CC BY
141
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK/MILITARY TECHNICAL COURIER, 2012., Vol. LX, No. 2
METODOLOGIJA UPRAVLJANJA EKOLOŠKIM RIZIKOM I PROCENE RIZIKA
Bakrač T. Saša, Vojska Srbije, Vojnogeografski institut, Beograd,
Vuruna M. Mladen, Univerzitet odbrane u Beogradu,
Vojna akademija,
Milanović M. Miško, Geografski fakultet, Beograd
DOI: 10.2298/vojtehg1202296B
OBLAST: geonauke
VRSTA ČLANKA: stručni članak
Sažetak:
Uspešna zaštita životne sredine najvećim delom počiva na kvalitet-noj proceni mogućih i prisutnih rizika. Upravljanje ekološkim rizikom je kompleksan proces koji obuhvata: identifikaciju rizika, procenu rizika i kon-trolu rizika, odnosno preduzimanje mera da se taj rizik svede na prihvatljiv nivo. Težište rada je na primeni metodologije procene (tri modela - kon-cepta), kao najvažnijeg aspekta uspešnog upravljanja ekološkim rizikom.
Ključne reči: upravljanje rizikom, procena ekološkog rizika, metodologi-ja procene.
Uvod
Prema dosadašnjim saznanjima postoje različiti pristupi u modelo-vanju procesa upravljanja ekološkim rizikom i procene tog rizika. Shvatanja i metodologija postupaka uglavnom se svode na zajednički cilj, a to je: kako smanjiti postojeće ili izbeći potencijalne rizike.
Postoji više pristupa u definisanju pojmova upravljanja i procene eko-loškim rizikom u životnoj sredini. Tako, prema nekim autorima, upravljanje ri-zikom podrazumeva aktivnost koja obuhvata donošenje odluka kako i na koji način sprovoditi određene akcije radi zaštite životne sredine, a što se pr-venstveno zasniva na rezultatima procene rizika i sagledava se u ostvariva-nju određenih ciljeva [3]. Upravljanje rizikom drugi definišu kao složenu i izu-zetno specifičnu aktivnost koja zahteva multidisciplinaran pristup, i predsta-vlja kompleksan skup mera postupaka i aktivnosti koje imaju za cilj smanje-nje verovatnoće nastanka rizika i mogućih posledica, radi stvaranja uslova pod kojima rizik može biti sveden na prihvatljiv nivo [7,9]. Pojam upravljanja rizikom u životnoj sredini definiše se i na način da je to optimalni izbor pre-ventivnog delovanja koje daje minimalni rizik [1].
<л%)
„U nizu aktivnosti koje čine sastavni deo zaštite životne sredine, pro-cena rizika je strateška metoda koju čini kompleksna procedura koja ne-posredno i na egzaktan način opisuje svu težinu problema zagađenja ži-votne sredine i nastale posledice koje pogađaju čoveka i prirodu" [3]. Procena ekološkog rizika je proces koji se koristi za sistematično evalui-ranje i organizaciju podataka i informacija, radi boljeg razumevanja i predviđanja odnosa između stresora i ekoloških efekata, na način koji je koristan za upravljanje životnom sredinom.
Treba imati u vidu da se i sprovođenjem adekvatnog upravljanja i procene ekološkim rizikom ne obezbeđuje garancija da se mogu izbeći ri-zici, kao i da će se ovi procesi uspešno sprovesti.
Metodologija upravljanja ekološkim rizikom
Jedan od najprihvatljivijih modela upravljanja ekološkim rizikom pod-razumeva sprovođenje tri faze: identifikaciju rizika, procenu ekološkog rizika i kontrolu rizika.
Identifikacija rizika, kao prva od tri međuzavisne faze u procesu upravljanja ekološkim rizikom. Ova faza ima za cilj da utvrdi moguće po-javljivanje rizika ili da prepozna već postojeći rizik. Odgovarajućim praće-njem stanja životne sredine moguće je definisati parametre životne sredine koji ukazuju na rizike. Na ovaj način identifikacijom rizika u procesu upravljanja zaštitom životne sredine stvaraju se uslovi kako za prevenciju od potencijalnih rizika, tako i za kontrolu postojećih rizika.
