Научная статья на тему '“МУҲОФИЗАТИ ПИРЯХҲО ВА ОБҲОИ ОШОМИДАНИ БА МАНЪФИАТИ ҶОМЕАИ ҶАҲОНӢ”'

“МУҲОФИЗАТИ ПИРЯХҲО ВА ОБҲОИ ОШОМИДАНИ БА МАНЪФИАТИ ҶОМЕАИ ҶАҲОНӢ” Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
715
61
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
Ледник / Революция / Правительство / международный / тайна / пять / золотой / закон / исследование / озеро / море.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Рахимов Исфандиер Махмадшохович, Соатмуминов Рахмонджон Шералиевич, Рустамов Шухрат Рустамович, Назаров Мустафа Абдухаликович

Вода – один из важнейших источников жизни в мире, без которого невозможно существование всего живого, от нее зависит жизнь всех живых существ и она является источником благословения. Вода – одно из самых распространенных веществ на Земле, ее общий объем достигает 1,4 миллиарда кубических километров, моря и океаны покрывают 71 % поверхности Земли. В связи с этим воду называют неиссякаемым ресурсом. Следует отметить, что соленые воды океанов, морей и озер редко используются человеком. Ресурсов пресной и питьевой воды очень мало, и они собираются в основном из дождя, снега и ледников, и самый важный способ защитить воду — это разумно ее использовать. Поэтому мы должны уделять серьезное внимание каждой ее капле, усилить контроль за ее рациональным использованием в учреждениях, организациях и членами общества, не допускать расточительства. В то же время потребление воды увеличивается за счет роста населения и его размещения в городах и промышленных центрах.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Рахимов Исфандиер Махмадшохович, Соатмуминов Рахмонджон Шералиевич, Рустамов Шухрат Рустамович, Назаров Мустафа Абдухаликович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «“МУҲОФИЗАТИ ПИРЯХҲО ВА ОБҲОИ ОШОМИДАНИ БА МАНЪФИАТИ ҶОМЕАИ ҶАҲОНӢ”»

УДК 930. 221 (575.3)

"МУХрФИЗАТИ ПИРЯХХР ВА ОБХ.ОИ ОШОМИДАНИ БА МАНЪФИАТИ

Ч.ОМЕАИ ЧДХОНЙ"

РАХИМОВ ИСФАНДИЕР МАХМАДШОХОВИЧ

омузгори кафедраи таърихи хал;и тоники ДДБ ба номи Носири Хусрав

СОАТМУМИНОВ РАХМОНДЖОН ШЕРАЛИЕВИЧ

Омузгори кафедраи таърихи хал;и тоники ДДБ ба номи Носири Хусрав

РУСТАМОВ ШУХРАТ РУСТАМОВИЧ

Омузгори кафедраи биологияи умумии ДДБ ба номи Носири Хусрав

НАЗАРОВ МУСТАФА АБДУХАЛИКОВИЧ

Омузгори кафедраи таърихи хал;и точ,ик ДДБ ба номи Носири преподаватель кафедры истории таджикского народа БГУ имени Насири Хусрава

Аннотация Вода - один из важнейших источников жизни в мире, без которого невозможно существование всего живого, от нее зависит жизнь всех живых существ и она является источником благословения. Вода - одно из самых распространенных веществ на Земле, ее общий объем достигает 1,4 миллиарда кубических километров, моря и океаны покрывают 71 % поверхности Земли. В связи с этим воду называют неиссякаемым ресурсом. Следует отметить, что соленые воды океанов, морей и озер редко используются человеком. Ресурсов пресной и питьевой воды очень мало, и они собираются в основном из дождя, снега и ледников, и самый важный способ защитить воду — это разумно ее использовать. Поэтому мы должны уделять серьезное внимание каждой ее капле, усилить контроль за ее рациональным использованием в учреждениях, организациях и членами общества, не допускать расточительства. В то же время потребление воды увеличивается за счет роста населения и его размещения в городах и промышленных центрах.

Ключевое слово; Ледник, Революция, Правительство, международный, тайна, пять, золотой, закон, исследование, озеро, море.

