Научная статья на тему 'НАҚШИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР РОҲИ ҲАЛЛИ МАСОИЛИ ОБУ ИҚЛИМ'

НАҚШИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР РОҲИ ҲАЛЛИ МАСОИЛИ ОБУ ИҚЛИМ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
66
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Ключевые слова
международные инициативы в водной сфере / региональные и глобальные экологические проблемы / международный форум в водной сфере / социально-экономическое развитие.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Алимов Ботуржон Хамидович, Аззизода Гайрат Мулломахмад

В данной статье авторы показывают место и значение инициатив Республики Таджикистан мировому сообществу по решения глобальных водных и экологических проблем. Данный аспект деятельности Таджикистана на мировой арене проводится в контексте расширения и углубления кооперации с другими странами мира в рамках «водной дипломатии Таджикистана». Эти инициативы внесли достойный вклад в понимание значимости водной проблематики на глобальном уровне, ее приоритетности для социально-экономического развития, обеспечения экологической устойчивости, и, в целом, для устойчивого развития.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР РОҲИ ҲАЛЛИ МАСОИЛИ ОБУ ИҚЛИМ»

НАЦШИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР РО^И ^АЛЛИ МАСОИЛИ ОБУ ЩЛИМ

АЛИМОВ БОТУРЖОН ХАМИДОВИЧ

К.и.н., доцент Казанского федерального университета, Россия, г. Казань

АЗЗИЗОДА ГАЙРАТ МУЛЛОМАХМАД

Соискатель, Таджикский государственный университет права, бизнеса и политики,Таджикистан,г. Худжанд

Аннотация. В данной статье авторы показывают место и значение инициатив Республики Таджикистан мировому сообществу по решения глобальных водных и экологических проблем. Данный аспект деятельности Таджикистана на мировой арене проводится в контексте расширения и углубления кооперации с другими странами мира в рамках «водной дипломатии Таджикистана». Эти инициативы внесли достойный вклад в понимание значимости водной проблематики на глобальном уровне, ее приоритетности для социально-экономического развития, обеспечения экологической устойчивости, и, в целом, для устойчивого развития.

Ключевые слова: международные инициативы в водной сфере, региональные и глобальные экологические проблемы,международный форум в водной сфере, социально-экономическое развитие.

Дар шароити муосир Точикистон дар сиёсати чахони макоми хосаро пайдо намудааст. Рочеъ ба самтх,ои мухими масоили чахонй дар шароити муосир корхои зиёде ба анчом расиданд, ки зикри бархе аз онхо ба мазмуну мундаричаи хамкорихои чумхуриро равшан инъикос менамояд.

Чунончй: - иштироки фаъолонаи Точикистон дар баррасй ва халлу фасли мухимтарин проблемами байналмилалй ва минтакавй;

- бар душ гирифтани ухдадорихо ба хотири хамзистии осоишта, халли мушкилоти глобалй ва амнияти дастчамъй;

- ибрози назар чихати бехдошти фаъолияти СММ, ислохоти сохторй ва самтхои фаъолияти он, дастгирии икдомхои Созмон дар халли мушкилоти байналмилалй;

- дар чахорчубаи СММ рушду тавсеа бахшидани хамкорихо бо соири кишвархои олам ва ривоч додани тамоси доимй бо онхо ва гайра.

Дар маколаи илмии мазкур яке аз проблемами мухими глобалй-тагйир ёфтани иклим мавриди тахкик карор гирифтааст, ки дар ин чода низ икдомоти Точикистон муассир арзёбй гардидаанд.Тагйирёбии босуръати иклим имруз кишвархои чахонро бетаъсир нагузоштааст.

