Вестник КазНМУ, №1- 2014
ФАРМАЦИЯ И ФАРМАКОЛОГИЯ PHARMACY AND PHARMACOLOGY
УДК 615.1 + 615.281.9 + 547.822.3
М.Т. ОМЫРЗАКОВ, М.Т. 9М1РЗАК, Е.Б. АЛИАКБАР, Д.К. КИЯШЕВ, Н.Б. КУРМАНКУЛОВ, КБ. ЕРЖАНОВ
Фармацевт-технологтарды даярлау модул'! ^аз¥МУ, Физиологиялын белсендi носылыстар химиясы лабораториясы Э.Б. Бектуров ат. ХРИ
НАФТИЛОКСИПРОПИНДЕРД1 АМИНОМЕТИЛДЕУ
^урамында белсендi сутег': бар субстраттарды Манних реакциясы кемег'шен турленд'ру жаца, белсендi носылыстар 'здеуд'ц жолы. Сол себепт'1, осы жумыста а- жэне в-нафтолдыц пропаргил эфирлi молекуласына Манних реакциясы кемег'тен пиперидин жэне морфолин саниналарын енгiзiп, жаца потенциалды биологиялын белсендi носылыстарды алу мумшнд'г зерттелд'!. Нэтижейнде носылыстар таза эр'! жогары шыгыммен алынды. Олардыц нурылысы И^ жэне ЯМР спектроскопия кемег'шен анынталды. Синтезделген заттардыц тэжiрибе жуз'шде алынган ЯМР спектрлерiнiцхимиялын ыгысу мэндерi ChemBioDraw Ultra 12.0 программасы бойынша есептелiнген мэндермен сэйкес келдi. TYw'Hdi свздер: Манних реакциясы, субстрат, нафтилоксипропин
^a3ipri кезде урамында химиялы^ нурылысы эртурл1 органикалы^ азотты носылыстар табиги жэне синтетикалы^ биоактивт препараттардыц 80% арты^ мелшерш ^урайды [1].Ал дэр^дэрмек™, пестицид™ ^асиетп заттардыц арасынан ^урамына пиперидин са^инасы кiрген носылыстар да кептеп кездеседi. Органикалы^ ^осылыстарга амин тобын енпзудщ тиiмдi жэне ^арапайым жолына Манних реакциясы жатады. Бул ^урамында активтi сутегi бар органикалы^ носылыстар, альдегидтер жэне аминдерден туратын Yшкомпоненттi реакциялар натарына жатады[2].
Бiздiц бурынгы жумыстарымызда пропинделген нафтолдар мен нафтиламиндерден фармакологиялын жэне пестицид™ активтiлiктерi эртYрлi носылыстар синтезделген болатын [3]. Нафтилацетилендi фрагментi бар биоактивт заттардыц нурамы мен нурылысын талдаганда саниналы аминдi носылыстардыц жеткiлiксiз зерттелгешн байнадын[4]. Осы маналамызда а- жэне р-нафтолдыц пропаргил эфирлi молекуласына Манних реакциясы кемепмен пиперидин жэне морфолин енпзу жумысыныц нэтижесi келтiрiлдi.
Нафтилоксипропиндердi аминометилдеу терминалды ацетилендi носылстарды аминометилдеудщ классикалын жагдайында жYргiзiлдi [5], ягни диоксанда, катализатор есебiнде жаца дайындалган бiр валенттi мыс хлоридi (CuCl) алынды. 1 кестеде келтiрiлген нысанды заттардыц шыгымын салыстырганда Манних реакциясыныц амин компонентi ретiнде алынган пиперидин мен морфолиндi салыстырса, бiрiншi жагдайда аминометилденген ешмшц шыымы 80% шамасында, ал морфолин жагдайында 60% шамасында болады. Бул керсеткiштер 1-не 2-нафтил-1оксипропиндердi аминометилдеу шыгымына пропинилокси топтыц нафто наЦНасында орналасу орны эсер келтрмей, ал оган Манних реакциясыныц аминдт
компонентiнiц негiздiк децгейi эсер келтретн байналды. Осы реакциялар жагдайында нафтил-1(-2)оксибут-2-инил-4-пиперидиндер мен нафтил-1(-2)оксибут-2-инилмофолиндер (5-8)синтезделген. Олардыц И|^-спектрлершде нафталин тобына сай C-H (3005-3010 см-1) жэне C=C (1650-1670 см-1) байланыстарыныц алкил топтарындагы сутектер 2040 - 2098 см-1, С-О-С байланысы 1120-1130 см-1 валентт жутылу жолантары аминобутинокси-нафталиндер (5-8) тYзiлгенiн керсетедi. Синтезделген заттардыц (5-8)тэжiрибелiк ЯМР спектрлерiнiц химиялын ыгысу мэндерi ChemBioDraw Ultra 12.0 программасы бойынша есептелЫген мэндермен сэйкес келдi.
1 кесте - Синтезделген нафтоксибутиниламиндердiц (5-8)ПМРжэне ЯМР спектрлiк керсеткiштерi
№ ЯМР 1Н, 8н (300 МГц, CDCI3) ЯМР 13С, 8с (100 МГц, CDCI3) Шыг. %
С^-N О-СН2 Naft-Н Het: -СН2-(CH2O) ЕС- -C= О-СН2 Naft-Ci C-N (C-O)
5 3,30с 4,92с 6,90-8,29 1,59т, 2,45т 83,40 79,83 56,67 153,56 48,04 78
6 3,36с 4,63с 7,36-8,31 2,45т, (3,65т) 85,32 80,80 56,55 156,90 45,20 (65,80) 63
7 3,62с 4,79с 7,21-7,69 1,16т, 2,39т 83,02 80,01 56,23 157,22 47,73 80
8 3,40 4,82с 7,13-7,85 2,42т, (3,64т) 85,35 80,81 56,11 157,20 45,21 (65,82) 65
Вестник КазНМУ, №1- 2014
ТЭжiрибелi бел™.
