CC BY
15УДК 7.0
doi: 10.24411/9999-021A-2019-10002
Д.Баасанпагма M.S (МYИС-ийн Боловсролын сургуулийн багш. Улаанбаатар. Монгол) D.Baasanpagma@mnun.edu.mn
МОНГОЛЫН СЭТГYYЛЧ НИЙТЛЭЛЧ Д.ХАТАНБААТАРЫН БИЧСЭН «НАДЯГИЙН ТУХАЙ ТУУЖ» НОМЫН АГУУЛГАД ХИЙСЭН АЖИГЛАЛТ
1987 онд Монголын «Залуучуудын y^h» сонины сэтгYYлч, нийтлэлч Д.Хатанбаатар тухайн Yeum Зввлвлтийн график зургийн алдарт зураач гайхамшигт сод авьяастан Надя охины амьдрал, гэр бYл, уран бYтээлuйн тухай нэгэн бэсрэг ном бичсэн нь «Надягийн тухай тууж» нэртэйгээр 5000 хувь хэвлэгджээ. ЭнэхYY ном нь худалдаанд гараад удалгYй ховордож тухайн Yедээ БНМАУ-ын соёлын яамнаас зарласан «Оны сайн ном»-ын жагсаалтад эхний 3-р байранд шалгарсан байдаг. Мен сэтгYYлч, нийтлэлч Д.Хатанбаатар 2013 онд 45 жилийн еерийн уран бYтээлuйн эмхтгэлээ «Оер оршихуй» нэрээр 2 боть болгон хэвлYYлснuй 1-р ботид «Надягийн тухай тууж» орсон байна. Миний хувьд дээрх 2 удаагийн хэвлэлтээр хэвлэгдэж гарсан уг бYтээлuйн агуулга, бYтцuйг судлаж, энэ бYтээл нь намтар судлал, эсхYл баримтат уран сайхны нийтлэл эсэх талаар ажиглалт хийж, уг бYтээлд хавсаргасан Надягийн гэр бYлuйнхнuй ховор нандин гэрэл зургууд, тYYнuй аав ээжийн Монгол анд нехдедее бичсэн захидлуудыг тYYвэрлэн энэ егYYллээр дамжуулан судалгааны эргэлтэнд оруулахыг зорив. 1987 онд Монголд хэвлэгдсэн сод авьяаст, зураач охины намтар, амьдрал уран бYтээлuйн тухай егYYлсэн Д.Хатанбаатарын «Надягийн тухай тууж» хэмээх бYтээлuйг ЗХУ болон ОХУ-д хэвлэгдсэн Надягийн тухай номнуудтай он цагийн хувьд харьцуулалт хийж «анхны ном» байжээ гэсэн дYгнэлтuйг дэвШYYлж байгаа болно.
ТYлхYYP Yгс: Надя, Найдан, Улаанбаатар, Монгол, Тува, Орос, Б.Ренчин, Б.Гончигсумлаа, Ц.Дондог, Д.Хатанбаатар, Николай Константинович, Наталья Дайдоловна, «Надягийн тухай тууж», «Оер оршихуй»
Надягийн болон Надягийн гэр бYлийнхний намтар, амьдрал, уран бYтээлийн тухай бичиж хэвлэгдсэн ном бYтээлYYДийн тойм. Бидний сурвалжилж судалсан ажлын YP ДYВД тууний намтар амьдрал уран бYтээлийн тухай бие даасан нэг сэдэвт бYтээлYYД дараах байдлаар хэвлэгджээ. Анх 1976 онд тууний уран бYтээлийг эцэг Рушева Н.К. эмхтгэн тайлбарыг Панфилов Г.В. бичсэнээр Москвагийн «Изобразительное исскуство» хэвлэлийн газарт «Графика Нади Рушевой» нэртэй альбом хэвлэгджээ. Дараа нь Раевский.Н.А. «Художественная литература» (изд. «Избранное»- М. 1978), Киселев.В.М. «Месяц в Артеке» (изд. «Тувинское книжное издательство», 1987), Пашнев.Э.И. «Девочка и Олень» (изд. «Терра-Книжный клуб», 2001), Рушев.Н.К. «Последный год Надежды» воспоминание о моей дочери, (изд. М. «ТЕНС.» 2007), Зоя Донгак «Мама Нади Рушевой» (изд. «Тываполиграф» 2014), Пушкин.А.С. «Стихотворения» художник Рушева Надя, (изд. «Мешерякова.» 2016), Усенко.Н.В., ред. Суворова.