Научная статья на тему 'НАВОИЙ ВИЛОЯТИНИНГ ЎТЛОҚ БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ҲАР-ХИЛ МЕЪЁРЛАРИНИ КУЗГИ БУҒДОЙНИНГ БИОЛОГИК ЯШОВЧАНЛИГИГА, ТУП СОНИГА ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

НАВОИЙ ВИЛОЯТИНИНГ ЎТЛОҚ БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ҲАР-ХИЛ МЕЪЁРЛАРИНИ КУЗГИ БУҒДОЙНИНГ БИОЛОГИК ЯШОВЧАНЛИГИГА, ТУП СОНИГА ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кузги юмшоқ буғдой / нав / дала унувчанлиги / қишлаш даражаси / биологик яшовчанлиги / ҳосилдорлик. / winter soft wheat / variety / biological viability / level of winter hardiness / yield.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Хамраев Ф. Х.

Мақолада Навоий вилоятининг суғориладиган майдонларида экиб келинаётган “Аср” кузги буғдой навининг дала унувчанлиги, қишлаш даражаси, биологик яшовчанлиги ва ҳосилдорлиги бўйича олинган натижалар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EFFECT OF DIFFERENT RATE OF MINERAL FERTILIZERS ON THE BIOLOGICAL VIABILITY, NUMBER OF STUFF AND YIELD OF WINTER WHEAT IN THE GRAY SOILS OF NAVOI REGION

The article presents the results obtained on field germination, level of winter hardiness, biological viability and yield of the winter wheat variety “Asr”, grown in irrigated fields of the Navoi region.

Текст научной работы на тему «НАВОИЙ ВИЛОЯТИНИНГ ЎТЛОҚ БЎЗ ТУПРОҚЛАРИ ШАРОИТИДА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ҲАР-ХИЛ МЕЪЁРЛАРИНИ КУЗГИ БУҒДОЙНИНГ БИОЛОГИК ЯШОВЧАНЛИГИГА, ТУП СОНИГА ВА ҲОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences ISSN: 2181-144X DOI: 10.24412/2181-144X-2023-4-59-62 Хамраев Ф.Х.

НАВОИЙ ВИЛОЯТИНИНГ УТЛОК БУЗ ТУПРОКЛАРИ ШАРОИТИДА МИНЕРАЛ УГИТЛАРНИНГ ХАР-ХИЛ МЕЪЁРЛАРИНИ КУЗГИ БУГДОЙНИНГ БИОЛОГИК ЯШОВЧАНЛИГИГА, ТУП СОНИГА ВА ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ

Хамраев Ф.Х. - б.ф.н., доцент, Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети.

Аннотация. Мафлада Навоий вилоятининг сугориладиган майдонларида экиб келинаётган "Аср" кузги бугдой навининг дала унувчанлиги, к;ишлаш даражаси, биологик яшовчанлиги ва х,осилдорлиги буйича олинган натижалар баён этилган.

Калит сузлар: кузги юмшок; бугдой, нав, дала унувчанлиги, к;ишлаш даражаси, биологик яшовчанлиги, х,осилдорлик.

ВЛИЯНИЕ РАЗЛИЧНЫХ НОРМ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ НА БИОЛОГИЧЕСКУЮ ЖИЗНОСТЬ, ЧИСЛЕННОСТЬ И УРОЖАЙНОСТЬ ОЗИМОЙ ПШЕНИЦЫ В СЕРОЗОЧВАХ НАВОИЙСКОЙ

ОБЛАСТИ

Хамраев Ф.Х. - к.б.н., доцент Навоинского государственного горнотехнологического университета.

Аннотация. В статье представлено результаты, полученные по полевому проростания, уровня зимостойкости, биологической жизнеспособности и уражайност сорта озимой пшеницы «Аср», выращиваемого на орошаемых полях Навоийской области.

Ключевые слова: озимая мягкая пшеница, сорт, биологической жизнеспособности, уровня зимостойкости, уражайност.

THE EFFECT OF DIFFER ENT RATE OF MINERAL FERTILIZERS ON THE BIOLOGICAL VIABILITY, NUMBER OF STUFF AND YIELD OF WINTER WHEAT IN THE GRAY SOILS OF NAVOI REGION

Khamraev F.Kh. - c.b.s., Associate Professor Navoi State Mining and Technological University.

Annotation. The article presents the results obtained on field germination, level of winter hardiness, biological viability and yield of the winter wheat variety "Asr", grown in irrigated fields of the Navoi region.

Key words: winter soft wheat, variety, biological viability, level of winter hardiness, yield.

