CC BY
3UO'K: 547-32.54-057:543.33 - 10.5281/zenodo. 10700440
MFQ SORBENTI VA UNING Cu(II), Zn(II), Ni(II) IONLARI BILAN HOSIL QILGAN METALLOKOMPLEKSLARINING SPEKTROSKOPIK
TAHLILLAR
Mo'minova Shaxnoza
Termiz davlat universiteti katta o 'qituvchisi
Muqumova Gulvar Jumayevna
Termiz davlat universiteti doktaranti
Kasimov Sherzod Abduzoirovich
k.f.d.,prof.v.b., Termiz davlat
universiteti, E-mail: qosimovsh@tersu. uz
Xo'shboqova Farangiz
Termiz davlat universiteti magistranti
Annotatsiya. Ushbu maqoladapolikondensatsiya reaktsiyasi orqali melamin, formalin va qahrabo (MFQ) kislotasi asosida sintez qilingan sorbent bo 'yicha tadqiqot olib borildi. Olingan MFQ sorbenti bilan Cu(II),Zn(II), Ni(II) ionlari bilan hosil qilgan metallokompleksing Raman spektrlari o 'rganilgan va tahlil qilindi. Ushbu maqolada polisaxarid biosorbent bilan Cd2+, Cu2+, Fe2+, Ni2+, Zn2+ ionlarining sorbsiyasi o 'rganilgan. Metall sulfatning suvli eritmasi va tarkibida sellyuloza bo 'lgan sorbentning geterofaza tizimida metall kationlarini taqsimlash jarayonigapHning ta'siri aniqlangan. Sintez qilingan polimer sorbentning tarkibi va xossalarini zamonaviy fizik-kimyoviy tahlil usullariyordamida o 'ganilgan. Raman spektroskopiyasi sochmayorug'likni o 'rganishga asoslangan, IQ spektroskopiyasi esa yorug'likning yutilishiga asoslangan. Raman spektroskopiyasi ham IQ spektroskopiyasidek namunalarni 4000 sm-1 dan 400 sm-1 gacha bo 'lgan sohada joylashgan IQ-spektrini tahlil qilish orqali qanday bog' mavjudligini va namunalarning qaysi sinfga oidligi haqida fikr yuritildi. Olingan yangi sorbentning va u asosida olingan metallokomplekslarning yutilish chiziqlarining spektr chiziqlar aniqlandi.
Kalitso'zlar: sorbent, melamin, formalin, qahrabo kislotasi, Polikondensatsiyareaksiyasi, metallokompleks, bo 'kish darajasi, Raman-spektri
СПЕКТРОСКОПИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ СОРБЕНТА МФЯ И ЕГО МЕТАЛЛОКОМПЛЕКСОВ, ОБРАЗОВАННЫХ С ИОНАМИ Cu(II), Zn(II),
Ni(II)
Муминова Шахноза ^ 'J л л\ Хушбокова Фарангиз
Термезского государственного университета
Мукумова Гулвар Жумаевна
Докторант Термезского государственного университета
Касимов Шерзод Абдузоирович
Термезского государственного университета
Магистрант Термезского государственного университета
www. srt-iournal.uz
159
Аннотация. В данной работе проведено исследование сорбента, синтезированного на основе меламина, формалина и янтарной (МФХ) кислоты по реакции поликонденсации. Изучены и проанализированы спектры комбинационного рассеяния металлокомплекса, образующегося на основе полученного сорбента МФХ с ионами Cu(II), 2п(П), Ы1(П). В данной статье исследована сорбция ионов С^+, Си2+, Ге2+, №2+, 2п2+ полисахаридным биосорбентом. Определено влияние рН на распределение катионов металлов в гетерофазной системе водный раствор сульфата металла и сорбент, содержащий целлюлозу. Состав и свойства синтезированного полимерного сорбента изучены с использованием современных методов физико-химического анализа. Рамановская спектроскопия основана на изучении рассеянного света, а ИК-спектроскопия — на поглощении света. Рамановская спектроскопия, как и ИК-спектроскопия, путем анализа ИК-спектра образцов в диапазоне от 4000 см-1 до 400 см-1 задумывалась о том, какая связь существует и к какому классу относятся образцы. Определены спектральные линии линий поглощения полученных новых сорбентов и металлокомплексов на его основе.