Масъалаи оби тоза ва мушкилоти вобаста ба он аз зумраи он хмасоили мубраме мебошад, ки вобаста ба ахамияти гуногунпахлуи худ дар хаёти чомеаи чахонй дар мадди назари доимии сиёсати хоричии Президенти Чумхурии Точикистон карор дорад. Бо назардошти мачмуи масъалахое, ки тайи чанд дахсолаи охир дар иртибот ба кохиши захирахои обй, афзоиши истеъмоли он, тагйироти иклим ва дигар омилхо дар низоми муносибатхои байналмилалй мушохида мегарданд, Сарвари Точикистон кушиш менамояд таваччухи чомеаи чахониро чихати халли саривадтии онхо чалб созад.[5.с.207]

Ба ин маъност, ки Президенти Чумхурии Точикистон дар тамоми конфронсу симпозиум ва форумхои минтадавию чахонии ба масоили обу иклим ва мухити зист бахшидашуда бо маърузахои комилан илмй суханронй мекунанд ва дар хар яки онхо як икдоми чадиди ба рафъи мушкилоти минтакаю сайёра равонагардидаро пешниход менамоянд. Чунончй, бо пешниходи Президенти Чумхурии Точикистон соли 2003 Соли оби тоза эълон карда шуд.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Дар асоси ин ташаббус дар пойтахти кишвар - шахри Душанбе аз 29 август то 1 сентябри соли 2003 Форуми байналмилалй оид ба оби тоза баргузор гардид. Сипас, бо ташаббуси дигари Пешвои муаззами точикистониён СММ солхои 2005-2015-ро Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои хаёт» эълон намуд. Азбаски дар сатхи Замин беш аз 240 дарёи сархадгузар мавчуд аст ва худуди 145 давлат (каламрави 21 кишвар пурра) дар чунин хавзахо вокеъ гардидаанд, мухтарам Эмомалй Рахмон ба ин масъала низ диккати махсус зохир карда, соли 2013-ро Соли байналмилалии хамкорихо дар сохаи об пешниход намуданд. 21 декабри соли 2016 бошад, зимни чаласаи пленарии Мачмааи умумии СММ бо хаммуаллифи 177 кишвари аъзои он ташаббуси чоруми Пешвои муаззами миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон тахти унвони Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, 2018-2028» кабул гардид, ки далели равшани гуфтахои болост. Боиси зикр аст, ки ин ташаббусхо дар мамолики гуногун бо дастгирии зиёди давлатхо кабул гардиданд

Чунончй,икдомхои бузурги Точикистон дар Форумхои гуногуни чахонии об пешниходгардида: 1) дар Форуми сеюми чахонии об, 16-23 марти соли 2003 дар шахри Киото (Чопон) Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои хаёт, солхои 2005-2015», 2) дар Форуми панчуми чахонии об, 15-22 марти соли 2009 дар шахри Истанбул (Туркия) Соли байналмилалии хамкорихо дар сохаи об, соли 2013 ва 3) дар Форуми хафтуми чахонии об, 12-17 апрели соли 2015 дар шахри Тэгу-Кенгбук (Чумхурии Корея) Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солхои 2018-2028», аз чониби чомеаи чахонй ба хушнудй истикбол ва кабул карда шудаанд. Мухимияти ин икдомот дар рохи халли мушкилоти экологии чахони муосир накши муассир мегузоранд.

Тавре 12 июни соли 2017 Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон зимни баромади худ дар маросими ифтитохи хамоиши сатхи баланд дар мавзуи "Тахкими хамкорй чихати расидан ба рушди устувор дар шароити тахдиду хатархои муосир"[1], таъкид намуда буданд, окибатхои тагйирёбии иклим барои чахду талошхои аксари кишвархои чахон, бахусус кишвархои ру ба тараккии махсур бо хушкй дар рохи расидан ба рушди устувори иктисодй ва ичтимой монеахои чиддй эчод менамоянд. Омили асосии глобалй шудани масъалаи иклим пеш аз хама тагйирёбии босуръати он махсуб мешавад, зеро бо гармшавии иклим таъсири он пеш аз хама ба мухити зист ва мавчудоти руйи замин бештар шуда, таваччухи кулли чомеаи чахонро ба худ чалб намуд. Чунин холат инсонро водор месозад, ки конунхои табиатро ба инобат гирифта, ба ин восита ходисахои табиии аз таъсири инсон ба амаломадаро пешгирй намояд.

Зиёд шудани ихрочи газхои гулхонай ба атмосфера яке аз омилхои глобалй шудани масъалаи иклим ба хисоб меравад. Тибки маълумоти илмй танхо "шуруъ аз соли 2000 то 2010 дар таърихи инсоният хоричкунии умумии газхои гулхонай аз чониби инсон бо суръати тез афзоиш ёфта, ба 49 (± 4,5) гигатонн СО2 эквивалент дар як сол (ГтСО2-экв/сол) дар соли 2010 расидааст"[2]

Дар соли 2016 мувофики маърузаи Ташкилоти чахонии обухавосанчй (ТЧО) хоричшавии гази карбон (СО2) давоми 800 000 сол аз хама баландтарин арзёбй гардидааст. Аз ин ру, дабири кулли СММ Антониу Гутерриш зимни як баромади худ дар конфронси матбуотй соли 2017 иброз доштааст, ки эхтимол хаст сатхи хоричкунии газхои гулхонай чунон баланд шавад, ки хадафхои кохиш додан дар Париж дар соли 2030 фавкуллода душвор шавад"[3] Дар дахсолаи охир аз тагйир ёфтани иклим пеш аз хама кам шудани шумораи пиряххо ба мушохида мерасад. Обшавии зиёди пиряххо барои сайёра фочиаи бузург махсуб мешавад, зеро бо кам шудани пиряххо хаёти башарият тахдид мегардад.

Тавре Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон 9 июни соли 2015 зимни баромади худ дар Конфронси байналмилалии сатхи баланд доир ба чамъбасти раванди татбики амалии Дахсолаи байналмилалии амалиёти "Об барои хаёт", солхои 2005-2015 дар ин бора иброз намудааст, дар асоси мушохидахои 60 соли охир дар мавзеъхои баландкухи кишвар пиряххо ва

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

барфтудахо босуръат об шуда боиси нест шудани зиёда аз хазор пирях гардидааст. "Тибки арзёбии коршиносон, чунин раванд дар дурнамои миёна ва дарозмухлат метавонад ба кам шудани хачми оби дарёхо боис гардад, ки ин нафакат барои Точикистон, балки барои тамоми минтака пайомадхои ногувору хатарнок дорад", - таъкид намудааст Президенти кишвар[2.с.6] Вобаста ба ин, афзалиятхои сиёсати хоричии Точикистон таъмини накши созандаи кишвар дар масъалахои марбут ба об дар минтака ва дар арсаи байналмилалй мебошад, ки хам ба манфиатхои миллй ва хам ба нафъи чомеаи чахонй созгор аст. Дар идомаи ин ташаббускорй дар халли масоили мубрами байналмилалии вобаста ба об, мохи августи соли 2016 бо дастгириву хидоятхои бевоситаи Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон Симпозиуми байналмилалии сатхи баланд оид ба Х,адафи шашуми рушди устувор тахти унвони «Таъмини дастрасии умум ба об ва бехдошт» ва июни соли 2018 дар пойтахти мамлакат - шахри Душанбе Конференсияи байналмилалй оид ба огози Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солхои 2018-2028» баргузор гардиданд.

Дар идомаи ибткороти созандаи Точикистон зикр намудан чоиз аст, ки 14-уми декабри соли 2022 Мачмааи Умумии Созмони Милали Муттахид зимни ичлосияи 77-уми худ ^атъномаи «2025 соли байналмилалии хифзи пиряххо»-ро кабул кард. ^атъномаи «2025 соли байналмилалии хифзи пиряххо» аз ^атномахои нодир ба хисоб меравад, зеро дар он хам эълони Рузи байналмилалй ва хам Соли байналмилалй дарч гардидааст. Икдоми навбатии, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон бо пуштибонии кишвархои узви Созмони Милали Муттахид пазируфта шуд.

Тибки ин ^атънома, аввалан, соли 2025 хамчун Соли байналмилалии хифзи пиряххо эълон карда шуд.Дуввум ин, ки аз огози соли 2025 минбаъд хар сол рузи 21 март хамчун Рузи чахонии пиряххо тачлил карда мешавад.Инчунин, мутобики ин ^атънома Созмони Милали Муттахид тахти хамохангии Дабири кулли ин Созмон Фонди трастии максаднок, яъне, Хазинаи байналмилалии максадноки эътимодро чихати хифзи пиряххо таъсис медихад. Чорум, соли 2025 дар шахри Душанбе Конфронси байналмилалии сатхи баланд оид ба масъалахои хифзи пиряххо баргузор мегардад.

