CC BY
155FTAXP 14.25.07
ОЩУШЫЛАРДЫЦ ЗЕРТТЕУШ1Л1К Ц¥ЗЫРЕТТ1Л1ГШЩ ДАМУ YДЕРIСI
Г.Т. Алдамбергенова1, Р.Ж. Шынтаева2
1 п.г.д., профессор
2 6М012400 «Педагогикалыщ елшемдер» мамандыгыныц 2-курс магистранты 12 Каза^ улттыщ цыздар педагогикальщ университету Алматы, Казащстан
aininaz85@mail .ru
Мащалада жогары сынып ощушыларыныц зерттеушшк щузыреттшгш щалыптастыру жэне оны дамыту YДерiсi туралы мэселе щарастырылады. Педагогикада зерттеушшк щузыреттшк эртYрлi тугырлар тургысынан зерделенген. Авторлар жогары сынып ощушыларыныц зерттеушшк щузыреттшпн щалыптастырудыц багыттарын нащтылаган. «Зерттеушшк щузыреттшктщ» «зерттеушiлiк дагды», «зерттеушiлiк эрекет» угымдарымен байланысы тужырымдалады. Ощушылардыц зерттеушшк щузыреттшгш дамыту мысалдары келтiрiлген.
Туит свздер: зерттеушшк цузыретттт, цабшет, цызмет, тэжгрибе, цундылыц багдар, цалыптастыру
Каз1рп тацда элемдш бшм беру кещспгше ену мащсатында ел1м1зде бшм беру саласыныц жаца жуйес щурылуда. Бул удерю ощу-тэрбие жумысына езгерютер енпзумен б1рге, ел1м1зде болып жатщан турл1 багыттагы бшм беру щызметше жацаша щарауды, ощушылардыц зерттеушшк щузыреттшгш дамытуды, ю-эрекетп жацаша уйымдастыруды щажетсшедь Бшм мен ащпарат устемдш щурган заманауи щогамда бшм беру жуйес - инновациялыщ экономиканыц мацызды белт болып саналады. Осыган сэйкес, кез келген салада болашащ маманныц щузыретп болуын, ягни ез саласы бойынша ой-пшршщ щалыптасуын, ем1рдщ езгермел1 жагдайына бешмдшгш, оган сай ез бшм1 мен бшгш пайдалану гана емес, оны щажеттшгше щарай толыщтырып отыруын талап етед1. Бул аталган талаптар щатарын жузеге асу ушш бшм саласына б1ршама уащыттан бер1 тыц езгерютер енпзшп келедь
Елбасы Н.Э. Назарбаев «Болашащща багдар: рухани жацгыру» атты мащаласында «Б1з бугшп жаца атаулы ертец-ащ есюге айналатын, журю1 жылдам дэу1рге аящ бастыщ. Бул жагдайда кэс1бш негурлым щиналмай, жецш езгертуге щабшетп, аса бшмдар адамдар гана табысща жетедЬ>, - деп атап керсеткендей, жацаша талаптарга сэйкес ощушылар ез бшктшгш унем1 дамытып отыруы тшс [1;5]. Болашащ урпагымыз щабшетп, бшмдар болуы ушш олардыц бойында зерттеушшк щабшеп, ем1рде кез келген жагдайдан оцтайлы шеш1м табуга кемектесенн бшм1 мен щузыреттшп болуы тшс. Эйткеш, заманауи щогамда «щузыреттшк» угымы ощыту удерюшде бшмд1 щолданудыц непзп нэтижес реннде щарастырылуда. Бупнде бэсекеге щабшетп тулга дайындау ушш ощушылардыц зерттеушшк щузыреттшгш дамыту удерюшщ оцтайлы шеш1мдерш щабылдауды щажетсшедь