Ключевые слова: сорбент, меламин, формалин, янтарная кислота, реакция поликонденсации, металлокомплекс, скорость тушения, спектр комбинационного рассеяния света
SPECTROSCOPIC ANALYSIS OF SORBENT MFP AND ITS METAL COMPLEXES FORMED WITH Cu(II), Zn(II), Ni(II) IONS
,, Muqumova Gulvar Kasimov Sherzod
Muminova Shakhnoza . Khushbokova Farangiz
Jumayevna Abduzoirovich
Doctoral student at Termez State Master student at Termez State
Lecturer at lermez State University Prof, Termez State University
University University
Abstract. In this paper, a study was conducted on a sorbent synthesized on the basis of melamine, formalin and succinic (MFQ) acid by polycondensation reaction. The Raman spectra of the metallocomplex formed with the obtained MFQ sorbent with Cu(II), Zn(II), Ni(II) ions were studied and analyzed. In this article, the sorption of Cd2+, Cu2+, Fe2+, Ni2+, Zn2+ ions by polysaccharide biosorbent was studied. The effect of pH on the distribution of metal cations in the heterophase system of an aqueous solution of metal sulfate and a sorbent containing cellulose was determined. The composition and properties of the synthesized polymer sorbent were studied using modern physicochemical analysis methods. Raman spectroscopy is based on the study of scattered light, while IR spectroscopy is based on the absorption of light. Raman spectroscopy, like IR spectroscopy, by analyzing the IR-spectrum of the samples in the range from 4000 cm-1 to 400 cm-1, it was thought about what bond exists and what class the samples belong to. Spectral lines of the absorption lines of the obtained new sorbent and metallocomplexes based on it were determined.
Keywords: sorbent, melamine, formalin, succinic acid, polycondensation reaction, metal
complex, quenching rate, Raman spectrum
Kirish. Hozirgi vaqtda
Respublikamizda ichimlik suvi muammosini bartaraf etish maqsadida kimyo sanoati mahsulotlarini ishlab chiqa-rishga, xususan, oqava suvlarni og'ir va zaharli metallardan tozalash uchun ishla-tiladigan kompleks hosil qiluvchi sorbent-larni ishlab chiqarishga katta e'tibor qara-tilmoqda. Respublikamizda kimyo sanoati mahsulotlarini ishlab chiqarishga, xususan, rangli va nodir metallarni eritmalar tarki-bidan tanlab ajratib olishda hamda oqava suvlarni og'ir metallardan tozalash uchun qo'llaniladigan sorbentlarni olish bo'yicha ma'lum ilmiy va amaliy natijalarga erishilgan [1].
Adabiyot tahlili va usullari. Mualliflar tomonidan keltirilgan ushbu maqolada suv havzalarini og'ir metallar birikmalaridan ifloslantirish va o'z-o'zini tozalash muammosi ko'rib chiqilgan. Og'ir metall birikmalarini (Cu (II), Zn (II), Pb (II), Cd (II)) turli tarkibli tub cho'kindilari tomonidan sorbsiyalanish jarayoni o'rga-nilgan. Laboratoriya tadqiqotlari jarayonida muvozanat konstantalari va og'ir metal-larning pastki cho'kindilar tomonidan sorbsiya tezligi olingan. Olingan ma'lu-motlar suv obyektining sanoat oqava suvlari bilan ifloslanishi natijasida suv sifatini bashorat qilish uchun zarurligi aniqlangan [2; 58-62-b].
Ushbu maqolada polisaxarid biosor-bent bilan Cd2+, Cu2+, Fe2+, Ni2+, Zn2+ ionlarining sorbsiyasi o'rganilgan. Metall sulfatning suvli eritmasi va tarkibida sellyu-loza bo'lgan sorbentning geterofaza tizimida metall kationlarini taqsimlash jarayoniga pH ning ta'siri aniqlangan [3; 1642-1645-b].
Maqolada kompleks hosil qiluvchi ion
almashtirgichlarning tarkibi va tuzilishi ko'rib chiqilgan, IQ spektral tahlili o'tka-zilgan, uning yordamida kimyoviy bog'la-nishlar va ion almashinuvchining funksional guruhlari aniqlangan. Jadvalda hosil bo'lgan ion almashinuvchining ionlarining (metall, OH-, Cl-) sorbsiyalanish darajasi natijalari ko'rsatilgan. Ushbu natijalar shuni ko'rsat-ganki, hosil bo'lgan ion almashtirgichlar rangli va qimmat baho metallarning selektiv sorbsion xususiyatlariga ega ekanligi aniqlangan [4; 7-b].
