CC BY
0ОЭЖ 37.036
ОЦУШЫЛАРДЫЦ СУИЦИДАЛДЫ МШЕЗ-Ц¥ЛЬЩТАРЫНЬЩ АЛДЫН АЛУ БОЙЫНША ЭЛЕУМЕТТШ-ПЕДАГОГИКАЛЫЩ 1С-ШАРАЛАР БАГДАРЛАМАСЫ
АХМЕТОВА ЭЛЬМИРА КАЛДЫБЕКОВНА
Педагогика кафедрасыныц ага окытушысы, PhD, Э.Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалы; университетi, Шымкент, ^азакстан
ЦАРЖАУБАЙ АНЕЛЬ САДУАЦАСЦЫЗЫ
1801-11 тоыныц 4 - курс студент^ Э.Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалы; университетi, Шымкент, ^азакстан
Аннотация. Елгмгз ушгн жаhанданудыц жаца дэугргне лайыцты бэсекеге цаб1летт1 тулганы тэрбиелеу жэне дамыту мэселесг бурыннан взектг болып келедг. Ойткенг елгмгз дамыган елдгц жетгстжтерт еске алып, квпмэдениеттг жэне квпконфессиялы елдгц мэдениеттщ мыцты эр1 цуатты взег1 екетн дэлелдеп келед1.
Ктт свздер: оцушылар, мтез-цулыц, алдын-алу жумысы.
Бшм алушылардьщ когамга жат мшез-кулыктарыныц алдын алуга багытталган элеуметпк-педагогикалык сипаттагы ю-шаралар жоспары «Мемлекетпк бюджет есебiнен бшм алушыларды тэрбиелеу жэне элеуметтендiру багдарламалары» бiлiм беру уйымыныц даму багдарламасында кезделген ю-шаралардыц жалпы кешенiне юредь Жасeспiрiмдердiц когамга жат мшез-кулыктарыныц алдын алу кажеттшп елiмiздiц элеуметтiк-экономикалык жагдайыныц eзгеруiне, кэмелетке толмагандар жасаган кылмыс саныныц артуына, сонымен катар панасыз жэне караусыз калган балалар саныныц артуына байланысты.
Элеуметтiк педагог жумысыныц максаты - гимназиядагы эрбiр окушы, элеуметтiк бейiмделмеген балалар мен жасeспiрiмдерге ерекше ^щл бeлiнедi. Мундай балалар Yшiн ересектермен eзара жэне адекваттылыкпен сипатталатын сындарлы карым-катынас орнату eте мацызды. Сондыктан eзара тYсiнiстiк пен олардыц себептерi мен мэселелерiн бшу олармен табысты жумыс iстеуде шешушi рeл аткарады.
МYFалiмдермен, студенттермен жэне олардыц отбасымен элеуметтiк-педагогикалык жумыс барысында eзара тYсiнiстiк пен кабылдауFа кол жетюзу мацызды. Бала Yшiн мацыздысы оныц отбасы, мектебi, к¥рбылары (ресми тYPде аныкталFан топ), сонымен катар бала eз бетiнше тацдайтын мектептен тыс элеуметпк орта. ^OFамдык-саяси процестердщ кYшеюi жасeспiрiмдермен, эсiресе, эдетте, жетсм балалар мен ата-анасыныц камкорлыFынсыз калFан балаларды камтитын психологиялык-педагогикалык бакылауFа тYсетiн балалармен элеуметтiк-педагогикалык жумыстыц мэселелерiн eткiрлейдi. Гимназияныц кYнделiктi eмiрiнде тiкелей оку-тэрбие процесiнiц шецберiнен шыFатын, бiрак соFан карамастан оныц нэтижесi мен сапасына тiкелей немесе жанама эсер ететш кYнделiктi элеуметпк-педагогикалык мэселелердi шешу кажет.
Мэселелердiц негiзгi категорияларын аныктауFа болады:
- коFамдык ортада балалар мен жасeспiрiмдердiц коFамFа жат мшез-кулык жэне дезадаптациямен байланысты проблемалар.