«Зерттеушшк щузыреттшк» угымы Ресей мен Казащстан гылымындагы езектшпмен ерекшеленедь Батыс елдершде бул угым туралы б1рде-б1р дерек кездеспейдь Жекелей «research» жэне «competence» туралы мэл1мет б1ршама болганымен, «research competence» туралы ащпарат жощтыц щасы. Бул угым галымдар ецбектер1нде «зерттеушшк эрекет» (research activity) немесе «зерттеушшк дагды» (research skills) реннде щолданылады. Шяуляй университетшщ профессорлары Винсентас Ламанаускас жэне Далиа Аугиене (Vincentas Lamanauskas, Dalia Augiene) ез зерттеулер1нде «зерттеушшк щузыреттшкп» «зерттеушшк эрекет» угымымен тусшд1ред1. Fалымдардыц птршше, жалпы бшм беретш мектептеп гылыми-зерттеу щызмен жогары сынып ощушыларыныц аналитикалыщ ойлауын ныгайтады жэне ащпаратты 1здеу мен пайдалану щабшетш дамытады [2;1]. Fылыми-зерггеу щызмен ощу удерюшщ ажырамас белт болып табылады. Дидактикалыщ тургыдан мундай ю-эрекет ощушылардыц танымдыщ белсендшгш арттырудыц ец тшмд1 тэсшдершщ б1р1 болып табылады. Fылыми-зерггеу щызмен ощушылардыц
зияткерлш элеуетш арттырады, оньщ шыгармашылы; мYмкiндiктерiн кецейтедь Мундай ;ызмет барысында элеуметтiк-коммуникативтiк ;абшеттер мен бiлiктер дамиды. О;ушылардыц гылыми бiлiмiн терецдету, олардыц сыни ойлауын тэрбиелеу жYзеге асады. Жалпы бшм беретiн мектеп о;ушылардыц танымды; ;абшеттерш дамытуда, гылыми-зерттеу ;ызметшщ дагдылары мен сапасын ;алыптастыруда мацызды рел ат;арады. Ламанаускастыц зерттеуi нэтижесiнде мyFалiмдер де, ата-аналар да о;ушылардыц гылыми-зерттеу ;ызметше ;атысу Yшiн жеткiлiктi ;олдау керсетпейпш аны;талды. Сонды;тан болаша;та осы багытта жумыс жасауды усынды. Ягни, о;ушылардыц зерттеушiлiк ;узыреттшктершщ артуына «мектеп - ата-ана - о;ушы» Yштiгi жумыс жасауы тиiмдi болма;.
Индонезиядагы Джокьякарт мемлекеттiк университетшщ галымдары Б.Е.Янто, Б.Сибали мен С.Суанто «Зерттеудщ Yш децгей ар;ылы студенттердщ гылыми ойлау дагдыларын жетiлдiру» атты ма;аласында «зерттеушiлiк ;узыреттшкп» «зерттеушiлiк дагды» деп керсетедi [3;690]. Олардыц айтуынша, о;ушылардыц зерттеушiлiк дагдысын арттыру Yшiн о;ытудыц шыгармашылы; тэсiлдерi ;олданылуы тиiс, бул, эсiресе гылымдарды зерттеу жэне ;олдау Yшiн мацызды. Жогары сынып о;ушыларыныц ойлау ;узыреттшшн дамыту Yшiн сурау эдiсi мацызды. Бiрнеше зерттеулер керсеткендей, зерттеу стратегиясын жYзеге асыру тиiмдi болып табылады, себебi, ол о;ушыларды о;ыту тшмдшшн арттыруга, мотивацияга, шыгармашылы; ойлауга, сондай-а; тYсiнiктердi мецгеруге эсер етедi. Н.Н.Плотникова «зерттеушшк ;узыреттшш -гылыми материалды талдау жэне багалаумен байланысты ;абшет жэне зерттеу дагдылары» деп аны;тама бередi [4;15]. Ягни, галым «;абшет» пен «дагды» угымдарын «;узыреттшк» iшiнде ;арастырады.
«Зерттеушiлiк ;узыреттшк» угымына тYрлi тугырлар (кесте 1) тургысынан аны;тама беруге болады [5;5]. Олардыц кейбiрiне то;талайы;:
Кесте 1.
