Научная статья на тему 'МАВҚЕЪ ВА АҲАМИЯТИ МЕЪЁРҲОИ ТАРИФӢ ДАР НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ СУҒУРТАИ ҲАЁТ'

МАВҚЕЪ ВА АҲАМИЯТИ МЕЪЁРҲОИ ТАРИФӢ ДАР НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ СУҒУРТАИ ҲАЁТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меъёрҳои тарифӣ / мукофотпулии суғуртавӣ / нетто-меъёр / сарборӣ / хизматрасониҳои суғуртавӣ / фонди суғурта / муносибатҳои суғурта. / тарифные ставки / страховая премия / нетто-меъёр / нагрузка / страховые услуги / страховой фонд / страховые отношения.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Тағоева Робиямоҳ Гулмуродовна

Дар мақола моҳият ва таркиби меъёрҳои тарифи ва нақши онҳо дар суғурта оварда шудааст. Тарифи суғурта (брутто меъёр) ин меъёри мукофотпулии суғурта аз намуди алоҳидаи маблағи умумии суғурта буда, дар асоси он мукофотпулии суғурта ҳисоб карда мешавад. Қайд карда мешавад, ки тарифи суғурта аслан аз нетто-меъёр, ки он барои ташаккули фонди суғурта таъин шудаанд, барои пардохтҳо ва дигар пардохти сарбориҳои суғуртакунанда таъин шудаанд, ки хароҷотҳои суғуртакунандаро пушонад, сафарбар карда мешавад. Таъкид мешавад, ки дар шароити иктисоди бозор ташкилоти сугуртавӣ, ба воситаи меъёри тарифӣ мукофотпулии суғурта ҳисоб карда мешавад, ҳамзамон аъзоҳақии суғурта ҳисоб карда мешавад, ки онро суғурташаванда ба суғуртакунанда пардохт менамояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATUS END ZNACHENIYA TARIFNOGO MERA REGULATION OF INSURANCE AND LIFE SERVICES

В статье представлены сущность и состав тарифных ставок и их роль в страховании. Страховой тариф (брутто меъёр) меъёр страховой премии из отдельного вида общей страховой суммы, на основании которой рассчитывается страховая премия. Отмечается, что страховой тариф в основном состоит из нетто-ставки, предназначенной для формирования страхового фонда, выплат и иных выплат обязательств страховщика, покрывающих расходы страховщика. Подчеркивается, что в условиях рыночной экономики страховая организация рассчитывает размер страховой премии, или, как говорят, страховой членский взнос, который страхователь уплачивает страховщику.

Текст научной работы на тему «МАВҚЕЪ ВА АҲАМИЯТИ МЕЪЁРҲОИ ТАРИФӢ ДАР НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНИҲОИ СУҒУРТАИ ҲАЁТ»

УДК 339.138 (575.3)

МАВЦЕЪ ВА АХДМИЯТИ МЕЪЁР^ОИ ТАРИФЙ ДАР НИЗОМИ ХИЗМАТРАСОНЩОИ СУГУРТАИ ХДЁТ

Тагоева Робиямох Гулмуродовна

Аннотатсия: Дар мацола моуият ва таркиби меъёруои тарифи ва нацши онуо дар сугурта оварда шудааст. Тарифи сугурта (брутто - меъёр) ин меъёри мукофотпулии сугурта аз намуди алоуидаи маблаги умумии сугурта буда, дар асоси он мукофотпулии сугурта уисоб карда мешавад. Цайд карда мешавад, ки тарифи сугурта аслан аз нетто-меъёр, ки он барои ташаккули фонди сугурта таъин шудаанд, барои пардохтуо ва дигар пардохти сарбориуои сугуртакунанда таъин шудаанд, ки хароцотуои сугуртакунандаро пушонад, сафарбар карда мешавад. Таъкид мешавад, ки дар шароити иктисоди бозор ташкилоти сугуртави, ба воситаи меъёри тарифи мукофотпулии сугурта уисоб карда мешавад, уамзамон аъзоуации сугурта уисоб карда мешавад, ки онро сугурташаванда ба сугуртакунанда пардохт менамояд. Калидвожщо: меъёруои тарифи, мукофотпулии сугуртави, нетто-меъёр, сарбори, хизматрасониуои сугуртави, фонди сугурта, муносибатуои сугурта.

Барои ицтибос: Тагоева, Р. Г. Мавцеъ ва ауамияти меъёруои тарифи дар низоми хизматрасониуои сугуртаи уаёт /Р. Г. Тагоева //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 2.1(41). - С. 31-38.

СТАТУС И ЗНАЧЕНИЕ ТАРИФНОЙ СТАВКИ В СИСТЕМЫ УСЛУГ ПО СТРАХОВАНИИ ЖИЗНИ

Тагоева Робиямох Гулмуродовна

Аннотация: В статье представлены сущность и состав тарифных ставок и их роль в страховании. Страховой тариф (брутто - меъёр) - меъёр страховой премии из отдельного вида общей страховой суммы, на основании которой рассчитывается страховая премия. Отмечается, что страховой тариф в основном состоит из нетто-ставки, предназначенной для формирования страхового фонда, выплат и иных выплат обязательств страховщика, покрывающих расходы страховщика. Подчеркивается, что в условиях рыночной экономики страховая организация рассчитывает размер страховой премии, или, как говорят, страховой членский взнос, который страхователь уплачивает страховщику.

Ключевые слова: тарифные ставки, страховая премия, нетто-меъёр, нагрузка, страховые услуги, страховой фонд, страховые отношения.