Procena ekološkog rizika je suštinska faza procesa upravljanja. Mo-že se reći da je to proces: sakupljanja, organizovanja, analiziranja i pre-zentovanja naučnih podataka radi donošenja odluka kojima se obezbe-đuje zaštita i poboljšanje ekološkog stanja nekog prostora. Ovako defini-sana, procena ekološkog rizika predstavlja jedinstven oblik procene koji uključuje termin rizik i kojim se pretpostavlja uzročno-posledična veza (odnos) stresor - odgovor. Pod pojmom ekološki rizik podrazumeva se funkcija verovatnoće datog izvora pretnje - stresora, koja koristi određe-nu potencijalnu osetljivost nekog ekološkog sistema, i njegov odgovaraju-ći odgovor na dati događaj. Pod pojmom stresor podrazumeva se bilo koji fizički, hemijski ili biološki entitet koji može da izazove, indukuje nega-tivnu reakciju [2].
„Kontrola rizika predstavlja skup metoda kojima se obezbeđuje sma-njivanje, minimiziranje, otklanjanje ili prihvatanje rizika" [4]. Sprovođenje postupka kontrole rizika podrazumeva aktivnosti na organizovanju razvo-ja kadrovskih i materijalnih resursa, sprovođenju mera pripravnosti, izradi planova zaštite životne sredine, nadzor i sprovođenje inspekcijskih poslo-va, primenu standarda zaštite životne sredine i dr.
(297>
Bakrač, S. i dr., Metodologija upravljanja ekološkim rizikom i procene rizika, pp. 296-305
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK/MILITARY TECHNICAL COURIER, 2012., Vol. LX, No. 2
Pored navedenih faza u upravljanju ekološkim rizikom potrebno je pri-menjivati i odgovarajuće mere koje utiču na redukciju pojave rizika, a to su:
- normativno-pravna regulativa (zakoni i propisi),
- odgovarajuća organizaciona struktura u društvu i
- uspostavljanje kvalitetnog monitoringa životne sredine.
Dobro upravljanje ekološkim rizikom može se postići smanjenjem uticaja izvora - stresora ili promenom tog uticaja na ekološke receptore.
Metodologija procene ekološkog rizika
- evropski model (koncept)
Da bi se razumelo šta se podrazumeva pod procenom ekološkog rizika, koristeći se ovom metodologijom, važno je upoznati se sa konceptima dva pojma: hazarda i rizika. Prema datoj metodologiji ovi pojmovi imaju različita značenja i nisu zamenljivi. Za njih se koriste sledeće definicije:
Hazard je inherentni (bitan) potencijal da nešto nanese štetu. Hazar-di mogu da sadrže materije, mašine, oblike energije, odnosno tokove koji se vrše izvan procesa rada [8].
Rizik je verovatnoća da će se šteta zaista dogoditi u toku rada ili će se tako nešto dogoditi nakon izlaganja opasnosti.
Rizik = Hazard x Izlaganje.
Ova metodologija pretpostavlja da je životna sredina fizičko okruže-nje koje je zajedničko svima, uključujući: vazduh, vodu, zemljište, biljke i životinje [6]. Prema tome, procena ekološkog rizika pokriva rizik na sve ekosisteme, uključujući i čoveka, izloženog na, ili pod uticajem, tih medi-ja. Procena ekološkog rizika ne pokriva rizike na pojedince ili javnost u celini od potrošačkih proizvoda ili izloženosti na radnom mestu, gde se primenjuju drugi pristupi (posebni zakoni i sl.).
Evropski koncept procene ekološkog rizika sadrži određene faze u sprovođenju. To su:
1. Identifikacija hazarda (opasnosti). Obično uključuje identifikaciju imovine ili situacija koje bi mogle da dovedu do akcidenta. Ovaj korak je poznat i kao formulacija problema.
2. Identifikacija posledica (ako dođe do hazarda). Ovaj korak je po-znat i kao identifikacija hazarda.
3. Procena obima posledica. Može da uključi razmatranja prostornih i vremenskih nivoa posledice i vreme početka posledice. Kada se razmatraju hemikalije kao stresori, ovaj korak se ponekad može nazvati izveštaj procene.
4. Procena verovatnoće posledica. Postoje tri komponente ovog postup-ka: prisustvo hazarda, verovatnoća izloženosti receptora na hazard (opa-snost) i verovatnoća štete nastale usled izloženosti hazardu. Ovaj korak ponekad može biti nazvan procena izloženosti ili posledica - procena posledica.
X298)
5. Ocena rizika (često se naziva i karakterizacija rizika ili procena ri-zika). Ocenjivanje značaja rizika je proizvod verovatnoće hazarda koji se dešava ili se može desiti i težine posledica.
Evropski koncept često se koristi za procenu rizika u životnoj sredini kao model za rešavanje pitanja rasprostiranja stresora na liniji izvor - pu-tanja - receptor (tabela 1).
U ovom modelu putanja između izvora hazarda (na primer izvor kon-taminacije) i receptora (npr. određeni ekosistem) jeste istraga. Putanja je povezivanje kojim receptor može da dođe u kontakt sa izvorom (broj putanja često treba uzimati u obzir).
Rasprostiranje stresora Distribution of stresors
Tabela 1 Table 1
Primer izvora Primer putanje od izvora do receptora Primer receptora
- kontaminirano zemljište - kontaminirana voda - curenje iz cisterni - emisije iz industr. procesa - vazduh - voda - zemljište - lanci ishrane - ljudi - ekosistemi - životinje - biljke
Ako ne postoji putanja onda ne postoji ni rizik. Ako postoji put koji povezuje izvor do receptora posledica toga je određena. Na primer, ovaj pristup se koristio u proceni kontaminiranog zemljišta, ali može se koristiti i u mnogim drugim oblastima.
Na kraju procesa procene rizika postojeće kontrole treba da obezbe-de dalje mere koje se moraju koristiti za smanjenje ili eliminisanje identifi-kovanih rizika. Završna faza procene je od značaja, jer podrazumeva da se rizik razmatra i postavi u kontekst ekoloških standarda i drugih kriteri-juma definisanih zakonima ili drugim pravilima kaja imaju dobru praksu.
Količina truda potrebna za procenu nekog rizika može uveliko da va-rira, ali je generalno proporcionalna važnosti prioriteta i složenosti po-stupka procene. Tako se procena rizika može sprovoditi kroz više nivoa. Na primer, relativno uobičajena i jednostavna procena zasnovana je na pristupu riziku preko tzv. rang-matrice imajući značenja visokog, sred-njeg, niskog i vrlo niskog rizika ili se mogu utvrditi na različite načine, re-cimo koristeći opisne i numeričke skale, ili često na osnovu stručnog pro-suđivanja. Kada su rizici identifikovani, matrica ima relativnu važnost kaja se može lako utvrditi, a identifikovani rizik može biti prioritetan u donoše-nju odgovarajuće strategije ili plana upravljanja rizikom. Ostali relativno jednostavni pristupi uključuju korišćenje tzv. tabaka - lista, pri čemu su opisani navedeni materijali, aktivnosti i svi potencijalni uticaji na okolinu.
(299}
Bakrač, S. i dr., Metodologija upravljanja ekološkim rizikom i procene rizika, pp. 296-305
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK/MILITARY TECHNICAL COURIER, 2012., Vol. LX, No. 2
Metodologija procene ekološkog rizika
- kanadski model (koncept)
Procena ekološkog rizika prema datoj metodologiji obuhvata ispitivanje rizika koji proističu iz prirodnih događaja (poplava, ekstremnih vremenskih prilika, itd.), tehnoloških procesa i proizvoda, agensa (hemijskih, bioloških, radioloških, itd.) i industrijske aktivnosti koje mogu predstavljati pretnje eko-sistema, biljnom i životinjskom svetu i ljudima. Na primer, ekološka procena zdravstvenog rizika tiče se ljudskog zdravlja i procene ekološkog rizika koja se odnosi na ambijent životne sredine i organizama koji u njoj žive.
Koristeći se datom metodologijom, procena ekološkog rizika je pre-težno naučne osnovanosti i obuhvata kritički pregled raspoloživih podata-ka radi identifikacije i kvantifikacije mogućih rizika povezanih sa potenci-jalnom pretnjom.
Kako se koristi i koje su bitne faze? Kanadski model (koncept) daje sledeće faze:
- prva faza procene je sistematski proces kojim procenitelj nastoji da utvrdi da li određeno mesto može biti predmet procene,
- druga faza je sistematski proces kojim procenitelj nastoji da oka-rakteriše nivo rizika,
- treća faza se koristi da se potvrdi ili opovrgne nalaz prve faze, pri-kupljanje informacija i korektivne mere ili da se uspostave osnovni uslovi za zaštitu životne sredine.
Identifikacija važnih pitanja ili prioriteta za zaštitom životne sredine (dalje delovanje) može dovesti do potrebe za procenom [5]. U tom smislu potrebno je da se utvrdi da li je inicijalni pokazatelj problema važeći ili ne! Na osnovu identifikovanih pretnji, procena obezbeđuje osnovu za većinu (domaćih i međunarodnih) zakonodavnih i regulatornih mehanizama. Treba istaći da dok približavanja znatno variraju od jedne do druge situa-cije, od jednog do drugog mesta, međunarodne organizacije čine napore da se dođe do zajedničkog (objedinjenog) pristupa.
Ako se pretnja ljudskom zdravlju ili životnoj sredini identifikuje kroz procenu - drugu fazu ove metodologije, onda se nameće potreba za me-rama kontrole i upravljanje rizikom. Dok nauka postaje značajan faktor u ovoj trećoj fazi, i drugi ključni faktori moraju se razmatrati, kao što su: druš-tveno-ekonomski faktori, raspoloživost alternativne tehnologije, procesi i sl; međunarodna saradnja, komunikacija i konsultacije sa javnošću i zaintere-sovanim stranama. Na mnogo načina ova faza je najkompleksnija.
Korišćenje date metodologije procene ekološkog rizika zavisi od više uslova. To su:
• prioritet rizika. Kada je organizacija suočena sa brojem potencijal-nim ekološkim rizicima, procena se može koristiti da se uspostavi njihov relativni značaj, i time pruži osnova za određivanje prioriteta, koje rizike treba prvo odabrati;
<300)
• lokacija. Određena procena rizika može se koristiti za određivanje rizika u vezi sa lociranjem objekata u određenim lokacijama ili da se utvr-de rizici koji utiču na određenu lokaciju;
• uporedna procena rizika. Procena se koristi za upoređivanje rela-tivnog rizika na više od jednog pravca delovanja (npr. rizik od korišćenja neprečišćene vode u odnosu na rizik od hemikalija u vodi);
• kvantifikacija rizika. Procena može odrediti nivo rizika radi usposta-vljanja kontrole rizika (na primer, maksimalna prihvatljiva koncentracija za hemikalije u prostoru ili vodi za piće).
Ukupni okvir procene razvijen po kanadskom modelu (standardu) naglašava značaj komunikacije tokom procene rizika. To se ogleda na način u kojoj meri su akteri uključeni tokom procesa, od identifikacije i pri-oriteta, do procene i upravljanja rizikom, i kasnije kroz monitoring i evalu-aciju i implementaciju mera.
Metodologija procene ekološkog rizika - američki model (koncept)
Ovaj metodološki pristup procene ekološkog rizika razvila je američ-ka agencija za zaštitu životne sredine U.S. EPA. Procena ekološkog rizika, data ovim modelom, jeste proces prikazan na slici 1 koji, u suštini, či-ne tri faze i planiranje procene.
Model, pre svega, podrazumeva sprovođenje procene ekološkog ri-zika u uslovima antropogenog delovanja na životnu sredinu, ne upuštaju-ći se u probleme rešavanja prirodnih ekoloških rizika, ali sa mogućnošću primene date metodologije i na taj segment životne sredine. Data metodologija jasno ocrtava granicu između naučnog (faza procene) i nenauč-nog (planiranja) dela procene.
Na samom početku predviđa se tzv. proces planiranja procene koji mora biti u naučnom smislu odvojen od ostatka (tri faze) procene. Nosioci ovog dela procene su tzv. menadžeri i procenitelji rizika uz poželjno učešće javno-sti - zainteresovanih strana. Proizvodi procesa planiranja su: jasno ustano-vljen i artikulisan cilj/ciljevi i zadaci upravljanja, opcije upravljanja u kontekstu ostvarenja postavljenog cilja/ciljeva i sporazum o delokrugu, kompleksnosti i fokusiranju procene rizika, uključujući očekivani rezultat i tehničku i finansij-sku pomoć potrebnu za ostvarenje postavljenog cilja/ciljeva.
Formulacija problema je prva od faza naučnog dela procene, što podrazumeva isključivu nadležnost eksperata - procenitelja rizika. Ova faza zasniva se na tome kako su upotrebljene dostupne informacije o iz-vorima stresora i njihovim karakteristikama, pojedinostima vezanim za ekosistem koji je u potencijalnoj opasnosti i njegovim efektima, da bi se:
- identifikovali stresori i ekološki resursi - ključne tačke na koje će se fokusirati procena rizika,
(зоГ>
Bakrač, S. i dr., Metodologija upravljanja ekološkim rizikom i procene rizika, pp. 296-305
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK/MILITARY TECHNICAL COURIER, 2012., Vol. LX, No. 2
- razvio konceptualni model o tome kako ljudska aktivnost utiče na ekološke resurse posmatranog područja ili ekološkog entiteta i
- razvio plan za fazu analize.
Slika 1 - Šematski prikaz prosečne procene ekološkog rizika U.S. EPA, 1992a Figure 1 - Schematic view of the average of environmental risk assessment U.S. EPA, 1992a
Analiza rizika je strateška faza u ukupnom procesu procene ekološ-kog rizika. Ona je po pitanjima podataka najobimnija i najzahtevnija od svih faza procene, kako u kvantitativnom, tako i u kvalitativnom smislu. Analizom se ispituju dve osnovne komponente rizika, izloženost i efekti,
(30?)
njihova međusobna veza i odnos prema karakteristikama ekosistema. Završni proizvod analize rizika su objedinjeni profili izloženosti i ekoloških efekata - profil stresor - odgovor.
Od karakterizacije rizika (finalne faze procene) očekuje se da omogu-ći proceniteljima rizika da razjasne veze između stresora, efekata i ekološ-kih entiteta i da dođu do zaključka koji se tiču izloženosti i štete izazvane postojećim ili predviđenim efektima. Zaključci prezentovani u karakterizaciji rizika treba da obezbede jasnu informaciju menadžerima rizika kako bi do-neli pravilnu odluku vezanu za dati problem u životnoj sredini. Ukoliko rizici nisu dovoljno definisani i jasni da bi se donela odluka menadžmenta, tada menadžeri rizika mogu odlučiti da se ponove jedna ili više faza procene.
Zaključak
Od ovog rada očekuje se, prvenstveno, doprinos na teorijsko-metodološ-kom polju, a zatim i da otvori mogućnosti razrade i primene teorije i metodolo-gije procene ekološkog rizika i upravljanja tim rizikom u konkretnim uslovima.
U radu su dominirala dva pojma - upravljanje ekološkim rizikom i procena tog rizika. Prvi, u opštem smislu te reči, predstavlja vrlo kom-pleksan proces sakupljanja, organizovanja, analiziranja i prezentovanja naučnih i drugih informacija kako bi bili što korisniji u donošenju i sprovo-đenju odluka koje se tiču zaštite i unapređenja životne sredine.
Drugi, procena ekološkog rizika, jedinstvena je forma procene, jer sadrži termin rizik. Procenom se pretpostavlja, ali i utvrđuje, postojanje odnosa izme-đu izazivača rizika (stresora) i ekoloških efekata. Taj odnos može se predsta-viti pomoću krive stresor - odgovor. Važno je naglasiti da se metodologijom procene ekološkog rizika mogu sagledavati uži i širi problemi životne sredine. I za jedne i za druge zahteva se naučnost, odnosno uspostavljanje partner-skih odnosa nauke i upravljanja životnom sredinom.
Postoji više pristupa u metodologiji procene ekološkog rizika. Rad pruža uvid u tri najveća i najbitnija, a to su: evropski, kanadski i američki pristup. Sva-ki od navedenih pristupa je svojstven, a zajedničko im je: da započinju sa pro-cesom planiranja, da imaju više radnih faza procene i da se procena završava donošenjem zaključnih stavova o procenjenom riziku. Primena bilo koje meto-dologije procene ekološkog rizika, a posebno one koja je proverena i nužno naučna, otvara mogućnost bolje zaštite i unapređenja stanja životne sredine.
Literatura
[1] Čvorović, Z., Upravljanje rizicima u životnoj sredini, Zadužbina Andreje-vić, Beograd, 2005.
[2] Grupa autora, Ekotoksikološki rečnik, Kruševac, 2002.
[3] Gržetić, I., Upravljanje rizikom i njegova procena, Rudarsko-geološki fa-kultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2001.
Bakrač, S. i dr., Metodologija upravljanja ekološkim rizikom i procene rizika, pp. 296-305
VOJNOTEHNIČKI GLASNIK/MILITARY TECHNICAL COURIER, 2012., Vol. LX, No. 2
[4] Karović, S. i dr., Upravljanje rizicima kao preduslov integrisanog me-nadžment sistema u organizaciji, Vojnotehnički glasnik/Military Technical Courier, Vol. 58, No. 3, pp. 146-161, Beograd, 2010.
[5] Lješević, M., Životna sredina - teorija i metodologija istraživanja, (peto izdanje), Univerzitet Singidunum u Beogradu - Fakultet za primenjenu ekologiju FUTURA i NVO "Ekorizik", Beograd, 2010.
[6] Marković, D. i dr., Životna sredina i njena zaštita, Fakultet za primenjenu ekologiju - „Futura”, Univerzitet Singidunum, Knjiga I i II, Beograd, 2008.
[7] U.S. EPA., Framework for ecological risk assessment. EPA/630/R-92/001. Office of Water, Washington, DC, 1992a.
[8] Vujaklija, M., Leksikon stranih reči i izraza, Beograd, 1992.
[9] Bakrač, S., Korišćenje geotopografskih materijala u zaštiti životne sredi-ne, Vojnotehnički glasnik/Military Technical Courier, Vol. 59, No. 3, pp. 177-185, Beograd, 2011.
METHODOLOGY OF ENVIRONMENTAL RISK ASSESSMENT MANAGEMENT
FIELD: Earth Sciences ARTICLE TYPE: Professional Paper
Summary:
Successful protection of environment is mostly based on high-quality assessment of potential and present risks. Environmental risk management is a complex process which includes: identification, assessment and control of risk, namely taking measures in order to minimize the risk to an acceptable level.
Environmental risk management methodology:
In addition to these phases in the management of environmental risk, appropriate measures that affect the reduction of risk occurrence should be implemented:
- normative and legal regulations (laws and regulations),
- appropriate organizational structures in society, and
- establishing quality monitoring of environment.
The emphasis is placed on the application of assessment methodologies (three-model concept), as the most important aspect of successful management of environmental risk.
Risk assessment methodology - European concept:
The first concept of ecological risk assessment methodology is based on the so-called European model-concept. In order to better understand this ecological risk assessment methodology, two concepts - hazard and risk - are introduced. The European concept of environmental risk assessment has the following phases in its implementation: identifi-
cation of hazard (danger), identification of consequences (if there is hazard), estimate of the scale of consequences, estimate of consequence probability and risk assessment (also called risk characterization). The European concept is often used to assess risk in the environment as a model for addressing the distribution of stressors along the source - path - receptor line.
Risk assessment methodology - Canadian concept:
The second concept of the methodology of environmental risk assessment is based on the so-called Canadian model-concept. The assessment of ecological risk includes risk arising from natural events (floods, extreme weather conditions, etc.), technological processes and products, agents (chemical, biological, radiological, etc.) and industrial activities that may pose threats to ecosystems, flora, fauna and humans. This model-concept gives a three-phase assessment where the assessor tries to determine whether a specific place may be subject to assessment, to characterize the level of risk and to confirm or refute the findings of the first phase, collecting information and corrective measures, or to establish basic requirements for environment protection.
Risk assessment methodology - American concept:
The third methodological approach to environmental risk assessment is developed by the U.S. Agency for Environmental Protection, "U.S. EPA". This model primarily involves the implementation of environmental risk assessment under the conditions of anthropogenic impact on environment, without aiming at solving problems of natural environmental risks, although this methodology can be applied in this environment segment as well. The methodology gives a clear distinction between a scientific (phase of estimation) and a non-scientific (planning) part of assessment. The phases of estimation given by this model are: problem formulation, risk analysis and risk characterization.
Conclusion:
Concepts and methodologies of all three models-concepts of assessment are mostly reduced to a common goal: how to reduce existing or avoid potential risks. However, it should be noted that the implementation of appropriate management and ecological risk assessment does not guarantee that risks will be avoided or that the implementation of these processes will be successful.
Key words: risk management, environmental risk assessment, assessment methodology
Datum prijema članka: 23. 01.2009.
Datum dostavljanja ispravki rukopisa: 16. 10. 2011.
Datum konačnog prihvatanja članka za objavljivanje: 18. 10. 2011.
(305}
Bakrač, S. i dr., Metodologija upravljanja ekološkim rizikom i procene rizika, pp. 296-305