Жуйелшк тугыр •Л.А.Гощ'бь. В.С.Лазарев, Т. А. Смолина (Зерттеушшк кузыреттшк кэаби кузыреттшжтщ курамдас болт болып табьшады)
/-> Танымдык тугыр •М.А.Данилов, Э.Ф.Зеер,М.А.Чошанов (Зерттеушшк кузьфеттшк-зерттеу кызметш жузеге асьфу уппн кажетп бшм мен бшктердщ жнынтыгы)
/-"> Технология льщ тугыр V J N •А.В.Хуторской (Зерттеушшк кузыреггшж белгга б1р гылым саласындагы адамньщ танымдык ^ызметшщ нэтнжеа, зерттеу кызметш жузеге асьфу уппн \ieHrepyi по с зерттеу эд1стер1 мен эдютемелерш, устанымын. онын кундылык багдарларын туе ¡ну уппн кажетп зерттеу кузыреггш¿гше не болуы деп карастьфьшады) .
N
1с- -эрекеттк
тугыр
К^зыреттшпс тугыр
* Б.Г.Ананьев, Н.В.Кузьмина. А.К.Маркова, В.Д.Шадриков ("Зерттеушшк куоыреттшж" угымына тшмд1 зерттеу кызметше ^ажетп жеке ъ;асиеттердщ жиынтыгы шред1. Зерттеуинш сииаттайтын касиеттерге жащызуга болады: зерггеудщ к;ойылган проблемасын шешуге тур акты багыттылыгы; жумыста табыстылыгы. нонконформизм (лат.non JiaT.conformis Антиконформизм элеуметпк T3pTÍnTÍ кабылдамау); сыншылдык жэне езше деген сынаудьщ болуы. кол жеткгзшген нэтижеге канагаттанбаушылык жэне т. б.)_
• Б.Г.Ананьев, В.А.Болотов, А.А.Деркач, И.А.Зимняя, Н.В.Кузьмина, В.В.Лаптев, А.К. Маркова, С.И.Осипова, В.В.Сериков, В.А.Сластенин, А.П.Тряпннына, В.Д.Шадриков (Зерттеушшк кузьгреттшк бойында бар бшмше, icKep.niriHe. дагдыларга жэне ic-эрекет тэалдерше негпделе отьфып, жана бшм жуйесш оз бетшше менгеруте жэне алута данындьнынан жэне к;абтеттшгшен KopiHeTÍH окушы тулгасынын интегралдык сипаттамасы репнде карастырылады. Осы тугыр шенбер1нде В. А. Сластенин зерттеушшЬс кузыреттшгшщ курылымдык компоненттерi зерттеу кызметшщ компоненттер¡мен сэйкес келут thíc, ал теориялык жэне практикалык зерттеу бшктершщ óip.niri окушьшардын зерттеу кузыреттшпшн; моделш курайтынын атаи корсетед1)
Зерттеушiлiк кузыреттшк" угымыныц мэнш карастыруда тYрлi тугырлардыц жогарыда келтiрiлген талдау 6Í3re зерттеушiлiк кузыреттшгш окушы тулгасыньщ интегралдык сипаттамасы ретiнде карастыруга mymkíh^k бередi. Аталган кестедегi (кесте 1) Хуторскойдщ берген аныктамасы бiздщ жумысымыздыц мазмунына жакын. Ягни, зерттеушiлiк кузыреттшк дегенiмiз -бул окушыныц жаца бiлiмдi ез бетiнше мецгере алуы, тYрлi бiлiм квздерiмен жумыс ютей бiлуi, мэселенi шешу жолдарын усынуы, жобаларды шешудщ ец утымды нускаларын iздеу нэтижесiнде идеяларды, болжамдарды усыну кабiлетi мен дайындыгыныц болуы жэне кундылык багдарды игеруi. Осылайша, окушы вз бетшше жаца бiлiм беру жYЙесiн игере алады жэне кура алады, оку кызметiндегi зерттеу кузыреттшгшщ мэнi мен мацызын накты тусшед^ зерттеу нэтижелерiне кол жеткiзе алады. Аталган кестеден зерттеушшк кузыреттшкке бершен аныктамалардыц басым бвлiгiнде окушылардыц алган бiлiмi жэне зерттеу кызметiне катысуына ерекше мэн бередi. Ягни, жогары сынып окушыларыныц зерттеушiлiк кабiлеттерiнiц дамуы олардыц бiлiмi мен мектеп кабыргасында зерттеу кызметiне каншалыкты араласуымен тшелей байланысты.
