006. - №4. - С. 58-62. Материалы IV съезда онкологов и ра- тудын 2011-2015 жылдарfа арналfан
4. Важенин, A.B. Роль врача диологов СНГ. - Баку, 2006. -С.13. Саламатты Казакстан мемлекетпк общей практики в диагностике рака 11. Калинина, А.М. Оценка мо- баедарламасын кке асыру женшдеп легкого [Текст] / А.В. Важенин, А.А. ^ делей профилактического поведения ^ к-шаралар жоспарын бекiту туралы Лукин // Справочник врача общей пациентов первичного звена здравоох- Казакстан Республикасы Yкiметiнiн практики. - 2006. - №4. - С. 62-67. ранения в отношении факторов риска 2011 жыл^ 29 кантарда^ №41
5. Жумагулова, Н.Ш. Организа- ^ основных сердечно-сосудистых заболе- ^ каулысы.
ционные аспекты внедрения скри- ваний / А.М. Калинина, А.В. Концевая, 18. Казакстан Республикасы-
нингового обследования по ран- М.Г. Омельяненко // Профилактика нын, халкына онкологиялык кемек нему выявлению заболеваний на заболеваний и укрепление здоровья. - керсетуд уйымдастыру стандартын различных уровнях ПМСП [Текст] / Н.Ш. 2008. - №4.- С. 17-22. беюту туралы Казакстан Республикасы
Жумагулова // Акжайык енiрi медици- 12. Кирсанов, В.Н. Целевая про- Денсаулык сактау министрЫщ 2013
налык журналы. - 2013. - №1(1). - С. грамма развития онкологической служ- жыл™ 02 тамызда^ № 452 буйрьны. 23-28. ^ бы Оренбургской области на 2007-2009 ^ 19. Лазарев, А.Ф. Эффектив-
6. Журавлев, Е.А. Совершен- гг. [Текст] / В.Н. Кирсанов // Актуальные ность диспансеризации в группах ре-ствование диагностики злокачествен- вопросы теоретической, эксперимен- гистра предрака высокого риска онко-ных новообразований визуальных ло- тальной и клинической онкологии: ма- логических заболеваний [Текст] / А.Ф. кализаций (на примере Челябинской тер. науч.-практ. конф., посвящ. 60-ле- Лазарев, В.Д. Петрова, С.А. Терехова области): дис.канд.мед.наук / Е.А. ^ тию онколог. службы Оренбуржья. ^ // Материалы IV съезда онкологов и Журавлева. - Челябинск. - 2011.- 143 с. - Оренбург, 2006. - С. 6-8. радиологов СНГ: избр. лекции и докл.
7. Залуцкий, И.В. Итоги работы 13. Костылев, В.А. Теория и - Баку, 2006. - С.80-83. онкологической службы Республики практика создания высокотехноло- 20. Лашкина, A.A. Профилак-Беларусь за 2005 г. и перспективы её ^ гичных онкорадиологических центров ^ тические стратегии в работе онколо-дальнейшего развития [Текст] / И.В. [Текст] / В.А. Костылев // Материалы гической службы Самарской области Залуцкий, Э.А. Жаврид, Т.И. Кирченко ^ IV съезда онкологов и радиологов ^ Текст. / А.А. Лашкина, С.В. Козлов, // Материалы IV съезда онкологов СНГ: избр. лекции и докл. - Баку, 2006. А.В. Грушина // Матер. III конф. Дни и радиологов СНГ. - Баку, 2006. - С. С.453-460. ^ Российского онкологического научного 12.Заридзе, Д.Г. Профилактика рака. 14. Котенко, К.В. Качественные центра в Самарской области.- Самара, Руководство для врачей / Д.Г. Заридзе. ^ и количественные характеристики он- ^ 2007. - С.99-101.
