Научная статья на тему 'НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯЛАРИ'

НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

250
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
креативлик / ижодкорлик / ақлий қобилият / дезадаптация / идрок / конвергент / дивергент / омиллар / таркибий қисмлар / даражалар ва таърифлар. / креативность / креативность / интеллект / декаданс / восприятие / конвергентное / дивергентное / факторы / компоненты / уровни и определения.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саодат Тоштемирова, Сабриддин Ахмадов, Бахромжон Жўрабоев

Мазкур тезисда шахс дунѐқарашини ривожланишига хизмат қиладиган, турли вазиятларда тўғри ечимлар тақдим қила оладиган қобилиятларнинг юқори даражаси ҳисобланадиган креативликнинг ўзига хос хусусиятлари бўйича илмий асосларга таянган ҳолда фикр-мулоҳаза билдирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ НАВЫКОВ НЕСТАНДАРТНОГО МЫШЛЕНИЯ

В данной диссертации высказываются мнения, основанные на научных основаниях, об особенностях творчества, которые служат развитию мировоззрения личности, которая считается высоким уровнем способностей, способных обеспечить правильные решения в различных ситуациях.

Текст научной работы на тему «НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШ КЎНИКМАЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯЛАРИ»

НОСТАНДАРТ ФИКРЛАШ КУНИКМАЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯЛАРИ

Саодат Тоштемирова, Сабриддин Ахмадов, Бахромжон Журабоев

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

Аннотация

Мазкур тезисда шахс дунёкарашини ривожланишига хизмат киладиган, турли вазиятларда тугри ечимлар такдим кила оладиган кобилиятларнинг юкори даражаси хисобланадиган креативликнинг узига хос хусусиятлари буйича илмий асосларга таянган холда фикр-мулохаза билдирилган.

Калит сузлар: креативлик, ижодкорлик, аклий кобилият, дезадаптация, идрок, конвергент, дивергент, омиллар, таркибий кисмлар, даражалар ва таърифлар.

ОСОБЕННОСТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ НАВЫКОВ НЕСТАНДАРТНОГО МЫШЛЕНИЯ

Аннотация

В данной диссертации высказываются мнения, основанные на научных основаниях, об особенностях творчества, которые служат развитию мировоззрения личности, которая считается высоким уровнем способностей, способных обеспечить правильные решения в различных ситуациях.

Ключевые слова: креативность, креативность, интеллект, декаданс, восприятие, конвергентное, дивергентное, факторы, компоненты, уровни и определения.

CHARACTERISTICS OF DEVELOPING NON-STANDARD THINKING

SKILLS

Abstract

This dissertation expresses opinions based on scientific grounds about the features of creativity that serve to develop the worldview of a person who is considered to have a high level of abilities that can provide correct decisions in various situations.

Keywords: creativity, creativity, intelligence, decadence, perception, convergent, divergent, factors, components, levels and definitions.

Бугунги кунда мамлакатимиз таълим муассасаларида мутахассисларни тайёрлаш тизими мазмунини мамлакатнинг ижтимоий ва иктисодий тараккиёт истикболлари, жамият эхтиёжлари, фан ва техника ютукларидан келиб чиккан холда такомиллаштиришга эътибор каратилган. Ностандарт фикрлайдиган ёшлар салохияти ва иктидорини ривожлантириш, модификациялашган таълим мазмунига инновацион ёндашувлар асосидаги технологияларни киритиш лозимлиги таъкидланган. Креативлик атамасига илк бора 1922 йилда Д.Симпсон тафаккурнинг ностандарт усули, деб таъриф берган. Креативликни урганиш буйича Россияда А.М.Матюшкин, А.В.Петровский, М.Г.Ярошевский, В.Н. Дружинин каби олимлар иш олиб борганлар. Психологияда интеллект ва креативликни алокасини тушунтирувчи 3 та назария мавжудлигини таъкидлаб утган.

Ностандарт фикрлаш бу шахснинг янги гояларни яратиши, тафаккурнинг анъанавий схемасидан четга чикиб, узига хос, оригинал карорлар кабул килишга кодирлиги. Ностандарт фикрлаш интеллектуал кобилиятлар асосида шаклланиб, бу шахснинг таъсирчанлиги, предметни идрок килишининг кучлилиги ва яхлитлиги, у тугрисида кенг маълумотларга эга булиш, тафаккур узгарувчанлиги ва тезкорлиги (тез, хилма-хил, узига хос), мантикий ва саводли мулохаза юритиш, тизимли харакатлар, синтез-тахлил-синтез, ижодий ифодалай билиш, умумлаштириш ва хулосалаш, уз фикрига эга булиш, ишни охиригача етказиш, ишчанлик, уз билимларини бошкаларга етказа олиш каби асосий креатив фазилатлар мажмуи булиб, нафакат юксак ижодий ривожланишни, балки умуман шахс ривожланишининг мухим омили, хар кандай фаолиятдаги муваффакиятнинг гарови, кишилар билан мулокот, кундалик фаолиятдаги ютуклар омилидир.