Аминометилдеу жайлы. Kepi сал^ындат^ыш, магнитт араластыргыш жэне термометрмен жабды^талган ушмойынды колбага 20 мл диоксан 1^уяды жэне 0,9г (0,03 моль)
формальдегид салады, ол epiгeншe араластырып |^айнатады,сосын60 0C дeйiн сал^ындатылган ертнд^е 1,87 г (0,022 моль) аминдi жэне алдын ала дайындалган каталитпк мeлшepдeгiCuCl (10% моль)мен 3,64 г (0,02 моль) нафтилоксипропиннщ 10 мл диоксандагы epiтiндiсiн тамшылата досады. Реакция барысын жу^а ^абатты хроматография (Ж^Х) кeмeгiмeн ба^ылайды. Реакция бiткeн соц, диоксанды айдап
алады, ^алды^ты 20 мл сулы аммиакпен араластырып шай^айды жэне бензолмен шаймалайды. Шаймалаган бензолды айдайды, калган ^алды^тыц Ж^Х тазалыгын тексередi. Гидрохлорид алу.
Нафтилоксибутиниламиндердщ3,59 г(0,012 моль) мeлшерiн 100 мл эфирде ертп, араластырады, соган pH 2-ге дейiн туз ^ыш^ылыныц эфирлi ерiтiндiсiн тамшылатып ^ос^анда 4 г аминдердН гидрохлоридi тунбага тYседi. Осы тунбаны CY'зiп, эфирмен шайып, гидрохлоридтердН бал^у температурасын жэне шыгымын аны^таймыз (2 кесте).
2 кесте - Синтезделген ^осылыстардыц шыгымдары мен бал^у температуралары
№ Атауы Шыгым, % Тб, °C
5 нафтил-1-оксибут-2-инил-4-пиперидин гидрохлорид 98 136
6 нафтил-1-оксибут-2-инилморфолингидрохлорид 99 132
7 нафтил-2-оксибут-2-инил-4-пиперидингидрохлорид 97 128
8 нафтил-2-оксибут-2-инилморфолингидрохлорид 98 17°
Корытынды.
Манних реакциясы бойынша нафтилоксипропиндердщ пиперидиндi жэне морфолиндi туындылары жэне олардыц
суда еритiн гидрохлоридтерi синтезделдк Олардыц химиялы^ ^урамы элементтiк микроанализ, ал молекулалы^ ^урылысы И^, ЯМР 1Н жэне 13С спектрлерi кeрсеткiштерi ар^ылы аны^талды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Машковский М.Д. Лекарственные средства. 16-е издание. - M.: Новая волна, 2010. - С. 1216.
2 Солдатенко А.Т., Колядина Н.М., Шендрик И.В. Основы органической химии лекарственных веществ. - М.: Мир, 2009. - С. 191.
3 Курманкулов Н.Б., Батырбекова А.Б., Ержанов К.Б. Синтез нафтиламинопропинов и их превращения // Симпозиум Успехи синтетической и медицинской химии.- 27.08.2007. - С.84.
4 Котляревский И.Л., Андриевская Э.К. Ацетиленовые амины и аминоспирты и физиологическая активность некоторых из них // Тезисы докладов IV Всесоюзной конференции по химии ацетилена. - Алма-Ата: 1972. - С.З.
5 А.Ж. ^абдрайсова, В.К.Ю, К.Д. Пралиев, Модифицированные методы реакции Манниха в синтезе пропаргиламинов //^аз. Хим. Журн. 2009. - № 1. - С. 136-152.
М.Т. ОМЫРЗАКОВ, М.Т. 9МИРЗАК, Е.Б. АЛИАКБАР, Д.К. КИЯШЕВ, К.Б. ЕРЖАНОВ
АМИНОМЕТИЛИРОВАНИЕ НАФТИЛОКСИПРОПИНОВ
Резюме: Одним из путей получения новых биологически активных соединении из субстратов, имеющих в составе активный водород, являестя реакция Манниха. Поэтому в данной работе планировалось соединить пропаргиловый эфир а- и р-нафтола с пиперидиновым и морфолиновым кольцoм с помощью реакции Манниха. В результате получены вещества с хорошим выходом и чистотой. Структуры полученных веществ были определены с помощью ИК и ЯМР спектроскопией. ЯМР спектры соединении совпали с спектрами расчитанных с помощью программы ChemBioDraw Ultra 12.0. Ключевые слова: реакция Манниха, субстрат, нафтилоксипропин
M.T. OMYRZAKOV, M.T. OMIRZAK, E.B. ALIAKBAR, D.K. KIYASHEV, K.B. ERZHANOV
AMINOMETHYLATION OF NAPHTHYLOXYPROPINES
Resume: One way of obtaining new biologically active compounds from substrates having in the structure active hydrogen is Mannich reaction. Therefore, in this study was planned to connect propargyl ester of a-and p-naphthol with morpholine and piperidine rings via Mannich reaction. As a result, substances produced in good yield and purity. Structures of the obtained compounds were identified by IR and NMR spectroscopy. NMR spectrum of the compound coincided with a calculated life spectra using ChemBioDraw Ultra 12.0. Keywords: Mannich reaction, substrate, naphthyloxypropine