Испаниядагы Гранада университетiнiц галымдары Зайли дел Пилар Гарсия мен Инмакулада Азнар-Диаздыц (Zaily del Pilar García- Gutiérrez e Inmaculada Aznar-Díaz) «Зерттеушшк кузыреттшкп дамыту, педагог-зерттеушi репнде баламалы балалар педагогын даярлау» макаласында окушылардыц зерттеушiлiк кузыреттiлiктерiнiц децгейiн бшуге когам, отбасы жэне бiлiм беру мекемесш катыстырып, осы Yш уйым шецберiнде зерттеу жYргiзгенi баяндалады [6;3]. Олардыц зерттеуiнше, муFалiмдер - балалардыц бiлiмiн жетiлдiруге ыкпал ететiн, мYмкiндiк беретiн базалык курал. ЯFни, жоFары сынып окушыларыныц бойында зерттеушiлiк кузыреттшктщ калыптасуы тiкелей муFалiмдермен байланысты деп нактылайды. ЯFни, муFалiмдер ез жумысында туындайтын кэсiби проблемалар мен мэселелердi шешу Yшiн сыныпта кiшiгiрiм зерттеулер жYргiзуге кабiлеттi болуы тиiс. М¥Fалiмнiц зерттеушi ретiндегi кузыреттiлiгiн взектендiру со^ы уакытта Yлкен мацызFа ие. М¥Fалiм-зерттеушi окушыларFа зерттеу жYргiзуге мYмкiндiк берш кана коймай, сонымен катар жацалык ашу Yшiн кажетп жаFдайларды калыптастырады. Зерттеушiлiк кузыреттiлiктi окушылар бойына шщру Yшiн зерттеушiлiк кузыреттiлiгi дамыFан муFалiмдер шоFыры басымырак болуы тиiс. Бiздiц елiмiзде окытушыларды зерттеу кызметiне дайындау мэселесi З.А.Исаева мен Ш.Т.Таубаеваныц iргелi зерттеулерiнде де карастырылFан [7;3]. Ш.Т.Таубаева ез тужырымдамасында зерттеу мэдениетiн жалпы бiлiм беретiн мектептiц тутас педагогикалык YДерiсiндегi муFалiмнiц инновациялык-дидактикалык кызметшщ сапасы ретiнде негiздеген. Алайда, педагог-зерттеушш калыптастыру
бiрден жYзеге аспайды, бул - узак, Yздiксiз Yдерiс. Сондыктан кэсштш бiлiм берудщ калыптаскан жYЙесi кажет. Ш.Т.Таубаева муг^мнщ зерттеу ю-эрекетшщ бiлiм, бiлiк жэне дагдысын калыптастырудыц бес кезещн ерекшелейдк
- Бiрiншi кезенде муFалiм эдютемелш жумыстыц дэстYрлi тYрлерiн мецгередь
- Екiншi кезец - муFалiмшц ез кызметш дидактикалык турFыдан тYсiну кезещ.
- Yшiншi кезецде муFалiм езшщ зерттеу кызметшщ кажеттшгш сезiнуi тшс.
- Тертiншi кезец - ез идеяларын жYзеге асыру кезещ.
- Бесiншi кезец - жаца педагогикалык бiлiмдi эзiрлеу кезецi [8; 230].
Осындай кезецдерден еткен муFалiмнiц окушылары да, мейлiнше, зерттеушiлiк кузыреттшктерi дамытан, кабшетп болмак. Мектептен толыкканды бшм алFан окушы Fана ел т1згшш устар азамат болмак. K,азiргi бшм беру жYЙесiнiц максаты да осы, яFни окушыны ойлануFа Yйретуге, кай жаста болмасын алдынан шыFатын проблеманы шешуге кажетп эрекет тэсiлдерiн Yйретуге баса назар аударып отыр.