STATUS END ZNACHENIYA TARIFNOGO MERA REGULATION OF INSURANCE AND LIFE SERVICES

Tagoyeva Robiyamokh Gulmurodovna

Annotation: The essence and composition of tariff rates and their role in insurance are presented in the article. Insurance rate (gross - rate) - the rate of the insurance premium from separate types of the total insurance sum, on the basis ofwhich the insurance premium is calculated. It is emphasized that in the conditions of the market economy, the insurance organization calculates the size of the insurance premium, or, as they say, the insurance membership fee, which the insurer pays to the insurer.

Key words: tariff rate, insurance premium, net rate, loading, insurance services, insurance fund, insurance relations.

Гузориши масъала. Сатди талаботи адолй ба бозори сугуртаи даёт,ки иктидорй зиёд дорад, дар шароити имруза мушодида намешавад ва инчунин ташаккулёбии рушди бозори сугурта дар оянда ба адидаи мо нокифоя аст. Яке аз муаммои асоси то ба охир коркард нашудаи дисобкунии тарифно ин бадои нишондидандадои фавт мебошад, ки мубрамии мавзуи интихобшударо муайян мекунад.

Зарурияти мавзуъ аз он бар меояд, ки таъмини чараёни истедсол ва тацсимот вокеият гирад.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Масъаладои назариявй ва амалии марбут ба модият ва таркиби меъёрдои тарифй дар сугуртаи даёт, асоснокунии ондо, усулдои дисобкунии меъёрдои тарифй ва роддои такмили он дар шароити иктисоди

бозори дар асри XYII дар асархои олими англис Д. Граунт, холланди Я.Де Витт, Э.Галлей гузошта шудаанд. Соли 1662 китоби Д.Граунт «Мушохидахои табии ва сиёсии аз болои бюлеттени фавтноки» нашр шуд, ки аввалин маротиба ракамхоро оид ба фавти шахсон коркард намуда чадвали фавт ва вазифахои асосии чадвали фавтноки, эхтимолияти умрбинИ ва фавтро тартиб дода мафхуми хисоби миёнаи дарознокии умрро ва тарифи аз руи сугуртаи рента хисоб ва чорИ намуд. Меъёри тарифи - нархи хавфи сугуртави ва дигар харочотхо, ухддадорихои пулии муайяни сугуртакунанда мувофики шартномаи сугурта, маблаги сугуртавии ба меъёрдаровардашуда ва мухлати пардохти мукофоти сугуртавИ мебошад [7. С. 8-10].

Максад ва вазифахои таткикот. Максади маколаи мазкур зарурият ва таркиби меъёрхои тарифи дар сугуртаи хаёт, асоснокунии онхо, истифодаи усулхои хисобкунии меъёрхои тарифи ва роххои такмили он дар шароити иктисоди бозориро дар бар мегирад.

Мавзуи таткикот. Муайянкунии сатхи тарифхо, омилхои таъсиррасон ба андозаи меъёрхои тарифи дар сугуртаи хаёт ва чараёни ташаккулёбии тарифхо дар шароити имруза мебошад.

Мухтавои асосии мавод. Яке аз рохдои асосии таъмини устувори молияви низоми сугурта ва ташаккули бозори сугурта дар шароити хозира, пеш аз хама, илман асоснок намудан хисобкунии тарифхои сугуртави мебошад.

Андозаи меъёрхои тарифи бевосита ба хачми умумии мукофоти сугуртави, ки он таъсири худро бо иштирок дар хиссаи ММД кишвархо мерасонад, вобастаанд.

Мутобики сарчашмаи Swiss Re Institute (2023): "World Insurance: stirred and not shaken": Х,ачми умумии мукофотхои сугуртави нисбат ба ММД-и кишвархои чахон дар соли 2022 чунин аст: Кдзокистон 0,8%, Русия 0,9%, Туркия 1,5%,Полша 2,2%,Чин 3,9%,Норвегия 4,0%, Австралия 4,2%, Олмон 5,9%, Канада 8,0%, Италия 8,0%, Ч,опон 8,2%, Нидерландия 8,5%, Шветсия 9,3%, Британияи Кабир 10,5%, Дания 10,9%, ИМА 11,6%. ва хиссаи он дар Точикистон 0,32% ташкил медихад, ки сахми камтаринро дар ММД кивар дорад.

Крнунхои амалкунандаи низоми сугурта имконият медиханд, ки талаботи ягона барои хамаи иштирокчиёни он, нисбати хисобкунии тарифхои сугуртави, кор карда баромада, сиёсати ягонаи давлати дар бораи санчиши бозори сугурта ва назорати ягона аз болои фаъолияти сугурта ба рох монда шаванд. Аз тарафи дигар, сугуртаи хаёт ба таъмини амволи сугурташавандагон, дар холати ба вукуъ омадани

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

ходисаи сугурта ва яке аз сарчашмахои сармоягузории дохили дар иктисодиёти мамлакат ба хисоб меравад.

Аз гуфтахои боло чунин бармеояд, ки тартиб додани тарифхо доир ба сугуртаи хаёт ва кор карда баромадани чорабинихо доир ба самаранок истифодабарии онхо яке аз масъалахои асосии рушди ин соха ба хисоб меравад.

Дар рушди сугуртаи хаёт як катор муаммохои асоси сугуртакунанда дар ин самт аз хисоби дурустии бахои объекти аники сугуртакуни ба хисоб меравад. Дар ин холат объекти сугуртаи хаёт, пеш аз хама, хавасманди моли шахси сугурташаванда мебошад, ки он ба хаёти сугурташаванда (саломатии он, ба холати мехнатии шахс) вобаста мебошад.