Mualliflar tomonidan keltirilgan ushbu ishda polietilentereftalatdan tayyorlangan qadoq va idishlardan olingan faol ugle-rodlarning og'ir metallar ionlariga nisbatan sorbsiya qobiliyati o'rganilgan. Co2+, Mn2+, Ni2+, Cu2+, Zn2+ ning sorbsiya qiymatlari asosida an'anaviy bug'-gaz faollashtirish va sulfat kislota bilan oldindan ishlov berish orqali olingan namunalar uchun faollik qatorlari aniqlangan [5; 893-896-b].
MFQ sorbentining sintezi. 2,52 g (0,02 mol) melamin 5 ml (0,06 mol) formalinda eritildi va pH=8 bo'lgunga qadar NH4OH eritmasi qo'shildi. Harorat 80-90oC da qavushqoq massa hosil bo'lgungacha qizdirildi. Hosil bo'lgan qovushqoq aralash-maga 3,54 g (0,03mol) qahrabo kislotani 5 ml NH4OH dagi eritmasidan tomchilatib qo'shildi va aralashtirildi. Harorat 1001200 ga ko'tarilganda qattiq yoki saqich-simon massa hosil bo'ldi. Hosil bo'lgan smolasimon massa chinni kosachaga solindi va quritish shkafida 950 haroratda 20 soat davomida quritildi. Quritilgan polimer may-dalangach, past molekulyar og'irlikdagi moddalardan dastlab 5% li NaOH eritmasi bilan, so'ngra bir necha marotaba distil-langan suv bilan neytral holga kelguncha
yuvildi. Natijada kichik g'ovaklardan iborat oq rangli donador massa hosil bo'ldi. Mahsulot unumi 93% ni tashkil etdi.
Muhukama. Sintez qilingan polimer sorbentning tarkibi va xossalarini zamo-naviy fizik-kimyoviy tahlil usullari yor-damida o'ganilgan. Raman spektroskopiyasi sochma yorug'likni o'rganishga asoslangan, IQ spektroskopiyasi esa yorug'likning yu-tilishiga asoslangan. Raman spektros-kopiyasi ham IQ spektroskopiyasidek namunalarni 4000 sm-1 dan 400 sm-1 gacha bo'lgan sohada joylashgan IQ-spektrini tahlil qilish orqali qanday bog' mavjudligini va namunalarning qaysi sinfga oidligi
haqida fikr yuritildi. Olingan yangi sorbentning va u asosida olingan metallokomp-lekslarning yutilish chiziqlarining spektr chiziqlar aniqlandi.
1-rasmda MFQ sorbent tarkibidagi -NH bog'ining valent tebranish chastotasi 3073,29 sm-1 sohada, -C=O bog'ining valent tabranish chastotasi 1843,83 sm-1 sohada, -NH bog'ining deffarmatsion tebranish chastotasi 1563,94 sm-1 sohada, -COO- bog'ining assimmetrik valent tebranish chastotasi 1730,19 sm-1 sohada, efír bog'ining simmetrik tebranish chastotasi 1175,84 sm-1 sohada hosil bo'ldi.
MFQ sorbenti bilan Cu(II) ioni hosil
§
> 3 000
3
1112.07 -«-1
S i
\l 1 ^ íl S 5 S
JA 13 vu Я
т _______
500 I XDO 1 00 2 000 2 500 3 ООО 3 500
1-rasm. MFQ sorbentining Raman spektri
2-rasm Cu(II) ni MFQ sorbenti bilan hosil qilgan kompleksining Raman spektri
qilgan metallokompleksing Raman spektroskopik tahlili
MFQ sorbent Cu(II) ni sorbsiyalash natijasida olingan kompleks Raman (HORBA Scientific) spektri 2-rasmda keltirilgan, unga ko'ra tarkibidagi -NH bog'ining valent tebranish chastotasi 3063,99 sm-1 sohada, -C=O bog'ining valent tabranish chastotasi 1853,03 sm-1 sohada, -NH bog'ining deffarmatsion valent tebranish chastotasi 1603,03 sm-1 sohada, -COO- bog'ining assimmetrik valent tebranish chastotasi 1720,12 sm-1 sohada, efir bog'ining simmetrik tebranish chastotasi 1194,22 sm-1 sohada hosil bo'ldi.