С. «Лучшие современные художники» том 36. Надя Рушева (изд. «КП.» 2017), автор: Булгаков.М.А., художник: Рушива Надя, «Мастер и Маргарита с иллюстрациями Нади Рушевой» коллекционная книга, (изд. «АСТ.», 2017) зэрэг бYтээлYYД хэвлэгдэж байсан байна. Харин Надя Рушевагийн амьдралын зарим, туухэн цаг Yе, уран бYтээл, авьяас чадвар, тууний ертенцийг Yзэх Yзэл, харилцаа хандлагын тухай зохиолч, сэтгуулчид, судлаачдын бичсэн богино хэмжээний егууллууд 1960-аад оны суул Yеэс зевлелтийн хэвлэлуудэд нийтлэгдэж байжээ. YYний дотор «Юность» сэтгуулд 1976, 1977 онуудад хэвлэгдсэн Надягийн захидлууд голлох байрыг эзлэх ба урлаг судлаач Евгения Петрунинагийн бичсэн «Пушкин в рисунках Нади Рушевой», «Жизнь Пушкина в рисунках Нади Рушевой», «Евгений Онегин в рисунках Нади Рушевой, Иллюстраций к прочим прозведениям Пушкина» зэрэг эрдэм шинжилгээ судалгааны егууллууд нь Надягийн ертенцийг таньж мэдэхэд ач холбогдол бYхий судалгааны бYтээл болсон байна. Дээрх бYтээлYYДийн агуулгыг Д.Хатанбаатарын «Надягийн тухай туужууд» (УБ. 1987) номын агуулгатай харьцуулан Yзэхэд Надя Рушевагийн намтар, амьдралыг тууний терснеес эхлээд насан эцэс болсон бYх цаг Yеийн тYвшинд, эцэг эх гэр бYлийн хYрээнд, холбогдох туухэн баримт, хэрэглэгдэхуунд тулгуурлан бичсэн анхны бYтээл бол 1977-1987 оныг хYртэл 10 жил уйга^й судалгаа эрэл хайлт хийсний YP дунд 1987 онд хэвлэгдсэн энэхуу номыг нэрлэх бYрэн Yндэслэлтэй байна.
Номын бYтэц, агуулга: «Надягийн тухай тууж» ном нь бYтцийн хувьд «... 1. Оршлын оронд хэлэх Yг буюу охиндоо бичсэн захидлын хэсэг. 2. Надягийн аав. 3. Надягийн анд нехед. 4. Надягийн
уран бYтээл. 5. Надягийн дурсгал. 6. Тегсгелд хэлэх Yг баюу Наталья Дайдоловна Ажикмаад бичсэн захидлын хэсэг...» (1. 5-75 тал) гэсэн Yндсэн 6 хэсгээс бYPДЭж байна.
1 ДYгээр хэсэг буюу номын емнех Yгийг зохиогч «Оршлын оронд хэлэх Yг буюу охиндоо бичсэн захидлын хэсэг» хэмээн нэрлэсэн нь санамсар^й хэрэг биш ажээ. Тэрбээр «...аав нь олны дунд еерийнхеерее амьдарч бишрэл хYндэтгэлийг хYлээж сая сая хYнд хайрлагдсан онцгой, авьяаслаг хеделмерч нэгэн охины тYYxийг боломжоороо ярьж егех учиртай. Тэр охины нэр Надя-Надежда-Найдан. ТYYний тухай яруу найрагчийн бичсэн уянгын тууж, аавынх нь авсан гэрэл зургийн цомог, бичиж Yлдээсэн дурсамж, захидлууд гээд сонирхол татах баримт мэдээлэл цеен^й байдаг. Аав нь енгерсен жилуудэд боломжоороо цуглуулсан юм...» гэж бичжээ. (2. 127-128 тал). Мен тэрбээр цааш нь «...аав нь енгерсен жилуудэд сонсож, уншиж, бодол ухаандаа тунгаасан та нарт хараахан ярьж амжаа^й зарим нэг ЗYЙлээ эргэн санаж Надягийн аав, ээж, анд нехед, уран бYтээлийнх нь тухай, еер олон ЗYЙлийн талаар ярьж егехийг хYCч байна. Энэ бол их авьяас билэг, хеделмерийн тухай туунийг хайрлан хYндэтгэж егеемреер тэтгэн урамшуулсан гэгээн хYMYYCийн сургамжит амьдралын тухай...» гэжээ (мен тэнд). Цааш нь «...гоц авьяастны тухай хYMYYC ярихдаа гол телев байгалиас заяасан авьяас гэдгээр тайлбарладаг. Нэг талаар YГYЙсгэхгYЙ гэхдээ миний бодлоор бол ереесгел ойлголт дYгнэлт ...гоц авьяас билгийг эхнээс нь елгийдеж авах гэр бYл, орчны зев нелее, аав ээж, сурган хYMYYЖYYлэгчдийн анхаарал халамж зэрэг олон хYчин ЗYЙлс Yлэмж нелеелдег гэдгийг ойлгож авна. Гэхдээ аав нь энэ тухай ганцаараа ярих^й, олуулаа ярина. Гол ЗYЙлийг бидний дотны хYн Надягийн ээж Наталья Дайдоловна Ажикмаа ярьж егне...» (мен тэнд). Энэ хэсгийн агуулгаас Yзвэл уг номыг бичих нэг шалтгаан нь еерийн анхны охин Азжаргалдаа зориулсан бегеед тYYнийг ирээдYЙн амьдрал хеделмерт бэлтгэхдээ суут хYMYYCийн бага нас, гайхамшигтай гэр бYлийн Yлгэр дуурайллаас санаа авах, сэдэл тэмYYлэл терYYлэхийг хичээж байсан нь харагдаж байна. Мен ийнхYY номоо бYтээхдээ зохиогч дан ганцаараа бYтээгээгYЙ гол гол Yндсэн асуудлуудыг «Наталья Дайдоловна Ажикмаа ярьж егне» гэсэн нь уг номоо бодит баримт, хэрэглэгдэхYYнд тулгуурлан бYтээсэн гэдэг нь ойлгогдож байна.
2 дугаар бYлэг буюу «Надягийн аав» гэсэн бYлэгт тYYний Монгол дахь гэр бYлийн амьдралын тухай сонирхолтой баримтууд цеен^й байна. 1945 оны хавар Кызылд театрын зураачаар ажиллаж байхдаа Николай Константинович, Наталья Дайдоловна хоёр анх танилцаж 1946 оны 8-р сарын 28 едер хуримлаж 1950 оны намар Монголд анх ирж 1952 оны 1-р сарын 31 едер олон жил хYлээсэн охин YP нь мэндэлж байсан тухай егYYлжээ. Энэ тухай Николай Константинович «...Монгол орон бид хоёрт Надяг маань бэлэглэсэн мартах учир^й шYY...» (2. 136 тал) хэмээн их ярьдаг байсан тухай егYYлжээ. Тэдний гэр бYлийн амьдарч байсан байшин Улаанбаатар хотын тевд байсан тухай, 1950, 1960-аад оны Монголын урлаг соёл, хегжим, тайз дэлгэцийн шилдэг, сор болсон уран бYтээлчидтэй херш зэргэлдээ нэг байранд амьдарч байсан тухай, тэдгээр хYMYYCтэй гэр бYлийн хэмжээний найз нехед байсан тухай олон арван жишээ баримтад тулгуурлан бичжээ. Мен Надяг терсний дараа аав ээж хоёр нь охиндоо Надежда буюу Надя хэмээх нэрийг егеед долоо хоноо^й байхад Монголын их эрдэмтэн академич Б.Ренчин тэднийд зочилж ирээд бяцхан охины ЗYYн чихэнд «Найдан» хэмээн гурвантаа шивнэж монгол ёсоор нэр хайрласан тухай бичжээ. (Найдан гэдэг нь тевед Yг бегеед 1-р утга: тэнгэрийн нэгэн одны монгол нэр, 2-р утга: бурхны шашны их хелгений ёсонд бурхан багшийн ойрын шадар, шашныг хамгаалагч дэлгэрYYлэгч 16 их архадын (великие архаты) еренхий нэр ажээ. Д.Б)