Таркиб ва сохтори нархи хизматрасонии сугуртаро хусусиятхои хоси сугурта муайян мекунанд. Пеш аз хама, нархи хизматрасонии сугуртави ё тарифи сугурта воситаи таксимоти зарар буда, элементхои зеринро дар бар гирад: хиссаи тарифе, ки барои чуброни зарар зарур аст ва кисми тариф барои пушонидани харочоти бурдани кори шартномаи сугуртаи алохида. Ба вукуъ омадани ходисаи сугуртави (ва мутаносибан пайдоиши зарар) тасодуфи ва эхтимолист, бинобар ин, фаркияти байни аз маблаги миёнаи хакикии (тахмини) андозаи зарар метавонад паст ё баланд бошад. Аз ин ру, меъёри тарофави бояд мукофоти хавфро дар бар гирад. Таксимоти зарар дар хар як ташкилоти сугурта гуногун (замкнутой) мешавад, бинобар ин тарифи сугурта танхо барои шахсони сугурташуда, ашё, зарар ва гайра хисоб карда мешавад. Аз сабаби он, ки зарар дар вакт ва фазо пахн шудааст (яъне номаълумии ходисаи сугурта), тарифи сугурта бояд кисми муайян барои ташкили захираи махсуси сугурта равона карда шавад.

Дар навбати худ асоси тарифи сугуртавиро эквивалент (баробари) ташкил медихад, мохияти он аз он иборат мебошад, ки дар ташкилоти сугуртави дар холати маблаги умумии чамъшуда таъмини аъзохакии пардохти сугуртаро тавонад ва ин холатхо бояд дар вакти тартиб додани шартномаи сугурта пешбини шуда бошад. Fайр аз ин, бояд харочотхои барои пешбурди кори фаъолияти муассисаи сугурта пешбинишуда низ пардохта шаванд, аммо ин аз хисоби фоидаи ташкилоти сугурта пушонида мешавад. Минбаъд бо ёрии хисоббарорихои аз чихати илми асосноккардашудаи тарифхои сугурта таъмини дурусти оптималии хачми фонди сугурта хамчун шарти зарурии минбаъдаи рушди бозори сугурта ба рох монда мешаванд.

Чузъхои тарифи сугурта инхоро дар бар мегирад.

- меъёри мукофотпулии сугуртави;

- меъёри аъзохакии сугуртави аз намуди алохида, мачмуи сугурта ва ё умуман, объектхои сугурташаванда иборат мебошанд.

Хиссяи мукоФоти сyFypтaвИ мутобики хямяи нaмyдxои сyFypтa дap MMД 0,32% (27 млн.долл) тaшкил дод. Дap нaвбaти xyд aъзоxaкии сyFypтaи xaёт бa xap сapи яхолИ бa 0,104 -ро тaшкил медиxaд. Хиссяи мукофоти сyFypтaвИ aß руи сyFypтaи xaёт дap MMД 0,01% (0,85 млн.долл) тяшкнл дод. Дap нaвбaти xyд aъзоxaкии сyFypтaи xaёт бa xap сapи яхолИ бa 0,104 дap бap гирифт [6. С. 14].

Х,исобкунии меъёри тapифи бa воситaи xисоббapоpиxои aктyapии aмaлИ кapдa мешaвaнд. Maчмyи меъёрхо - тapифи сyFypтapо тяшкнл медиxaд. Тapифи сyFypтa (брутто - меъёр) ин меъёри мукофотпулии сyFypтa aз нaмyди aлоxидaи мaблaFи умумии сyFypтa бyдa, дap aсоси он мукофотпулии сyFypтa хисоб кapдa мешaвaд.

Тapифи сyFypтa aслaн as нетто-меъёр, ки он бapои тaшaккyли фонди сyFypтa тaъин шyдaaнд, бapои пapдоxтxо вa дигap пapдоxти сapбоpиxои сyFypтaкyнaндa тaъин шyдaaнд, ки xapочотxои сyFypтaкyнaндapо пyшонaд. Умyмaн, бa воситaи меъёрИ тapифи мукофотпулии сyFypтa хисоб кapдa мешaвaд вa ё чИ xеле, ки мегуянд, aъзоxaкии сyFypтa хисоб кapдa мешaвaд, ки онро сyFypтaшaвaндa бa сyFypтaкyнaндa пapдоxт менaмояд.

Myкофотпyлии сyFypтapо метaвонaнд бa розигии xap ду тapaф (сyFypтaкyнaндa вa сyFypтaшaвaндa) дap aсоси шapтномaи сyFypтa якбоpa вa ё бо мyaйян нaмyдaни мухляти пapдоxт кисм-кисм, мapxaлa бa мapxaлa, гакдИ вa ё гайригавдИ aз тapaфи сyFypтaшaвaндa бa сyFypтaкyнaндa пapдоxт нaмоянд. Як кисми мукофотпулии сyFypтa, ки онро дap aсоси шapтномa кисм-кисм сyFypтaшaвaндa бa сyFypтaкyнaндa медиxaнд, онро aъзоxaкии сyFypтaвИ меномaнд. Аз ин чо мукофотпулии сyFypтa ин xyд мaблaFи пешaкии пapдоxтaи мaнфиaти сyFypтa мебошaд, ки бapои сyFypтa тaвaккaл мувофики конун вa ё шapтномaи сyFypтa сyFypтaшaвaндa бa сyFypтaкyнaндa бapои yxдaдоpии бa xyд гиpифтaaш дap xолaти paсидaни xодисaи сyFypтa бa мaнфиaтдиxaндa пapдоxтa мешaвaд. Aгap мо инро aз рУи мaзмyни иктисодИ нaзap кунем вa ё омузем, мукофотпулии сyFypтa ин xyд aз нapxи тaвaккaл вa xapочотxои сyFypтaкyнaндa ибоpaд бyдa, он бa пyшонидaни xapочотxо доир бa фaъолияти сyFypтa ибоpaт мебошaд.

Аз ин чо тapифи сyFypтa вa ё онро брутто-меъёр меномaнд - ин меъёри мукофотпулии сyFypтa дap нaмyди aлоxидaи сyFypтa мебошaд. Aсосaн мукофотпулиро сyFypтaшaвaндa бa сyFypтaкyнaндa бapои химояи сyFypтaвИ пешaкИ пapдоxт менaмояд.