Узбекистан Республикасида кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 20202030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш тугрисида» Президентимизнинг ПФ-5853-сонли фармонида кишлок хужалигини ривожлантиришда ресурс тежовчи технологияларни жорий килиш, замонавий техникалар билан таъминлаш ва кишлок хужалиги илм ютукларини ишлаб чикаришга жорий килиш буйича бир канча тадбирлар амалга оширилиши белгилаб берилган.

Сунгги ун йилликлар мобайнида иклимнинг глобал исиши муносабати билан республиканинг сугориладиган аксарият купчилик майдонларида сув танкислигининг юзага келиши, кузги бугдой навларининг бошоклаш ва сут-мум пишиш боскичларида обхаво шароитларининг нокулай келиши натижасида турли касаллик ва зараркунанда хашаротларнинг кенг таркалиши хосилнинг 20-30 фоизи, баъзи эпифитотий йилларда эса 50- 60 фоизгача нобуд булиш холатлари юзага келган вазиятни янада чукурлаштирмокда. Шу ну^таи назардан, Республиканинг турли хил тупрок-иклим шароитларида сугориладиган кузги бугдойнинг янгидан районлаштирилган махаллий хамда истикболли навларидан баркарор юкори (70 ц/га ва ундан купрок) ва сифатли хосил етиштиришда хар бир навнинг биологик ва генетик хусусиятларига мос келадиган сугориш ва озиклантиришнинг макбул минтакавий агротехнологияларини ишлаб чикиш ва уларнинг тупрок унумдорлигига таъсирини урганиш хозирги кунда ута долзарб ахамиятга эга [1 ;2].

Республиканинг турли сугориладиган тупрок-иклим шароитларида кузги бугдой навларидан баркарор юкори ва сифатли дон етиштиришнинг мухим шартларидан бири майдон бирлигида усимликнинг илмий асосланган биологик моделини, яъни структурасини яратиш хисобланади. 1 кв. метрда усимлик туп сонининг камайиши ёки купайиши хам хосилдорликнинг камайишига олиб келиши куплаб тажрибаларда ва амалиётда аникланган.

Сугориладиган майдонларда кузги бугдой навларининг дала шароитида унувчанлик кобилияти, кишки совукларга чидамлилиги ва уларнинг умумий биологик яшовчанлиги ва энг аввало уларнинг биологик хусусиятларига, тупрок ва об-хаво шароитларига, агротехнологик тадбирларга, яъни уларнинг экиш меъёрига, усулига, тупрокка ишлов бериш усулларига боглик; холда узгаради. Тупрок шурланиши, намлик ва озика моддалар етишмаслиги кузги бугдойнинг умумий биологик яшовчанлигига ва хосилдорлигига салбий таъсир этувчи омиллардан бири хисобланади [3;4;5].

Тадкикотлар услублари. Дала тажрибалари Навоий вилояти, Навбахор тумани, А.Навоий худудидаги "Навбахор сайкали камоли" фермер хужалигининг тупроги кучсиз шурланган утлок буз тупрокларда гузапоя катор орасига куйидаги схема буйича утказилди. Дала тажрибаларида вариантлар сони 11 та булиб 3 кайтарикда такрорланди. Уларнинг майдони 400 м2 (4х100), хисобга олинадиган майдон 200 м2 (2х100) ни ташкил этади. Делянкалар 3 ярусга жойлаштирилди. ^ар бир ярус оралигида (100 м) ук ариклар олинди. Дала тажрибаларида барча агротехнологик тадбирлар "Галла" илмий ишлаб чикариш бирлашмасида (хозирги Лалмикор дехкончилик илмий тадкикот институти) ишлаб чикилган агротехнологик тавсиялар асосида бажарилди [6-9].

Тажрибаларда фосфорли угитлар 46 фоизли аммофос, калийли угитлар 64 фоизли калий тузи, азотли угитлар 34 фоизли аммиакли селитрадан фойдаланилди. Тадкикот утказилган йилда 70 ц/га дон етиштириш учун талаб этиладиган минерал угитлар меъёри баланс хисоб-китоб усулида аникланилди. 2021-2022 йилда олиб борган тажрибаларимизда кузги бугдойнинг "Аср" навининг дала унувчанлигини, кишлаш даражаси ва умумий биологик яшовчанлигини хамда хосилдорликка таъсирини аниклаш максадида усимликнинг 1 м2 даги туп сони кузда (2-3 барг), эрта бахорда ва урим-йигим олдидан 0,25 м2 лик доимий майдончада аникланди.