Д.Хатанбаатар «...еер нэгийг энд цухасхан дурдахад Рушевийнхэн XX зууны Монголын ДYрслэх урлагийн болон хегжмийн театрын YYCЭл хегжмийн тYYxэнд Yе удмаараа дурсагдах учиртай ховорхон намтартай хYMYYC юм. Эмне нь энэ тухай тедийлен ярьж бичиж байсан^й. Надягийн евег эцэг Константин Николаевич Рушев (1895-1962) Тамбовт терж уугуул нутагтаа хегжмийн сургууль, Москвад Гнесиний нэрэмжит хегжмийн дээд сургуулийг дYYPгэж, дуурийн дуулаачийн мэргэжил эзэмшсэн, олон нийтийн дуурийн театрт ажиллаж байсан хегжмийн ендер боловсролтой хYн байжээ. 1950 оны эхээр манайд анх ирж хегжимт драмын театрт мэргэжилтнээр ажиллаж байсан байдаг...» (2. 137 тал). Мен Монгол улсын хеделмерийн баатар, ардын жYжигчин нэрт дуурийн дуулаач Г.Хайдав «...Рушев гуай манай хегжмийн театрын YYCЭл хегжилд еерийнхее хувь нэмрийг оруулсан хYн. Намайг Москвад П.И.Чайковскийн нэрэмжит хегжмийн дээд сургууль дYYPгээд 1954 онд ирэхэд Монголд ажиллаж байсан. Олон ч дуурийн гол ДYPД дуулсан сайн тенор (цээл хоолойтой дуучин). «Евгений Онегин» дуурийн Ленскийд дуулж байсан гэж ярьж байхыг нь мэдэх юм...» (мен тэнд). Бас евее Рушев Монголын кино урлагт нэр мерее Yлдээсэн тухай тYYний шавь зураач П.Цогзол «...1957 оны орчим евег эцэг Рушев манайд 2 дахь удаагаа ирж Хегжимт драмын театрт ажиллаж байх Yедээ нэрт найруулагч Дэжидийн Жигжид гуайн «Ардын элч» киноны, цагааны догшин генералын ДYPД жYжиглэж Монголын кино урлагийн тYYxэнд нэрээ ч, ДYPээ ч Yлдээсэн байдаг...» (мен тэнд). Зохиогч
энэ бYлэгт Надягийн гэр бYлийг номын ертенцед шYтлэгтэй, амьд байгальд хайртай, бYрх малгай, фото зургийн аппаратнаас салдаг^й, аялах зураг авах дуртай, анд нехед шавь нартаа туйлын Yнэнч, урлаг гоо ЗYЙн ендер боловсролтой, хегжилтэй нэгэн байсан тухай бичжээ. ТYYний шавь нараас нэрт зураач С.Дондог, П.Балдандорж, П.Цогзол нарын орчин Yеийн монголын дYрслэх урлагийн нэрт мастерууд терж гарсныг тэмдэглэсэн байна. Мен Монгол руу шавь нартаа, анд нехдедее таалал болтлоо байнга захидал бичдэг, фото зураг илгээдэг байсан тухай бичээд дээрх шавь нар, анд нехдед нь одоо эх бичвэрээрээ хадгалагдаж буй захидал, фото зургийн тоог 120 орчим байна гэж тооцоолон гаргажээ. Ингэхдээ еерийн авсан зургийн ар дээр заавал он сар, тайлбартай, хаана авсан, хэн хэний зураг байгааг маш тодорхой нямбайлан бичиж илгээсэн байдаг аж. Захидал фото зургийн агуулга нь гэр бYл,
Надя, Надягийн уран бYтээлийн сэдвYYД голлож байжээ. Энэ бYлэгт зохиогч фото зургийн ард бичигдсэн бяцхан захидлуудаас нэлээд хэдийг орчуулж хэвлYYлсэн ба хамгийн эмзэглэм захидал нь Надяг нас барснаас хойш 3 хоногийн дараа буюу 1969 оны 3-р сарын 9 едер анд Б.Гончигсумлаад бичсэн харамсалтай мэдээ бYхий захидлыг гар бичмэл бYрэн эхээр нь оруулжээ (2. 194 тал). Мен нэгэн сонирхолтой захидал, гар бичмэл бYрэн эхээрээ байгаа нь 1984 оны 11-р сарын 11 едер Д.Хатанбаатарт Надягийн ээж Наталья Дайдоловна Ажикмаагаас ирYYлсэн захидал байна. (2. 203 тал) /захидлыг эхээр нь хавсаргав/.