Тapифи сyFypтaвИ aсосaн яз нетто-меъёр вa сapбоpии иловaгИ тaшaккyл меёбaд.

Тб = Тн / 100 - f ; (1)

дap ин чо f (%) - xиссaи сapбоpИ дap тapкиби брутто-меъёр.

Нетто-меъёри тapифи сyFypтa доир бa сyFypтaи xaёт бapои солхои бокимондaи xaёт то мухдати дap шapтномa мyaйяншyдa вa ё синну сол ки он дap шapтномa омaдaaст вa ё дap xолaти фaвти сyFypтaшaвaндa вобaстa бa шapоити тaъмини бapобapии бaйни aъзоxaкии сyFypтaвИ, дapомaднокИ яз мaблaFи зaxиpaи сapмоягyзоpИ, aз як тapaф, вa xaчми мaблaFи пapдоxтшaвaндa, яз тapaфи дигар, оид бa xaмaи шapтномaxои сyFypтa, ки мувофики шapтy шapоити мaвчyдбyдa шapтномa бaстa мешaвaнд. Нетто-меъёр ин яслян кисми соxтоpи aсосии брутто-меъёр мебошaд. Нетто-меъёр 90%-и брутто-меъёрро тaшкил медиxaд, ки он бapои тaшaккyли зaxиpaxои сyFypтaкyнaндa бyдa, бapои пapдоxти сyFypтa дap xолaти paсидaни xодисaи сyFypтa истифодa мебошaд. Хapочотxои сyFypтaкyнaндa бapои пешбурди фaъолият яз хисоби нетто-меъёр кaбyл кapдa нaмешaвaд.

Тaвpе кaйд нaмyдем, нетто-меъёр (Тн) яз ду кисм ибоpaт яст - кисми aсосИ (То) вa иловaнaмоии xaвф (Тр):

Тн = Ta + Thh.x / 100 - f ; (2)

СapбоpИ aслaн бapои пyшонидaни xapочотxои фaъолияти сyFypтaвии сyFypтaкyнaндa вa яз он чyмлa aмaлнaмоии чоpaбиниxо доир бa пaст нaмyдaни тaвaккaли сyFypтaвИ paвонa кapдa шyдaaст. СapбоpИ бapои пушонидяни xapочотxо тaъин шyдaaст, ки бa ин доxил мешaвaнд хиссян сярборИ дяр бозори сугуртян пешpaфтa 10% нетто-меъёрро тяшкил медиxaд. Бояд кяйд гард, ки ин хисся дяр бозори сугуртяи мaмлaкaтxои гуногун xapxелa мебошaнд. Maсaлaн, дяр бозори сугуртян Руссия ин нишондихяндя 30%-ро вя яз ин хям зиёдгари нетто-меъёрро тяшкил медихяд вя дяр Чумхурии Точикнстон ин нишондиxaндa яз 40% хям зиёд мебошяд. СярборИ метaвонaд бяъзе xapочотxои дигарро вя хям як кисми муяйяни фоидяи ширкяти сугуртяро дяр бяр гиряд.

Умумян, сярборИ ин бузургиест, кн бя восигаи он брутто-меъёр яз нетто-меъёр фярк кярдя мешaвaд вя он яке яз омилхои тaъсиpбaxш (хисся яз нетто-меъёр) бя тярифи сугуртя мебошяд. Агар ин хисся яз нетто-меъёр зиёд бошяд, он гох сятхи xaвaсмaндии сyFypтaшaвaндapо пяст менямояд. Агар ин нишондиxaндa пяст бошяд, он гох xaвaсмaндии сугуртякуняндяро пяст менямояд. Бинобяр ин, дяр вякти интиxоби он хячми дурусти сярбориро яз нетто-меъёр муяйян кярдян лозим меояд (рясми 1.)

У|_|ч

Расми 1. Сохтори меъёри тарифи дар cyFypTa

Дар долати дуруст дисоб кардани тарифи сyFypтa устувории молиявии ширкати сугурта таъмин карда шуда, бо ин восита, аз дисоби мукофотпулидои воридшуда, пapдoxтдoи он низ сари вакт ба род монда мешаванд ва дам xapoчoтдoи муассисаи сугурта пушонида мешаванд.

Дар шароити имрузаи Ч,умдури проблемдои асосии ширкатдои сугуртавй ин мебшад, ки диссобкуни меъёрдои тарифи бо тартибу коидадои дисобдои актуарй дисоб карда намешаванд. Проблемаи дигар ин маърифати пасти сугуртавии адоли мебошад, ки бо нобоварии ба ширкатдои сугуртавй ва пеш аз дама ба сугуртаи даёт вобаста буда мебошад. Сабаби асоси - ин дисобкунии меъёрдои таърифи датман бо бадисобгирии сатди баланди инфлятсия бояд ба род монда шаванд. Дар баробари ин талабот ба ин намуди сугурта умуман вучуд надорад. Сугуртаи даёт дар дамаи давлатдои тараккикарда кисми асосии бозори сугуртаро ташкил медидад, ки диссаи ондо аз 41% то 81%-и маблаги умумии мукофоти сугуртавиро ташкил медидад. Дар Ч,умдурии Точикистон диссаи он 3% ташкил медидаду xaлoс [13.].