Креативлик - бу инсонни хаётга мослашиши эмас, балки уни узгартиришидир. Креативликни ривожлантиришга каратилган фаолият, яъни идрок килиш, ахборот материалларини ижодий тайёрлаш, уларнинг турли жойларда ижтимоийлаштириш таълим олувчилар учун ахамиятли булиб, бу уларнинг эхтиёжларига мос келадиган, зарур укув фаолияти хисобланди. Интеллект ва креативлик куникмалари шаклланган ёшлар идрок килиш, ижодий фаоллик, шаклланган интеллект, ижодий потенциал, ижтимоий-коммуникатив фаолиятга интилиш, интеллектуал ривожланиш, такомиллашишга интилишнинг кучлилиги билан ажралиб туради. Уларда нафакат ижодий-интеллектуал, балки мулокот килиш, ижтимоий фаолиятга интилиш, оммавий ахборот воситалари, миллий ва жахон маданиятига

кизикиш, уз билимлари билан уртоклашиш каби комуникатив кобилиятлар хам шаклланади.

Бу кобилият эгаларида олдиндан сезиш, режалаштириш, масъулият, катъият, уз-узини бошкариш, назорат килиш каби эмоционал, интеллектуал ва иродавий хусусиятлар фаоллашади. Зарур шарт-шароитлар таъминланганида, унда "уз-узини бахолаш, индивидуаллиги ва бетакрорлиги"ни куриш мумкин. Демак, креативликнинг таркиб топиши, эстетик дид, маънавий-ахлокий дунёкараш; ижтимоий фаолликка эхтиёж; турли тадбирларда фаол иштирок этиш; эътироф этилиш ва маъкулланишга эхтиёжнинг кучайиши кузатилади.

Маълумки креативликнинг асосий омили бу инсоннинг дезадаптацияси, яъни уни атроф олам ва ижтимоий мухитга мослаша олмаслигида деб каралган назариялар хам мавжуд. Баъзи олимлар шахснинг креативлик хусусиятини ташки олам ва инсонлардан ёлгизланиш дея таъриф беришган. Айнан реал оламга нисбатан дезадаптацияси мавжуд булган, яъни мослаша олмаган инсон узидаги ёлгизликни енгиб утиш учун ижод килиш ва янгилик яратишга интилади. А.Адлернинг инсондаги креативлик узида мавжуд булган нотуликлик мажмуини тулдириш воситаси дея берилган тавсифи хам айнан креативликнинг ноодатий куринишини намоён килиш деб эътироф этиш мумкин. Эмпирик тадкикотларда курсатилишича, ижодкор кобилият эгалари шахсий ва эмоционал сохада жиддий муаммоларга дуч келишади. Тадкикотларда бу кобилият эгаларининг таълим муассасаларида эришаётган натижалари уларнинг имкониятларидан паст курсаткичда эканлигини куриш мумкин.

Ижодийлик мезонларидан бири булган ностандартлик булиб, Е.П.Торрансе ноёб ва оригинал жавоблар мохиятан хар доим хам мос тушавермайди деб таъкидлаган. Купинча тушунчаларнинг мазмунини асосланмаган равишда аралаштириш холати руй беради: ижодий кобилият эса ностандартлик билан бир хил деб каралади, ностандартлик оригиналлик билан, оригиналлик эса синалувчилар гурухидаги ноёб жавоблар билан айнан деб талкин этилади. Ностандартлик оригиналликка нисбатан кенгрок тушунчадир.

Интеллектуал тестлар шахсдан конвергент тафаккурни талаб килади. Креатив тестлар еса дивергент тафаккурни талаб этади.

Стернберг ва унинг касбдошлари креативликнинг 5 та компонентини ишлаб чикишга муваффак булган.

1. Шахсдаги билимнинг купкирралиги. ^улга киритилган билимлар гоялар куп булишининг асоси хисобланди. Дунёвий билимлар канчалик куп булса, рухиятдаги булимлар хам шунчалик куп булади. Хдётда муаммоларни хал килишда билимлар канчалик куп булса, уни хал килиш шунчалик осон булади.

2. Тасаввурий тафаккур нарса ва ходисаларини янгидан куришга, уларни кайта яратишга ва боглашга имкон беради. Муаммонинг асосий элементини тасаввур килиб, уни узлаштириш ва уни янги боскичга олиб утиш зарур.

3. Таваккалчилик - янги таассуротларни кидириш. Буни икки маънода куриш мумкин, таваккал ва муаммони енгиб утишдаги катъийликда деб куриш мумкин. Бундай хусусиятга эга булган шахслар оркага кайтишдан кура, янги тажрибага эга булишни афзал деб билишади.