3 дугаар бYлэг: Надягийн анд нехед хэмээх энэ бYлэгт Монгол дахь аавынх нь шавь нар, найз нехдYYДийн тухай егYYлж мен Надягийн Артекийн найз Аликдаа 1967 оны 11 -р сараас 1968 оны 12-р сар хYртэл хугацаанд бичсэн 14 захидлыг орчуулан хэвлYYлсэн байна. Надяг эхээс мэндлээд удаа^й байхад нь елгийтэй ехеердем орос охиныг харах гэж, тэврэх гэж эцэг Николай Константиновичийн шавь нар болох ДYрслэх урлагийн дунд сургуулийн оюутнууд тэдний гэрээр олуулаа ирдэг байсан тухай бичжээ. Мен Надя хYн болж хорвоод мэндлээд хамгийн анх удаа зургаа авхуулсан нь гэр бYлийн хамт Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын тев талбай болох Сухбаатарын талбайд авхуулсан нэгэн гэрэл зураг байв. Уг зургийг авхуулах Yед Надя 6 сартай байсан ажээ. Энэ зургийг 1967 оны 3-р сарын 17 едер шавь Дондогтоо дурсгал болгон илгээжээ. (2. 146 тал). Зохиогч энэ бYлэгтээ Надя болон тYYний гэр бYлийнхний Монгол дахь анд нехдийг жишээ баримтаар дурдсанаас Yзэхэд Монголын их эрдэмтэн академич Б.Ренчин, Монгол улсын ардын жYжигчин, хегжмийн зохиолч Б.Гончигсумлаа, Монгол улсын урлагийн гавьяат ЗYтгэлтэн, хегжмийн зохиолч П.Хаянхярваа, Монгол улсын ардын зураач, терийн шагналт Л.Намхайцэрэн, Монгол улсын урлагийн гавьяат ЗYтгэлтэн нэрт зураач С.Дондог, С.Сандагдорж, П.Балдандорж нарыг нэрлэж холбогдох 10 гэрэл зураг, монгол руу илгээж байсан 15 орчим эх захидлуудыг нийтэлжээ.
Надягийн уран бYтээл, дурсгал хэмээх 4, 5 дугаар бYлэгт: Зохиогч номондоо тYYний урын сангаас 25 зургийг оруулснаас А.С.Пушкины, балетын бYжгийн, эртний грекийн домог Yлгэрийн сэдэвт зургууд зонхилж байна. Мен 1970-1975 оны хооронд тухайн Yеийн ЗХУ-ын янз бYрийн хотуудад нэг, зарим хотуудад давхардсан тоогоор хоёроос гурван удаа нийт 127 удаа зохион байгуулагдсан Надягийн зургийн Yзэсгэлэнг он, дугаар, хотуудынх нь нэрээр он дараалалд оруулан бичжээ. Харин хамгийн CYYЛД 127 дахь удаагийн Yзэсгэлэн 1975 онд Москва хотын Анагаах ухааны 1-р дээд сургуульд зохиогдсон гэж бичээд дууссан байна. Зохиогч хэсэг цэг тавьсны дараа «...154-р Yзэсгэлэн 1984 оны 10-р сарын 6 едер тYYний терсен Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотод гарчээ...» гэж бичжээ (1. 79 тал, 2. 209 тал). Мен Надягийн Yлдээсэн олон мянган зураг захидал одоо Москва дахь Лев Толстойн мезейд, А.Пушкины нэрэмжит уран зургий музейд, Кызыл хот дахь Надя Рушевийн нэрэмжит салбар музей гээд олон газар хадгалагдаж байдаг. Амьдрал, мереедел, дурсамж, авьяас билгийн аян, чуулган одоо ч YPгэлжилж байгаа. Яруу найрагчид шYЛэг найргаа зориулж, судлаачид ном бичиж Надягийн тухай ярьж бичин дурссаар байна...» (2.197 тал) хэмээн тэмдэглээд XX зууны 2 дугаар хагасын Монголын сод билигт найрагч Монгол улсын терийн соёрхолт яруу найрагч О.