ЖоFары сынып окушыларыныц зерттеушiлiк кузыреттшгш калыптастырудыц мацызды баFыттарыныц бiрi - дурыс уйымдастырылFан зерттеу кызметш Мектептiц оку YДерiсiнде оны уйымдастыру жэне жYзеге асыру - жоFары децгейдегi зерттеу кузыреттшгше кол жеткiзудiц басты шарттарыныц бiрi. Жалпы бiлiм беретiн мектептщ езектi мэселесi окушылардыц зерттеушiлiк кузыреттшк аркылы Fылыми акпараттарды калай алуFа жэне ецдеуге Yйрету болса, жоFары сынып окушысы сол кузыреттiлiктi калай мецгергенш керсетедi. Егер бiлiм неFурлым терец, жYЙелi, саналы болса, окушы есiнде соFурлым узак эрi берш сакталады. Сонда Fана жоFары сынып окушысы зерттеудщ максаттары мен мшдеттерш дурыс жэне толыFымен тужырымдап, теориялык жэне эмпирикалык зерттеулердiц эртYрлi эдютерш колдана отырып, зерттеу мэселесiне катысты эдебиеттердi талдай алады. Зерттеушiлiк кузыреттшп калыптаскан жоFары сынып окушысы ез кызметшщ нэтижелерiн рефлексиялык баFалауFа кабшетп. Ол Yнемi ез Fылыми-зерттеу жумыстарын ездiгiнен бакылап отырады, сэтсiздiктердiц себептерш ез бетiмен жояды. Окушылардыц зерттеушшк кузыреттшк децгешн арттыру жалпы нэтижелерге де оц эсер етедi. Осылайша, мектептiц бiлiм беру YДерiсiнде окушылардыц зерттеушшк кузыреттшгш калыптастыруFа ерекше кецш белу кажет. Ал БД. Этешова окушылардыц зерттеушiлiк кузыреттiлiктерiнiц дамуына психологиялык-педагогикалык аспектiлер ыкпал ететiнiн айтады [9;63]. Fалым ез ецбегiнде окушылардыц дYниетанымын дамыту моделiн, елшемдерi мен керсетюштерш ашып керсеткен. Демек, окушылардыц зерттеушшк кузыреттшпнщ дамуына олардыц дYниетанымдарыныц каншалыкты тереццiгi де эсер етедi.
Окушылардыц зерттеушшк кузыреттшп зерттеу кызмеп барысында эртурл1 тэсшдермен калыптасуы мумк1н. Ец тшмд1 тэсвдердщ б1р1 - мектеп гылыми когамы мен косымша бшм беру жуйес аясындагы жумыс екеш айкын. Окушылардыц зерттеу кузыреттшгш калыптастыру бойынша жумыс - бул окушылардыц, педагогтердщ эшмшшктщ ата-аналардыц куш-ж1гер1 шорырланатын максатты, тынымсыз удер1с. Зерттеу кузыреттерш калыптастыру динамикасын зерттеудщ эртурт кезендершде мониторинг журпзу аркылы кадаралау кажет. Осыран сэйкес А.В.Воробьева [10;8] зерттеушшк кузыреттшгш темендепдей ж1ктейд1, ол окушыныц зерттеушшк кузыреттшгш уш курамдас бел1кке белуд1 усынады. Олар: бшм1, зерттеуге кабшеттшп мен даЕдысы жэне тэжрибе. Осы топтардыц эркайсысы белгш б1р кузыреттерд1 камтиды. Бул кузыреттер аркылы окушылардыц зерттеушшк кузыреттшпнщ даму удер1а айкындалады. А.В.Воробьеваныц осы уш курамдас белтне (Кесте 2) «кундылык бавдарды» коссак, жоFары сынып окушыларыныц ез1нд1к улттык болмысын ерекшелеген болар ед1к. Г.К.НурFалиеваныц ецбепнде кундылык баFдарFа катысты б1ркатар мацызды акпараттар бершген. Окушылардыц зерттеушшк кузыреттшпнщ даму удер1сш топтастыруда Fалымныц ецбепне суйендш. Галым датдыларды дамытуFа, бшм беруге жэне белсенд1 ем1рл1к устанымды калыптастыруFа баFытталFан 1с-эрекеттерд1 атап керсетед1 [11;8].
