MOBİL TEXNOLOGIYALARDAN İSTİFADƏNİN PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ VƏ METODOLOJİ ASPEKTLƏRİ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

MOBiL TEXNOLOGIYALARDAN iSTiFAD9NEN PEDAQOJi-PSiXOLOJi УЭ

METODOLOJi ASPEKTL9M

t.u.f.d., dos. MAZANOVA S9AD9T B9YBALA QIZI, ALiYEVA XURAMAN 9LiQULU QIZI

Azarbaycan Dovlat Pedaqoji Universiteti

ПЕДАГОГИКО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ И МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МОБИЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

МАЗАНОВА СААДЕТ БЕЙБАЛА КЫЗЫ

Доктор философии по техническим наукам, доцент Азербайджанский Государственный Педагогический Университет

АЛИЕВА ХУРАМАН АЛИГУЛУ КЫЗЫ Азербайджанский Государственный Педагогический Университет

PEDAGOGICAL-PSYCHOLOGICAL AND METHODOLOGICAL ASPECTS OF USING MOBILE TECHNOLOGIES

MAZANOVA SAADAT BAYBALA Q

associate professor, Azerbaijan State Pedagogical University, Baku ALIYEVA XURAMAN 9LIQULU QIZI Azerbaijan State Pedagogical University, Baku

Аннотация. В среде электронного обучения эффективность образования часто наблюдается при наличии сильной внутренней мотивации обучающихся из-за отсутствия внешней мотивации, которая относится к форме очного обучения, отсутствия контроля. Зарубежный опыт в развитии сред электронного обучения показывает, что стандартизация сред электронного обучения актуальна для разработки и реализации основных требований к организации образовательного процесса в нашей стране. Он должен учитывать его интерактивность, гибкость, долгосрочное использование, практичность и экономическую целесообразность.

Ключевые слова: электронное обучение, интерактивность, эффективность обучения, современное обучение, традиционное обучение

Xulasa. Elektron tdhsil muhitinda tahsilin sdmdrdliliyi, gox vaxt dyani tahsil formasina aid olan xarici motivasiyanin olmamasi, nazaratin olmamasi sababindan talabalarin guclu daxili motivasiyasinin olmasi ila mu§ahida olunur. Elektron tadris muhitinin inki§afi uzra xarici tacruba gostarir ki, olkamizda tahsil prosesinin ta§kilina dair asas talablarin i§lanib hazirlanmasi va hayata kegirilmasi ugun elektron tadris muhitinin standartla§dirilmasi aktualdir. Bu zaman elektron tadris muhitinin interaktivliyi, gevikliyi, uzunmuddatli istifadasi, praktikliyi va iqtisadi maqsadauygunlugu nazara alinmalidir.

Agar sozfor: e-learning, interaktivlik, talimin effektivliyi, muasir talim, ananavi talim

Abstract.In the e-learning environment, the effectiveness of education is often observed in the presence of strong internal motivation of students due to the lack of external motivation, which refers to the form of full-time education, lack of control. Foreign experience in the development of e-learning environments shows that the standardization of e-learning environments is relevant for the development and implementation of the basic requirements for the organization of the educational

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

process in our country. It should take into account its interactivity, flexibility, long-term use, practicality and economic feasibility.

Keywords: e-learning, interactivity, learning effectiveness, modern learning, traditional learning.

Elektron tahsil mühitini modella§dirarkan a§agidakilari nazara almaq lazimdir:

• Elektron tahsil sisteminin arxitekturasi va onlara dair ümumi talablar;

• Talaba, müallim modeli va onlarin qar§iliqli alaqasi;

• Tahsil mazmununun inki§afi;

• Talim materiallarinin formati;

• Tahsil prosesinin idara edilmasi sistemi.

Elektron tahsilin standartla§dirilmasi sahasinda bütün inki§aflar yuxarida göstarilan kateqoriyalara aiddir.