- Москва, ИМА-Пресс, 2009. - 221 с. кологической помощи прикрепленно- 21. Лашкина, A.A. Роль пери-
8. Зикиряходжаев, Д.З. Рак лег- ^ му контингенту по данным ракового ^одических медицинских осмотров
кого в Республике Таджикстан по дан- регистра и статистического отдела в профилактике онкологических за-ным обращаемости в Республиканский ФМБА России [Текст] / К.В. Котенко, болеваний [Текст] / А.А. Лашкина, клинический центр онкологии [Текст] О.В. Кривонос, Л.В. Дмитриева // А.В. Грушина, Д.О. Осокин // Дни / Д.З. Зикиряхуджаев, С.Р. Расулов // Актуальные вопросы онкологии и он- Российского онкологического научного Материалы IV съезда онкологов и ра- кологической помощи в системе ФМБА центра в Самарской области: материа-диологов СНГ: избр.лекции и докл. - ^ России: матер. науч.-практ.конф. - М., ^ лы II конф. - Самара, 2007. - С.101-103. Баку, 2006. - С.66-71. ^ 2006. - С. 12-13. ^ 22. Левшин, В.Ф. Реальный и эф-
9. Иванов, О.А. Новые подхо- 15. Куприянова, Н.С. Основные фективный метод профилактики рака
ды к статистической обработке базы направления разработки реализации [Текст] / В.Ф. Левшин, Н.В. Радкевич, данных популяционных медицинских городской противораковой програм- В.Г. Дрожжачих // Материалы IV съез-исследований [Текст] / О.А. Иванов, В.В. ^ мы: автореф. дис. д-ра мед.наук / Н.С. ^ да онкологов и радиологов СНГ. - Баку,
2006. - С. 19. радиологов СНГ. - Баку, 2006. - С. 354. 38. Хасанов, Р.Ш. Организа-
23. Мазин, М.Ж. 31. Привалов, A.B. Диагностика ционные технологии раннего выявле-Профилактическая направленность меланомы на догоспитальном эта- ния злокачественных новообразова-ПМСП - одно из приоритетных пе: задачи, возможности первичного ний [Текст] / Р.Ш. Хасанов, К.Т. Шакиров, задач Государственной программы звена здравоохранения [ Текст] / А.В. И.А. Гилязутдинов // Материалы IV развития здравоохранения Республики Привалов, А.В. Важенин, И.Р. Ахметов съезда онкологов и радиологов СНГ. -Казахстан Саламатты Казакстан на // Справочник врача общей практики. - Баку, 2006. - С.27.
2011-2015 годы [Текст] / М.Ж. Мазин, 2006. - №4. - С.67-71. 39. Хасанов, Р.Ш. Совершен-
К.У. Камысбаева, К.Н. Тухтаров // 32. Привалов, A.B. Диагностика, ствование организационных техно-
Медицинский журнал Западного скрининг и профилактика колоректаль- логий раннего выявления злокаче-
Казахстана. - 2012. - №4(34). - С. 99-101. ного рака на догоспитальном этапе ственных новообразований [Текст]
24. Матвеев, Б.П. Результаты [Текст] / А.В. Привалов, А.В. Важенин / Р.Ш. Хасанов, К.Т. Шакиров, И.А. скрининга рака предстательной желе- // Справочник врача общей практики. - Гилязутдинов // Материалы Материалы зы [Текст] / Б.П. Матвеев, В.Б. Матвеев, 2006. - №4. - С. 86-89. IV съезда онкологов и радиологов Б.В. Бухаркин // Материалы IV съезда 33. Пуска, П. От Северной СНГ: избр.лекции и докл. - Баку, 2006. онкологов и радиологов СНГ. -Баку, Карелии до проекта национального - С.77-80.
2006. - С.21. масштаба / П. Пуска, Э. Вартиайнен, 40. Хурсевич, H.A. Скрининг
25. Миронченко, М.Н. Т. Лаатикайнен, П. Йоусила Хти, М. рака предстательной железы [Текст] / Эпидемиология рака легкого [Текст] Павола - Хельсинки: Изд. Университета, Н.А. Хурсевич, Е.М. Слонимская, В.Р. / М.Н. Миронченко, А.А. Лукин, В.Н. 2011. -С.26. Латыпов // Сибирский онкологический Королев // Лечение рака в XX веке: сб. 34. Салихов, М.С. Семейный журнал.- 2005. -№3. - С. 19-23.
науч. работ молодых специалистов-он- врач и онкология [Текст] / М.С. 41. Di Chiara A, Vanuzzo D. Does
кологов УрФО. - Челябинск, 2006. - Салихов, Н.Д. Керимов, К.М. Салихова surveillance impact on cardiovascular
Вып.2. - С.55. // Материалы IV съезда онкологов и ра- prevention? // Eur Heart J. - OxfordUP,
26. Нидюлин, В.А. Комплексная диологов СНГ. - Баку, 2006. - С.23. 2009.-№30.-Р.1027-1029.