Дашбалбарын 1986 онд Надяд зориулж бичсэн шYЛэг, мен орчин цагийн монголын яруу найргийн томоохон шинэчлэгч «модернист яруу найргийн фронт командлагч» хэмээн алдаршсан яруу найрагч Б.ГалсансYхийн «Надяд зориулсан шYЛэг» (1988 он) зэрэг 2 бYтээлийг номондоо оруулжээ (2. 197-198, 2. 200-201 талууд). Мен 1982 оны намар ЗХУ-ын одон орон судлаачид нарны аймгийн нэгэн гарагийг шинээр нээж тYYнийгээ Надягийн нэрээр нэрлэж сод зураачийнхаа нэрийг гараг эрхсийн хязгаар^йд менхелсен, ЗХУ-ын 2 удаагийн баатар сансрын нисгэгч Георгий Гречко сансрын тойрог замд «Салют-4» хелгийн бYхээгт Надягийн «Кибальчиш хYY» зурагтай нь хамт багагYЙ хугацааг енгерYYЛсэн тухай тэмдэглэн бичжээ. Мен Монголын кино уран бYтээлчид 52 жилйин тэртээ Надягийн тухай баримтат кино хийж байсан тухай сонирхолтой баримтыг дурджээ. Николай Константинович нэгэн удаагийн захиандаа «...1967 онд Монголчууд богино хэмжээний кино зураг авч байсан. Харамсалтай нь Надя насан эцэслэж тYYний ажлыг тасалдуулсан юм...» (2. 152 тал)
гэж бичсэнийг иш татжээ. Энэ тухай зохиогч «...энэ нь манай кино зохиолч Долгорын Дожоодорж гуайг голлон хэлсэн бололтой юм. Дожоодорж гуай харин энэ тухай арай еереер дурссан байдаг. ТYYний бичиж Yлдээснээр бол 1967 онд Москвагийн тев телевизэд дадлага хийж байсан зураглаач Д.Чулуун тэр хоёр хувийн санаачилгаараа Надягийн тухай 30 минутын баримтат кино хийгээд Оросын телекино Yйлдвэрийн захиргаанд хYлээлгэн егчээ. Одоогийн жишиг шаардлагаар бол мэдээж бYрэн дуурэн утга санаа илэрхийлсэн тегс тегелдер бYтээл болоогYЙ ч байж мэднэ. Гэхдээ Надягийн дуу, дYP терхийг кино зургийн хальсанд анх удаа монгол хYн буулгасан гэдгээрээ Yнэ цэнэтэй баримт болж байгаа юм. Хожим зураглаач Д.Чулуун 1980-аад оны CYYлчээр энэ тухай дурсч тухайн Yеийнхээ ажлын тэмдэглэл, гэрэл зургуудаа егч билээ...» (2. 152 тал) гэж бичжээ. Мен тэрбээр цааш нь «...уунээс 2 жилийн дараа Надяг нас барахаас хэдхэн хоногийн емне 1969 оны 3-р сард Ленинградын баримтат киноныхон мен тууний тухай баримтат кино хийхээр зураг авч байсан ч дуусгаж амжаа^й. Энэ бYхнээс ургуулаад бодоход ДYPс болоод баримт, мэдээлэл нь байдаг ч Надягийн тухай зохиогчийн тайлбар, дуу ДYрсний эвлуулгийн гайхамшгийг илтгэсэн бурэн гYЙцэтгэлтэй, кино лав байх^й юм байна гэж бодогддог...» (2. 153 тал) хэмээжээ.
Номын суулчийн бYлгээ зохиогч «Тегсгелд нь хэлэх Yг буюу Наталья Дайдоловнад бичсэн захидал» хэмээн нэрлэжээ. Энэ хэсэгт зохиогч «...би номоо бичихийн тулд та бYхэнтэй ойр дотно явсан хYMYYCтэй уулзаж олон жилийн туухтэй гэрэл зураг Yзэж, захидал тэмдэглэл уншлаа. Миний уншсан захидал бYP, Yзсэн гэрэл зураг болгон Надягийн-Найдангийн маань амьдрал, уран бYтээлийн гайхамшгийг илтгэсэн он дарааллын тYYх байлаа. Энэ бYхнийг олны телее хямгадаж эмх цэгцтэй болгож бидэнд Yлдээснийх нь телее Николай Константиновичийн гэгээн дурсгалын емне, тYYний YЙл хэргийг залгамжлагч таны емне мэхийн ёслож байна. Олон заяах^й авьяаслаг охин теруулж менхийн алдар гавьяаны замд хетлеж амьдрал, уран бYтээлийнх нь туухийг хойч Yеийн хYMYYCт Yлдээж егсний тань телее, YP хуухдээ зев хайрлаж ухаалгаар хYMYYЖYYлэхийн Yлгэр дуурайллыг бусдад харуулж егсний тань телее Николай Константинович болон танд хYMYYC чин сэтгэлээсээ талархах болно...» (2. 202 тал) хэмээн «хYн терелхтнийг» телеелен зохиогч ЗYрх сэтгэлийнхээ Yгийг хэлжээ. Тэрбээр цааш нь «...тантай уулзаж байхдаа би Надягийн тухай тууж бичиж еерийнхее орны мянга мянган залууст тYYний тухай ярьж егне гэж хэлж байснаг та лав санаж байгаа. Энеедер би энэ бяцхан туужийнхаа дээжийг тэдэнд ерген барих гэж байна. Таниас захидал авсан едер «Юность» сэтгуулийн шинэ дугаар ирлээ. Надягийн амьдрал, уран бYтээлийг судлахад еерийгее зориулж байгаа зохиолч Виктор Киселов Надягийн тухай номоо дуусч байгаа тухай бичсэн байна. Энэ сайхан сэтгэлт хYMYYCт миний емнеес энхрий бяцхан охины минь емнеес Монголын мянга мянган охид хевгуудийн чин сэтгэлийн мэндчилгээг дамжуулж уран бYтээлийн амжилт хYCCЭнийг минь уламжилж егне уу. Надягийн тухай олон хYн бодож олон хYн бичих болно гэж бичсэн нэгэн сэтгуулчийн энгийн хэрнээ Yнэн Yгийг олон жилийн емне сониноос уншсанаа би санаж байна. Наталья Дайдоловна! Надягийн тухай тууж дуусаа^й байгаа шуу!...» хэмээн тегсгежээ. (2. 204 тал). Тегсгелийн энэ хэсэг бол Надягийн гэр бYлийг тэдний ертенцийг таньж тайлж чадсан авьяаслаг сэтгуулчийн чин сэтгэлийн Yг ажээ. Тэрбээр Надягийнхнаас олж мэдсэн хуний амьдрахуйн утга учрын Yлгэр дуурайллыг зевхен еертее мэдрэх бус бусдад тYгээн дэлгэрYYлэхийг хYCCЭн зохиолчийн Yг юм.
Заключение
1. Монгольский журналист Д.Хатанбаатар в 1987 г. опубликовал рассказ о семейной истории и биографии Нади Рушевой, где говорится о годах их жизни в Монголии, о ее сохранившихся произведениях. Мы считаем, что это работа очень полезная. В монгольской литературе и журналистике работа относится к «документально-художественной», а не к академической области.
2. Ценность работы состоит в том, что в нее включены сведения и фотоснимки о Наде Рушевой и её семье, которые до этого не были широко доступными. Исследователи полагают, что в дальнейшем данная статья станет ценной информацией для исследователей жизни Нади Рушевой.
ДYгнэлт
1. Монголын сэтгуулч Д.Хатанбаатарын 1987 онд бичиж хэвлуулсэн «Надягийн тухай тууж» ном нь Надя Рушевагийн гэр бYлийн туух, намтар тэдний Монголд ернуулсэн амьдралын он жилуудийн тухай мен тууний уран бYтээлийн тойм мэдээлэл, дурсгалыг нь хэрхэн менхжуулсэн байдал зэрэг бYх хYрээнд тодорхой тYвшинд судалж бичсэн Надя рушевагийн тухай анхны бие даасан бYтээл гэж Yзэх Yндэслэлтэй байна.
2. Уг бYтээлийн бичвэрууд, бичлэгийн арга хэлбэр маяг нэн сонирхолтой бегеед энэ номыг туухийн шинжлэх ухааны намтар судлалын салбарын бYтээл гэхээсээ утга зохиол сэтгуул ЗYЙн терелд багтах «баримтат-уран сайхны» ангилалд хамаарах бYтээл гэж Yзэж байна.
