CC BY
23International journal of theoretical and practical research
Scientific Journal
Year: 2022 Issue: 1 Volume: 2 Published: 31.01.2022
http://alferganus.uz
Citation:
Makhmudova, N. A. (2022). Some methods of improving the mathematical competence of students in the lessons of "Higher mathematics". SJ International journal of theoretical and practical research, 2 (1), 180185.
Maxmudova, N. A. (2022). "Oliy matematika" darslarida talabalarni matematik komponentligini oshirishni ayrim usullari. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (1), 180-185.
Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6091609
DOI 10.5281/zenodo .6091609
QR-Article
hnpsi'.kfci.da .o-g'ia.^L'ZOTda.GOgiöCB
Maxmudova Nasibaxon Abdujabborovna
katta o'qituvchi Farg'onapolitexnika instituti
UDC 53.62
"OLIY MATEMATIKA" DARSLARIDA TALABALARNI MATEMATIK KOMPONENTLIGINI OSHIRISHNI AYRIM USULLARI
Annotatsiya: Oliy ta'limda ta'lim sifatini oshirishda talabalarning matematik kompetentligini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Maqolada amaliy masalalarni yechishda informatsion texnologiyani qo'llash va unga asoslanib yechimlar olishni talabalarga mustaqil ish yordamida bajarishga malaka hosil qilish o'rganilgan. Bunda mexanik masalalarni MathCAD yordamida yechish va tajriba natijalarini tahlil qilishda MathCAD programma sistemasidan keltirilgan.
Kalit so'zlar: ta'lim sifati, matematik model, maksimilizatsiya, mahsulot tayyorlash, ipning mustahkamligi, ipning cho'zilishi, kichik kvadratlar usuli.
Makhmudova Nasibaxon Abdujabbarovna
senior lecturer Fergana polytechnic institute
SOME METHODS OF IMPROVING THE MATHEMATICAL COMPETENCE
OF STUDENTS IN THE LESSONS OF "HIGHER MATHEMATICS" Abstract: This article discusses the importance of developing their mathematical competence to improve the quality of education in higher education. The application of information technologies in solving practical problems and the formation of students' skills of independent work to obtain solutions based on them are studied. At the same time, the solution of mechanical problems using Mathcad and the analysis of the experimental results were studied using the Mathcad software system
180
Keywords: quality of education, mathematical model, maximization, product development, yarn strength, yarn elongation, small squares method.
Махмудова Насибахон Абдужабборовна
старший преподаватель Ферганский политехнический институт
НЕКОТОРЫЕ МЕТОДЫ ПОВЫШЕНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ «ВЫСШАЯ МАТЕМАТИКА»
Аннотация: В этой статье рассматривается важность развития математической компетентности студентов, для повышения качества образования. Изучено применение информационных технологий при решении практических задач и формирование у студентов навыков самостоятельной работы для получения решений на их основе. При этом решение экономических и технологических задач с помощью Mathcad и анализ результатов эксперимента были изучены с помощью программной системы Mathcad.
Ключевые слова: качество образования, математическая модель, максимизация, производство продукта, прочность пряжи, удлинение пряжи, метод малых квадратов.
Kirish
Yuqori malakali mutaxassislami tayorlash ta'limning sifatiga bog'liq. Bu esa optimal o'quv dasturlari - ya'ni yangi turdagi o'quv dasturlari, o'quv jarayonini tashkil etish va yangi ta'lim berish usulini yaratish taqozo etadi.
Tayorlanayotgan mutaxassis komponentligi uni amaliy masalalarni yechishga matematik apparatni informasion texnologiya resurslarini qo'llay olish malakasiga bog'liq. Matematika kursini o'qitish o'rta maktabda matematikadan olgan bilimiga asoslanadi. Oliy matematika o'qituvchisi oldida murakkab masala turadi, chunki u shaxsni matematika fanidan bilish va uni o'zlashtirish muammosini hal qilishi kerak. Bu yerda ma'lumki ayrim talabalarni matematik tayyorgarligi yuqori, ayrimlariniki esa etarli darajada bo'lmaydi. Shu bilan birga, talabalarni psixologik xususiyatlarini e'tiborga olish kerak. Demak, differensial va individual yondashishga to'g'ri keladi.
