НОТАРИАТ СОХДСИДАГИ УЗГАРИШЛАРНИНГ КОНСТИТУЦИЯВИЙ
АСОСЛАРИ
Хуршида Эминжановна Эгамбердиева
Тошкент шахар Яшнобод туманида хусусий нотариат билан шугулланувчи
АННОТАЦИЯ
Мазкур маколада юртимизда амалга оширилаётган ислохотлар фукароларнинг манфаатлари учун эканлиги, нотариат сохасида фукароларга сифатли ва тез юридик хизмат курсатишда курилаётган чора-тадбирлар уз аксини топган.
Калит сузлар. Нотариат, онлайн битимлар, ер ижараси, иккиламчи ижара.
2022 - 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясининг асосий йуналишларидан: инсон кадрини юксалтириш ва эркин фукаролик жамиятини янада ривожлантириш оркали халкпарвар давлат барпо этиш, мамлакатимизда адолат ва конун устуворлиги тамойилларини тараккиётнинг энг асосий ва зарур шартига айлантириш хисобланади. Кабул килинган янги тахрирдаги Конституцияда хам белгиланган максад ва вазифалар уз аксини топиб, авваламбор инсон хукуклари бош уринда эканлигини куришимиз мумкин. Биз нотариат сохасида фаолият юритаётган нотариуслар хам фукароларга юридик хизмат курсатишда конунларга буйсунган холда тугри ва конунга мувофик ишлаш асосий максадларимиздан саналади. Нотариусга мурожаат этган фукароларга ва юридик шахс вакилларига бирдек юридик хизмат курсатиш, уларнинг конуний манфаатларини химоя килиш, мавжуд муаммоларига тугри йуналиш курсатиш касбимиз фаолияти хисобланади. Нотариат сохасида хам бир канча узгаришлар руй беряптики, барчаси фукароларнинг манфаатини кузлаб амалга ошириляпти десак муболага булмайди. Охирги ислохотлар айникса, икки нотариусларнинг интернет оркали битимларни расмийлаштириши фукароларнинг ортикча ташвиш ва сарсонгарчиликлардан озод этилиши масадга мувофик булди. Куйида "Онлайн" килиш мумкин булган нотариал харакатлар руйхати келтирилган:
- Автомототранспорт воситасини олди-сотди шартномаси;
- Автомототранспорт воситасини хадя шартномаси;
- Автомототранспорт ишончномаси;
- Кучмас мулкка ишончнома;
409
2024-уЦ, 7-dekabr
- Эр Ba хотиннинг умумий мол-мулкни тaсaррyф этиш бyйичa битим тузиши учун хотин (эр)нинг нотaриaд тaртибдa тaсдикдaнгaн розилик aризaси;
- Вояга етмaгaн шaхслaр учун отa-онaдaри ёки вaсийлaр (хомийлор)и фукдронинг хорижгa чикдшига розилик-aризaси;
- Воягa етмaгaн шaхсни (мyомaдaгa лоёкотсиз шaхсни) хорижгa чикиш дaвридa кyзaтиш Ba олиб келиш учун хдмрохлик килувчи шaхсдaн розилик aризaси;
- Бошкд тyрдaги ишончномa;
- Меросхyрнинг мерос yлyшидaн воз кечиш xaH^ara aризaси (нотaриyс томонидaн ярaтилaди);
- Хужжоттарнинг бир тилдон бошкд тилгa тyFри тaржимa кдлинганлигини шaxодaтлaш (нотaриyс томонидaн ярaтилaди - нотaриyс хорижий тилни билиши керок);
- Ижро хaтлaрини ёзиш (нотaриyс томонидaн ярaтилaди);
- Пропискaгa куйишга розилик aризa.
Белгилaнгaн нотaриaд xaрaкaтлaрдaн бошк&тарини aмaдгa ошириш мумкин эмaс. Мозкур нотaриaд xaрaкaтлaрни aмaдгa ошириш доирaси боргон сaри кенгaйишини кyзaтишингиз мумкин. Бу aдбaттa дaвлaт сиёсaтининг фукдролор мaнфaaти, фойдaсигa кaрaтилгaн xaрaкaтлaр нaтижaсидир.