Elektron tadris mühitinda elm tadrisinin müasir metodlari a§agidakilarda aks olunur:

• Talaba müstaqil §akilda öz faaliyyatini planla§dira bilar;

• informasiya sahasinda i§lamayi bacarir (mövzu üzra malumatlari se9ir va müstaqil axtari§ bacariqlarina malikdir);

• Yekun naticani nazara alaraq faaliyyati samarali ta§kil edir;

• Alinan malumatlari ta§kil edir va ondan problemin halli ü9ün adekvat istifada eda bilir (analitik bacariqlar);

• Müxtalif informasiya texnologiyalarindan istifada etmakla faaliyyatin naticalarini taqdim eda

bilir;

• Subyektin ugurlu i§ini könüllü faaliyyatda aks etdirmak bacarigina malikdir.

• Müasir tadris metodlari ila bagli tadqiqatlarin naticalarina asasan a§agidaki naticalar 9ixarilmi§dir:

• Tahsilin keyfiyyatinin yüksaldilmasi maqsadila pedaqoji prosesin subyektlari ü9ün zaruri §araitin yaradilmasi, onlarin elektron tadris mühitinda faaliyyatinin ta§kili va alaqalandirilmasi;

• Bu prosesin maddi-texniki bazasinin yaradilmasi va möhkamlandirilmasi, yeni pedaqoji va informasiya texnologiyalari ila tachiz edilmasi kimi bir sira vazifalarin hayata ke9irilmasi;

• Ali tahsil müassisalarinin rahbarlari müallimlarda müsbat fardi keyfiyyatlarin formala§masina yönalmi§ tadbirlar hayata ke9irmalidirlar

• Davamli pe§akar inki§af va tacrüba mübadilasi, davrani§larin alaqalandirilmasi ,innovasiya va davamli pe§akar inki§afin elmi asaslarla ta§kili, elmi asaslar, elmi - metodik va tadris adabiyyati, informasiya texnologiyalari vasitalari asasinda müallimlarin pe§akar sari§tasinin davamli inki§afi, texnoloji va normativ sanadlarla taminat;

• ictimaiyyata a9iq onlayn kurslardan (masafali texnologiyalardan) istifada etmakla, ali tahsil sisteminda tadris prosesinin ta§kilina dair tanzimlayici normativ sanadlarin qabulu;

• internet texnologiyasi asasinda onlayn kurslardan istifada etmakla elektron tadris mühitinda ali tahsil müassisalarinin müallimlarinin pe§akar sari§talarinin inki§afinda mövcud problemlarin halli yollarinin axtari§i;

• Ali tahsil sisteminda müallimlarin ixtisasinin artirilmasi va müvafiq tadris fanlari üzra kurikulumlarin mazmununun takmilla§dirilmasi, ölka iqtisadiyyatinin müxtalif sahalarinda tahsilin istehsalatla inteqrasiyasinin tamin edilmasi maqsadila. qabaqcil müasir avadanliqlar va texnologiyalarla i§lamak vardi§lari veran talim kurslari vasitasila talimin ta§kili va talimatlar mexanizminin hazirlanmasi;

• Ali tahsil ü9ün yaradilmi§ internet saytlarindan istifada etmakla tadrisin, mühaziralarin, seminar va praktik ma§galalarin, laboratoriya ma§galalarinin, idaraetma sistemlarinin, talabalarin

tadqiqat va müstaqil i§larinin samarali ta§kili;

• §agirdlarin müallimlar haqqinda fikirlarinin tahlilinin ta§kili;

Bu gün bu kimi vazifalarin samarali hayata ke9irilmasi asas masalalardan biri olan tahsil sisteminda monitorinqin va keyfiyyata nazaratin yeni mexanizmlarinin tatbiqini, bu proseslarda iKT-dan istifadani talab edir. Masalan, bela üsullardan biri qari§iq öyranmadir.

• ötraf mühitda tahsil texnologiyalarinin inki§afi.

• ötraf mühitdan istifada:

• Elmin informasiyala§dirilmasi;

• Tahsil faaliyyatinin intellektualla§dirilmasi;

• inteqrasiya proseslarinin darinla§dirilmasi;

• Talaba pe§akar biliklara yiyalanir;

• Öyranilan hadisa va proseslari modella§dirmakla elmin darindan öyranilmasi;

• Tadris faaliyyatinin müxtalifliyi hesabina §agirdin müstaqil faaliyyat sahasinin geni§lanmasi;

• interaktiv ünsiyyat imkanlarinin tatbiqi asasinda talim prosesini fardila§dirmak va farqlandirmak;

• süni intellekt sistemlarinin imkanlarindan istifada etmakla tadris materiallarinin öyranilmasi üzra talaba strategiyasinin manimsanilmasi;

• talabada informasiya camiyyatinin üzvü kimi informasiya madaniyyatinin formala§dirilmasi;

• §agirdlarin elmin asaslarina maraginin va faalliginin artmasina sabab oldugu ü9ün öyranilan proses va hadisalarin kompüter texnologiyalarinin kömayi ila taqdim edilmasi vacibdir.

Multimedia texnologiyalarina dastak xüsusi qeyd edilmalidir.

Galin öyranma prosesina daha yaxindan nazar salaq. Hiss orqanlari ila qabul edilan informasiya insan beyninda ümumila§ir va müxtalif yollarla formala§araq yadda§da saxlanilir. Multimedia texnologiyalari vasitasila informasiyanin audiovizual vasitalarla eyni vaxtda istifadasi vizual va e§itma analizatorlarinin kömayi ila öyranmaya sarf olunan vaxtin azalmasina sabab olur.

Ham9inin multimedia texnologiyalarinin asas xüsusiyyatlarindan biri da onlarin kömayi ila ta§kil olunan tadris prosesinin ananavi tadris prosesindan daha maraqli olmasidir ki, bu da talabada. tadris olunan informasiyaya maragin oyanmasina §arait yaradir va talabalarin §axsi potensiallarinin , yaradiciliq qabiliyyatlarinin inki§afina kömak edir. £ünki multimedia texnologiyasinin bazi aspektlari insanin taxayyülüna yönalmi§dir.

Multimedia texnologiyalari dinamikdir, Bu da onlari filmlara va taqdimatlara yaxinla§dirir. Bu dinamikanin asasinda takca ekranda obyektin harakati deyil, ham da manipulyasiya yolu ila lazimi malumatlara daha 9ox diqqat yetirilir. Bu nöqteyi-nazardan hamin malumatlari süzgacdan ke9irarkan montaj, asas malumat hissalarini yaddaqalan §akilda oxucuya 9atdirmaqdir. Multimedia talim texnologiyalarinin unikal xüsusiyyatlari talabalarin informasiyanin öyranilmasina maragini stimulla§dirir va talim prosesinda yaranan bir 9ox problemlarin aradan qaldirilmasina kömak eda bilacak müxtalif suallar dogurur.

Lakin nazara almaq lazimdir ki, multimedia tadris texnologiyalarindan istifada tadris olunan fannin mürakkablik saviyyasina göra nazara alinmalidir. Multimedia tahsil texnologiyalarinin mahiyyati mexaniki olaraq müasir texnoloji vasitalarin mövcud olan tahsil texnologiyalarina daxil edilmasindan ibaratdir.

Belalikla, müallim canli obrazlar vasitasila §agirdin yadda§inda nisbatan mühüm malumat qoya bilir. Multimedia texnologiyalarinin tadrisda zaruri cahati ondan ibaratdir ki, §agirdin diqqatini tadris olunan mövzuya calb etmak nisbatan asan olur. ilk növbada orijinalliq, indiki tahsildan farqi bu maraga sabab olur.

Multimedianin 9atdirilmasi ham da talabanin malumati öyranmaya sarf etdiyi vaxti ahamiyyatli daracada azaldir. Eyni zamanda natiqin sasi, ekran yazilari va qrafik tasvirlar vasitasila informasiya

insan beynina oxucudan bir neça dafa tez çatir. ikincisi ondan ibaratdir ki, onun vasitasila ötürülan informasiya uzun müddat keçsa da, ekranda olan hamin görüntülar çaklinda insanin yaddaçinda qalir.

Auditoriyada tadris maqsadlari üçün smartfon, plannet va elektron cihazlardan istifada etmak oxucular ^ün alveriçlidir, çünki mobil qurgular böyük hacmda malumat saxlaya bilir.

Bela hallarla alaqadar olaraq, müallimlar qadcetlarin yayilmasini azaltmaga çaliçmali va sinif içlarini taçkil etmak ^ün talabalarin mobil cihazlarindan istifada etmalidirlar [1]. Tahsilda mobil texnologiyalardan istifadanin an mühüm üstünlüklarina diqqat yetirak:

• talabanin yerlaçdiyi yerdan asili olmayaraq malumat almaq va talim keçirmak imkani;

• süratli internet baglantisi;

• Mobil qurgular rahatdir - onlar §axsi malumatlari saxlaya, tahsil materiallarini qabul eda va ötüra bilarlar.

• fardilaçdirma imkani, yani. talim prosesinda fardi yanaçmanin tatbiqi [2].

Mobil texnologiyalardan istifada edan talaba açagidaki asas talim sisteminin komponentlarina malikdir:

• sayyar tahsilin strukturu;

• informasiya resursu (talim materiallari, biliklar);

• sayyar talim proqramlari va avadanliqlari;

• professor-müallim heyati, talabalar.

Talim prosesinda mobil texnologiyalardan istifadanin tahlili göstardi ki, bunu ^ asas modeldan istifada etmakla almaq olar:

1. önanavi öyranma prosesini dastaklayin. Bu model tal abalara tahsil vasitasila §abakala§mani ahata edan öyranma materiallarina fardi i§ zamani seminarlara, qrup taqdimatlarina va s çixiçin tamin edilmasini ahata edir. Talabalar hamçinin mobil cihazlarda testlar va ya test naticalari haqqinda qeydlar, xatirlatmalar va xallar almaq imkanina malikdirlar. Bundan alava, bu cür talim prosesinda siz portativ kompüter cihazlarindan istifada edarak test eda, vacib malumatlari qeyd eda, malumat va informasiya resurslarina tez daxil ola bilarsiniz.

2. Üz-üza mobil öyranma. Bu model bütün tahsil prosesinin elektron tahsila endirilmasi ila xarakteriza olunur. Talabalar müallimla §axsan ünsiyyat qura bilmazlar - yalniz zaruri hallarda. Bu model üzra talim kurslari xüsusi proqram taminati mühiti vasitasila hayata keçirilir. Mühafiza, icaza, konfiqurasiya, informasiya resurslari, tahsil mazmunu, qarçiliqli alaqa va s.- tam hüquqlu mobil tahsilin taçkili üçün zaruri olan müxtalif funksiyalari yerina yetirir. Qari§iq talim prosesi ela ta§kil olunub ki, bazi tadris materiallari talabalara ananavi üsulla öyradilir, digarlari isa mobil texnologiyalardan istifada etmakla müstaqil çakilda taçkil edilir. Bu §öbalarin qar§iliqli alaqasi universitet talabalarinin istaklarini, texniki imkanlarini, professor-müallim kadrlarinin hazirligini va s. müayyan edir. Tadris prosesinda müasir texnologiyalardan istifada ayri-ayri fanlarin tadris metodlarina tasir göstarir. Mövzularin har birinin tadrisi metodikasi onun xüsusiyyatlari nazara alinmaqla bu mövzunun maqsad va mazmunu ila müayyan edilir.

Tadris prosesinda xüsusi yer tutan yeni informasiya va tahsil texnologiyalarindan istifada açagidaki xüsusiyyatlara malikdir:

• Texniki mühit (istifada olunan avadanliq növü);

• Proqram taminati mühiti (pedaqoji proqram paketi, talimatlar, verilanlar bazasi va s.);

• Har bir fann üzra proqram materiallarinin mazmununun manimsanilmasi ^ün xüsusi hazirlanmiç forma va tadris metodlari [3].

Bu baximdan informatika fanninin tadrisi zamani elektron tahsilin metodoloji prinsiplarini nazara almaq lazimdir. Onlari konkret xüsusiyyatlara, maqsad va qaydalara uygun olaraq tadris prossesinin struktur, taçkilati forma va üsullarini müayyan edan asas qaydalar hesab etmak olar.

Mobil texnologiyalardan tadris prosesinin bütün marhalalarinda istifada oluna bilar: yeni materialin çarhinda, takrarlanmasi va idara olunmasinda. Eyni zamanda, o, talaba ^ün müxtalif funksiyalari yerina yetirir: müallim, i§ alati, talim obyekti, birga komanda, asuda vaxt (oyun) mühiti.

Kompüter texnologiyalari sahasinda müallimin i§ina açagidaki funksiyalar daxildir:

• Auditoriya saviyyasinda va mövzu üzra tadris prosesinin taçkili (tadris prosesinin qrafiki, xarici diaqnostika, yekun va araliq nazarat);

• Talabalarin tadris faaliyyatinin aktivla§dirilmasinin va alaqalandirilmasinin ta§kili, maçgulluq, talim, §abakanin idara edilmasi va s.;

• Talabalara fardi xidmat, fardi yardim.

• informasiya mühitinin komponentlarinin (müxtalif tadris, nümayi§ avadanligi, proqram va sistemlar, ayani vasaitlar va s.) hazirlanmasi, onlarin konkret talim kursunun mazmunu ila alaqalandirilmasi [4];

• Müallim darsliyin müxtalif marhalalarinda iKT-dan istifada eda bilar: ev tapçiriqlarina nazarat, frontal sorgu, çagirdlari yeni materiali faal va §üurlu manimsamaya hazirlamaq, yeni materiali izah etmak va vermak, araliq va yekun nazarat.

Kursun har bir marhalasi atrafli öyranma talab edir. Kursda istifada olunan proqram va avadanliq ananavi tadris metodlarini takmillaçdirmaya kömak edan unikal xüsusiyyatlari vurgulayir. Müallimin rolu dayiçir. Masalan, multimedia taqdimatindan istifada edarak, o, tez-tez maslahatçi kimi çixi§ edir ki, bu da talabalarin idrak faaliyyatini artirmaga kömak edir , onlar tahsil malumatlarini daha tam manimsayirlar. Müallimin talabalarla fardi içlamak ^ün daha çox imkanlari var.

Cadval 1 ananavi tadris metodlarinin kompüter avadanliqlari va multimedia proqram taminati ila müqayisada neca istifada edildiyini va dayiçdirildiyini göstarir. Tabii ki, ananavi va media taliminin maharatla vahdati müallimin bacariq va ixtisasindan, istifada etdiyi metodlardan asilidir. Bununla bela, iKT vasitalarindan düzgün istifada müallimin pedaqoji bazani bilmasindan da asilidir[5].

Cadval 1. Qnanavi va iKT tahsilinin müqayisali tahlili

Tadris metodu önanavi metodlar va onlarin didaktikasi imkanlar iKT proqram va aparatlarindan istifada etmakla takmillaçdirilmasi

§ifahi: tarix, söhbat, izahat, göstari§ Sargi: sifariç, qabul marasiminin va ya amaliyyatlarin ekran görüntüsü Praktik: maçgalalar, praktiki va laboratoriya içlari Nazarat üsullari: çifahi va yazili sorgular, testlar, özünüidaraetma va özünüqiymatlandirma Darsliklar va dars vasaitlari, Qisa müddat arzinda talabalarin yaddaçini ümumila§dirilmi§ elmi biliklarla zanginlaçdirmaya imkan verir. Tabii obyektlar, modellar, planlar, cadvallar, cadvallar, çakillar, videolar. Ekran görüntüsü. Stasionar obyektlarin monitorinqi. Praktik i§ ü9ün tapçiriqlar. Talimlar, praktiki va laboratoriya içlarini yerina yetirarkan tadris tacrübasi Test va ya nazarat tapçiriqlan, suallar va problemli vaziyyatlar. krandan matn malumati göndarmakla, matn proqramin dinamiki tarafindan oxunur. Eyni mazmunlu malumatlari bir neça dafa takrarlamaq siza lazim olan. körpülari tez tapmaga imkan verir. Multimedia mühandisliyi va amaliyyatlari; kosmosda va tayyarada obyektlarin virtual çevrilmasi; Real çaraitda nazardan keçirila bilmayan proseslarin vizuallaçdirilmasi. Virtual praktiki talim, obyektlarin va modellarin modellaçdirilmasi, fardi amaliyyatlarin avtomatlaçdirilmasi Talimatlar va nazarat tahsil prosesi. Süratli va obyektiv qiymatlandirma, elaca da naticalarin eyni vaxtda korreksiyasi

Sinifda mobil rabitadan istifada müallima açagidaki imkanlari verir:

• Yeni materiali öyranarkan (yeni konsepsiyanin, modellaçdirmanin tatbiqina takan veran müxtalif ayani vasaitlarla tasvir olunur);

• Χin ilkin müstaqil yoxlani§i (naticalara operativ nazarat);

• Tahsil problemlarinin hallinda (rasm, i§ plani, müayyan bacariq va bacariqlarin inki§afi);

• Talabalarin elmi-tadqiqat i§larinin taçkilinda;

• Tabiat-riyaziyyat elmlarini birla§dirarkan;

• Müallimlarin talima hazirlanmasinda elektron malumat manbalarindan istifada va istinadlarin xarakteri;

• Talabalarin müstaqil tadris va tahsil faaliyyatinin taçkili ûçûn iKT-dan istifada;

• Çagirdlarin konspekt va kommunikasiyalara hazirlanmasinda internet informasiya resurslarindan istifada;

• Mövzu üzra sinifdankanar faaliyyatlarda IKT-dan istifada (istaya göra);

• Orta tahsil proqramlarinin sinaq imtahaninin markazi marhalasina hazirlanmasinda test proqramlarindan istifada.

Mobil rabita talabalara açagidaki imkanlari taqdim edir:

• Talaba öyranma obyekti olacaq, kompüter aktiv idaraetma talab edacak;

• talim saviyyasini asanliqla farqlandiracak;

• Talaba optimal i§ saviyyasina çatir, çûnki har bir talaba öz i§ini görür, öz tempi ila içlayir;

• Çagirdlarin texniki bacariqlarinin inki§afi ûçûn ayrilan vaxtin azaldilmasi;

• Talim tapçiriqlarinin sayi artacaq;

• Çagirdin sahvi mûçahida edilir va az öyranilmi§ material içlanir;

• Talabanin i§i darhal qiymatlandirilir;

• Mûallim yoxlamaya az vaxt sarf edir;

• Telekommunikasiya vasitalarindan istifada etmakla uzaq verilanlar bazasindan materiallarin taqdim edilmasi mümkündür;

• Kompüter içinda bazan iqtisadçilarda çatiçmayan bazi oyun elementlari var va uçaqlarin aksariyyati tahsil faaliyyatina havaslandirilir [5].

Bir sözla, müasir kompüter texnologiyalarinin tahsil sistemina tatbiqi bir sira üstünlüklar yaradir, lakin bunlari tatbiq edarkan açagidakilar nazara alinmalidir: har ya§da olan §agirdlarin ya§ haddi, fannin uygunlaçma qabiliyyati, tahsil texnologiyalarina, elaca da talabalarin fardi qabiliyyat va bacariqlarina.

9D9BiYYAT

1. Авраменко А.П., Титова С.В. Компетенция сторонника в области мобильного обучения / A.P. Авраменко, С.В. Титова // Висше образование в России. - 2014 год. -No6. -С. 162-166.

2. Agnes Kukulska-Xyum Mobile Learning. Аналитическая записка. Институт информационных технологий и образования ЮНЕСКО [Электронный ресурс] / A. Кукульска-Ксюм. 2010 год. - 12 с. - URL: http:// iite.unesco. org/pics/ публикации/ ru/files/ 3214679.pdf (дата обращения 17.04.2017)

3. Куклев В. А. Мобильное обучение: от теории к практике / В.А. Куклев / В.А. // Высшее образование в России. - 2010. - No7. - С. 88-95.

4. Попова С.Н. Мобильное обучение как новая технология обучения иностранным языкам студентов вузов (на примере Томского политехнического университета) / С.Н. Попова // Приволжский научный вестник. - 2015 год. - No 4-2 (44). - С. 49-52.

5. Рекомендации ЮНЕСКО по политике в области мобильного обучения [Электронный ресурс] /2015. - 44 с. - URL: http:// iite.unesco.org/ фото/публикации/ru/files/3214738.pdf (дата обращения 17.04.2017)

6. Шарифбаева X.YA. Применение мобильных технологий в сфере образования.// Проблемы педагогики. No2 (34), 2018. С106-107.