Отандык жэне ресейлш Fалымдардыц ецбектерiне талдау жасай келе, окушылардыц зерттеушшк кузыреттшпнщ даму YДерiсiн былайша топтастырдык:
Кесте 2.
Окушылардыц зерттеушшк кузыреттшгшщ даму yaepici
БМмк
■ гыпым еепздер1
■ зерттеудщ неттзг терминдер!
■ казхрп гылыме зерттеулердщ негвп багъггтары (мектеп децгейшде);
зертге}
кызметшщ кезендерх;
зертге} кэтажесш у сыну гурлерк
■ зерттеудд багалау кротериклерх;
■ этшсальщ норма.
Зертгеуге кабиеттшт, ôLniri мен дагдысы:
Зерттеуге кабшепшил, бхлЬл мен дагдылары:
- проблеманытацдау;
- зерттеу нысаны мен пэнш аныктау
зерттеу такырыбьп калыптастыру;
зерттеудщ максатгары мев мшдеттерш тужырымдау,
- болжамды куру;
- зерттеу журпзу жоспарын куру;
- такырып уппн кажет акпарат каздерш таддау;
- идеялар табу, мэселелерда шешу жолдарын усыну;
- кубылыстар мен удерютердш себептерш болжау;
- талдау, салыстыру. корыту жэне шешм шыгару
I
Тажфибе, ¡с-эрекет:
эртурт бшш кездерш ен, АКТ-мен жумыс ¡стеу;
накты зерттеу журпзу ршн кажет эдктерд таддау;
карапайым куралдармен жумыс жасау;
элеуметгж сауалнама, анкета, сухбат жэне т.б уйымдастыру. ужымда, жупта жэне жеке жумыс журпзу;
зерттеу нэтнжеперш белгшеу жэне еддеу;
зерттеу нэтнжеперш реомдеу жэне оларды коргауга усыну, сез сейлеу: зерттеу нэтижелершщ гэж!рибелЬс мэнш табу.
кундылык баг дар:
зерттеу мэселесше терец бойлауы,
беймэлтмд! тануга дпк! кажетплштер! жэне удемел! кызыгушылыкгарыньщ калыптасуы,
жацашылдыкка, жетктшсе жетуге деген шш мотив! болуы, ■кажегплкп канагаттандыратын 1с-эрекет етух;
сешмдогп. беягш муратгар мен прннцнптерге адалдыты осы муратгар мен принцшггерд! |ске асыру жолыцца ерк кушш аямауга кабшетп лш, ешршк ^станымдарга оран белсендшт. «аксатка жетудеп табандылыгы
Осы кестеде бiз окушылардыц зерттеушiлiк кузыреттiлiгiнiц калыптасуына ыкпал ететш курамдас белiктерiн керсеттiк. Американдык психолог Дэвид Макклеланд кузыреттшкп бiлiм, даFды уFымындаFы дэстYрлi сипаттаудан бас тартып, оныц орнына белгiлi бiр ю-эрекет Yстiнде керiнетiн эдеттен тыс накты езшдш эрекетке, кундылыктарFа, ерекшелiктерге жэне мотивациялык диспозицияларFа кецiл белу керектшн усынады [12;65]. ЯFни, окушылардыц кузыреттшгш арттыруда олардыц бойындаFы кундылыктарFа да мэн берiлуi тиiс. ТулFа мэдениет оныц жалпыадамзаттык кундылыктарыныц негiзiнде кершедь «Кундылык» терминi болмыстыц белгiлi кубылыстарыныц адами, элеуметтiк жэне мэдени мэн-маFынасын бiлдiру Yшiн колданылады. Адам емiрiнiц езегi - кундылыктар, ал баска максаттар OFан жеткiзетiн баспалдактар Fана. Осы каFидаFа CYЙенсек, коFамныц жацаруы кезiндегi жацаша кезкарастардыц бiрi - кундылык баFдар. Кундылыктарды зерттейтiн Fылым «аксиология» деп аталады. Аксиология (грек, axios - кунды, logos - шм) - кундылыктардыц табиFаты, олардыц элеуметпк орны жэне кундылык элемшщ курылымы туралы философиялык iлiм [13;26]. Кундылыктар емiрге, ецбекке, шыFармашылыкка, адам емiрiнiц мэнiне баFа беруден турады. Кундылыктар коFам Yшiн ец