Асосан тарифи сугурта нapxнoмaест, ки аз руи он сугурташаванда ба сугуртакунанда арзиши дар як амалиёти онро доир ба сугуртаи даёт пapдoxт менамояд. Аз тарафи дигар бошад тарифи сугурта ин xyд тачассумгари муносибати андозаи эдтимолияти мачмуи зарардои бо додисаи сугуртаи намуди алодидаи сугурта мебошад. Тарифи сугурта низ тачассумгари чавобгарии дачми сугуртаи сугуртакунанда буда, тачасумгари меъёри ташаккулёбии фонди сугурта мебошад, ки самаранокй ва даромаднокии фаъолияти сугуртавиро таъмин менамояд. Мачмуи маблаги сугурта ин маблагест, ки вобаста ба он дачми аъзодакии сугурта ва пapдoxти сугурта муайян карда мешавад. Бинобар ин, мачмуи маблаги сугурта ин аз тарафи сугурташаванда ва сугуртакунанда созишномаи сугуртаи даёт баста шуда буда, конунан ва ё маблаги меъёрдои дукукй буда, тачассумгари дачми бадодидии маблагдои пулии димояи давасмандии амволии сугурташаванда

мебошад. Дар натича, ин дачми уддадории сугуртакунанда буда, барои муайян намудани дачми мукофотпулии сугурта ва пapдoxти он дар долати ба вукуъ омадани додисаи сугурта дар бар мегирад, ки ба муносибатдои сугуртакунанда ва сугурташаванда таъсири мерасонад.

Гафоров П.Ч,. кайд менамояд, ки дар Ч,Т пapдoxти яквактаи аъзодакй дар сугуртаи умрбини барои марддо ва зандой ба синни 30 солаги расида ба муддати 5 сол бо меъёри 3% басташуда дар шадри Душанбе, марддо - 0,855 сомонй ва зандо - 0,859 сомониро (дар асоси чадвали ) дар асоси ташкил медидад [6. С. 76].

Дар асоси меъёрдои тарифй ширкати сугуртавй сиёсати тарифиро тартиб дода ва истифода менамояд. Сиёсати тарифй мачмуи чорабинидо оид ба коркард ва чорисозии меъёрдои тарифй, ки кабулкуни ва чолибиятро барои сугуртакунанда ва сугурташаванда таъмин менамояд [12. С. 103-107].

Дисобкунии меъёрдои тарифй оид ба сугуртаи даёт xyсyсиятдoи xy^o дорад, вобаста объекти сугурташуда. Ба ин намуди объект дoxил мешавад, даёти инсон ва он дамавакт зерин xaвфдoи гуногун карор дорад,ки датто окибати марги сугурташударо дар бар мегирад. Аз ин чо намуди сугуртаи даёт димояи манфиатдои амволии шaxсй сугурташударо бо роди пapдoxти маблаги сугуртавиро умр дидан то сину соли муайян ё бaoxиpaсии мудлати шартнома, инчунин сугуртакунй дангоми маргро дар назар дорад.

Дар долати дуруст дисоб кардани тарифи сугурта устувории молиявии муассисаи сугурта таъмн карда шуда ва бо ин восила аз дисоби мукофотпулидои воридшуда, пapдoxтдoи он низ сари вакт ба род монда мешаванд ва дам xapoчoтдoи муассисаи сугурта пушонида мешаванд.

Дар як намуди xизмaтpaсoни ба xyд арзиш ва rapx дорад,ки вай дар аъодакии сугурта тачассум меёбад ва онро сугурташаванда ба сугуртакунанда пapдoxт менамояд.

Мукофотпулии сугурта дар долати тартиб додани шартнома нишон дода шуда ва то ба oxиppaсии мудлати шартномаи сугурта бетагийр мемонад. Дар

шартномаи тартибдодашуда ба чунин масъалахо дида баромада мешавад:

- чи тавр сугуртакунанда барои худ ин нархро муайян менамояд.

-дар чараёни тартиб додани нарх кадом холатхо ва хуччатхоро ба инобат гирифта мешавад.

Саравал хачми мукофотхои сугуртавй пурра карда шуда бояд ба саволхои зерин чавобгу бошад:

-ба шартномаи сугурта, ки дар он ходисахои сугурта оварда шудаанд, маблаги пуракардашуда басанда бошад:

-ташкили захирахои маблагхои сугурта -пушонидани харочотхои ширкати сугурта -ба микдори муайяни фонди сохиб шудан Баъдан нархи хизматрасонии сугурта ба монанди хамаи нарххои дигар иктисоди бозори хамеша пасту баланд мешавад, ки ин ба таклифоту пешниходоти шакли хизматрасонии сугурта вобаста мебошад. Ба гайр аз ин боз як катор омилхои таъсирасонанда ба монанди инхо вучуд доранд:

- таъсири баланди тавварум;

- тартибдихии чадвали фавт дар холати хисобкунии тарифи сугурта;

- мавчуд набудани фоизи аник ва меъёри андоз доир ба шартномаи сугуртаи хаёт.

Дамин тавр, дар Ч,умхурии мо то хол дарачаи меъёрхои тарифии сугуртаи хаёт асоснок карда нашудааст. Ба акидаи мо сабаби асоснок карда нашуданашон ин аст,ки ба сугуртакунанда ва сугурташаванда фоида немеоранд. Аз ин чо агар тарифи сугуртаи хаёт асоснок карда нашуда бошад,он гох ояндабини ва рушди сугуртаи хаёт пешаки муайян карда намешавад ва дар ин бора сухан рондан хам гайриимкон мебошад. Накши тарифи сугуртаи хаёт дар фаъолияти ширкатхои сугурта нихоят баланд мебошад, барои хамин дар сугуртаи хаёт хисобкунй чунин нишондихандахо мухимад:

- воридшавии умумии аъзохакихои сугуртаи

хаёт;

- устувории молиявй;

- пардохтпазирй;

- даромаднокии амалиётхои намудхои сугурта;

- ракобатпазирии ширкатхои сугурта ва гайрахо. Аз сабаби накши мухим доштани тарифи

сугуртаи хаёт ширкати сугурта дар фаъолияти худ умуман бояд сиёсати тарифи сугуртаро на танхо барои сугуртаи хаёт балки барои хамаи намудхои химатрасони ба рох монад.

Сиёсати тарифи сугурта чунин намуди чорабинихоро дар бар мегирад.

- мачмуи корхои ташкилй- ахборию тахдилй ва иктисодй;

- дигар чорабихое, ки барои сохтан, истифодабари ва дида баромадани тарифихои асосии мавчудбуда, ки онхо бартарии ин ё он тарифи сугуртаро муайян

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

менамоянд. Аз тарафи дигар дар ин чо даромаднокии амалиёти сугуртаро муайян менамоянд.

Дар сугуртаи хаёт сохти тарифи сугурта ахамияти мухим дорад.Ин аслан ба омилхои зерин алокаманд мебошад.

1. Дуруст хисоб кардани хиссаи нетто-меъёр дар холати пурра будани портфели сугурта дар дарачаи кабули меъёри тарифй сугурта пардохти сугурташавандагон дар холати ба вучуд омадани ходисаи сугурта ба чо оварда мешаванд.

2. Сохти тарифи сугурта дар тартиб додани кисми харочоти тавозуни накшавии даромаду харочотхои ширкати сугурта накши мухимро мебозад.

3. Сохти тарифи сугурта пешаки хачми шаклхои алохидаи харочоти дакики сугуртакунандаро муайян менамояд.

4. Сохти тарифи сугурта барои дуруст хисоб кардани андозбандй барои пардохти андоз аз фоида ширкати сугурта асос шуда метавонад.

Дар шароити имруза дар Ч,умхурии Точикистон муаммои асосии ширкатхои сугурта ин хисоб накардани тарифй сугурта мутобик ба коидахои хисобхои актуарй мебошад.

Муаммои дигар чи хеле, ки кайд намудем ин нокифоя будани маданияти сугуртавии шахрвандон, ки доир ба нобоварй ба ширкатхои сугурта асосан ба сугуртаи хаёт ифода мешавад. Дар хозира шахрванд ягон амалиёт ба сохтмон ва тичорат кунад, кадами аввалро аз сугурта сар менамояд.

Сабаби асосии дуруст хисоб кардани тарифи сугурта ин таъсири тавварум ба он мебошад. Аз хамин сабаб талабот ба намуди сугуртаи хаёт дар байни ахолй дар сатхи паст мебошад. Дар шароити бозоргонй ва бо таъсири тавварум таваччухи ахолй ба сугуртаи дарозмуддат камтар аст, чунки кобилияти харидории сомонй хар сол химояи сугуртавиро кам мекунад.

Коркарди хар гунна омодагихо барои муайян намудани методикаи хисобкунихои тарифии сугурта дар шароити тагирдихии хачми тарифй сугурта бо назардошти тавворум яке аз муаммохои асосии вазифаи сугуртакунандагон ба хисоб меравад.

Дар шароити иктисоди бозори ва алокамандии он бо тавварум таваччухи ахолй дар намуди сугуртаи дарозмудати хаёт суст мегардад, чунки курби хариди сомонй хар сол химояи хукукии сугуртаро паст менамояд.

Иктисодиёти ноустувор ва таъсири тавварум ба хамаи чабхахои истехсолот ва хизматрасонихо ба пастравии самаранокии истифодаи тарифии сугурта оварда мерасонад. Ин хама чалби даромадхои пулии алохида аз руи намуди сугуртаи кутохмуддат паст менамояд. Ба сугуртакунанда лозим меояд, ки чунин категорияхои сугурташавандаро чалб намояд,ки онхо шартномаи сугуртаро ба муддати як сол ва аз он хам зиёд банданд. Дар холати бастани шартнома бояд

сyFypтaкyнaндa мaнфиaти сyFypтaшaвaндaгонpо бя инобят гиряд вя чоpaxои зяруриро бярои пяст нaшyдaни курби пapдоxтxои мукофотпули яндешянд вя яз тяряфи дигар яндозбяндиро вя ё индексияи пapдоxтpо бя чо оряд.

Хдмин тявр бояд кяйд кярд,ки химояи пapдоxтxои сугуртя яз тяввяурм яке яз роххои xaвaсмaндкyнии сyFypтaшaвaндaгон бя хисоб меpaвaд вя ин хямя дяр холяти тяртиб додяни шяртномяи сугуртян хяёт пешбини кярдя мешявянд.

Ляхзяи мухими дигари xaвaсмaндкyнии рушди сугуртя хямчун яке яз нямудхои сугрутя ин усули доxил кярдяни сябукихои яндоз мебошяд,ки ин дяр зямони хозиряи рушди сугуртя някши мухимро мебозяд. Аммо ин сябукии сугуртяи хяёт холо дяр тячрибя он кядяр пяхн гашудяяст. Дяр шяроити имрузя хялли ин муяммо бисёр хям мушкил мебошяд.

Тявсифи xозиpaзaмони сятхи тяввярум вя тяъсири он бя вязъи нчтимоИ-иктисодии Чумхурии Точикистон гyзapонидaни чорябинихо доир бя химоя яз тяъсири тaввapyмpо тякозо мегамояд. Някш вя яндозяи меъёри яндоз бярои рушди сугуртя вя яз чумля сугуртяи хяёт муяйян кярдя шудяяст. Роххои чялби яхолИ бярои xизмaтpaсониxои сугуртявИ бо тярзхои зерин гузяронидя мешявяд: ясосноккунии aъзоxaкиxои бязявИ вя пapдоxт нисбяти бучети мaмлaкaт бо тaъFиpёбии ясъори xоpичи; дяр холяти мутядил бя сятхи тяввярум иловя нaмyдaни меъёри фоиз; мявкеъи сyFypтaкyнaндaгон бояд дяр холяти пapдоxтxои тярифи сугуртя доир бя шяртномян сугуряи хяёт; сятхии тяввяруми мямлякят. тяртиб додя шудяяст.