Об яке аз мухимтарин манбаи хаёти чахон аст, ки бидуни он зиндаги кардан барои хамаи мавчудот имконпазир нест, хаёти хамаи мавчудоти чондор ба он вобастааст ва мояи баракат аст. Об дар руи замин яке аз моддахои маъмул буда, хачми умумии он ба 1,4 миллиард километри кубй мерасад бахрхо ва у;ёнуси саёра 71 фоизи масохати заминро дар бар мегиранд. Аз ин лихоз обро захираи тамомнашаванда меноманд. Бояд дар назар дошт, обхои шури у;ёнусхо, бахрхо ва кулхо аз тарафи одамон кам истифода мешаванд. Захирахои обхои ширину ошомиданй хеле кам буда, асосан аз хисоби борону барф ва пиряххо чамъ мешаванд ва мухимтарин рох,и хифзи об пеш аз хама истифодаи о;илонаи он ба шумор меравад. Бинобар ин мо бояд ба хар як ;атраи он ди;;ати чиддй зохдр намуда, назорати истифодаи о;илонаи онро дар идораю ташкилотхо ва ах,ли чомеа пурзур намуда, ба исрофкорй рох, надих,ем. Хдмзамон истифодаи об вобаста афзудани ах,олй ва чойгиршавии он дар шахрхо ва марказхои саноатй зиёд мешавад. Дар Чумхурии Точикистон 947 дарёи дарозиашон аз 10 то 3000 километр аст ва дар давоми як сол аз онхо 60 миллиард метрии кубй об чори мешавад. [1.с-8] — Наметавон дар дунё давлат ё сарзаминеро пайдо кард, ки дар он масъалаи истифодаи самараноки манбаъхои об, хифзу нигахдории он мувочехи мушкилот нагардида бошад. Имруз ин мушкилии бар сари Замину инсоният омада моро вомедорад, ки инсонхову давлатхои руи олам дар якчоягй, бо муросову хамраъйии хамдигар рохи халлу пешгирии онро омузанду биёбанд.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Чунонки мутахассисон муайян кардаанд, дар холати об гардидани тамоми пиряххои олам сатхи об дар руи Замин то ба 64 метр боло мебарояд. Ин на танхо боиси зери об мондани як ;исмати бузурги сайёраи мо ва мах,в шудани зиндагй дар бисёре аз шахрхову давлатхо мегардад, балки дар тамоми гушахои дигари сайёра инсониятро бо мушкилоти гароне ру ба ру менамояд.

Бино ба маълумоти муайяншуда, холо беш аз 3 миллиард сокини сайёра аз оби тоза тан;исй мекашанд ва пешгуй мешавад, ки ин теъдод то соли 2025 ба 4 миллиард наздик мешавад. Дар айни замон дар саросари Замин хамаруза аз 800 то 900 кудаки то 5- сола аз норасоии оби тоза мефавтанд.[3. c-2-3]

Миллати мо ифтихор аз он дорад, ки Точикистон ва Сарвари башардусти он хануз аз соли 2009 талоши худро барои хифзи ицлим ва об огоз карда буданд. Соли 2009 дар Копенгаген, дар чаласаи тарафхо оид ба тагйирёбии ицлим ва баъдан дар чаласахои сатхи баланд дар Фаронса, Швейтсария, Амрико, баъдан мох,и марти соли 2021 дар нахустин чаласаи рохбарони Эътилофи обу и;лим Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон аз хусуси босуръат об шудани пиряххо дар баробари истеъмоли аз х,ад зиёди об, ки вобаста ба афзоиши ахолй ва рушди и;тисод аст ва метавонад о;ибатхои манфиву мудхиш ба бор орад, ибрози андеша доштанд. Аз чумла, гуфта шуд, ки таъсири гармшавии глобалй боиси кохиши пиряххо ва махзанхои барф дар сатхи чахонй ва хусусан дар маноти;и курсор шуда метавонад.

Дар саросари чахон бо пешниходи Президенти Чумхурии Точикистон дар ичлосияи 54-уми Мачмаи Умумии СММ (1 октябри соли 1999) соли 2003 — Соли оби тоза эълон карда шуд. Ин ташаббус асос гузошт, то дар пойтахти мамлакат- шахри Душанбе соли 2003 Форуми байналмилалй оид ба оби тоза баргузор гардад. Дар ин замина дар саросари олам якчанд тадбирхои судманд амалй карда шуданд. Соли 2023 аз ташаббуси якуми чониби Точикистон 20 сол сипарй мегардад, вале масъалаи бо оби тоза таъмин намудани ахолии сайёра имруз хам боиси изтироб аст.

Бо ташаббуси дигари Президенти Точикистон 23 декабри соли 2003 Мачмаи Умумии СММ дар асоси Эъломияи Душанбе Кдтъномаи дахлдор ;абул карда, солхои 2005-2015 — ро Дахсолаи байналмилалии амал «Об барои хаёт» эълон кард. Дар раванди татби;и дахсолаи мазкур чониби Точикистон мизбони якчанд х,амоишх,ои сатх,и минта;авию байналмилалй гашт.

Мушкилоте, ки дар масъалаи та;симоти захирах,ои об дар байни давлатх,ои олам вучуд дорад, дар баъзе мавридх,о тахдид ба сар задани муно;ишах,ои байни кишварх,о дорад. Дар ми;ёси чахон беш аз 240 дарёи байнидавлатй мавчуданд, ки беш аз 170 мамлакати мухталифи дунё аз онхо истифода менамоянд. Президенти Точикистон Эмомалй Рахмон бо дарки масъалаи мазкур 21 июни соли 2012 дар шахри Рио-де-Жанейро (Бразилия) дар чорабинии муштараки ЮНЕСКО ва механизми «СММ — об» оид ба масоили истифодаи о;илона ва самараноки об суханронй намуда, пешниход намуданд, ки соли 2013 Соли дипломатияи об эълон карда шавад. Пешниходи Президенти Чумхурии Точикистонро ба назар гирифта, Мачмаи Умумии СММ 20 декабри соли 2010 соли 2013-ро Соли байналмилалии хамкорй дар сохаи об эълон кард, ки он аз чониби 190 кишвари олам дастгирй ва пуштибонй ёфт

Чолиб ва мояи сарфарозии мост, ки махз дар асоси ин и;дом СММ оид ба рафъи мушкилоти об танхо давоми 20 соли охир панч Катънома ;абул намуд, ки нишони эътирофу эхтироми баланд ва далели мав;еи устувори Чумхурии Точикистон дар арсаи байналмилалй мебошад. Ба ин далелхо метавон илова кард, ки ташабусхои Президенти кишвари мо дар мавриди бехтар намудани сифати оби ошомиданй, масоили марбут ба обу и;лим ва хифзи пиряххо ба рузномаи чахонии рушд ворид гардида, дар таърихи рушди инсоният сахифахои тоза боз намудаанд.

Ташаббуси навбатии Президенти Точикистон дар ми;ёси сайёра ва сатхи чахонй эълон шудани соли 2025 Соли байналмилалии хифзи пиряххо ва 21 марти хар сол тачлили Рузи байналмилалии хифзи пиряххо низ аз чониби чомеаи чахонй сазовори дастгирии хамачониба гардида, рохест ба суи ояндаи дурахшони сайёра.

Натичахои самаранок чунин аст, ки дар асоси ин ;атънома дар чахорчуби Созмони Милали Муттахдд Фонди ма;садноки байналмилалй оид ба масъалахои хифзи пиряххо таъсис ёфта, вобаста ба ин мавзуъ соли 2025 дар шахри Душанбе конфронси сатхи баланди Созмони Милали Муттахдд баргузор мегардад.

Бидуни шубха, ;абули ин ;атънома дар ми;ёси чахон и;доми мухим ва таърихй буда, тавассути он чомеаи чахонй имкон пайдо мекунад, ки барои хифзи бузургтарин манбаъхои оби ошомиданй тадбирхои муштараки зарурй андешад.[3.c-5]

Солхои охир масъалаи тагйирёбии и;лим ба мушкилоти чахонй табдил ёфта таваччухи ахли башар ба он афзун мегардад. Ин раванд боиси обшавии пиряххо, баланд шудани сатхи оби дарёхо, омадани сел ва бештар аз хама норасоии оби тоза ошомиданй мегардад. Аз ин хотир ди;;ати ахли чомеаи чахон, алалхусус, рохбарони сатхи олии мамлакатхо барои пешгирии он зиёд гардида, аз чониби онхо тадбирхои ;атъи андешида мешаванд.

Чомеаи чахонй хуб дарк мекунад, ки кохиш ва харобшавии минбаъдаи манбаъхои обхои ошомиданй дар сайёра метавонад ахли башарро ба фалокатхои зиёди чонй, ичтимой ва и;тисодй дучор намояд. Аз ин лихоз, ба чомеаи чахонй зарур меояд, ки барои халли ин масоили глобалй харчи зудтар чорахои зарурии муштаракро тахия ва тадби; намояд.

Ёдовар мегардем, ки хануз 3 марти соли 2021 Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар муло;оти якуми Панели сатхи баланд оид ба масъалахои об ва и;лим ки дар сигаи видеоконференсия баргузор гардид, иштирок ва суханронй намуданд. Чорабинй тахти раёсати Дабири кулли Созмони байналмиллалии обухавошиносй Петери Таалас сурат гирифта, дар он Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон, Президенти Мачористон Янош Адер, Раиси СММ-Об, Президенти Хазинаи байналмилалии рушди кишоварзй (IFAD) Гилберт Хунгбо, сарони хукуматхои як ;атор кишвархо, инчунин коршиносони байналмилалй иштирок карданд. Президенти мамлакат сабаби асосии тагйирёбии и;лмро дар обшавии бо суръати пиряххо дар натичаи гармшавии глобалй маънидод карда, таъкид доштанд, ки мутаассифона, имрузхо мо босуръат об шудани яхро дар Арктика, Антарктида ва Гренландия мушохида менамоем. Хамчуни тагйироти чиддй дар пиряххои во;еъ дар хушкй низ ба амал омада ис Сарвари давлат мухтарам Эмомалй Рахмон оид ба вазъи пиряххои Точикистон андешаронй карда, таъкид доштаанд, ки вазъи ба ин монанд дар пиряххои Помир низ ба вучуд омада истодааст. Обшавии бузургтарин пиряхи во;еъ дар хушкий - пиряхи Федченко дар Точикистон, ки зиёда 75 километр дарозй дорад, намунаи возехи ин гуфтахо мебошад. Пажухишхо нишон медиханд, ки фа;ат дар тули 70-80 соли охир пиряхи Федченко зиёда аз 1 километр а;иб рафта, майдони он то 44 километри мураббаъ кам шудааст. Зиёда аз ин, хачми он 15 километри мукааб ихтисор гардида, суръати миёнаи а;ибравии нуги (забони) пирях дар як сол 16 метрро ташкил медихад[2.с-8]

Яке аз омилхои, ки боиси тагйирёбии и;лим мегардад, куххо мебошанд. Азбаски Точикистон мамлакати кухй ба хисоб меравад, дар канор истодан гайриимкон мебошад. Аз ин хотир масъалаи тагйирёбии и;лим дар баробари чомеаи башар аз мадди назари Хукумати Чумхурии Точикистон низ дкр нест. Чанд сол пеш дар Точикистон бештар аз 14 хазор пиряххои хурд, миёна ва калон вучуд доштаанд, вале имруз беш аз 1000 - тои онхо нест шудаанд, ки ин хеле нигаронкунанда мебошад.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "ЕпсИвББ ш 8о1епсв"

Бояд зикр намуд, ки дар Точикистон барои пешгирии обшавии пиряххо ва кам гардидани офатхои табий корхои зиёди наррас ба анчомрасонида шудаанд. Аз чумла барои хифз ва нигахдории пиряххо аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон "Барномаи давлатииомузиш ва хифзи пиряххои Точикистон барои солхои 2010 - 2030" к;абул гардид. Инчунин дар асоси Кдрори Хукумати Чумхурии Точикистон оид ба тадби;и ин барономаи давлатй на;шаи чорабинихо тасдик; ва амалй мегардад.

Бояд зикр намуд, ки Точикистон мохи феврали соли 2017 "Созишномаи Париж оид ба тагйирёбии ик;лим" - ро ба тасвиб расонид, ки он заминаи мустахкамеро барои икдомхои муштараки минбаъда дар халли масъалахои вобаста ба тагйирёбии и;лим хохад гузошт[4х 2]

Кобили зикр аст, ки бахисобгирии максималии мавчудият, холат ва на;шахои истифодабарии захирахои об хамчун омили мухимтарини рушди экологй и;тисодй ва ичтимоии кишвархо ва умуман маноти;и чахон имконият медихад, ки бо харочот ва зарархои камтарин чанбахои консептуалии стратегияхои миллии гузариш ба модели рушди устувор татбик; гардида, шароитхои зарурй барои ноил гардидан ба Хадафхои рушди устувор дар хама сатх мухайё карда шаванд. Дар ин холат натичахои бадастовардашудаи хамкорихои байнидавлатй дар сохаи об байни кишвархо ва минта;ахо метавонад ба раванди халли мушкилот рохандози гарданд.

Чумхурии Точикистон аз захирахои об бой буда, зиёда 155 кули гуногунхачм ва хазорхо чашмаоби одию маъданиро дорад, ки сарчашмаи хамаи дарёву дарёчахои мо махз аз пиряххои гуногун мебошад. Нисфи ахолии чахон аз нарасидани оби нушокй тан;исй мекашанд ва хар яки мо бояд фахр аз он намоем, ки дар чунин ватани озоду сероб умр ба сар мебарем.

Пирях - яке аз бойигарии асосй ва манбаи асосии оби ширину мусаффо махсуб меёбад. Сарчашмаи хамаи дарёхои калонтарини Сир, Панчу Зарафшон аз пиряххост. Тайи чанд соли охир тагйирёбии и;лим ба назар мерасад ва ин боиси об шудани пиряххо мегардад. Кариб 6 фисади масохати чумхуриамон пиряххо буда, майдони умумии он 8476,2 километри мураббаъ аст. Пиряххо асосан дар Помири Шимолию Гарбй ва кухистони Хисору Олой во;еъ гардидаанд. Дар каторкуххои Помир якчанд пиряххои калон ба монанди куллаи Ин;илоб, Исмоили Сомонй, Истицлол, Абуалй ибни Сино ва гайраро вохурдан мумкин аст, ки микдори умумиашон ба 3000 адад мерасад ва 7 - тои он зиёда аз 21 километр дарозй дорад. Шумораи умумии пиряххо мувофи;и маълумоти имруза дар Чумхурии Точикистон 8492 адад пиряххо мебошад, ки 60 фисади пиряххои Осиёи Миёнаро ташкил медихад. Айни замон масохати умумии пиряххои Осиёи Миёна 17000 - 18000 километри мураббаъро дар бар мегирад.[5х, 2]

АДАБИЁТ ВА РУЗНОМАВУ СОМОНАХ,ОИ ИНТЕРНЕТЙ.

1. Рузномаи фурут.6 март соли 2023 №7 (503).

2. Рузномаи фурут 13 январи соли 2023 № (497).

3. https://www.ktr.tj/?q=content

4. https://anrt.tj/tj/khabar-o/2224-zarurati-ifz-va-nigo-dorii-piryakh-o-dar-zamoni-muosir.

5. http://ddstdt.tj/%D1%81%D0%B0%D2%B3%D0%BC%D0%B8-%D2%B7%D1%83%D0%BC%D2%B3%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B8-%D1%82%D0%BE%D2%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B E%D0%BD-%D0%B4%D0%B0%D1%80-%D2%B3%D0%B8%D1%84%D0%B7%D0%B8-%D0%BF//

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.