Утлоки буз тупроклар шароитида "Аср" кузги бугдой навининг дала унувчанлиги, кишлаш даражаси ва умумий биологик яшовчанлиги ва _^осилдорлиги, 2021-2022 кишлок хужалик йили_

№ Вариантлар Дала унувчанлиги, % Кишлаш даражаси % Умумий биологик яшовчан -лиги, % Хоси л-дорл ик, ц/га

Назарий ^акикат да

1 Назорат (угитсиз) 571,4 69,5 98,8 98,0

2 Фон I -Р 90К 60 571,4 70,3 98,4 97,7 64,3

3 Фон I +N150 571,4 70,6 99,1 97,9 65,0

4 Фон I + N180 571,4 70,9 96,0 95,6 67,1

5 Фон I + N210 571,4 70,1 99,6 98,1 70,1

6 Фон-М- P120K70 571,4 69,3 99,1 99,3 70,5

7 Фон М+ N150 571,4 70,6 97,3 96,7 72,4

8 Фон II +N180 571,4 70,5 99,1 98,3 72,8

9 Фон II +N210 571,4 70,9 98,9 97,0 73,3

10 NPK-70 ц/га хосил учун + 2,5л/га РГ+30 г/га гербицид Entostar Р^+5% КАС-найчалаш (суспензия) 571,4 70,7 97,9 96,2 74,6

11 NPK-70 ц/га хосил учун + 5% КАС +2,5л/га РГ+30 г/га гербицид Entostar Рlyus-найчалаш; бошо^лашда 2,5л/га РГ+0,3л/га фунгицид Dalate plyus+0,3л/га инсектицид Entolucho 20 суспензияси пуркалади. 571,4 70,3 98,6 98,1 76,3

НСР05=2,94%

Тадкикот натижалари ва уларнинг мухокамаси. Куп йиллик тадкикотлардан маълум булишича Республиканинг сугориладиган турли тупрок ва об-хаво шароитларида кузги бугдой навларидан режалаштирилган юкори ва сифатли хосил етиштиришнинг асосий шартларидан бири экилган уругнинг киска мудатда тулик унуб чикишини ва туплаган холда кишки тиним даврига утишини таъминлашдан иборат. Шуни хисобга олган холда Навоий вилоятининг сугориладиган майдонларида кенг таркалган "Аср" кузги бугдой навининг дала унувчанлиги кишлаш даражаси, биологик яшовчанлиги ва хосил туплаш холатлари урганилди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

[1.] Азимова М. ^ашкадарё вилоятининг оч тусли буз тупроклари шароитида кузги бугдой етиштириш агротехникасини такомиллаштириш. ^ишлок хужалиги

фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Тошкент -2018 йил.

[2.] Атакулов Т.У. Янгидан сугориладиган типик буз тупроклар шароитида сугориш режимининг кузги бугдой хосилдорлигига таъсири. // Автореф. дисс. к-х. ф. н. Ташкент. 2003. б. 31.

[3.] Зиядуллаев З., Узаков F., Жураев Д. Сугориш меъёрларининг кузги бугдой хосилдорлигига таъсири. Агро-илм" журнали (Узбекистан кишлок хужалиги журнали илмий иловаси) 4(20) сон. -2011. 25 б.

[4.] Камилов К.К., Мамарахимов И.М., Юсупов Х.Ю. Способы полива пшеницы осеннего сева. // Пути повышения урожаев зерновых, зернобобовых и кормовых культур при интенсивном земледелии. // Труды Уз НИИЗ. Т: 1989. с. 18-21.

[5.] Федотов П.И. Парное и тройное внесение NPK под озимой пшеницу при орошении. // Пути повышения урожаев зерновых, зернобобовых и кормовых культур при интенсивном земледелии. Труды УЗНИИЗ. Ташкент. 1989. с. 31-33.

[6.] Тагаев И. А. и др. Результаты анализов пластов фосфоритов на джерой-сардаринском месторождении кфк //International Journal of Advanced Technology and Natural Sciences. - 2022. - Т. 3. - №. 4. - С. 4-14.

[7.] Pirimov T. J. et al. Obtaining of magnesium oxide from serpentenites of the arvaten deposit of Uzbekistan //International Journal of Advanced Science and Technology. - 2020. - Т. 29. - №. 8 Special Issue. - С. 1619-1627.

[8.] Темиров У. Ш. и др. Особенности компостирования навоза крупного рогатого скота и фосфоритного шлама с добавкой фосфогипса //Universum: химия и биология. - 2018. - №. 8 (50). - С. 25-32.

[9.] Uktam T., Ahmed R., Shafoat N. Organ mineral fertilizer based on waste from livestock sector and low-grade Kyzylkum phosphorite //International scientific review. -2016. - №. 9 (15). - С. 15-16.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.