4. Ички мотивация мажбурликдан кура шахсда мураккаб масалани ечишда кизикиш ва коникиш хиссини юзага келтиради. Ижодкор шахс масаланинг муддатини, унинг келтирувчи даромадини ва талабгорлари хакида уйламайди. У бутун эътиборини масалани ечишдаги коникиш хисси ва стимулига каратади. (Исаак Нютондан "Сиз бундай мураккаб масалаларни кандай килиб хал килагансиз" деб сурашганда, у "Мен бу муаммо хакида туну кун уйлаб юрганман " деб жавоб берган).

5. Ижодий мухит шахсдаги ижодий гояларни куллаб-кувватлашга ёрдам беради. Хдмкасблар билан ижобий муносабат ва уларни кумаги шахсдаги гояларни камол топишига туртки булади. Лекин шуни таъкидлаб утиш керакки, баъзи тадкикотларда ижтимоий мухитнинг шахсга салбий таъсири холати хам кузатилган. Масалан, америкалик талабаларга иншо ёзиш топшириги берилганда, уларга ёзган иншолари узларининг курсдошлари томонидан текширилиши олдиндан огохлантирилган. Бошка гурухга эса факатгина иншо ёзиш айтилган. Натижаларга кура огохлантирилган гурух иншолари ёмон ёзилган, бу холатда ижтимоий мухитнинг ижодкорликка салбий таъсирини яккол куриш мумкин.

Аклий ижодийлик хакида мулохаза юритилганда фикрлашнинг ностандартлиги, унинг мустакиллиги ва "креативлиги" назарда тутилади. Креативликнинг ажратилишига аклнинг анъанавий тестлари ва муаммони ечишнинг муввафакияти уртасида богланиш йуклиги хакидаги маълумот туртки булган. Бу сифат мохиятан акл оркали берилган маълумотларни, куйилган вазифаларни хал килишда тезкор усул ва хар хил йусиндан фойдаланиш кобилиятига богликлигини ифодалайди.

Хулоса килиб шуни айтишимиз мумкинки, аклий кобилиятларнинг шаклланишида хам ирсиятнинг, хам атроф мухитнинг роли мухим. Инсоннинг дастлабки ривожланинш боскичида ирсий омиллар етакчирок булиб куринади, лекин йиллар давомида, айникса, аклий кобилиятларнинг риволанишига атроф - мухит уз таъсирини курсатиб боради. Унинг кейинги ривожланиши ёки суниб борилиши атроф-мухитга боглик булиб колади. Аклий кобилиятнинг жинсий фарклари мавжуд булиб, аёлларнинг хотираси эркакларникига караганда кучли эканлигини куриш мумкин. Эркакларда эса математик ва фазофий кобилиятлар яхши ривожланганлиги аникланган.

REFERENCES

1. Gafforov. Ya., Toshtemirova. S. (2020). Ways To Increase The Effectiveness Of Education In An Integrated Environment. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(7), 647-655.

2. Toshtemirova S. A. (2020). Ta'lim sifati va uni demokratlashtirish ilmiy muammo sifatida // Uzluksiz ta'lim. 1 (86). - S.5

3. Toshtemirova, S. (2020). Factors Affecting the Quality of Education and the Importance of the Education Cluster to Address Them. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(4), 151-156.

4. Тоштемирова, С. (2020). Таълимда Чирчик тажрибаси. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 445-451.

5. Toshtemirova, S.A. (2019). Klaster yondashuvi asosida mintaqaviy ta'lim tizmini boshqarish. NamDU ilmiy axborotnomasi, 1(11), 361-367.

6. Mardonov, S., Toshtemirova, S., Ahmadjonov, B., & Koshanova, N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(7), 8104-8111.

7. Toshtemirova, С., Жолдасов, И. (2019). Бiлiмдi адамгершшкке баулу идеясыньщ кажеттт. "Actual problems of society, education, science and technology: status and prospects of development" collection of scientific papers of the ii international scientific-practical conference, 1(1), 17-23.

8. Тоштемирова C.A. (2020) Таълим сифати самарадорлигини оширишда инновацион ЕОяларнинг ахамияти. МуЕаллим хэм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 56-61.

9. Mukhamedov G., Khodjamkulov U., Toshtemirova S. (2020). Innovative cluster of pedagogical education. Monograph, -T.: University, 280 p.

10. Тоштемирова, С. (2020). "Мактаб-лаборатория"лар минтакавий таълим сифатини ошириш модели сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (3), 25-31.

11. Mardonov, S. K., & Toshtemirova, S. A. (2020). Classifying the educational system as an innovative approach. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (92), 180-182.

12. Тоштемирова C.A. (2020) "Мактаб-лаборатория" инновацион тажриба-синов майдончаларида "иктидор" лойихасини шакллаштириш механизмлари. Мугаллим хэм Yзликсиз билимлендириу, 1(1). 46-52.

13. Тоштемирова, С.А. (2020). Педагогика сохасида кластер модели асосида талабаларни касбга йуналтириш. Science and Education, 1(7), 632-638.

14. Toshtemirova S.A. (2020). Ta'lim va tarbiyaning demokratik hamda insonparvarlik tamoyili. Maktab va hayot, 1(1), 36-38.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.