Tahlil va natijalar
Talabalarni oq'itishda ularni matematik bilim saviyasiga qarab darajaga bo'lish kerak. Oliy matematikada amaliy darslarda bilim saviyasiga qarab topshiriqlar berish kerak. "Topshiriqni bajarish jarayonida talabalar o'zi tanlagan mutaxassisligi bo'yicha motivatsiya hosil qilish, shu bilan birga topshiriqni bajarishi, boshqa fanlardan olgan bilimlarni qo'llay olishi va informatsion taxnologiyadan foydalanib natijani tahlil qilishi va qaror qabul qilish malakasini hosil qilishi kerak. Amaliyot darslarida eng asosiy masala - talabalarni mustaqil ishlash, ya'ni mustaqil izlanishlar olib boorish uchun
181
motivasiyaga uyg'otish kerak. Oliy ta'lim o'qituvchisi bilimni etkazuvchi bo'lmasdan, dars jarayonida talabalarni mustaqil ishlashi, fikrlarlash va uni bilim darajasini ko'tarishga harakat qilishi kerak. Demak, pedagog - maqsadli va motivatsiya yordamida har bir talabani amaliy masalalarni yechishda matematik kompetentligini rivojlantirishi kerak. Biz quyida talabalar bilan mustaqil ishlashda ularni matematik kompetentligini ko'tarishga va informatsion texnologiyani qo'llashga imkoniyat yaratuvchi namunaviy misollarni keltiramiz.
Misol.
Firma A va B turdagi mahsulot ishlab chiqaradi. Mahsulot ishlab chiqarish uchun ikki hila mal bajaradi. Preslash va bezash. Ishlab chiqarishni shunday tashkil etish kerakki, bu mahsulotlarni ishlab chiqarishdan olinadigan foyda maksimal bo'lsin. Bir birlik A va B turdagi mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan harajatlar quyidagi jadvalda keltirilgan:
Xarajat A turdagi mahsulot B turdagi mahsulot Mavjud resurs
Xomashyo (kg) 20 40 4000
Presslash (soat) 4 6 900
Bezak berish 4 4 600
Mablag' (so'm) 30 50 6000
A turdagi mahsulotni bir birligini sotishdan 80 so'm, B turdagi mahsulotni sotishdan 100 so'm foyda oladi.
Masalani yechish uchun matematik model quramiz va MathCAD programma dasturida yechamiz.
ORIGIN := 1
AAAAAAAAAAAA
m := 4
AAA>
n := 2
c : =
100
80
a :=
(20 40^ 4 6 44 v30 50j
182
x := 0 n
Given a- x < b x > 0
x := Maximizef, x)
100
50
f(x) = 1.3x 10
4
x =
Demak, korxona A turdagi mahsulotdan 100 birlik B turdagi mahsulotdan 50 birlik ishlab chiqarsa, maksimal 13000 so'm foyda olish mumkin. Injener texnologlarni oldida amalda tajriba natijalarini tahlil qilish asosiy masala bo'lib turadi. Talabalar bilan mustaqil ishlashda eng sodda matematik modellarni qurish va uni MathCAD programma dasturidan foydalanib yechim olish va qaror qabul qilish malakasini hosil qilish kerak.
Misol.