Х,амин тавр,чомеаи чахонй хуб дарк мекунад, ки кохиш ва харобшавии минбаъдаи манбаъхои обхои ошомиданй дар сайёра метавонад ахли башарро ба фалокатхои зиёди чонй, ичтимой ва иктисодй дучор намояд.

Аз ин нуктаи назар кабули ин ^атънома, яъне ташаббуси панчуми Точикистон гувохи боз хам баланд гардидани обрую эътибори кишвари мо дар арсаи чахонй мебошад.

Х,амин тавр, тахлили фаъолияти чомеаи чахонй дар чодаи халли масъалахои марбут ба об собит месозанд, ки Точикистон ба туфайли ибтикорхои Эмомалй Рахмон дар пешбурди амалхои фаъолона оид ба истифодаи самаранок ва идораи муштараки захирахои обй дар сатхи чахонй вокеан макоми пешсафиро ишгол менамояд. Муовини Дабири Кулли СММ Ща Зуканг зимни суханронии худ дар Конфронси байналмилалии сатхи баланд оид ба шархи фарогири ичрои «Дахсолаи байналмилалии амалиёт «Об барои хаёт», 2005-2015» изхор намуд, ки «Пешниходи гузаронидани конфронси байналмилалии бахшида ба татбики амалии 10-солаи «Амалиёти об барои хаёт» боз як мисоли накши пешбари Точикистон дар халли масъалахои марбут ба захирахои об на танхо байни кишвархои Осиёи Марказй, балки дар арсаи байналмилалй мебошад»[5.с.217]

Соли чорй дар Душанбе Конфронси сеюми байналмилалии сатхи баланд оид ба Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солхои 2018-2028» баргузор мегардад[6], ки дар рохи халли масоили обу иклим накши бузургро ичро менамояд, зеро Точикистон хамаи кишвархои узви СММ-ро барои иштирок дар конфронси об даъват кард. Бар замми ин дар хошияи Конфронси сеюми байналмилалии сатхи баланд оид ба Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солхои 2018-2028» форумхо, ки онхо барои гуруххои гуногун платформаи

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

иловагй мухайё менамоянд, гузаронида мешаванд. Аз чумла, форумхои минтакавй- бо таваччух ба Осиёи Марказй ва Африко, инчунин Форуми занон, Форуми наврасону чавонон, Форуми бахши хусусй, форумхои махсус- Форуми пиряххо ва Форуми об бо таваччух ба илм ва технология баргузор мегарданд.

РУЙХАТИ АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА

1. Суханронии Асосгузори сулху Вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар маросими ифтитохи хамоиши сатхи баланд дар мавзуи "Тахкими хамкорй чихати расидан ба рушди устувор дар шароити тахдиду хатархои муосир12 июни соли 2017

2. Суханронии Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар Конфронси байналмилалии сатхи баланд доир ба чамъбасти раванди татбики амалии Дахсолаи байналмилалии амалиё-ти «Об барои хаёт», солхои 2005 - 2015, 9 июни соли 2015. - Душанбе. - 2015. -С.6

3. Изменение климата, 2014 г. Обобщающий доклад. Вклад Рабочих групп I, II и III в Пятый оценочный доклад Межправительственной группы экспертов по изменению климата / [основная группа авторов, Р.К. Пачаури и Л.А. Мейер (ред.)]. - МГЭИК, Женева, Швейцария. - 163 с..

4. Высказывания Генерального секретаря на пресс-конференции [Элек-тронный ресурс] / https://www.un.org/sg/en - 2017. - Режим доступа: https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2017-11-10/secretary-generals-remarks-press-stakeout-scroll-down-q

5. Эмомалй Рахмон - бунёнгузори сиёсати хоричии Точикистон.(Зери назари Х,амрохон Зарифй). - Душанбе. «Ирфон», 2012,с.207.

6. Точикистон хамаи кишвархои узви СММ-ро барои иштирок дар конфронси об даъват кард https://sputnik.tj/20240315/tojikiston-kishvarhoi-uzvi-smm--konfronsi-ob-davat-106205694Шт1(дата обращения 6.05.2024)

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.