мацызды деген эдет-Fурыптар мен нормалар кызметiн езiне баFындырады жэне реттейдь Адам езiн коршаFан заттык жэне рухани элемдi кундылыктар аркылы баFалайды. КР Президентi Касым-Жомарт Токаев улыктау рэсiмiнде 10 мацызды баFыттыц сепзшшю «Рухани жацFыру» кундылыктарына катысты: «Бул бiздiц басты рухани баFдарымыз болып кала береди Тарихка курметпен карау, ОтанFа адал болу, Fылым-бiлiмге деген умтылыс муныц барлыFы бiздiц халкымыздыц бойындаFы асыл касиеттер. Бул касиеттер бiздiц халкымыздыц бiрлiгiн жэне ултымыздыц жасампаздыFын нышай-тады, бэсекеге кабшетп ел болуFа жол ашады. Казакстанды болашакка бастайтын - жастар. Сондыктан бул баFдарламаны жас урпакты тэрбиелеуге баFыттауымыз кажет», - деген едi [14; 1]. Демек, кундылык баFдарды косу аркылы бiз жоFары сынып окушыларыныц зерттеушiлiк кузыреттiлiгiн Fана дамытып коймай, сонымен катар оларды елiмiздi CYЙетiн, ез кундылыктарын баFалайтын азамат ретiнде калыптасуына ез Yлесiмiздi косамыз.
Осылайша, бшм берудщ iргелi жэне академиялык секiлдi дэстYрлi кундылыктары екiншi жоспарга кетед1, ал окушы алдында турган жаца мiндеттердi шешу куралдарын ез бетшше, белсецщ iздеу кабшеп басым болады. Негiзiнде, жогары сынып окушыларыныц кузыреттшгш калыптастыру бiр кYнгi жумыс емес. Ол кYЦцелiктi шеберлiктi, iзденicтi, окуга деген кулшынысты, ынтa-жiгердi талап етедь Жогары сынып окушыларыныц кузыреттiлiгi жинаган бiлiмiн тэжiрибемен уштастыра бiлгенде гана байкалады. Кузыреттшкн эрдайым дамытып, унем1 жетiлдiрiп отыру керек. Жогары сынып окушыларыныц зерттеушшк кузыреттшгшщ калыптасуына элеуметпк орта, карым-катынас, бiлiм, кaбiлет, дагды эсер етедi. Осы кacиеттердiц барлыгы бiр арнага тогысканда гана жогары сынып окушысыныц зерттеушiлiк кузыреттiлiгiн белгш бiр дэрежеде калыптастыруга мYмкiндiк туады. Бiз карастырып отырган кузыреттiлiк XXI гасырда емiр CYрiп, ецбек ететш эрбiр азамат бойында болуы тшс. Болашакта жогары сынып окушыларыныц зерттеушшк кузыреттшгш калыптастыруда бiркатар тэжiрибелiк жумыстар аткарылуы керек.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Назарбаев Н.А. Болашакка багдар: рухани жацгыру. 12 сэу1р 2017
2. Vincentas LAMANAUSKAS & bDalia AUGIENE. Scientific research activity in comprehensive school: a position of upper secondary school students. A New Approa^ for Tea^ng 'Energy' Corcept: The Common Knowledge Construction Model, Western Anatolia Journal of Educational Sciences (WAJES), Dokuz Eylul University Institute, Izmir, Turkey, 2011
3. Yanto, Subali & Suyanto I. Improving Students' Scientific Reasoning Skills through the Three Levels of Inquiry. International Journal of Instruction. Odtober 2019. Vol.12, No.4
4. Плотникова Н.И. Общеучебные компетенции в структуре дистанционного курса на английском языке [Текст] / Н.И. Плотникова // Компетенции в образовании: опыт проектирования: сб. науч. тр. / под ред. А.В. Хуторского. - М.: Научно-внедренческое предприятие «ИНЭК», 2007.