Ipning mustahkamligi Y va cho'zilishi X orasidagi bog'lanishni aniqlash uchun tajriba o'tkazildi. Tajriba natijalari quyidagi jadvalda beriladi:
x 3.95 4.35 4.75 5.15 5.55
y 155.5 165.1296 133.9 188.8333 198.8333
Ular orasidagi bog'lanishni y = a + ax ko'rinishda izlanadi. Bu yerdagi a va a koeffisientlarni topish kichik kvadratlar usuliga asoslanadi va ko'p arifmetik amallar bajarishga to'g'ri keladi. Ayniqssa tajriba sonlari ko'p bo'lsa. Shuning uchun MathCAD programma dasturidan foydalanish maqsadga muvofiq. Bu dasturdan foydalanisda quyidagi funksiyalar ishaltiladi: slope(x,y), intercept(x,y), line(x,y)
183
x :=
y :=
f 3.95^ 4.35 4.75 5.15
V 5.55)
f 155.5 ^ 165.1296
133.9 188.8333 V198.8333
T
xT = (3.95 4.35 4.75 5.15 5.55)
yT = (155.5 165.13 133.9 188.833 198.833)
Demak, regressiya tengalamasi y=27.593+37.375x
r37.375^
intercept(x, y) = 37.375 line(x,y) = slope(x,y) = 27.593
V27.593) Xulosa
Talabalarga amaliy masalalarni yechishni informasion texnologiyani qo'llash yordamida o'rgatish ularni matematik kompenetligini oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Abdurazakov, A., Makhmudova, N., & Mirzamakhmudova, N. (2021). On one method for solving degenerating parabolic systems by the direct line method with an appendix in the theory of filration.
2. Abdurazakov, A., Mirzamahmudova, N., Maxmudova, N. (2021). "Iqtisod" yo'nalishi mutaxassislarini tayyorlashda matematika fanini o'qitish uslubiyoti. Scientific progress. 7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/iqtisod-yo-nalishi-mutaxassislarini-tayyorlashda-matematika-fanini-o-qitish-uslubiyoti
3. Aybek, T., & Fozilov, A. (2021). Current Issues of Training Qualified Personnel. Central Asian Journal Of Innovations On Tourism Management And Finance, 2(11), 20-24.
4. Mirzamahmudova, N., Maxmudova, T., Nazarova, G. (2021). Matematik masalalarni yechishdagi ba'zi bir muammolar va ularni hal qilishda mantiqiy fikrlashning ahamiyati. Scientific progress. 7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/matematik-masalalami-yechishdagi-ba-zi-bir-muammolar-va-ularni-hal-qilishda-mantiqiy-fikrlashning-ahamiyati
5. Nishonov, F. M., Ehsonova, N. T., & Tolibov, I. S. (2019). Professional growth of the teacher of mathematics of the academic lyceum in the conditions of technologies of the digital educational space. ISJ Theoretical & Applied Science, 03 (71), 534-537. Soi: http://s-o-i.org/L1/TAS-03-71-52 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2019.03.71.52
6. Nishonov, F. M., Shaev, A. K., (2021). Some questions of the organization of individual works of students in mathematics in the conditions of credit training. ISJ Theoretical & Applied Science, 04 (96), 1-7. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-04-96-1 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2021.04.96.1
184
7. Nishonov, F.M., and all. (2018). Some questions of design of tasks in mathematics. ISJ Theoretical & Applied Science, 09 (65): 41-44. Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2018.09.65.7
8. Абдуразаков, А., Махмудова, Н. А., & Мирзамахмудова, Н. Т. (2021). Численное решение краевых задач для вырождающихся уравнений параболического типа, имеющих приложения в фильтрации газа в гидродинамических невзаимосвязанных пластах. Universum: технические науки, (10-1 (91)), 14-17.
9. Абдуразаков, А., Махмудова, Н., & Мирзамахмудова, Н. (2019). Решения многоточечной краевой задачи фильтрации газа в многослойных пластах с учетом релаксации. Universum: технические науки, (11-1 (68)), 6-8.
10. Qosimova, M. Y., Yusupova, N. X., & Qosimova, S. T. (2021). On the uniqueness of the solution of a two-point second boundary value problem for a second-order simple differential equation solved by the bernoulli equation. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 969-973.
11. Fayzullayev, J. I. (2020). Mathematical competence development method for students through solving the vibration problem with a maple system. Scientific bulletin of Namangan state university, 2(8), 353-358.
12. Fayzullayev, J. I. (2021). Fundamental fanlar yordamida texnika oliy ta'lim muassasalari talabalarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(10), 454-461.
185