оценка распространенности зло- 35. Сухарев, В.М. 42. Mozheyko M., Eregin S.,
качественных новообразований в Онкологическая служба Самарской Vigdorchik A., Hughes D. A cross-sectional
Калмыкии [Текст]: автореф. ... докт. области: реалии, проблемы и пер- survey of hypertension diagnosis and
мед.наук. / В.А. Нидюлин. - М., 2007. - спективы / В.М. Сухарев, В.П. Тявкин, treatment patients among physicians
24 с. С.В. Козлов // Матер. III конф.: Дни in Yaroslavl region, Russia // Springer
27. Новиченко, Е.Л. Метод им- Российского онкологического научного Healthcare.-2012.-№29(12).-P.1016-25. мунодетекции для раннего выявления центра в Самарской области. - Самара, 43. Oganov R. G., Timofeeva T. N., и мониторинга опухолей [Текст] / Е.Л. 2007. - С. 146-150. Koltunov I. E., et al. Arterial hypertension Новиченко // Материалы IV съезда он- 36. Халык, денсаулыы жэне epidemiology in Russia; the results кологов и радиологов СНГ. - Баку, 2006. денсаулык сактау жYЙесi туралы of 2003-2010 federal monitoring// - С.22. Казакстан Республикасынын Кодека, Cardiovascular therapy and prevention. -
28. Онкология жэне радиоло- 2009 жыл1ы 18 кыр^йектеп 198-IV 2011. Vol.10 (1).-P.9-13.
гия казак 1ылыми-зерттеу институты- буйрыы. 44. Reid, M.E. Selenium
нын мэлiметтерi. - Алматы, 2014. 37. Халыктын нысаналы supplementation and colorectal
29. Поляков, Б.И. топтарын профилактикалык adenomas: An analysis of the nutritional Онкологическое обучение студентов медициналык тексерт-карау жYPгiзу prevention of cancer trial [Text] / ВУЗов России Текст. / Б.И. Поляков // ка^идаларын бекпу туралы, Казакстан M.E.Reid, A.J.Duffield-Lilico, A.Sunga Материалы IV съезда онкологов и ра- Республикасы Денсаулык сактау // Int. J. Cancer. - 2006. - Vol. 118, N7. диологов СНГ. - Баку, 2006. - С.354. министрЫщ мшдетЫ аткарушынын - P.1777-1781.
30. Поляков, В.Г. 2011 жыл1ы 16 наурызда™ №145 45. Walter W. Holland, Stewart Последипломная подготовка врачей буйрыына езгерктер енпзу туралы S., Masseria C. Screening in Europe. -по детской онкологии [Текст] / В.Г. Казакстан Республикасы Денсаулык Geneva: European observatory on health Поляков, Н.А. Сусулева, Е.И. Бойченко сактау министршщ 2011 жыл1ы 16 systems and policy,WHO, 2008. - 76p. // Материалы IV съезда онкологов и наурызда™ № 145 буйрыы. - С.2-6.
РЕЗЮМЕ
С.Т. ТАЖБЕНОВА РАННЯЯ ДИАГНОСТИКА ЗЛОКАЧЕСТВЕННЫХ НОВООБРАЗОВАНИЙ НА ЭТАПЕ ПМСП (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова, Актобе, Казахстан
В данной статье представлен обзор литературы, посвященный вопросам изучения ранней диагностики злокачественных новообразований на этапе БМСК. В многочисленных исследованиях доказана эффективность скрининговых программ, направленных на раннее выявление заболеваний. При организации мероприятий профилактики рака оптимальным является создание территориальных комплексных противораковых программ. Об эффективности скрининга можно судить на основании снижения смертности от рака в регионе, в котором проводился скрининг, по сравнению с регионами, в которых скрининг не проводился.
Ключевые слова: злокачественные новообразования, ранняя диагностика, скрининговые программы.
\
SUMMARY
S.T.TAZHBENOVA
EARLY DIAGNOSTICS OF MALIGNANT TUMORS AT THE PRIMARY HEALTH CARE (PHC) LEVEL (LITERATURE REVIEW)
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan
This article presents the literature review, devoted to the issues of studying early diagnosis of malignant tumors at the PHC level. The effectiveness of screening programs, which is aimed at early detection of diseases, has been proved in numerous studies.The creation of territorial complex anti-cancer programs is optimal in the organization of cancer prevention measures. The effectiveness of screening can be judged based on the reduction of mortality from cancer in the region, in which the screening was conducted, compared with regions, where the screening was not conducted.
Key words: cancer, early diagnosis,screening programs.