- отбасыныц дисфункциясымен, бала к¥кыктарыныц бузылуымен жэне отбасындаFы зорлык-зомбылыкпен байланысты проблемалар.
- гимназиядаFы кактыFыстар мен психологиялык атмосфераFа байланысты проблемалар.
- балалардыц, ата-аналардыц, мyFалiмдердiц жэне экiмшiлiктiц психикалык денсаулы^ын сактауFа байланысты проблемалар.
Екiншi буындаFы бiлiм берудiц жаца стандарттарын жэне бшм берудi дамытудыц Максатты баFдарламасын енгiзу аясында жасeспiрiмдердiц, эсiресе, калFан жастардыц табысты элеуметтенуiн камтамасыз етуге байланысты жаFдаЙFа ерекше назар аударылады.
ата-анасыньщ камкорлырынсыз калган, сондай-ак элеуметпк каушп жэне дагдарыстьщ жагдайдагы балалар. ^азiрri когамда калыптаскан ережелердi устану, когамдагы eмiрге бешмделу жэне табысты интеграциялау кабшеп ерекше мацызга ие. Гимназия алдына койылган басты максат - эр баланыц жеке психологиялык жэне физикалык ерекшелштерш ескере отырып, оныц когамда болып жаткан киыншылыктарды сэттi жецуге, eмiрден ез орнын табуга жэне eмiрде ез орнын табуга кeмектесетiн кажетп бiлiм мен тэрбие децгешн камтамасыз ету. оныц элеуетiн дамыту: интеллектуалдык, ерiк-жiгер, рухани, адамгершiлiк жэне идеялык. Бiлiм беру мекемесшщ барлык тэрбиелш жэне профилактикалык жумысы осы элеуметпк кажеттшкп канагаттандыруга багытталуы керек.
Педагогикалык ужымныц негiзгi мшдеттершщ бiрi - студенттердщ туракты курамын сактау жэне жасырын кетудщ алдын алу.
Гимназияда окушылар арасында когамга жат эрекеттердщ алдын алу Yшiн барлык жагдай жасалган. Тэрбиелiк-алдын алу жумыстары девиантты мшез-кулыктыц алдын алу бойынша бiркатар шараларды камтиды. Сынып жетекшiлерi мен пэндер бойынша эдiстемелiк бiрлестiктер бул мэселеге жYЙелi кезкарасты камтамасыз ете отырып, белсендi езара эрекеттеседi. Мектеп алацында толык жабдыкталган спорт алацы, сонымен катар спорт залы бар. Гимназияда театр студиясы, керкем гимнастика, бал бш жэне баска да кептеген YЙiрмелер мен секциялар бар. Кептеген пэн муFалiмдерi жасeспiрiмдердiц кызыгушылыктарын есепке алуга жэне дамытуFа баFытталFан сыныптан тыс жумыстарды жYргiзедi. Сондай-ак, спорттык би, баскетбол, волейбол жэне баска да спорт тYрлерi сиякты тYрлi спорт YЙiрмелерi мен секциялары жумыс iстейдi. Бул студенттердi белсендi окуFа кeбiрек тартуFа мYмкiндiк бередi жэне жасeспiрiмдерде девиантты мiнез-кулыктыц тиiмдi алдын алу болып табылады.
^арастырылып отырFан мэселенi талдай отырып, баFдарламаныц негiзгi гипотезасын тужырымдауFа болады: гимназияда жасeспiрiмдерде коFамFа жат мiнез-кулык кершютершщ алдын алуFа жэне олардыц алдын алуFа ыкпал ететiн колайлы бшм беру ортасын куру. БаFдарламаныц тылыми жацалыFы мен теориялык мацыздылыFы гимназияда колайлы бшм беру ортасын калыптастыру окушылардыц бойында коFамFа жат мшез-кулыктардыц алдын алудыц ец тиiмдi эдiсi ретiнде карастырылуында.
БаFдарламаныц практикалык мацыздылыFы оку-тэрбие процесiнде педагогикалык эдiстердi езгерту бойынша эдютемелш усыныстар эзiрлеуде, сонымен катар студенттердщ KOFамFа жат мшез-кулыктарыныц алдын алу бойынша практикалык шараларды жYргiзуде. Сонымен катар, баFдарлама девиантты мшез-кулык жаFдайларын азайтуFа кeмектесетiн гимназияда косымша бiлiм беру жYЙесiн дамытуFа баFытталFан.
Профилактикалык жумыс окушыларFа эсер ететш жэне олардыц дYниетанымын калыптастыратын мектеп eмiрiнiц барлык жактарын камтитын бiлiм беру ортасын куруFа баFытталFан. Окушылардыц бiлiм мен бiлiк даFдыларын сабакта мецгеруi, элеуметтiк карым-катынастар гимназияда бар барлык факторлардыц эсершен калыптасатыны, окушыларFа саналы болсын, эсер етпеуi де анык.
Девиантты мшез-кулык кершютершщ алдын алу iс-эрекеттiц эр тYрлi аспектiлерi, соныц iшiнде оку-тэрбие процеа аркылы жYзеге асырылады.
МуFалiм тарапынан эдiлетсiздiк, сыныптаFы киын карым-катынастар, оныц iшiнде кабылдамау жэне жалFыздык сезiмi, сондай-ак жетiлмеген баFалау жYЙесi окушыныц девиантты мiнез-кулкын тудыруы мYмкiн. Оку материалын тиiмдi мецгеру жэне мундай мшез-кулыктыц алдын алу Yшiн сейлеу жылдамдыFы, баяндау а^щ^^!, Yзiлiстердi колдану жэне материалды курылымдау сиякты окыту формасыныц эртYрлi аспектшерш ескеру кажет. Студенттердiц сенiмi мен колдауын орнатуда тиiмдi сурак кою эдiстерi мен ашык баFалау эдiстерi де мацызды.
Оку-тэрбие YPДiсiн жетiлдiру девиантты мiнез-кулыктыц алдын алуда шешушi рел аткара алады, eйткенi ол окушыныц eзiн-eзi баFалауын арттыруFа, езш жэне оныц кабiлеттерi туралы жаFымды имиджiн калыптастыруFа, эдiлдiк сезiмiн дамытуFа кeмектеседi.
Салауатты OMÏp салтын жэне денсаулык кундылы^ын, 03ÏHe жэне к;огамга деген оц кезкарасты калыптастыруга багытталган эдiстер мен куралдарды сабактарда белсендi колданудыц да мацызы зор. Окытудыц интерактивтi эдiстерiн колдану студенттер арасындагы карым-катынасты арттырады, бул жалгызды; пен шеттету сезiмiн азайтады. Ол Yшiн шагын топтарда немесе жуп ауысыммен жумыс iстеу сиякты жаца технологияларды пайдаланып, карым-катынас уакытын арттыруга да назар аудару керек.
Кэмелетке толмагандардыц кадагалаусыздыгы мен кукык бузушылыктарыныц профилактикасы кэмелетке толмагандар арасындагы кадагалаусыз, панасыз калуга, кукык бузушылыкка жэне когамга жат эрекеттерге ыкпал ететш факторларды аныктауга жэне жоюга багытталган элеуметпк, кукыктык, педагогикалык жэне баска да шаралар жYЙесiн камтиды. Бул жYЙе кэмелетке толмагандармен жэне элеуметпк каушп жагдайдагы отбасылармен жеке профилактикалык жумыстарды камтиды.
^огамдык кауiптi жагдайдагы отбасына кэмелетке толмагандардыц ата-аналары немесе баска да зацды екiлдерi оларды тэрбиелеу, окыту жэне ^пп-багу женiндегi мiндеттерiн орындамайтын немесе олардыц мшез-кулкына терiс эсер ететш немесе оларга киянат жасайтын, сондай жагдайдагы балалары бар отбасылар жатады.
^огамдык кауiптi жагдайдагы кэмелетке толмаган адам - кадагалаусыз немесе панасыздыктан езiнiц емiрiне немесе денсаулыгына каушп жагдайга тап болган не оны тэрбиелеу мен асырау талаптарына сэйкес келмейтш он сегiз жаска толмаган адам, не кукык бузушылыктар немесе когамга жат эрекеттер жасайды.
Алдын алу жасеспiрiмдердiц мiнез-кулкындаFы элеуметтiк ауыткуларды тудыратын негiзгi себептер мен жаFдайлардыц алдын алуFа, жоюFа немесе бейтараптандыруFа баFытталFан мемлекеттiк, коFамдык, элеуметтiк-медициналык жэне уйымдастырушылык-аFарту шараларын камтиды.
Жеке профилактикалык жумыс емiрлiк киын жаFдаЙFа немесе коFамFа кауiптi жаFдаЙFа душар болFан кэмелетке толмаFандар мен отбасыларды жедел аныктаудан, сондай-ак оларды элеуметпк-педагогикалык оцалтудан жэне/немесе кылмыстар мен коFамFа жат эрекеттер жасауыныц алдын алудан турады.
Бул баFдарлама негiзгi максатты топ болып табылатын девиантты мшез-кулык танытатын жасеспiрiмдерге баFытталFан. Кептеген Fалымдар мен жастардыц болашаFын ойлайтын эрбiр адам коFамFа жат мшез-кулык мэселелерше назар аударады. Бул такырып бойынша зерттеулердi Мудрик А.В., Атапова Ю.В., Микадзе В.М. сиякты авторлар жYргiздi. жэне баскалар. БаFдарламада девиантты мшез-кулыкка бейiм жасеспiрiмдермен жумыстыц негiзгi баFыттары профилактика болып табылады деп керсетшген. Ол гимназия жумысы аясында етюзшетш уйымдастырушылык, тэрбиелiк жэне спорттык шаралардыц кец аукымын камтиды. Мундай ю-шаралардыц максаты жасеспiрiмдердiц мiнез-кулкындаFы эртYрлi элеуметпк ауыткуларFа экелетiн негiзгi себептер мен жаFдайлардыц алдын алу, жою немесе бейтараптандыру болып табылады.
Ш.Амонашвили балаларды рухани-адамгершiлiкке тэрбиелеу мэселелерше токтала келе: «Баланыц жан-дYниесiне, жYрегiне мынаны себу керек: жаркын ойлар, бейнелер мен армандар - сулулык сезiмi, тiлегi. езiн-езi тану жэне езiн-езi дамыту, ез ойы, сезi мен iс-эрекетi Yшiн жауапкершiлiк, жаксылыкка умтылу, батылдык пен батылдык, камкорлык пен жанашырлык, куаныш пен CYЙсiну, емiрдi, елiм мен елмеудi бшу Yшiн...» Кернектi тулFаныц бул сездерь муFалiм осы кызметтiц кYPделiлiгi мен мшдеттерш керсететш рухани-адамгершiлiк тэрбиенщ негiзгi максаттарын сипаттайды.
В.П. Кэмелетке толмаFандардыц девиантты мiнез-кулкы мэселесiн алFаш зерттеушiлердiц бiрi Кащенко былай деп атап керсетп: «Егер сiз баланыц мiнез-кулкындаFы туракты ауыткуларFа назар аудармасацыз жэне кажеттi шараларды кабылдамасацыз, онда уакыт ете келе оныц жеке басыныц аспектiлерi жаFымсыз кубылыстар кайтымсыз болып, жаFымсыз кубылыстарды ^шейтедЬ».
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Беличева, С.А. Социально-педагогическая диагностика и сопровождение социализации несовершеннолетних: учеб. пособие / С.А. Беличева, А.Б. Белинская. - Ростов н/Д: Феникс, 2013. - 380 с.
2. Гаврилин, А.В. Диагностика наличия и состояния воспитательной системы школы // Педагогическая диагностика. - 2007. - № 5. - С. 114-120.
3. Дивицына Н.Ф. Социальная работа с детьми группы риска - М.: Гуманитар.изд.центр ВЛАДОС, 2008.
4. Нечаев, М.П. Диагностические методики классного руководителя / М.П. Нечаев, И.Э. Смирнова. - М.: Перспектива, 2008. - 96 с.
5. Никитина, Н.И. Методика и технология работы социального педагога: учеб. пособие / Н.И. Никитина, М.Ф. Глухова. - М.: Владос, 2007. - 399 с.
