CC BY
194NEFT MAHSULOTLARINI GIDROTOZALASH JARAYONIGA TASIR
ETUVCHI ASOSIY OMILLAR
Nodir Sirojiddinovich Hasanov Saidjon Abdusalimovich G'aybullayev
Buxoro muhandislik-texnologiya instituti Buxoro muhandislik-texnologiya instituti
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada neft mahsulotlari tarkibidagi geteroatomli birikmalar hamda neft mahsulotlarini keraksiz komponentlardan gidrotozalash jarayonlariga ishchii parametrlar va asosiy omillar ta'sirlari haqida fikrlar yuritilgan.
Kalit so'zlar: neft mahsulotlari, oltingugurtli birikmalar, oltingugurtli birikmalar hosilalalri, vodorod sulfidi, merkaptan, sulfid, disulfid, gidrotozalash.
THE MAIN INFLUENCING FACTORS ON THE HYDROTREATING OF
PETROLEUM PRODUCTS
ABSTRACT
This article discusses the effects of heteroatomic compounds in petroleum products and working parameters and key factors on the process of hydrotreating petroleum products from unwanted components.
Keywords: petroleum products, sulfur compounds, derivatives of sulfur compounds, hydrogen sulfide, mercaptan, sulfide, disulfide, hydrotreating.
KIRISH
O'zbekistonning yoqilg'i energetika sohasidagi ishlab chiqarish quvvatlarini chuqur modernizatsiya qilish hamda texnik va texnologik qayta jihozlash borasidagi islohotlari uglevodorod xomashyosini chuqur qayta ishlash negizida eksportga yo'naltirilgan tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishni ko'paytirish va ularning raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan.
Dunyo miqyosida motor yoqilg'isiga va uning sifatiga bo'lgan talabning doimiy oshishi hamda ekologik talablarning tobora qat'iylashib borishi neftni qayta ishlash sxemasini ixchamlashtirish va takomillashtirishni, texnik-texnologik qayta jihozlash, modernizatsiyalashni taqozo qilmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Avtomobil transportini sifatli yoqilg'i bilan ta'minlash maqsadida yurtimizda ishlab chiqarilayotgan dizel yoqilg'ilarining sifatini EURO-5 ekologik standartlari talablariga qadar yaxshilash va yoqilg'ining ekologik - ekspluatatsion xossalarini yaxshilovchi import o'rnini bosuvchi prisadkalarni mahalliy xomashyolar asosida olish bugunning eng ustivor yo'nalishlaridan biridir. Avtomobilsozlik sanoati sohasidagi
taraqqiyot to'g'ridan-to'g'ri ishlatiladigan yoqilg'i sifatiga bog'liq. Maqbul uglevodorod tarkibli va ekspluatatsion xususiyatlari yuqori bo'lgan yoqilg'ilarni olish birinchi navbatda yuqori sifatli xomashyoni tanlash, texnologiyani takomillashtirish va hozirgi kunda prisadkalar va qo'shimchalar kiritish bilan hal etiladi. Bunda neft mahsuloti tarkibidagi keraksiz komponentlarni ajratsih talab etilib, asosan gidrogenizatsion usullar keng qo'llaniladi. Gidrogenizatsion jarayonlarda maqsadli reaksiyalarning unumini boshqarish va nazorat qilishda bir qancha omillar ta'sir qiladi. Ularga quyidagilar kiradi: katalizatorlarning tasiri (ilgari ko'rib chiqilgan edi), xom ashyoning xossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib turish karraligi va issiqlik effekti.
Sanoatda qo'llaniladigan alyumokobaltmolibdenli katalizator yuqori tanlash qobiliyatiga ega. Uning ishtirokida C — C bog'larning uzilishi yoki aromatik halqalarning to'yinish reaksiyalari deyarli sodir bo'lmaydi. C — S bog'larning uzilish reaksiyalarida katalizator yuqori faolligi va yaxshi termik barqarorligi bilan xarakterlanadi. Shu sababli uzoq xizmat muddatiga ega. Bu katalizatorning muhim afzalligi uning potensial katalitik zaharlarga barqarorligidir. Bundan tashqari katalizator to'yinmagan birikmalarni to'yintirish, uglerod-azot, uglerod-kislorod bog'larning uzilish reaksiyalarida maqul faollik bilan farq qiladi va amaliyotda barcha neft fraksiyalarini gidrotozalash uchun qo'llaniladi.
Alyumonikelmolibdenli katalizatorning to'yinmagan birikmalarni to'yintirish reaksiyalarida faolligi kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to'yintirish jih atidan (AKM ga nisbatan 10-50 % ga ko'p) va azotli birikmalarni gidrogenlash jihatidan (AKM ga nisbatan 10-18 % ga ko'p). Shu bilan birga u o'zining dastlabki yuqori faolligini tezroq yo'qotadi.
Tiniq neft mahsulotlarini gidrotozalashining hozirgi zamon katalizatorlari 3-6 yilgacha faolligini yo'qotmasdan ishlaydi.
Ishlagani sari katalizatorda koks (katalizator massasining 17 — 20 %) va oltingugurt (katalizator massasining 0,5 — 1,5 %) to'planib, katalizatorning faolligi pasayadi. Bug' yoki gaz havoli aralashma bilan koks va oltingugurtni kuydirib uning faolligi tiklanadi. Odatda gidrotozalash katalizatorlari uchtadan kam bo'lmagan regenerasiyaga bardosh beradi.
Katalizatorning faolligi faol komponent yo'qolganda pasayishi mumkin. Bu harorat 600 °S gacha ko'tarilganda va molibden uch oksidining bug'lanishi sodir bo'lganda regeneresiya paytida sodir bo'lishi mumkin. Harorat 760 °S dan yuqori bo'lganda faol alyuminiy oksidi faol bo'lmagan nikel' alyuminatiga aylanadi, katalizatorning qizib biriktirilishi sodir bo'lib buning natijasida uning faol yuzasi kamayadi.
Aniqlashlaricha, molibdendisulfidi va aralash nikel sulfidi (NiS + Ni2S) eng yuqori faollikka ega. ANM va AKM katalizatorlari dastlabki oltingugurtlanishga
muhtojdir. Motor yoqilg'isini sanoat miqyosida gidrotozalash jarayonlarida tegishli metallami past valentli sul'fidlarga aylantirish uchun vodorodda kam miqdorda (foiz ulushlarida) vodorod sul'fidning bo'lishi yetarlidir.
Gidrotozalash katalizatorlari uchta komponentdan iborat bo'lib, ular quyidagilar:
Kislotali, degidro-gidrogenlovchi va mexanik mustahkamlik va g'ovak strukturani taminlaydigan, bog'lovchi. Faol komponentlar (Mo03, NiO va CoO) gidrogenlovchi funksiyani taminlaydilar. Ularning miqdori 18-25 % (mas) ga yetishi mumkin. Quyida neft xom ashyosini gidrotozalash katalizatorining tarkibi keltirilgan.
Alyuminiy oksidi va alyuminosilikatlar kislotali funksiyani va bog'lovchi funksiyani bajaradi. Gidrotozalash katalizatorlarini ikkita usul bilan oladilar, ular quyidagilar: y — Al20 (y-alyuminiy oksidi) ni molibden, nikel yoki kobalt tuzlari bilan birga cho'ktirish (qanday katalizator olishiga qarab - AKM yoki ANM), hamda alyuminiy gidrogenidi Al(OH)3 tegishli to'zlarni singdirish. Katalizator tayyorlashning asosiy bosqichlari bo'lib quyidagilar hisoblanadi: singdirish, birga cho'ktirish, yuvish quritish, qoq qilib qo'yish, qizdirish, qaytarish, xlorlash va oltingugurtlash. Faollikni oshirish uchun turli promotorlarni kiritadilar, ular orasida boshiseolitlar, nodir yer metallar va boshqalar bor.
Katalizatorlarning tarkibiga fosforni ularning faolligini, barqarorligini va alyuminiy fosfat hosil bo'lish hisobiga katalizator granulalarining barqarorlik xossalarini oshirish maqsadida kiritiladi.
NATIJALAR
Fosfor birinchi navbatda gidroazotirlovchi va kamroq darajada gidrooltingugurtsizlantiruvchi faollikni oshiradi. Yuqori qumtuproqli seolitlarni
qo'shish deparafinlash jarayonlari uchun zarurdir, shu bilan birga Y seolitning eng yaxshi kationli shakli bo'lib kobaltli yoki nikellisi hisoblanadi.
Qoldiqli xom ashyoni qayta ishlashda katalizatorlar ishining barqarorligini oshirish uchun titan va sirkoniy oksidlarini 3-10 % (mas.) miqdorida qo'llaydilar.
ANM-kompozisiyasini kremniy (IV)-oksidi bilan modifikasiyalash mexanik barqarorligini va katalizatorning termik barqarorligini oshirishga imkon beradi.
Bazi sanoat katalizatorlarining sifat ko'rsatgichlari 1-jadvalda keltirilgan. Ularning ko'pchiligi yuqori mustahkamlik xossalariga ega bo'lgan mayda granulalar holida ishlab chiqariladi.
1-jadval. Gidrotozalash katalizatorlarining fizik-kimyoviy xossalari
Ko'rsatgich AKM ANM S G0*70 TNK*200 GKD* 205 AKEO-100(BK)
Faol komponentlarning miqc ori % (mas.)
Mo03 12,0 12,0 12,0 - 16,0 12,0 11,0
NiO - 4,5 - - -
CoO 4,5 - 4,0 - 4,5 4,5 3,2
Yoyilgan zichligi, kg/m3 670 670 760 650 700
Mustahkamlik indeksi, 10üH/m 1,1 1,1 2,2 2,1 2,3
G'ovak strukturaning hara kteristikasi
Solishtirma yuza, m2/g 120 120 220 250 210
G'ovaklar hajmi, sm3/ g 0,5 0,5 0,5 - 0,5
Granulalar kattaligi, mm
Diametri 4,5 4,5 2,0 1,8 1,6
Uzunligi 6,0 6,0 5,0 - 5,0
Promotrlovchi qo'shimcha - 5 - 7% SiO3 - Seolit V2O5 V2O5, R2O5
Katalizatorning xizmat qilish muddati, yil 3 3 6 4 - 6 -
AKM-alyumokobaltmolibdenli katalizator; ANMS-alyumonikel-molibdenli katalizator kremniy oksidi qo'shimchasi bilan; G0-70; TNK-2000 -AKM katalizatorlari, benzin va kerosinni gidrotozalash jarayonlarida o'zlarini yaxshi ko'rsatgan. GKD va AGKD- katalizatorlari dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonlarida o'zining afzalligini ko'rsatgan.
1-jadvalning malumotlaridan shunday xulosa qilish mumkinki, faol komponentlar bu birinchi har qaysi katalizatorda mavjud bo'lgan molibden oksididir. Uning miqdori 11 dan 16 % (mas.) gacha o'zgaradi. Ikkinchi faol komponent bo'lib kobal't yoki nikel' oksidi hisoblanadi. Odatda bir katalizatorda ular birgalikda mavjud bo'lmaydi. Ularning miqdori 4-4,5 % (mas.) ni tashkil qiladi, yani molibden-oksididan taxminan 3 marta kam, qolgani esa alyuminiy oksidi - 80 % (mas.) dan ko'p. Bir qator Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 787
katalizatorlarda kislotali funksiyasini kuchaytirish uchun seolit qo'shimchasi mavjud bo'lishi mumkin. Hozirgi vaqtda oddiy AKM va ANM lar sanoatda qo'llanilmaydi, bulardan samaraliroq bo'lgan analoglar bilan almashtiriladi.
Gidrotozalashning eng yaxshi katalizatorlarini "Haldor Topsoe", "Criterion", "Chevron" va boshqa shunga o'xshash katalizator kompaniyalari ishlab chiqaradi. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar (TNK-VR-Ryazanda va OAO NK "Rosneft"' Angarsk va Novokuybishevskda) xorij katalizatorlari bilan raqobat qila oladigan gidrotozalash katalizatorlari ishlab chiqaradi.
Xom ashyo. Gidrotozalash qurilmasiga kelib tushayotgan xom ashyoda namlikning miqdori 0,02-0,03 % (mas.) dan oshmasligi kerak. Namlik miqdorining ko'pligi katalizatorning mustahkamligiga tasir qiladi, korroziyaning jadallashuvini kuchaytiradi, barqarorlashtirivchi ustunning normal rejimini buzadi. Xom ashyoda mexanik qo'shimchalar bo'lmasligi kerak, chunki ular reaktorga tushib katalizatorda to'planadi va natijada uning ishlash samaradorligi pasayadi. Xom ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti hisobiga uning tarkibidagi to'yinmagan va kislorodli birikmalarning Ko'pkondensatsiyalanishini oldini olish maqsadida gidrotozalash qurilmalarining xom ashyo bilan taminlashni to'g'ri oziqlantirishni sxemasi bo'yicha tashkillashtirishni yoki uni oraliq xom ashyo parklarida rezervuarlarda inert gazli "yostiq" ostida saqlash kerak. Xom ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti reaktor blokining sistemasida (issiqlik almashtirgich, kompressor va reaktorlarda) qatlamlar hosil bo'lishiga olib keladi.
Harorat. Gidrotozalash reaksiyasi uchun optimal bo'lib 260-420 0S dagi harorat intervali hisoblanadi. 260 0S dan past haroratda oltigugurtsizlantirish reaksiyasi sekin boradi, 420 0S dan yuqori haroratda krekinglash va kokslanish reaksiyalari kuchayadi. Katalizatorning ishlash qobiliyati susayishining oxirida qurilma ishlab turganda yuqoriroq haroratni saqlab turadilar, chunki haroratning ko'tarilishi katalizator faollining pasayishini qoplaydi.
Bosim. Sistemada umumiy bosim 2,5 dan 6 MPa gacha bo'lgan bosim optimal bo'lib hisoblanadi, bunda vodorodning parsial bosimi 1,5-3,7 MPa gacha tashkil qiladi. Tozalanayotgan mahsulot qancha og'ir bo'lsa, undagi to'yinmagan uglevodorodlar qancha ko'p bo'lsa, reaktorga kirishdagi vodorod saqlagan gazdagi vodorodning parsial bosimi shuncha yuqori bo'lishi kerak. Vodorodning parsial bosimi oshishi bilan tozalash darajasi yaxshilanadi, koks hosil bo'lishi kamayadi, katalizatorning xizmat qilish muddati oshadi.
Vodorod saqlagan gazning yetkazib berilish (aylanib turish) karraligi 0 0S da va 0,1 MPa bosimda xom ashyoning bir hajmiga gazning hajmi 200 dan 700 gacha o'zgaradi.
To'yinmagan uglevodorodlar yoki smolali moddalarning miqdori yuqori bo'lgan distillyatlarni, masalan kokslashning dizelli fraksiyalarini yoki, vakuumli gazoylni
gidrotozalashda aylanib turadigan gaz va xom ashyoning nisbati eng yuqoridir. Aylanib turish karraligining oshishi qurilmaning regenerasiyasiz ishlash davomiyligining oshishiga ko'maklashadi.
Hajmiy tezlik 1 dan 10 soat-1 gacha o'zgaradi va dastlabki хom ashyoning sifatiga ham talab qilinadigan tozalash darajasiga bog'liq bo'ladi. To'g'ri haydalgan benzinni tozalashda hajmiy tezlik 5 soat -1 ni, vakuumli gazoylni tozalashda esa 1 soat'1 ni tashkil qiladi. Хom ashyoning oltingugurtsizlanish chuqurligining hajmiy tezlikka bog'liqligi 1-rasmda keltirilgan. Rasmdan ko'rinib turibdiki hajmiy tezlikning kamayishi хom ashyoning oltingugurtsizlantirish chuqurligining oshishiga va uning yod sonining pasayishiga (to'yinmagan uglevodorodlar miqdorining kamayishiga) olib keladi.
Hajmiy tezlik
1-rasm. Xomashyoni uzatish hajmiy tezligining uning oltingugurtsizlanishi va
yodsoniga ta^sirigrafigi
1-alyumonikelmolibdenli katalizatorda хom ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi;
2-alyumokobaltmolibdenli katalizatorda хom ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi;
3-ikkala katalizatorlarda yod soni.
Reaksiyaning issiqlik effekti. To'yinmagan, aromatik va oltingugurt saqlagan birikmalarning gidrogenlash reaksiyasi issiqlik ajralishi bilan sodir bo'ladi. Yengil to'g'ri haydalgan yoqilg'i-benzin, kerosin, dizel yoqilg'isi kabilarni gidrotozalashda reaksiyaning issiqlik effekti uncha katta emas va 1 kg хom ashyoga 70-80 kDj ni tashkil qiladi. To'yinmagan hamda og'ir yoqilg'ilarning miqdori yuqori bo'lgan yoqilg'ini gidrotozalashda reaksiyaning issiqlik effekti 260-500 kDj kg gacha bo'ladi.
Reaksion zonadan ortiqcha issiqlikni chiqarib yuborish uchun reaktorga katalizator qatlamlari orasiga sovuq aylanib turadigan gazni yoki sovuq gaz va gidrotozalashning suyuq beqaror mahsulotning aralashmasining yetkazib turishni qo'llaydilar.
Vodorodning sarfi. Gidrotozalashda vodorod gidrogenlash, eritish va puflashga sarflanadi. Gidrogenlashga vodorodning sarfi yuqori darajada xom ashyoga to'yinmaganlar hamda smolalarning miqdoriga bog'liq bo'ladi va to'g'ri haydalgan benzinga 0,1 % dan, kokslash benzini yoki vakuumli gazoylga 1,3 % gacha o'zgaradi. Suyuq mahsulotlarda eritishdagi vodorodni yo'qotishlar tozalanadigan mahsulot molekulyar massasasining va sistemadagi umumiy bosimning ko'tarilishi bilan oshadi.
Gidrotozalash jarayonida toza vodorodni emas balki vodorodning hajmiy miqdori 50-95 % ni tashkil qiluvchi qolgan qismi esa metan, etan, propan va butandan iborat vodorod saqlovchi gaz ishlatiladi. Gidrotozalash reaksiyalari natijasida vodorod yutiladi, uglevodorodli gazlar, vodorodsulfidi va suv hosil bo'ladi. Shuning uchun vodorodning vodorod saqlagan gazdagi miqdori reaktorga kirishda chiqishdagiga qaraganda yuqori.
MUHOKAMA
Xom ashyoni oltingugurtsizlantirish chuqurligi deganda xom ashyo va gidrogenizatda oltingugurt miqdori farqining xom ashyodagi oltingugurt miqdori nisbatining % dagi ifodasi tushiniladi.
Riforming qurilmasidan ortiqcha vodorodsaqlagan gazning chiqishi va tarkibi qayta ishlanadigan xom ashyoning turiga, jarayonni olib borish sharoitiga, qo'llaniladigan katalizatorlarga bog'liq bo'ladi. Riforming jarayonida hosil bo'ladigan vodorod saqlagangaz motor yoqilg'isini gidrotozalash jarayonida bevosta ishlatilishi mumkin, shu bilan birga uning tannarxi maxsus ishlab chiqarishning (masalan, katalitik konversiya usuli bilan olinadigan) vodorodiga qaraganda 10-15 marta kamdir.
Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonida ancha miqdorda parchalanish gazlari ajralib chiqadi. 28 % (mas.) gacha, shuning uchun vodorodning miqdori vodorodsaqlagan gazda 50,0 % (hajm) bo'lgan holda qo'llanganda gaz puflab olish zaruriyati tug'iladi. Parsial bosim reaktorga yetkazib berilayotgan vodorodsaqlagan gazning tarkibi bilan bog'liq bo'ladi.
Neft mahsulotlarining ekologik tavsiflariga qo'yiladigan talablarning va qazib olinadigan neftning og'irlashuvi bilan gidrokatalitik jarayonlar neftni qayta ishlashda katta rol o'ynaydi va neftni qayta ishlashda muhim ahamiyatga ega. Shu sababli termogidrokatalitik jarayonlar kelgusida ahamiyatini yo'qotmaydi va uning rovojlanish istiqbollari yangi samarali katalizatorlarni, reaktorlarning mukammal ichki moslamalarini tanlash, kapital mablag'larni minimallashtirish va ekspluatatsion xarajatlarni pasaytirishdan iborat.
REFERENCES
1. С.А.Гайбуллаев, Б.Ж. Турсунов, Ш.М.Тимуров. Влияние октанового показателя бензина на количественное содержание бензола // Теория и практика современной науки. 2019г. №6, ст. 164-167.
2. Турсунов Б. Ж., Гайбуллаев С. А., Жумаев К. К. Влияние технологических параметров на гликолевую осушку газа //MEDICAL SCIENCES. - 2020. - Т. 1. -№. 55. - С. 33.
3. Гайбуллаев С. А., Турсунов Б. Ж., Тимуров Ш. М. ТЕХНОЛОГИЯ GTL-ПЕРСПЕКТИВНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ ПОЛУЧЕНИЯ ТОПЛИВ С УЛУЧШЕННЫМИ ЭКОЛОГИЧЕСКИМИ СВОЙСТВАМИ //Теория и практика современной науки. - 2019. - №. 6. - С. 168-172.
4. Гайбуллаев С. А., Турсунов Б. Ж. ПИРОКОНДЕНСАТ-ВАЖНЕЙШЕЕ СЫРЬЕ ХИМИЧЕСКОГО СИНТЕЗА //Universum: технические науки. - 2020. - №. 6-2 (75).
5. Гайбуллаев С. А., Тураев М. М. Октаноповышающие компоненты бензинов и их свойств //Молодой ученый. - 2016. - №. 3. - С. 349-351.
6. Зарипов Г. Б., Гайбуллаев С. А. Выбор режима работы процесса низкотемпературной сепарации углеводородных сырьевых ресурсов //Молодой ученый. - 2016. - №. 3. - С. 98-100.
7. К. А. Джураев, А. С. Аминова, С. А. Гайбуллаев. Основные методы обезвреживания и утилизации нефтеотходов // Молодой ученый. - 2014. - № 10 (69). -С. 136-137.
8. А. С. Аминова, С. А. Гайбуллаев, К. А. Джураев. Использование нефтешламов
- рациональный способ их утилизации // Молодой ученый. -2015. -№ 2 (82). -С. 124-126.
9. Urunov N. S. et al. PIROKONDENSAT TARKIBINING KIMYOVIY TAHLILI //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - №. 3. - С. 32-40.
10. G'aybullayev S. A. MEMBRANALI USULDA TABIIY GAZLARDAN GELIY AJRATIB OLISH //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 5.
- С. 1594-1603.
11. Sadriddinovch S. M. et al. INFLUENCE OF THE QUANTITY OF BENZENE ON THE PERFORMANCE CHARACTERISTICS OF GASOLINE //Euro-Asia Conferences. - 2021. - Т. 4. - №. 1. - С. 188-192.
12. Gaybullayeva A. F., Sharipov M. S., Gaybullayev S. A. TABIIY GAZLARDAN GELIY OLISHNING KRIOGEN USULI //Academic research in educational sciences.
- 2021. - Т. 2. - №. 4. - С. 571-579.
13. Nilufar Saydyaxyayevna Maxmudova, Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev TABIIY GAZLARNI VODOROD SUL'FIDIDAN TOZALASH USULLARINING TASNIFI // Scientific progress. 2021. №5. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/tabiiy-
gazlami-vodorod-sul-fididan-tozalash-usullarining-tasnifi (дата обращения: 28.05.2021).
14. Sharipov M. S., G'aybullayev S. A. TASHLAMA GAZLARNI NOAN'ANAVIY USULLARDA TOZALASH //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - №. 3.
15. Абдулазизов С. С. У., Шарипов М. С., Гайбуллаев С. А. МОЙ ФРАКЦИЯЛАРИНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ ВА РЕОЛОГИК ХОССАЛАРИ //Science and Education. - 2021. - Т. 2. - №. 3.
16. Абдусалимович Г.С. ИССЛЕДОВАНИЕ ХИМИЧЕСКОГО СОСТАВА ПИРОЛИЗНОГО ДИСТИЛЛЯТА // Электронная конференция Globe. - 2021. -С. 203-209.
17. Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev. "TABIIY GAZLARNI ABSORBSION QURITISH JARAYONIGA TA'SIR QILUVCHI OMILLAR" Scientific progress, vol. 2, no. 4, 2021, pp. 659-668.
18. Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev. "TABIIY GAZLARNI UZATISH VA QAYTA ISHLASHDA GIDRATLANISHGA QARSHI KURASH" Scientific progress, vol. 2, no. 4, 2021, pp. 675-681.
19. Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev. "QURITUVCHI ABSORBENTLARNING QIYOSIY TAHLILI" Scientific progress, vol. 2, no. 4, 2021, pp. 649-658.
20. Zaripov, M. X. O. G. L., & G'Aybullayev, S. A. (2021). PIROLIZ KINETIKASINING MATEMATIK MODELI. Academic research in educational sciences, 2(9), 619-625.
21. Jumaev, A. V. O. G. L., & G'Aybullayev S. A. (2021). Adsоrbentlarning turlari va tasnifi. Science and Education, 2 (9), 145-154.
22. G'Aybullayev, S. A. (2021). MEMBRANALI USULDA TABIIY GAZLARDAN GELIY AJRATIB OLISH. Academic research in educational sciences, 2 (5), 15941603. doi: 10.24411/2181-1385-2021-01074
23. Raupov, B. K. O. G. L., Mavlonov, B. A., & G'Aybullayev S. A. (2021). Bitumlarning ekspluatatsion xossalari va ularni yaxshilash. Science and Education, 2 (9), 170-179.
24. Mizrobjon Xalim O'G'Li Zaripov, & Saidjon Abdusalimovich G'Aybullayev (2021). UGLEVODORODLARNING TERMIK PIROLIZI MAHSULOTLARI HOSIL BO'LISHIGA REAKSIYA SHAROITINING TA'SIRI. Academic research in educational sciences, 2 (11), 723-731.