Шунингдек, хозирги кyндa долзaрб мaсaдaдaрдaн бyлгaн ер ижaрaси шaртномaлaрининг рaсмийлaштирилиши Уз Ер кодексининг aйрим моддaдaригa киритилгaн yзгaртиришлaр билaн боFлик (Узбекистон Республикасининг 2024 йил 9 октябрдаги УРЦ-973-сонли конунига aсосaн киритилган). Биргинa 24 - (5 прим) моддaсидa белгилaнгaн кишлок хyжaдигигa мyлжaллaнгaн ер yчaсткaсигa нисбaтaн хукукдор Ba можбурияттарни бошкд шaхсгa уткозиш (^ama ижaрaгa бериш)дa, кишлок хужо^^го мyлжaллaнгaн ер учосткосининг ижорочиси ижорога олиш шортномоси буйичо Уз хукукдори Ba можбурияттарини ер Учосткосидон ососий фойдотаниш моксодини Узгортирмогон холдо, ер учосткосини ижорога олиш шортномоси муддоти доиросидо бошкд шохсга уткозиши (к^йто ижорога бериши) мумкин, бундон ушбу Кодекс 24-моддосининг олтинчи кисмидо нозордо тутилган холлор мустосно. Бундо:
ижорога олувчи ер учосткосидон комидо уч йил узи фойдaдaнгaн булиши шорт, мозкур муддот ер учосткосиго булган ижоро хукуки довлот руйхотидон уткозилгон тайтцон эътиборон хисоблошди;
юридик шохслорга электрон онлойн-оукцион, очик электрон тонлов ёки тонлов yткaзмaсдaн довлот органлорининг корорлориго куро тyFридaн-тyFри ижорога берилган ер yчaсткaлaригa булган хукукдор во можбурияттарни бошкд шохсга yткaзишгa (^ama ижорога беришга) ер учосткосиго булган ижоро хукуки
410
2024-yil, 7-dekabr
давлат руйхатидан утказилган пайтдан эътиборан беш йилдан кейин йул куйилади;
Ижарага олувчи очик электрон танлов натижаларига кура ижара муддати буйича тенг таксимланадиган кушимча туловларни ёки электрон онлайн-аукцион натижаларига кура булиб-булиб тулаш назарда тутилган туловларни бир йула тулаши шарт. Белгиланган коидаларга риоя этмаслик шартноманинг муайян хукукий окибатни келтириб, унинг хакикий эмаслигига олиб келади. УзР ФК нинг 546-моддасида иккиламчи ва кайта ижара шартномалари мавжуд булиб, ерни кайта ижарага бериш шартномаси билан иккиламчи шартномаси уртасидаги фаркни аниклаштириб олиш керак. Иккиламчи ижарада ижарага беришга доир коидалар кулланилади. Кайта ижарага беришда эса, хукук ва мажбуриятларни тасарруфдан чикаришга (олди-сотди, айрибошлаш, хадя ва б.) оид коидалар кулланилади. Белгиланган моддага мувофик, конунчиликда бошкача холат белгиланмаган булса, ижарага олувчи ижарага олинган мол-мулкни ижарага берувчининг розилиги билан иккиламчи ижарага топширишга, мулк ижараси шартномаси буйича уз хукук ва мажбуриятларини бошка шахсга утказишга (кайта ижара), ижарага олинган мол-мулкни текин фойдаланиш учун беришга, шунингдек бу хукукларини гаровга куйишга ва уларни хужалик ширкатлари ва жамиятлари устав фондига хисса сифатида ёки ишлаб чикариш кооперативига пай бадали сифатида топширишга хакли.курсатиб утилган холларда ижарага олувчи шартнома буйича ижарага берувчи олдида жавобгар булиб колаверади, кайта ижара бундан мустасно. Мол-мулкни бошка шахсларга топшириш хакидаги шартнома ижара шартномасининг амал килиш муддатидан ортик муддатга тузилиши мумкин эмас.
Иккиламчи ижарада барча хукуклар дастлабки ижарага олувчида колади. Жавобгарлик хам унинг зиммасида булади. Иккиламчи ижарага олувчида факат ердан фойдаланиш хукуки булади, холос. Кайта ижарага беришда эса, дастлабки ижарага олувчида хеч кандай хукук ва мажбуриятлар колмайди. Барчаси янги ижара хукукини олувчига утади. Иккиламчи ижара шартномаси оддий ёзма шаклда тузилади. Нотариал тасдиклаш мажбурий эмас. Кайта ижарага бериш шартномаси мажбурий нотариал тасдикланиши шарт. УзР ФКнинг 550-моддасида, мулк ижараси шартномасининг бекор булиши, иккиламчи ижара шартномасининг хам бекор булишига олиб келади. Янги тахрирдаги Узбекистон Республикаси Конституциясининг 2-моддасида, давлат халк иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат килишлиги, давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фукаролар олдида масъул эканлиги белгиланган. Хулоса шундан иборатки, нотариуслар томонидан амалга оширилаётган нотариал
411
2024-yil, 7-dekabr
хдракатлар доимо конунга мувофи; хдмда киритилаётган янгиликлардан бохабар булиб туришликлари даркор.
REFERENCES:
1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. 01.05.2023 йил;
2. Узбекистон Республикаси Ер кодекси. 01.07.1998 йил;
3. Узбекистон Республикаси Фукаролик кодекси.01.03.1997 йил.
412
2024-yil, 7-dekabr