5. Рассказова Ж.В. Исследовательская компетентность школьников: сущность и структура, Личность, семья и общество: вопросы педагогики и психологии: сб. ст. по матер. XV междунар. науч.-практ. конф. Часть I. - Новосибирск: СибАК, 2012.
6. Zaily del Pilar Garda- Gutiérrez e Inmaralada Aznar-Díaz, The Development of Research Competences, an Alternative to Train Childhood Educators as Teacher-Researchers. Revista Ексйютса Ed^are (Educare Electronic Journal). Vol. 23(1) ENERO-ABRIL, 2019: 1-22, URL: http://www.una.ac.cr/educare
7. Байкина Л.Т. Исследовательская компетентность как средство самореализации педагога. http://lib-5.ru/urok3/urok-206458.php
8. Таубаева Ш.Т. Жастардыц рухани-адамгершшк жацгыруы тэжiрибесi аясында профессор Таубаева Шэркул Таубайкызыныц зерттеулершщ гылыми кещстш. Алматы: Казак университетi, 2017. - 416 бет
9. Отешова Б.К. Жогаргы сынып окушыларыныц улттык дуниетанымын халык таглымы материалдары аркылы дамытудыц педагогикалык шарттары [Мэтiн] : Педагогика гылымдарыныц кандидаты гылыми дэрежесiн алу ушш дайындалган диссертацияныц авторефераты. Алматы. 2004. - 31 б.
10. Куцакова С.Н., Рунькова Н.А. Оценивание исследовательской компетентности школьников. Методическая разработка. 2017
11. Нургалиева Г.К. Психолого-педагогические основы ценностно-ориентированной личности: дис. ...док. пед. Наук: 13.00.01 - Алматы, 1994. - 379 с.
12. Raven, J., & Stephenson, J. (Eds.). (2001). Competency in the Learning Society. New York: Peter Lang.
13. Биекенов К., Садырова М. Элеуметтанудыц тyсiндiрме сездш. - Алматы: Сездж-Словарь, 2007. -344 б.
14. Казахстан Республикасы Президент Касым-Жомарт Токаевтыц 10 мацызды багыты, https://www.inform.kz/kz/prezident-tokaevtyn-10-manyzdy-bagyty_t10866
ПРОЦЕСС РАЗВИТИЯ ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ
Г.Т. Алдамбергенова1, Р.Ж. Шынтаева2
1 д.п.н., профессор
2 магистрант 2-курса специальности 6М012400 «Педагогическое измерения» 12 Казахский национальный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан
В статье рассматривается вопрос о процессе формирования и развития исследовательской компетентности старшеклассников. Исследовательская компетентность в педагогике изучалась с точки зрения различных подходов. Авторы описывают направления формирования исследовательской компетентности старшеклассников. Рассматривается связь понятия «исследовательская компетенция» с понятиями «исследовательские навыки» и «исследовательская деятельность». Приведены примеры развития исследовательской компетентности учащихся.
Ключевые слова: исследовательская компетентность, умение, деятельность, опыт, ценностная ориентация, формирование
THE PROCESS OF DEVELOPMENT OF STUDENTS RESEARCH COMPETENCE
G.T. Aldambergenova1, R. Zh. Shyntaeva2
1 Dr. Sci. (Pedagogy), Professor 2 2-year master student of specialty 6M012400 «Pedagogical measurements» 1,2 Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan
The article deals with the process of formation and development of high school students' research competence. Research competence in pedagogy has been studied from the point of view of different approaches. The authors specified the directions of formation of high school students' research competence are defined. The connection of «research competence» with the concepts of «research skills» and «research activity» is considered. Examples of students' research competence development are given.
Key words: research competency, skill, activity, experience, value orientation, formation
Редакцияга 15.11.2019 XYOxi.