Диссян мукофотпулии сугуртяи хяёт дяр MMД 0,032% (1,838 млн. сомонИ вя ё 0,5 млн долл.) тяшкил медихяд.Дяр гавбяти xyд aъзоxaкии сугуртян хяёт бя сяри xap як шяхрвянди Точикистон 0,07 доляро тяшкил медихяд. My^^aH мяълумотхои оморИ нишон медихяд, ки сугуртян хяёт дяр Чумхурии Точикистон бисёр хям пяст будя, ин нишондиxaндa яъне aъзоxaкии сугуртян хяёт дяр MMД бисёр хям ночиз мебошяд.

Эхтимолияти умр дидян то сину соли мyaйян ё бaоxиpaсии мухляти шяртномя, пеш яз хямя яз сину сол дяр вякти сугуртякунИ вя мухляти шяртномян сугуртяи хяёт, вобястя яст.

Дяр ясоси мяълумотхои омори демогряфИ вя нaзapияи эхтимолнят, конуни ядядхои кялон aлокaмaндии фявтро яз сину сол шaxсон дяр чядвяли фявт муяйян нямудян мумкин яст.

Ч,aдвaли фявт яз ин нишондиxaндaxо иборят мебошянд.

- нишондиxaндaxои хисобкярдян тявсифи фявти яхолии дяр синну соли гуногун;

- эхтимолияти хяёт бя сяр бурдян дяр холяти яз як гурух бя гурухи дигяри синну сол гyзaштaнд;

ПАЁMИ MОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- иттилоот доир бя тaъpиxи фявти синну соли мyaйян дяр боряи умрдярозии хяёти xap як синну сол вя ясосян бярои тяртиб додяни меъёри зaxиpaxои мaблaFxои дяр холяти сугуртян хяёт истифодя мешявянд.

Maксaди ясосии соxтaни чядвяли фявт яз он иборят мебошяд, ки дяр вякти хисоб кярдяни динши^и чяряёни хяёт дидяни нясли яник то як сину соли гасли яники дигяр бо нaзapдошти кям кярдяни шуморян хямин сину сол дяр холяти гузяриш яз сину соли нисбятян поёнии гурух бя нисбятян гурухи бинобяр яз руи динaмикaи фявт хисоб кярдя мешявяд. Вобястя бя шякли соxтaн дяр иктисодиёт вя ядябиётхои дигяр чунин гypУxбaндии хисобкунии чядвяли фявт муйян кярдя шудяянд.

- шякли шяртИ;

- шякли мустяким;

- шякли Faйpимyстaким (яъне шякли кор).

Шякли шярти хямон вякт истифодя бурдя

мешaвaд,ки мяълумотхо доир бя тяксимоти дяр хяёт будягон вя фявтидягон дяр як дяврян муяйян вучуд нядорянд. Дяр ин холят мяълумотхои ёрирясонро оиди динaмикaи сябябхои фявт истифодя мебярянд.

Шякли мустяким ясосян дяр усули хякикии нясли яник яъне мячмуи тaвaллyдшyдaгон дяр дявоми 100-сол омyxтa мешaвaнд,ки яке яз шяклхои меxнaттaлaб бя шумор мерявянд. Дяр холяти истифодяи шякли мyшaxaс ин бяходихи дяр ясоси муяйян нямудяни эхтимолияти бя вучуд омaдaни фявт истифодя бурдя мешявянд. Аммо истифодяи шякли мустяким бо як кятор мушкилотхо дучор мешaвaд,ки бо бя миён омaдaни нишондиxaндaxои фявт, нишондиxaндaн фявт бя бяъзе мячмуи шaxсоне,ки дяр як сол тявяллуд шудяянд вобястя мебошяд.

Бинобяр ин чядвяли фявт тявсифи чяряёни муфиди бяъе няслхоро медихяд. Шякли Faйpимyстaким тяртибдихии чядвяли фявт дяр ясоси шякли шяртяни няслхо соxтa мешaвaд,ки ин шякли бештяр пяхн шудя будя дяр холятхои зерин соxтa мешявянд:

- дявряи нaздикшaвии бapyйxaтгиpии яхолИ;

- истифодяи синну соли хякикии фявт вя гяйряхо;

- мяълумотхои оид бя тapиxи фявтнокии нясли яник, хисоби миёняи дaвомнокии ояндявии xap як гасли яник, ин нишондиxaндaxо ясос бярои соxтaни меъёри тярифИ вя хисобкунии зaxиpaи воситяхои молнявИ хянгоми сугуртяи хяёт.

Maълyмотxои бя дястовярдян чядвяли фявт ин нишондиxaндaxои демогряфИ будя, бярои нясли дякик бярои дявом додяни тяхдил мусоидят менямоянд.

Бинобяр ин, соxтaни чунин чядвяли фявт дяр дявоми 100-хо сол омузишро тяляб менямояд,ки ин имконияти чяряёни фявтро дяр бяйни няслхои дякик тяхлил нямудянро медихяд. Бинобяр ин,дяр тячрибяи омор мяълумотхои бя дяст овярдяшудя, ки дяр ясоси

баходихии на мачмуи хамсолон балки дар асоси нишондихандахои муосир, ки ба ин дохил мешаванд шахсони синну соли гуногун, яъне нишондихандаи фавт барои бахо додани синну соли гуногун дар асоси мачмуи тадкикотхои ахолй тартиб дода мешаванд.

Аз сабаби он, ки дар байни ахолй шахсони синну солхои гуногун вучуд додан ва ба гайр аз ин боз синну соли гуруххо вучуд дорад,бинобар ин дар вакти тартиб додани чадвали фавт имконият ба даст овардани нишондихандахо барои диопазони пурраи хамаи синну солхоро гирифтан имконпазир мебошанд.

Усули сохтани чадвали фавт дар илми демография номи шартй ва ё гипотериро гирифтаанд. Омузиш ва тахлили конуниятхои ин усул дар холати чараёни демографии тахлили хаматарафаро гирифтааст. Бояд кайд намуд,ки омили ягонаи дар холати давом додани тахлили фавт барои мачмуи ахолй дар тахлили хаматарафа- фавт аз руи синну соли гурухи ахолй ва динамикам таваллуди ахолй ба хисоб гирифта мешаванд.

Дар чараёни тахлили мачмуй нишондихандаи асоси - ин коэффисенти синну соли фавт хамчун таносуби шумораи фавтидагон дар синну соли муайян ба шумораи миёнаи шахсони ин синну сол дар давоми соли календари хисоб карда мешаванд.

Дар холати тахлили дарозмуддат чунин нишондиханда ба даст оварда мешавнд,ки ин хамчун таносуби шумораи фавтидагон дар синну соли муайян ба шумораи авалаи шахсони ин синну соли хамин гурух хисоб карда мешаванд.

Маълумотхои тахлилии хаматарафаи насли шарти бо насли аник гузаронида шуда, дар асосии гипотезаи ахолии харакатнакунанда (15,м 73 - 77) гузаронида мешавад. Мувофики ин гипотеза сохти синну соли таваллуд ва фавти хамин ахолии доими ва ин нишондиханда дар мурури вакт тагир намеёбанд. Дар ин холат таваллуд ва фавт ба хамдигар баробарвазн буда,аз ин чараёни аз як чой ба чои дигар рафтани мухофизат мешаванд.

Яке аз муаммохои асоси ин то ба охир коркарданашудаи масъалахои баходихии

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

нишондихандаи фавт барои хисобкунии тарифихо мебошад. Ширкатхои сугурта барои хисобкунии якхелаи дарачаи мукофотпулии пеш аз хама бояд сахех эхтимолияти ба вучуд омадани ходисаи сугуртаро бахо диханд. Баходихии эхтимолияти ба вучуд омадани оморию демографии ва чадвали фавт хисоб карда мешаванд. Фавт омили деморафи мебошад, аммо бармахал ба охиррасии мухлати сугуртаи хаёт ин хел набояд бошад,чунки дар ин холат омузиши оморй аз боло ин танхо дар хамон холате идома дода мешавад, ки масалан барои як корхона ва ё як гурухи якхелаи одамон гузаронида мешаванд.

Дар холати хисоб кардани меъёрй тарифй сугурта барои минтакаи мушаххас (шахр, нохия, вилоят) сугуртакунанда бояд ба сохти ахолй ислохот дароранд ва пеш аз хама дар ин чо вай якхела набудани онро ба назар гирад ва бо хамин нишондихандаи фавти сугурташавандаро муайян намояд.

Долати фавти хар як сугурташаванда дар сугуртаи хаёт ногахони буда, баъдан ширкати сугурта наметавонанд пешгуии холати хар ходисаи сугуртавиро намоянд. Аз ин лихоз ширкати сугурта банакшагирии руй додани ходисахои сугуртавиро муйян карда наметавонанд ва бо хамин минбаъд ин ширкат бархам мехурад ё катъ мешавад. Аз тарафи дигар хавасмандии сугурташавандагон ва ба хизматрасони ба онхо бо сабаби истифода набудани маълумотхо дар бораи фавт аз байн мераванд.

Дамин тарик дар шароити иктисодй рушёбанда муаммохои асосии ширкатхои сугуртавй чунинанд:

1) ба рох намондани хисобкунии меъёрхои тарифй мутобики коидахои хисобхои актуарй;

2) сатхи номувофики маърифати сугуртавии ахолй бо нобоварй ба фаъолияти ширкатхои сугуртавй;

3) вазъи ноустувори молиявй;

4) ичро накардани ухдадорихои шартномавй.

Бартараф намудани муаммохои кайдгардида дар

мавриди риояи талаботхои ташкилию методй, ба рушди сугурта мусоидат менамоянд.

АДАБИЁТ

1. Крнуни Ч,умхурии Тоичкистон «Дар бораи фаъолияти сугурта» аз 23 июли соли 2016, №1349.

2. Ахвледиани Ю.Т. Страхование / Ю.Т. Ахвледиани. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 543 с.

3. Васюкова, Л. К. Страхование : учебное пособие / Л. К. Васюкова, Ж. И. Лялина,Н. А. Мосолова, В. А. Останин. - Владивосток : Изд-во Дальневост. федерал. ун-та,2017. -185 с.

4. Васюкова Л.К., Останин В.А. Страхование: методологические подходы к раскрытию сущности / Л.К.Васюкова, В.А.Останин // Вестник ХГАЭП. - 2011.- № 6 (57). -С.35-37.

5. Департамента страхового надзора при НБТ за 2022год. Режим доступа 30.08.2023_Sharh_solonai_2022.tj.pdf.pdf

6. Гафуров П.Д. Актуарне расчеты в страховании жизни: монография / П.Д. Гафуров. - Душанбе: тип. ТГФЭУ, 2021. - 157 с.

7. Корнилов И.А., Трофимова В.Ш. Актуарные расчеты в страховании жизни с использованием "EXCEL":

ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №2.1 (41)

Методические указания./ Моск. Гос.Ун-т экономики статистики и нформатики. М., 2003. - 31с., С 8-10.

8. Маъдиев С., Шералиев Э.Н., Халифазода Ч,. Сугурта. - Душанбе: «Ирфон», 2020. -350 са.

9. Страхование: учебник / ред. Ю. Т. Ахвледиани, В. В. Шахов. 4-е изд., перераб. и доп. Москва: Юнити-Дана, 2017. 511 с.

10. Тагоева Р.Г. "Х,исобхои актуарй". - Душанбе: «Ирфон», 2018. -110 сах.

11. Шаропов Н. О страховом рынке Республики Таджикистан и о термине «сугурта». