Научная статья на тему 'MAZUTNI REKTIFIKATSIYALASH QURILMALARINING VAKUUM YARATISH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH'

MAZUTNI REKTIFIKATSIYALASH QURILMALARINING VAKUUM YARATISH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
14
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Kolonna / kondensator / suyuqlik halqali vakuum nasoslari / vakuum hosil qiluvchi tizimlar / Column / condenser / liquid ring vacuum pumps / vacuum generating systems

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Xolmatov Abrorjon Alisher O‘g‘li, Xoshimov Baxodirjon Muminjonovich

Maqolada murakkab kimyoviy-texnologik tizim (mazutni rektifikatsiyalash qurilmasi)ning tizimli tahlili asosida rektifikatsiyalash kolonnasidagi bosimni 40 mm simob ustuni va undan past darajagacha pasaytirish vazifasini ta’minlovchi omillar aniqlangan. Konstruktiv, gidrodinamik va termodinamik omillarning nasos xarakteristikasiga ta’sirini hisobga olish imkonini beruvchi suyuq halqali vakuum nasoslarining matematik modeli ishlab chiqilgan bo‘lib, ChemCad muhitida amalga oshirilgan. Mazutni rektifikatsiyalash qurilmasining yuqori darajadagi elementlari (ustun, kondensator, vakuum hosil qiluvchi tizimlar, quvurlar) o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir qonuniyatlari aniqlandi va tizimning energiya sarfini kamaytirish yo‘nalishlari belgilandi. Energiyani tejash va ekologik masalalarni hal etishga qaratilgan mazutni rektifikatsiyalash qurilmasining texnologik sxemasi takomillashtirildi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF THE VACUUM CREATION SYSTEM OF FUEL RECTIFICATION DEVICES

In the article, based on the systematic analysis of a complex chemical-technological system (fuel oil rectification device), the factors that ensure the task of reducing the pressure in the rectification column to the level of 40 mm of mercury column and below are determined. A mathematical model of liquid ring vacuum pumps, which allows taking into account the influence of structural, hydrodynamic and thermodynamic factors on pump characteristics, was developed and implemented in the ChemCad environment. Laws of interaction between the high-level elements of the fuel oil rectification device (column, condenser, vacuum generating systems, pipes) were determined and directions for reducing the energy consumption of the system were determined. The technological scheme of the fuel oil rectification device aimed at saving energy and solving environmental issues has been improved

Текст научной работы на тему «MAZUTNI REKTIFIKATSIYALASH QURILMALARINING VAKUUM YARATISH TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH»

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

MAZUTNI REKTIFIKAT SIYALA SH QURILMALARINING VAKUUM YARATISH TIZIMINI

TAKOMILLASHTIRISH

I

Kirish. Mazutlarni ajratish vakuum ostida amalga oshiriladi, buning hisobiga mazutning talab etilgan qizish haroratini ruxsat etilgan chegaralargacha pasaytirish va mazut tarkibidagi og'ir uglevodorodlarning termik parchalanish jarayonlarini istisno qilish (pasaytirish) mumkin. Vakuum ostida rektifikatsiyalash tizimining ishlashini ta'minlash uchun maxsus vakuum hosil qiluvchi tizimlar (VHQT) qo'llaniladi.

Vakuum kolonnadagi bosimni pasaytirish sezilarli texnologik afzalliklarni beradi. Bir qator korxonalarda kolonnalarning yuqori qismida vakuumni 40 va hatto 25 mm simob ustuniga (3-5 kPa) yetkazish vazifasi qo'yiladi. VSSning bir necha raqobatdosh turlari mavjud bo'lib, ular orasidan tanlash yetarlicha ko'p sonli omillarni kompleks hisobga olishni taqozo etadi. O'tkazilgan tahlil quyidagi tadqiqot vazifalarini shakllantirishga imkon beradi:

Xolmatov Abrorjon Alisher o'g'li

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Farg'ona filiali, assistant [email protected]

Xoshimov Baxodirjon Muminjonovich

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, doktorant [email protected]

1. Vakuum hosil qiluvchi tizimlarning ishlash sharoitlarini belgilovchi barcha omillarni aniqlash uchun o'rganilayotgan obyektni tadqiq qilish uslubiyatini (mazutni vakuum ostida ajratish qurilmasini) asoslash.

2. AVT qurilmalarining vakuum bloki ishini matematik modellashtirish usullari bilan kompleks tadqiq qilish uchun matematik apparatni ishlab chiqish.

3. O'rganilayotgan obyektning tutashgan tugunlari xarakteristikalarini tadqiq qilish

4. Vakuumli rektifikatsiyalash bloklarining vakuum hosil qiluvchi tizimlari ishi bo'yicha tajriba-sanoat ma'lumotlarini umumlashtirish.

5. Texnologiyaga qo'yiladigan bugungi talablarga javob beradigan ekspluatatsiya sharoitlari uchun turli tipdagi VHQTni texnik-iqtisodiy baholash.

6. Mavjud texnologik qurilmalarning vakuum hosil qiluvchi tizimlarini modernizatsiya qilish

114

Annotatsiya. Maqolada murakkab kimyoviy-texnologik tizim (mazutni rektifikatsiyalash qurilmasi)ning tizimli tahlili asosida rektifikatsiyalash kolonnasidagi bosimni 40 mm simob ustuni va undan past darajagacha pasaytirish vazifasini ta'minlovchi omillar aniqlangan. Konstruktiv, gidrodinamik va termodinamik omillarning nasos xarakteristikasiga ta'sirini hisobga olish imkonini beruvchi suyuq halqali vakuum nasoslarining matematik modeli ishlab chiqilgan bo'lib, ChemCad muhitida amalga oshirilgan. Mazutni rektifikatsiyalash qurilmasining yuqori darajadagi elementlari (ustun, kondensator, vakuum hosil qiluvchi tizimlar, quvurlar) o'rtasidagi o'zaro ta'sir qonuniyatlari aniqlandi va tizimning energiya sarfini kamaytirish yo'nalishlari belgilandi. Energiyani tejas h va ekologik masalalarni hal etishga qaratilgan mazutni rektifikatsiyalash qurilmasining texnologik sxemasi takomillashtirildi.

Kalit so'zlar. Kolonna, kondensator, suyuqlik halqali vakuum nasoslari, vakuum hosil qiluvchi tizimlar

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

uchun aniq tavsiyalar ishlab chiqish va ularni tajriba-sanoat sinovidan o'tkazish.

Mazutni vakuumli rektifikatsiyalash qurilmasi murakkab kimyoviy texnologik tizim (MKTT)ga misol bo'la oladi. MKTTni tadqiq qilishda faqat tadqiqot vazifasi nuqtayi nazaridan muhim bo'lgan tizimning xususiyatlarini: chiqarib olinadigan bug'-gaz aralashmasi (BGA)ning sarfi va holat parametrlarini tadqiq qilish maqsad qilib olinadi.

Tahlilar. Tahlil qilinayotgan MKTTning prinsipial sxemasi 1-rasmda ko'rsatilgan iyerarxik tuzilma ko'rinishida keltirilgan bo'lib, unda yuqori iyerarxik darajadagi elementlar sifatida vakuum kolonna, kondensatsiya bloki, texnologik quvurlar va VHQTlar qatnashadi.

1-rasm. Tahlil qilinayotgan MKTT (AVT qurilmasining vakuum bloki) sxemasi

MKTTni modellashtirish faqat matematik modellashtirish usullari bilan amalga oshirilishi mumkin, bunda eng samarali yechim universal modellashtirish dasturlari (ChemCad, HYSYS, Pro-II va boshqalar) muhitida amalga oshiriladi. Alohida RUM(rejalashtirishning universal mexanizmi) modullarini birlashtirish ulardan universal dasturlarning ma'lumotlar bazalarida (MB) mavjud bo'lmagan yangi apparatlar va agregatlar modellarini yig'ish imkonini beradi.

Vakuumli kolonna (VK) murakkab rektifikatsiya kolonnasi bo'lib, xom ashyoni bir marotaba bug'latish hisobiga bug'latib sug'orish tamoyili asosida ishlaydi. Shuning uchun tanlab olinadigan mahsulotlarning miqdori, tarkibi va sarfi, shuningdek, kolonnaning ajratish qobiliyati VK ishiga qo'yiladigan cheklovlar sifatida qaralishi mumkin. U

holda, VHQT ishini aniqlovchi parametrlar sifatida xomashyoni haydash ulushi, shuningdek, VK yuqori qismining bosimi va haroratini qabul qilish kerak.

Xomashyo oqimining qizish harorati ushbu oqimning termodestruksiya jarayoni intensivligini belgilaydi, bu esa parchalanish gazlarining chiqishi va tarkibini aniqlash imkonini beradi. Parchalanish gazlarining komponentlari deyarli ajralish mahsulotlariga tushmaydi va to'liq BGAga o'tadi. ChemCad muhitida vakuum kolonnasi yuqorisidan chiqayotgan bug' -gaz aralashmasini hosil qilishning matematik modeli sintez qilindi (2-rasm). Barcha oqimlarning tarkibi BGA bundan mustasno) bu holatda haqiqiy qaynash haroratlarining egri chiziqlari (HQH egri chiziqlari) orqali ifodalanadi.

2-rasm. Vakuum kolonnasining hisoblangan modeli (ChemCad muhiti)

Belgilanishlar. Qurilmalar (doira shaklidagi ramka): 1 - quvurli pech, 2 - gazlarni parchalash generatori; 3 - aralashtirgich; 4 - VKning IV (pastki) seksiyasi; 5 - VKning III seksiyasi; 6 - VKning II seksiyasi; 7 - VKning I (yuqori) seksiyasi. Oqimlar (to'rtburchak shaklidagi ramka): 1 - mazut; 2 - pechdan chiqadigan mazut; 3 - suyuq uglevodorod fazasi; 4 -parchalanish gazlari; 5 - sizib kiradigan gazlar; 6, 7, 8 va 9 - mos ravishda kolonnaning IV, III, II va I seksiyalarining xom ashyosi; 10 - VKdan chiqadigan BGA; 11 - gudron; 12, 13 va 14 - moy distillyatlarining tor fraksiyalari.

Pro-II modellashtirish tizimidan foydalanish bo'yicha yo'riqnomada (Simulation Sciences Inc. USA) AVT qurilmalarining vakuum kolonnalari uchun parchalanish gazlari (1) va oqish gazlari (2) sarfini aniqlash uchun bog'lanishlar keltirilgan:

G1 = 2,86 • 0,15 • exp[0,0495 • (Tc - 385)] •

Pm (1)

G2 = 2,72 • [0,151 • Fm]A0,5(2) bu yerda Gi va G2 - mos ravishda parchalanish gazlari va oqib chiqish gazlari sarfi (kg/soat), Fm -

115

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

vakuum kolonnasining ta'minot sarfi (n.m3/soat), Tc -quvurli pechda xomashyoni qizdirish harorati (°C). Rekonstruksiyalash masalalarida tajriba

ma'lumotlaridan ham foydalanish mumkin.

Kondensatsion blok va transport liniyalarining matematik modellari bevosita ChemCad muhitida qurildi (MBda modullar mavjud).

Har xil turdagi VHQTni hisoblash uchun ixtisoslashtirilgan modullar (bug' va suyuqlik ejektorlari, porshenli va suyuqlik halqali vakuum nasoslari) ChemCad RUMlariga kiritilmagan. Biroq, dasturning imkoniyatlari paketda mavjud bo'lgan modullar to'plamidan modellarni yig'ish (sintez qilish) imkonini beradi.

Bug'li ejektorlarda ishchi muhit sifatida yuqori potensialli suv bug'i (bosim 0,6-1,0 MPa) ishlatiladi, uning sarfi ejeksiya koeffitsiyenti v orqali aniqlanadi (1 kg ishchi bug'ga kg BGA):

Gn —

(3)

v ni hisoblash uchun bog'liqliklar maxsus usullarda keltirilgan. ChemCad paketining imkoniyatlari har qanday sondagi pog'onalarga ega bo'lgan bug'-ejektorli nasos (BEN) larning matematik modellarini sintez qilish imkonini beradi. Ushbu maqsadda nasosning barcha tarkibiy qismlarining ishini yuqori aniqlikda tavsiflovchi modullardan foydalanildi: Mixer (aralashtirgich) modullari; Heat exchanger (issiqlik almashtirgich); Divider (bo'luvchi); Flash (muvozanatli separator).

Suyuqlik ejektori(SE) asosidagi

gidrosirkulyatsion VHQT uchun vakuumni saqlash xarajatlari SE - separator tugunida ishchi suyuqlik aylanishini tashkil etish bilan bog'liq. Sirkulyatsiyalanuvchi suyuqlikning talab etilgan sarfi (4) ham v orqali aniqlanadi:

v

— K\

Рук Pn Pk-Pn

) .Pn

J РкК

(kg BGA/kg

suyuqlik) (4)

bu yerda K - empirik koeffitsiyent; Рж, Pn va Pk - mos ravishda ishchi suyuqlik, so'rib olinadigan gaz va chiqindi gazlarning bosimi; pn va рж - mos ravishda BGA va ishchi suyuqlikning zichligi, kg/m3.

(4) - tenglama yordamida ChemCad muhitida SE asosidagi VHQTning matematik modelini yaratish imkoniyati paydo bo'ladi (3-rasm).

3-rasm. SE asosida VHQTning hisoblash sxemasi

Belgilanishlar. 1, 2, 3, 4 va 5-modullar mos ravishda nasos, suyuqlik ejektori, fazaviy separator, sovutgich va sirkulyatsion oqim taqsimlagichini modellashtiradi. Oqimlar: 1, 2, 4 va 8 - mos ravishda so'rib olinayotgan BGA, aylanayotgan ishchi suyuqlik, chiqindi gaz va ortiqcha kondensatlangan kondensat. Aylanayotgan suyuqlikning belgilangan harorati 4-sovutgich orqali ta'minlanadi.

Suyuqlik halqali vakuum nasoslari (SHVN). SHVN ish ko'rsatkichlariga quyidagi 3 guruh omillar asosiy ta'sir ko'rsatadi: Konstruktiv (rotor va korpus orasidagi radial va yon bo'shliqlar kattaligi, so'rish va haydash oynalarining shakli va joylashuvi va h.k.); Gidrodinamik (suyuqlikning ishchi halqasining shakli, birinchi navbatda, ishchi jismning zichligi va qovushqoqligiga bog'liq); Termodinamik (so'rib olinadigan gazning SHVN ishchi jismi bilan o'zaro ta'sirida sodir bo'ladigan fazaviy o'tishlarni aniqlaydi). O'zaro ta'sir qiluvchi omillarning butun majmuasi amalda mashinaning pasport xarakteristikasida hisobga olingan.

Ma'lum bo'lgan SHVN modellarida siqilish jarayonining izotermikligi haqidagi farazdan foydalaniladi, shu bilan birga bu harorat ta'minlovchi suyuqlik haroratiga teng deb qabul qilinadi va modellarning o'zi faqat suv (ishchi suyuqlik) - havo (haydaladigan gaz) tizimi uchun qurilgan. Ish unumining nisbiy (suvga nisbatan) o'zgarishi, bosimning pasayishi va f.i.k. bo'yicha adabiyot

116

G

so r.ar

V

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 I Son: 4 I 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

ma'lumotlarini tahlil qiladi. SHVN ishchi suyuqlikning zichligi (p) va qovushqoqligi (^)ga bog'liq holda F(p) va F(y.) tuzatish funksiyalarini kiritish orqali ushbu omillarning ta'sirini hisobga olish imkonini berdi (4- va 5-rasmlar), ularni qayta ishlash orqali (5) va (6) tenglamalar olindi.

F(p) = 8.5011E -7 *p2 - 1.3448E -3* p + 1.4922 (5)

F(^) = -0.0003 + 1.0115 (6) So'rish yacheykasi uchun gaz egallagan hajmning suyuqlik bug'lari egallagan hajmga nisbati

Dalton qonuni bilan aniqlanadi:

(V)

Vç VD

Pd

Pi-Pp Pd

Siqish jarayonida so'rib olinadigan havoning harorati aylanuvchi halqadagi ishchi suyuqlik haroratigacha o'zgargan deb faraz qilib (yangi ta'minlovchi suyuqlik haroratidan farq qiladi), (7) dan foydalanib yozish mumkin:

V(e)i=V(e)0^A^B,

bu yerda A = 1 -

(8)

t1-20 t3+273

(9)

В =

Pi-Pp

1 1 'НЯ r

(10)

(8) - (10) tenglamalarda V(e)1 - ish sharoitida SHVNning ish unumdorligi; V(s)0 - sinov sharoitida SHVNning ish unumdorligi; t1 va t3 mos ravishda halqadagi so'rib olinadigan gaz va ishchi suyuqlikning harorati; P1 - so'rish bosimi; PD - berilgan haroratda ishchi suyuqlikning to'yingan bug' bosimi (TBB); Рнас - ishchi suyuqlik haroratidagi suvning TBBi (sinov sharoiti).

(8) tenglama so'rib olinadigan gazning hajmiy sarflariga nisbatan yozilgan. Tegishli umumlashmalar

(SHVN tavsifi) yaqqol nochiziqligi bilan ajralib turadi. Modellashtirish dasturlarida (RUM) hajmiy xarajatlarni belgilash nazarda tutilmagan, bu esa hajmiy tavsiflarni qo'llashni qiyinlashtiradi. Shuning uchun SHVN tavsifiga qo'shimcha ishlov berildi:

(11)

v(e) = m3/kg-mol

P(E)

G(E) = m = F(P)^F(ß)^. wr

,rez

kg-mol/soat (12)

или G(e) = F(p) • F(ß) • (G(e)0 - G(e)rez), kg-mol/soat (13)

(11) - (13) tenglamalarda v(e) - so'rib olinadigan gazning mol hajmi; V(e), V(e)rez - mos ravishda so'rib olinadigan va resiklik gaz oqimlarining hajmiy sarflari (joriy siqilish darajasi e ning funksiyalari hisoblanadi); V0 - me'yorlangan sarf (nasosning maksimal hajmli unumdorligiga mos keladi); G(e), G(e)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

0 и G(£)rez - bir xil oqimlarning

mol sarflari.

SHVN uchun me'yorlangan sarf sifatida hajmiy xarakteristikaning egilish nuqtasidagi sarf aniqlandi. Bu nuqtada nasosning maksimal hajmiy unumdorligi va haydash bo'shlig'idan so'rish bo'shlig'iga so'rib olinadigan gaz oqimining minimal qiymati mavjud bo'ladi. Normallashtirilgan mol sarfi siqishning joriy darajasining funksiyasiga aylanadi va 6-rasmda to'g'ri chiziq shakliga ega (2-qator).

SIHI LPH 11535 nasosining tavsifi (11) - (13) tenglamalarga muvofiq mol birliklarda qayta hisoblangan holda 6-rasmda keltirilgan. Resiklli oqim sarfi (oqish egri chizig'i) 2-tartibli egri chiziq bilan yaxshi approksimatsiyalanadi.

SHVNga uzatiladigan energiyaning katta qismi (umumiy sarfning 90% gacha) aylanuvchi suyuqlik halqasini nasos devoriga ishqalanishiga va ishchi suyuqlikning kurakchalar orasidagi tirqishlardan oqib o'tishiga sarflanadi. Amalda bu energiyaning hammasi issiqlikka taqsimlanadi, bu esa (14) da hisobga olingan.

11V

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

(mol

6-rasm. SIHI LPH 11535 nasosining tavsifi sarflar)

Belgilanishlar: 1-qator - G0 - o'zgarmas (me'yorlangan hajmiy sarf) chizig'i; 2-qator -eksperimental tavsif G^e); 3-qator - resiklik oqim sarfi G(£)rez.

SHVNning aylanadigan suyuqlik halqasidagi haroratning pasayishini baholash uchun jarayonning energetik muvozanatini ko'rib chiqamiz:

G0 ■ H о + L0 ■ h0 + QMO + Qn = Gi ■ Hi + Li ■h

(14)

bu yerda G0 va L0 - nasosga kelib tushgan gaz va suyuqlik miqdori, kg-mol/soat; G1 va L1 - nasosdan chiqayotgan gaz va suyuqlik miqdori, kg-mol/soat; H0, Hl h0 va h1 - mos ravishda gaz va suyuqlikning

boshlang'ich va oxirgi entalpiyalari, kVt/kg-mol; Qmo - tortib olinayotgan gaz va ishchi suyuqlik o'rtasida issiqlik va massa almashinish jarayonida ajralib

chiqqan energiya, kVt/soat; Qn - SHVN yuritmasi energiyasining dissipatsiyasi, kVt/soat.

Chiqarilayotgan gaz va ishchi suyuqlik o'rtasidagi massa va issiqlik almashinuvi jarayonida gazning ham, suyuqlikning ham mol sarflari o'zgaradi. Masalaning binar qo'yilishi uchun (suv-havo tizimi) havoning suvda erishini hisobga olmay, quyidagicha yozish mumkin:

Gl — G0 + AG (15)

L1 — L0-AG (16) AG — Gn Yl-Yo

o

1-Yi

(17)

bu yerda AG, Yx va Y0 - havodagi fazalar sarfi va suv bug'lari konsentratsiyasining o'zgarishi mos ravishda muvozanatli va SHVNga kirishda.

Massa almashinish jarayoni to'yinish liniyasida sodir bo'lishini hisobga olib va yuritma energiyasining issiqlik dissipatsiyasining 90% ulushini qabul qilib, quyidagilarni yozamiz:

qmo =aG ■r (18)

qn = 0,9 ■ Ne (19)

bu yerda r - suv bug'larining yashirin

bug'lanish issiqligi, Ne - sarflangan quvvat.

U holda (14) tenglama quyidagi ko'rinishga keltiriladi:

G0 ■ C0y ■ T + L0 ■ C°x ■ t0 + AG ■ r + 0,9 ■ Ne = (G0 + AG) ■

(20)

bu yerda y va y - gazning boshlang'ich va

C0 C1

oxirgi issiqlik sig'imi, kVt/ (kg-mol °C); x va x -suyuqlikning boshlang'ich va oxirgi issiqlik sig'imi,

kVt/ (kg-mol °C); T , T, to, tl - mos ravishda gaz va suyuqlikning boshlang'ich va oxirgi harorati, °C.

Bug'-suyuqlik muvozanatiga erishish shartidan (T1=t1=const) (20) tenglama (21) ko'rinishga keltiriladi:

Go ■ CO ■To + Lo ■ CO ■ to + Go ■ ■ r + 0,9■ Ne = Go

(21)

(21) tenglama yordamida suyuqlik halqasining haroratini hisoblash amalga oshirildi va SIHI 11535 SHVN uchun harorat depressiyasi aniqlandi. Aniqlanishicha, SHVNni sinovdan o'tkazish sharoitlari uchun suyuqlik halqasining harorati nasos tomonidan ishlab chiqilgan bosimning barcha diapazonida yangi suyuqlik haroratidan (15 °C) 6 °C dan ortiqroq yuqori bo'ladi. Bu holat so'rib olinadigan havo bilan ishchi suyuqlik orasidagi massa almashinish protsesslarining borishiga juda katta ta'sir ko'rsatadi, buni e'tiborga olmaslik mumkin emas.

Ishchi tizimlarga o'tish uchun hisoblash modeli (ChemCad muhiti) sintez qilindi (7-rasm). Ushbu modelda apparat 12 (Flash moduli) so'rish

118

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

yacheykasini modellashtiradi, unga so'rib olinadigan BGA (17-oqim), resiklik gaz oqimi (24-oqim) va belgilangan haroratgacha sovitilgan ishchi suyuqlik (27-oqim). Berilgan so'rish bosimida resiklik gaz sarfi nazoratchi 14 tomonidan approksimatsiya tenglamasiga muvofiq ushlab turiladi (6-rasm), qurilmadan gaz sarfi esa nazoratchi 11 tomonidan BGA sarfini tanlash (17-oqim) hisobiga (5) va (6) tuzatmalar qiymatiga to'g'rilangan me'yorlangan sarfiga muvofiq ushlab turiladi (6-rasm). Modul nasosda hosil bo'ladigan harorat depressiyasini ham hisobga olish imkonini beradi. Shu maqsadda 12-modulga (Flash) issiqlik so'rib olish jarayonida issiqlik tarqatuvchi energiyaning bir qismi - (21) tenglamasi kiritiladi, uni SHVN pasport xarakteristikasidan olish mumkin.

Modul harorat depressiyasini hisobga olgan holda tarqaluvchi oqimlar 10 (BGA) va 20 (ishchi suyuqlik) o'rtasida termodinamik muvozanatga erishish shartiga rioya qilishni ta'minlaydi. 10 va 20 oqimlar keyin haydash yacheykasi 10 ga (Flach moduli) keladi. Haydash yacheykasida tegishli bosim beriladi va tarqaluvchi oqimlar 26 (chiqish gazlari) va 28 (ishchi suyuqlik) uchun yana bug'-suyuqlik muvozanati hisoblanadi. Ajralayotgan oqimlarning bir qismi 14 va 16 oqim bo'luvchilari (Divider modullari) yordamida gaz (oqim) va ishchi suyuqlikning resiklik oqimlarini hosil qilish uchun ajratiladi. Sovutgich 17 (Heat exchanger moduli) sovitkichni belgilangan haroratgacha sovitadi.

ÜÜJ I— ©1

0 h-j ® г

_

7-rasm. SHVN (ChemCad muhiti) asosida VHQTni hisoblash sxemasi

Hisoblash modeli BGA va ishchi suyuqlik tarkibiga ham, tizimni tashkil etuvchi komponentlar soniga ham hech qanday cheklov qo'ymaydi. Shuning uchun u har qanday tizimlarga (istalgan so'rib olinadigan gazlar va har qanday ishchi suyuqliklarga),

shu jumladan suv-havo tizimiga ham qo'llanilishi mumkin.

Modelning mustaqil parametrlari sifatida quyidagilar xizmat qiladi:

1. So'rib olinadigan gazning sarfi va holati parametrlari (harorati, tarkibi);

2. Yangi ishchi suyuqlikning sarfi va holati parametrlari (harorati, tarkibi);

3. SHVNni haydash bosimi;

4. Sarflangan quvvat tavsifi (siqilish darajasiga bog'liq funksiya).

So'rish bosimi berilgan holda, hisoblash modeli bo'yicha so'rish sharoitiga taalluqli bo'lgan SHVNning tegishli unumdorligi aniqlanadi, bu esa yangi ish sharoitlari uchun to'g'rilangan SHVNning xarakteristikasini qurish imkonini beradi.

Texnologik tekshiruv shuni ko'rsatdiki, qurilmaning vakuum bloki qoniqarsiz ishlaydi: rektifikatsiya kolonnasining yuqori qismida talab etilgan vakuum ta'minlanmaydi; maqsadli moy fraksiyalarini talab etilgan sifat va tanlash chuqurligi ta'minlanmaydi; kolonnaning ish rejimi yuqori energiya sarfi bilan tavsiflanadi, birinchi navbatda -rektifikatsiya tizimiga kiritiladigan suv bug'ining sarfi. K-5 texnologik ish rejimining haqiqiy ko'rsatkichlari loyihadagidan sezilarli darajada farq qiladi. Ushbu ko'rsatkichlarni taqqoslash 1-jadvalda keltirilgan.

1-jadval.

O'lchov birligi Fak t Parametrnin

№ Parametrning nomi g loyihaviy qiymati

1 Yuqoridagi qoldiq bosim K-5 mm.sim. ust 78 40

2 A-10 dan keyingi gaz harorati °C 39 32

T-1 ishchi

3 suyuqligining harorati °C 51 40

4 Ishchi suyuqlikning N-1/1,2 chiqishidagi bosimi kgs/sm2 52 59

Ko'rilayotgan sistemaning ish ko'rsatkichlariga A-10 parsial kondensator katta ta'sir ko'rsatadi. Rektifikatsiya tizimidagi bosim 30 mm sim. ust. gacha va undan past pasayganda BGA kondensatsiyasi

119

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

samarasiz bo'lib qoladi. Bu BGAda sezilarli miqdorda (85% gacha) suv bug'lari mavjudligi bilan izohlanadi. Kolonnaning yuqori qismidagi bosim 25 mm simob ustuni, kondensatsiya harorati 30 °C va undan yuqori bo'lganda (suvli sovutish) erishiladigan BGA kondensatsiya darajasi 15% dan oshmaydi, bunda faqat og'ir solyar fraksiyalar (qaynash harorati 350 °C va undan yuqori) kondensatsiyalanadi. 8 va 9-rasmlarda BGA kondensatsiyalanish darajasining harorat va bosimga bog'liqligi keltirilgan.

8-rasm. 50 mm simob ustuni bosimida BGA kondensatsiyalanish ulushini haroratga bog'liqligi

1-qator - suv bug'lari, 2-qator - barcha BGA.

34 36 33

Kondensatsiya harorati, °C

- 1-qator -a— î4|aïor ù. 3-<|aior - X -1 —ж— S-qptac

9-rasm. Bosimlarda BGA kondensatsiyalanish ulushining haroratga bog'liqligi (mm sim. ust.)

1-qator - 36; 2-qator - 37; 3-qator - 38; 4-qator - 39; 5-qator - 40;

Ko'rinib turibdiki, BGAning yetarli darajada chuqur kondensatsiyalanish darajasiga (kamida 90%) 50 mm simob ustuni bosimida va 30-33 °C kondensatsiya haroratida erishish mumkin. Grafikdan ma'lum bo'lishicha, kondensatorda BGA bosimi pasayganda kondensatsiyalanish samaradorligi sezilarli darajada kamayadi. Xususan, loyihaviy

harorat 32 °C bo'lganda, shlem liniyasi va kondensatorning umumiy qarshiligi 1-2 mm simob ustuniga o'zgarganda, kondensatsiya samaradorligi 4 barobar pasayadi.

Ishlab chiqarilayotgan vakuum chuqurligi yoki har qanday vakuum hosil qiluvchi tizimlarning Psb so'rilish bosimi funksional jihatdan Gbning so'rib olinadigan bug'lari sarfiga bog'liq. Ushbu turdagi nasoslar uchun ushbu xarakteristika ikkita qismga ega: qiyalik, unda ish unumdorligi rivojlanayotgan vakuum qiymatiga kuchsiz bog'liq; va tik, unda yuklamaning nisbatan kichik o'zgarishi rivojlanayotgan vakuum qiymatining keskin pasayishiga olib keladi. Bu maydon ortiqcha yuklanish maydoni deb ataladi. VGSA ishchi nuqtasi (vakuum gidrosirkulyatsiya agregati) loyiha bo'yicha 40 mm simob ustuni so'rish bosimiga mos keladi. VGSAning haqiqiy so'rish bosimi 78 mm simob ustuni tashkil qiladi. VGSA bazasida VHQTning ishlashini aniqlaydigan muhim parametrlardan biri ishchi suyuqlik holatining parametrlari (bosim, harorat, tarkib) hisoblanadi.

Texnologik tekshiruv davomida ishchi suyuqlik haroratining 40 dan 51 °C gacha ko'tarilishi ham aniqlandi. Ishchi suyuqlik harorati 51 °C bo'lganda, yengil uglevodorodlarning erishini hisobga olgan holda ishchi suyuqlikning TBB 38 mm sim. ust.ga yetishi mumkin. Shlem liniyasi va vakuum kondensatorining umumiy qarshiligini hisobga olgan holda, ma'lum sharoitlarda VGSA so'rilishidagi bosim ishchi suyuqlikning TBBga teng bo'lishi mumkin. Bunda VGSA unumdorligi keskin pasayadi. Shuningdek, "Farg'ona neftni qayta ishlash zavodi" MCHJ ma'lumotlariga ko'ra, VGSA ish unumdorligining pasayishiga ishchi suyuqlikning VGSAga kirishdagi bosimining pasayishi (6 MPa o'rniga 5,3 MPa) sabab bo'lishi mumkin.

Shunday qilib, vakuum blokining texnologik tekshiruvi ma'lumotlariga ishlov berish shuni ko'rsatadiki, VGSA asosidagi VHQTlar vakuumning loyihaviy chuqurligini rivojlantirmaydi, tizimdagi haqiqiy qoldiq bosim loyihaviy bosimdan deyarli 2 baravar yuqori. Yuqorida aniqlangan sabablardan tashqari, qoldiq vakuumning loyihaviy qiymatiga erishmaslik uchun javobgar bo'lgan yana bir nechta

120

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

sabablarni ilgari surish mumkin: kondensatsiya tugunining qoniqarsiz ishlashi, bu esa BGA sarfining va apparat quvurlararo bo'shlig'ining gidravlik qarshiligining oshishi bilan birga keladi; aylanma ishchi suyuqlikda BGA dan yengil uglevodorodlarning to'planishi va ishchi suyuqlikning TBBning oshishi; aylanma ishchi suyuqlikning haroratining oshishi.

Mazutni rektifikatsiyalash blokida berilgan vakuum chuqurligiga erishilmasligining asosiy sababi qurilmaning kondensatsion uzelining qoniqarsiz ishlashidir.

Rekonstruksiya qilish vazifalarida turli xildagi VHQT samaradorligini baholash muammosi paydo bo'ladi, u zamonaviy tasavvurlarga ko'ra iqtisodiy mezonlardan (energetik, ekspluatatsion, keltirilgan xarajatlar, shartli daromad va boshqalar) foydalangan holda amalga oshirilishi kerak. NQIZ sharoitlari uchun elektr energiyasi, odatda, tashqi, suv bug'i va aylanma suv esa ichki energiya manbalari hisoblanadi. Shu bilan birga, qaralayotgan energiya turlari ma'lum darajada ekvivalentdir. Energiyaning eng "toza" turi elektr energiyasi bo'lib, u osonlik bilan va eng kam yo'qotishlar bilan boshqa energiya turlariga aylanadi. Shuning uchun bir xil birliklarda (kVt-soat) ifodalangan turli xil energiya manbalarining nisbiy ekspluatatsion qiymatini quyidagi munosabat bilan ifodalash mumkin: mazutning yonish energiyasi: suv bug'ining energiyasi: elektr energiyasi =0,5:0,6: 1. Turli energiya manbalarining nisbiy ekspluatatsion qiymati bo'yicha o'tkazilgan termodinamik tahlil natijalari 2-jadvalda keltirilgan.

2-jadval.

Iqtisodiy ko'rsatkichlar bo'yicha VHQTni amalga oshirishning mumkin bo'lgan variantlarini taqqoslash 3-jadvalda keltirilgan.

3-jadval.

Energiya sarfi bo'yicha turli VHQT turlarini taqqoslash

3-jadval ma'lumotlari tahlili shuni ko'rsatadiki, SHVN bilan jihozlangan VHQT nisbiy ekspluatatsion xarajatlar bo'yicha SE va BEN bilan jihozlangan VHQTlardan 5 barobar ustunlikka ega. Shu bilan birga, NQIZlarda amalda shakllangan narxlardan foydalangan holda o'tkazilgan taqqoslash sezilarli darajada boshqacha manzarani beradi. Biroq, bu holatda ham SHVN asosidagi VHQT sxemasi eng tejamli bo'lib chiqdi. Kapital xarajatlarga nisbatan ham xuddi shunday xulosa chiqarish mumkin, bu juda muhim, chunki vakuum texnologiyasining xususiyatlaridan kelib chiqib, odatda qurilmalarni ekspluatatsiya qilish xavfsizligini ta'minlash uchun VHQTni zaxiralashni nazarda tutish zarur.

Mazutni vakuumli rektifikatsiyalash uchun mo'ljallangan K-5 vakuum kolonnasini rekonstruksiya qilish 2 ta asosiy yo'nalishda amalga oshiriladi:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• Vakuum kolonnalarining kontakt qurilmalarini yanada unumliroq va samaraliroq muntazam nasadkalarga almashtirish;

• Mavjud VHQT (VGSA) ni ishga yaroqli holatga keltirish orqali kolonnaga kirishda xomashyo oqimini haydash ulushini oshirish va maqsadli moy fraksiyalarini

121

Ko'rsatkicii Energiya turi

Elektr energiyasi Suv bug'i (P=l MPa) Suv bug'i (P=0.6 MPa) Aylanma suv

Sanoatda qabul qilingan qiymatni baholash So'm/kVt-soat So'm/Gkal So'm/Gkal So'm/m3

Qiymatning o'zgarish 2-5 250-600 250-600 2-13

Nisbiy qiymati 1 kVt soat/kVt soat 50-300 kVt-soat/Gkal 50-300 kVt-soat/Gkal 1-2,6 kVt-soatfm3

Energiya manbainiug termodinamik ekvivalenti 1 kVt soat/kVt soat 1163 kVt-soat/ Gkal 1163 kVt-soat/ 0,1 (kVt-soat/m3')

Energiyaning transformatsiya koeffitsiyenti (1. i.k.l 1 0,6 0,55 0,5

Nisbiy foydalanish qiymati 1 кВт-ч/кВт-ч 698 kVt-soat/ Gkal 640 kVt-soat/ Gkal 0.2 kVt-soat/m3

Suv bug'i sarfining massa ekvivalenti 16S0 kg/Gkal 1700 kg/Gkal

Turli energiya manbalari narxlari o'rtasidagi munosabatlar

Ko'rsatkicii O'Ichami VHQTlar turi

BEN VGSA Kombinatsiyalangan VHQT (BEN + SHVN)

1 BGA sarfi kg/soat 1000 1000 1000

2 So'rish bosimi mm sim. ust. 25 25 25

3 Elektr energiyasi sarfi kVt-soat 3745 320

4 Sir,- bug'ining sarfi (P=l MPa, T=200°C) {kg/soat'| / Gkal/soat 5860/3,49 562/0,335

5 Aylanma suv sarfi m3/soat 198 190 152

6 Ekspluatatsiya xarajatlari kVt-soat (ekv.) 4095 3746 710

7 Nisbiy foydalanish xarajatlar! % 100 91.44 17,32

S Foydalanish xarajatlari ! shakllangan narxlar bo'yicha hisob-kitob, so'm.) so'ny'soat 3895 13700 3060

9 Nisbiy xarajatlar % 100 352,13 78-68

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

tanlash maqsadida vakuum kolonnalarida bosimni pasaytirish.

"Farg'ona neftni qayta ishlash zavodi" MCHJ vakuum blokini tekshirish (texnik audit) ni tashkil etish, loyihalash va rekonstruksiya qilish bo'yicha bosh loyihalash tashkiloti hisoblanadi. K-5 kolonnasidagi mavjud kontakt qurilmalarini kichik gidravlik qarshilikka ega bo'lgan muntazam yuqori samarali "Zulzer" nasadkasiga almashtirish xuddi shu nomdagi firma tomonidan amalga oshiriladi. Bu tadbir kolonnaning gidravlik qarshiligini va, binobarin, xom ashyoni qizdirish uchun zarur bo'lgan haroratni sezilarli darajada kamaytirish imkonini beradi.

Belgilangan vakuumga (40 mm simob ustuni) ishonchli erishishni ta'minlaydigan yechimlarni ishlab chiqish bo'yicha tavsiyalar berildi. Bunda rekonstruksiya o'tkazishning 2 ta usuli ko'rib chiqildi: 1) Mavjud VHQT (VGSA)ni kolonna va kondensator orasiga joylashtirilgan bir bosqichli oldindan ulangan bug' ejektori (BE) bilan qo'shimcha jihozlash; 2) VGSA ni SHVN ga almashtirish va shu bilan birga oldindan ulangan BEni o'rnatish.

Vakuum kolonnasidagi qoldiq bosimning loyiha qiymatiga erishilmaganining asosiy sababi A-10 kondensatorining qoniqarsiz ishlashi bo'lib, uning sabablari yuqorida ko'rib chiqilgan. Kondensatordagi bosimni oshirish uchun A-10 da bosimni 50-55 mm sim. ust. gacha ko'taradigan, shu bilan kondensatorda kondensatsiya samaradorligini oshiradigan va VHQTga tushadigan yuklamani kamaytiradigan bug' ejektorini o'rnatish taklif etilgan. 10-rasmda oldindan ulangan BE va VGSA asosidagi kombinatsiyalashgan VHQTning texnologik sxemasi keltirilgan. Rasmda mavjud texnologik oqimlar tutash chiziqlar bilan, yangi kiritilayotgan texnologik oqimlar esa punktir chiziqlar bilan belgilangan.

10-rasm. Bug'li ejektor va VGSA asosidagi kombinatsiyalashgan VHQTning taklif etilayotgan texnologik sxemasi

Belgilanishlar: K-5 - vakuum kolonna; Э-1 -bug'li ejektor; С-1 - separator; A-10 - vakuumli kondensator; H-55/1, 2, H-53, H-53a - nasoslar.

Oqimlar: I - suv bug'i; II - aylanma suv; III -kondensatsiyalanmagan gazlar; IV - dizel fraksiyasi; V - E-1a; VI - PLK; VII - ishchi suyuqlikni ta'minlash.

О -l-qawr -O- 2 <lJ1or

11-rasm. A-10

kondensatsiyalanmagan BGA

3 -x- 4 (|Stor

kondensatorida miqdori BEdagi

122

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

haydash bosimlarida kondensatsiya haroratiga bog'liqligi (mm sim. ust.)

Belgilanishlar: 1-qator - 50; 2-qator - 60; 3-qator - 80; 4-qator - 100.

BE o'rnatish hisobiga A-10 da bosim 50 mm simob ustunigacha ko'tariladi, bu 33-35 °C haroratda suv bug'larining chuqur kondensatsiyasini ta'minlaydi, bu zavodning aylanma suv ta'minoti tizimi uchun to'liq amalga oshiriladi. 11-rasmda kondensatsiya haroratiga bog'liq holda A-10 dan BGAda chiqish ko'rsatilgan. Ikkinchi rekonstruksiya variantiga mos keladigan texnologik sxema 12-rasmda keltirilgan.

12-rasm. Bug'li ejektor va SHVN asosidagi kombinatsiyalashgan VHQT sxemasi

Belgilanishlar: BK - vacuum kolonna; ПЭ -bug' ejektori; E - separator; K - vakuumli kondensator. Oqimlarning belgilanishi: I - ishchi jism, II - kondensat, III - kondensatsiyalanmagan BGA, IV - chiqindi gaz (tashlama), V - uglevodorod fazasi (balans ortiqchasi), VI - uglevodorod fazasi (ishchi suyuqlik), VII va VIII - mos ravishda yangi va ishlatilgan sovutuvchi suv, IX - suv fazasi (kondensat).

+ 1-qator ■ 2-qacor

13-rasm. Kondensator va xarakteristikalarining o'zaro bog'liqligi

VHQT

Belgilanishlar: 1-qator - vakuumli kondensator tavsifi; 2-qator - yangi ish sharoitlariga qayta hisoblangan SHVN tavsifi.

SHVN sifatida Sterling SIHI Gmbh (Itsexo, Germaniya) kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan SIHI LPH 11535 mashinasidan foydalanish rejalashtirilgan, chunki ushbu nasos mazkur turdagi mashinalar orasida berilgan vazifa sharoitlari uchun eng yaxshi xususiyatlarga ega. Nasosning ekspluatatsion ish sharoitlari uchun SHVNning matematik modeli yordamida hisoblangan tavsifi 13-rasmda keltirilgan (2-qator). Shu yerda A-10 kondensatorining xususiyatlari ham ko'rsatilgan (1-qator).

Ko'rinib turibdiki, kondensator va SHVN xususiyatlari P = 47 mm sim.ust. nuqtada o'zaro moslashadi. Kondensatsiya haroratining ta'sirini yumshatish va ishlab chiqarish quvvati bo'yicha ma'lum zaxirani ta'minlash uchun, BE dan so'ng SHVN so'rishidagi bosimni 50 mm sim.ust. qabul qilish taklif etildi.

Ushbu ishlab chiqarish tarkibida uglevodorod fraksiyasini qayta ishlash qismi mavjud bo'lib, undan izopropilbenzol (IPB) va alfa-metilstirol (AMS) ni ajratib olish maqsadida qo'llaniladi. Bu qism 6 ta rektifikatsiya kolonnasidan iborat bo'lib, ularning 5 tasi vakuum ostida ishlaydi. Rekonstruksiya davomida BENlarni yangi avlod energiya tejaydigan va ekologik toza VSS bilan almashtirish vazifasi qo'yildi. Bu esa vakuum hosil qilish va uni saqlash jarayoniga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish, shuningdek kimyoviy ifloslangan oqava suvlar hosil bo'lishini kamaytirishga imkon beradi. Bo'limning VHQTni rekonstruksiya qilishning soddalashtirilgan texnologik sxemasi 14-rasmda ko'rsatilgan.

14-rasm. Fenol va atseton ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash bo'limining VHQT tizimini rekonstruksiya qilishning texnologik sxemasi

123

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 j Son: 4 j 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

Belgilanishlar: 1 - rektifikatsiya kolonnasi; 2 -deflegmatorlar; 3 - suyuqlik halqali vakuum nasosi; 4 - gaz-suyuqlik ajratgichi; 5 - SHVN ishchi suyuqligini sovutish uchun issiqlik almashtirgich; б - oldindan o'rnatilgan bug' ejektori; 7 - kondensator; I -kondensatsiyalanmagan bug'lar; II - distillyat; III -flegma; IV - uglevodorod gazi (chiqindi); V - ajratib olinadigan uglevodorod fazasi (muvozanat ortiqchasi); VI - ishchi suyuqlik; VII - aylanma suv; VIII - suv bug'i; IX - kondensatsiyalangan suv bug'lari.

Yuqorida tavsiflangan modullardan foydalanib, tadqiq qilinayotgan obyektning umumiy hisoblash modeli ChemCad muhitida sintez qilindi. Bo'limni rekonstruksiya qilish bo'yicha tavsiyalarni ishlab chiqish uchun bo'limning barcha rektifikatsiya kolonnalarining mavjud ish rejimlari tekshirildi. Tekshiruvda asosiy e'tibor rektifikatsiya kolonnalaridan tortib olinayotgan gazlarning harakat trakti bo'ylab VHQTgacha bo'lgan harorat va bosim profillarini o'lchashga qaratildi. Tekshiruv natijalari 4-jadvalda keltirilgan.

Rekonstruksiyaning konseptual g'oyasi sifatida SHVN asosidagi gidrotsirkulyatsion turdagi yagona vakuum hosil qiluvchi stansiyadan VHQT sifatida foydalanish taklifi ilgari surildi. Yirik masshtabli sanoat qurilmalari uchun bunday yechimdan foydalanishning analogi mamlakatimiz amaliyotida mavjud emas. Rekonstruksiya loyihasiga SIHI firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan R2L б5327 Y 4V markali SHVN qo'yildi. Ishchi suyuqlik sifatida fenol suvidan foydalanildi (fenol konsentratsiyasi 4% gacha). 15-rasmda tutashgan kolonnalar guruhi va SHVN ning quvur trakti xarakteristikalarining tutashishi keltirilgan.

4-jadval.

Texnologik obyektni tekshirish natijalari

S>5

ra » О

сз

15-rasm. Vakuumlanuvchi obyektning quvur trakti va SHVN R2L 65327 Y 4V xarakteristikalarining o'zaro bog'liqligi

15-rasmdan ko'rinib turibdiki, ushbu elementlarning xarakteristikalari 33 mm sim. ust. nuqtada tutashadi. Gaz trakti va kondensatsion uzellarning gidravlik qarshiligini modellashtirish aniqligi nisbatan past ekanligini hisobga olib, nasosning antipompag himoyasi yordamida tizimdagi bosimni 40 mm sim. ust. ga teng qilib mustahkamlash taklif etildi. Rekonstruksiya qilingan tizimni ishga tushirishda K-31 dan tashqari barcha ustunlarda vakuumning rejalashtirilgan qiymatiga erishildi. K-31 da bosim deflegmatorda (60 °C) kondensatsiya haroratining oshishi tufayli loyihalashtirilganidan (55 mm simob ustuni) yuqori bo'ldi. Bosimni pasaytirish uchun sxemaga ustunning yuqori qismi va deflegmator o'rtasida qo'shimcha BE kiritish taklif qilindi. BE sifatida mavjud BENning birinchi bosqichi ishlatilgan. BE ishga tushirilgandan so'ng, tizimning barcha kolonkalarida bosim loyihalashtirilgan qiymatga keldi, bu kombinatsiyalangan VHQTning samaradorligi va texnologik moslashuvchanligini tasdiqlaydi.

Xulosa. Mazutni vakuum ostida ajratish texnologiyasiga vakuum hosil qiluvchi tizimlarning ishonchliligi va samaradorligi muhim ta'sir ko'rsatadi. Hozirgi kungacha zamonaviy vakuum hosil qiluvchi tizimlar turlarining raqobatbardoshligini to'g'ri taqqoslash amalga oshirilmagani ularni joriy etish imkoniyatlarini qiyinlashtirmoqda. ChemCad muhitida sintetik-kimyoviy-texnologik tizimlar(SKTT) ish rejimlarini modellashtirish uchun tizimning barcha elementlari uchun maxsus hisoblash modellari ishlab chiqilgan. Bu modellarda chiqish parametrlari sifatida

124

Kolonna raqami Shlem chizifilidagi bosim, mm. sim. ust. Kondensats iy a harorati, °C Oqava gazlar sarfi, kg/soat (model bo'yicha hisob-

K-4 14 40 3,21

K-58 22 35 4,6

K-37 65 45 3,95

K-48 100 55 2,18

K-31 100 dan ortiq 70 2,58

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU Farg'ona filiali "Al-Farg'oniy avlodlari" elektron ilmiy jurnali ISSN 2181-4252 Tom: 1 | Son: 4 | 2024-yil

"Descendants of Al-Farghani" electronic scientific journal of Fergana branch of TATU named after Muhammad al-Khorazmi. ISSN 2181-4252 Vol: 1 | Iss: 4 | 2024 year

Электронный научный журнал "Потомки Аль-Фаргани" Ферганского филиала ТАТУ имени Мухаммада аль-Хоразми ISSN 2181-4252 Том: 1 | Выпуск: 4 | 2024 год

moduldan chiquvchi bug'-gaz aralashmasi(BGA) sarfi va holati parametrlari, ichki parametrlar sifatida esa quyi iyerarxik darajadagi elementlar parametrlari xizmat qiladi.

Suv-havo tizimida olingan suyuqlik-halqali vakuum nasoslarining (SHVN) pasport xarakteristikalarini SHVNning ixtiyoriy ish sharoitlari uchun qayta hisoblash usuli va algoritmi ishlab chiqilgan.

Farg'ona neftni qayta ishlash zavodida mazutni ajratish blokining ishini modellashtirish bo'yicha o'tkazilgan sonli eksperiment asosida blokning VHQT ishining loyihaviy ko'rsatkichlariga erishmaslik sabablari aniqlandi: vakuum kolonnasining yuqori gidravlik qarshiligi; kondensatsion blokning qoniqarsiz ishlashi; vakuum gidrotsirkulyatsiya agregatining (VGSA) ortiqcha yuklanishi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Xoshimov B., Yakubov M. OPERATIONAL CONTROL OF THE VACUUM COLUMN OF THE UNIT OF OIL PRIMARY DISTILLATION //Потомки Аль-Фаргани. -2023. - Т. 1. - №. 1. - С. 27-34.

2. Якубов М. АНАЛИЗ СОВРЕМЕННЫХ МЕТОДОВ ОПРЕДЕЛЕНИЕ ПОКАЗАТЕЛЕЙ КАЧЕСТВА НЕФТЕПРОДУКТОВ //Потомки Аль-Фаргани. - 2023. - Т. 1. - №. 2. - С. 27-32.

3. Узаков Б. М., Хошимов Б. М. Исследование методов идентификации моделей виртуальных анализаторов показателей качества ректификационной колонны //Al-Farg'oniy avlodlari. - 2024. - Т. 1. - №. 1. - С. 80-84.

4. Uzoqov B. NEFTNI QAYTA ISHLASH KORXONALARI FAOLIYATI BOSHQARUV TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH: NEFTNI QAYTA ISHLASH KORXONALARI FAOLIYATI BOSHQARUV TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH //Потомки Аль-Фаргани. - 2024. - №. 2. - С. 132-139.

5. Muminjonovich X. B. INTELLEKTUAL BOSHQARISH TIZIMLARI YORDAMIDA NEFTNI REKTIFIKATSIYA JARAYONINI BOSHQARISH //Al-Farg'oniy avlodlari. -2024. - №. 2. - С. 162-168.

6. Sultaniyazovich Y. M., Muhammadiyevich U. B., Muminjonovich X. B. FARG 'ONA NEFTNI QAYTA ISHLASH ZAVODI UCHUN AVTOMATLASHTIRILGAN TIZIMINI MATEMATIK MODELI VA ALGORITMLASH JADVALINI REJALASHTIRISH VAZIFALARI //Al-Farg'oniy avlodlari. - 2024. - №. 2. - С. 101108.

7. Якубов М. С., Хошимов Б. М., Узаков Б. М. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УПРАВЛЕНИЯ ПРОЦЕССОМ РЕКТИФИКАЦИИ НЕФТИ //Al-Farg'oniy avlodlari. - 2024. - №. 2. - С. 220-228.

125

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.