3. «Надягийн тухай тууж» номонд урьд емне нийтийн хYртээл болоогYЙ судалгааны эргэлтэд ороогYЙ Надя болон тууний гэр бYлийн туухэнд холбогдох олон арван захидлын гар бичмэлYYД, фото
зургууд орсон нь нэн сонирхолтой бегеед судлаачид эдгээр баримтуудыг анхаарч «Надя судлалын» Yнэтэй хэрэглэгдэхYYн сурвалж болгоно гэдэгт итгэж байна. Ашигласан эх сурвалж
1. Хатанбаатар Д. Надягийн тухай тууж. Улан-Батор. 1987.
2. Хатанбаатар Д. вер оршихуй. Улан-Батор. 2013. Бусад хэрэглэгдэхYYн
1. Рушев Н.К. «Последний год Надежды». Изд. ТЕНС. 2007.
2. Донгак З. Мама Нади Рушевой. Кызыл. Изд. Тываполиграф, 2014.
3. Усенко Н.В. Надя Рушенко. Изд. «КП», 2017.
4. Киселев В.М. Месяц в Артеке. Кызыл. Тув. кн. изд-во. 1987.
5. Пашнев Э.И. Девочка и олень. Изд. Терра-книжный клуб. 2001.
6. Булгаков М. Художник Рушева Надя. Мастер и Маргарита. Изд. «АСТ». г. 2017. Вэб сайт. «Лабирант».
7. Пушкин А. С. Художник Рушева Надя. Стихотворения. Изд. «Мешерякова». 2015. Цахим хэрэглэгдэхYYн
1. Содномпил О. <^лгэрийн ^нж» www.ner.mn
2. Бадарч Ш. «вреелийн ЗYрхийг ер ЗYрхээрээ бичилцсэн эрхэм» www.zindaa.mn
Улаабаатар хот СYхбаатарын талбай 1952 оны 07 сар. Зураг дээр: зуун гэр талаас Николай Константиновичийн шавь П.Цогзол, Николай Константинович, Наталья Дайдоловна Ажикмаа. Хамгийн баруун талд буй бYрх малгай, костюмтай эрийг Надягийн евее Николай Константинович
байж магад^й гэж зохиолч Yзжээ Город Улаанбатор, площадь СYхбатора. Июль 1952 г. Слева стоит: ученик Николая Константиновича; рядом сам Николай Константинович, на руках у него маленькая Надя; далее: Наталья Дойдаловна (мама Нади); знакомая семьи и дедеушка Нади (по нашеиу предположению)
Хавсралт (приложения)
1965 оны 10-р сарын 28 едер Николай Константинович Монгол улсын ардын жYжигчин терийн шагналт, хегжийн зохиолч Б.Гончигсумлаад Москвагаас дурсгасан зураг. Зураг дээр бяцхан Надя Рушева еерийн бYтээлийг академик В.А.Ватагинд YЗYYлж байна. 28 октября 1965 г., г. Москва. Николай Константинович подписывает картину Б.Гончигсумле, народному артисту Монголии. Надя Рушева показывает картину академику В.А.Ватагину.
Москва. Номын зохиогч Д.Хатанбаатарын оюутан ангийн найз (МГУ имени М.В.Ломоносова) «Советская Россия» сонины Монгол дахь сурвалжлагч Валерий Мастеров, Надягийн ээж Наталья Дайдоловна, Д.Хатанбаатарын том охин Х.Азжаргал Москва. Журналист Валерий Мастеров, одногруппник Хатанбатора (МГУ имени М.В.Ломоносова),
мама Нади и Х.Азжаргал, старшая дочь Хатанбатора
1967 онд Николай Константинович Москвад мэргэжил дээшлуулэхээр очсон Монгол телевизийн
зураач шавь нарын хамт
1967 г. Николай Константинович показывает картины монгольским студентам, которые работали в
телевидении Монголии
1968 оны 10-р сарын 25 едер Николай Константинович шавь Дондогтоо дурсгасан зураг. Уг зураг дээр Москвад гарсан Монголын орчин Yеийн дYрслэх урлагийн Yзэсгэлэнгийн нээлт дээр Николай
Константинович, охин Надя Рушева, шавь зураач П.Балдандорж, С.Дондог нарын хамт. 25 октября 1968 г. Москва. На открытии выставки монгольского современного изобразительного искусства. Николай Константинович, Надя Рушева, студенты художники П.Балдандорж и С.Дондог Николай Константинович подарил фотографию студенту Дондогу.
Письмо папы Нади Рушевой Гончигсумлу
¿.г ¿гг^г^г^ Письмо мамы Нади Рушевой Хатанбатору