MFQ sorbenti bilan Zn(II) ioni hosil qilgan metallokompleksing Raman spektroskopik tahlili
MFQ sorbent Zn(II) ni sorbsiyalash natijasida olingan kompleks Raman (HORIBA Scientific) spektri 3-rasmda keltirilgan, unga ko'ra tarkibidagi -NH bog'ining valent tebranish chastotasi 3069,92 sm-1 sohada, -C=O bog'ining valent tabranish chastotasi 1803,23 sm-1 sohada, -NH bog'ining deffarmatsion valent tebranish chastotasi 1554,04 sm-1 sohada, -COO- bog'ining assimmetrik valent tebranish chastotasi 1719,02 sm-1 sohada, efir bog'ining simmetrik tebranish chastotasi 1140,81 sm-1 sohada hosil bo'ldi.
MFQ sorbenti bilan Ni(II) ioni hosil qilgan metallokompleksing Raman spektroskopik tahlili
MFQ sorbent Ni(II) ni sorbsiyalash natijasida olingan kompleks Raman
3-rasm Zn(II) ni MFQ sorbenti bilan hosil qilgan kompleksining Raman spektri
1184.18
&
\ s \ a U * Ï
is T * s
r1 V " v s
+ —-
1 500 2 ООО 2 500
Raman shift (cm-')
3 ООО 3 500
4-rasm Ni(II) ni MFQ sorbenti bilan hosil qilgan kompleksining Raman spektri
1-jadval
MFQ sorbentivauning Cu (II), Zn (II), Ni(II) ionlari bilan hosilqilgan koordinasion birikmalarining Raman-spektrlaridagiyutilish(sm-1)chastotalari
Tebranishtasniflari MFQ MFQ+Cu(II) MFQ+Zn(II) MFQ+Ni(II)
v(NH) 3073,29 3063,99 3069,92 3112,10
v(C=O) 1843,83 1853,03 1803,23 1810,03 - S СЛ
5(NH) 1563,94 1603,03 1554,04 1539,14
Vas(-COO-) 1730,19 1720,12 1719,02 1703,99
Vas(-C-O-C-) 11775,84 1194,22 1140,81 1184,18
(HORIBA Scientific) spektri 4-rasmda keltirilgan, unga ko'ra tarkibidagi -NH bog'ining valent tebranish chastotasi 3112,10 sm-1 sohada, -C=O bog'ining valent tabranish chastotasi 1810,03 sm-1 sohada, -NH bog'ining deffarmatsion valent tebranish chastotasi 1539,03 sm-1 sohada, -COO- bog'ining assimmetrik valent tebranish chastotasi 1703,99 sm-1 sohada, efir bog'ining simmetrik tebranish chastotasi 1184,18 sm-1 sohada hosil bo'ldi.
Xulosa. Polikondensatsiyalanish reak-siyasi natijasida kompleks hosil qiluvchi
melamin, formalin va qahrabo kislota asosida sintez qilingan sorbentning xossalari tadqiq qilindi. Sintez qilingan sorbentning va uning Cu (II), Zn (II), Ni (II) ionlari bilan hosil qilgan metallokomplekslarining xos-salarini zamonaviy fizik-kimyoviy tahlil usullaridan Raman spektroskopik usuli yor-damida o'ganilgan. Raman spektrosko-piyasidan olingan natijalar tahlil qilinib, natijalar jadval asosida berildi. Jadvalda sorbent va metallokomplekslar tarkibidagi guruhlarga mos keluvchi yutilish chasto-talari berilgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Kasimov Sh.A. Ba'zi d-metallarning tarkibida N,P,S bo'lgan immobillangan ligandlar bilan metallokomplekslari: sintezi, tuzilishi va xossalari. // Doktorlik dissertatsiyasi - T.: 2021. 28-46 b.
2. Беззапонная О. В. Самоочищение поверхностных водных объектов от соединений тяжёлых металлов //Экология урбанизированных территорий. -2008. - №. 2. - С. 58-62.
3. Никифорова Т. Е., Козлов В. А. Особенности сорбции ионов тяжелых металлов целлюлозосодержащим сорбентом из водных сред //Журнал прикладной химии. - 2010. - Т. 83. - №. 10. - С. 1642-1645.
4. Эшкурбонов Ф. Б. и др. Исследование сорбции некоторых металлов на синтезированных комплексообразующих ионитах //Universum: химия и
SANOATDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR (E) ISSN: 3030-3214
ЦИФРОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ПРОМЫШЛЕННОСТИ Volume 2, № 1
DIGITAL TECHNOLOGIES IN INDUSTRY March 2024
биология. - 2018. - №. 5 (47). - С. 7. 5. Сыч Н. В. Сорбция ионов тяжелых металлов активными углями, полученными из отходов полиэтилентерефталата //Журнал прикладной химии. - 2009. - Т. 82. - №. 6. - С. 893-896.
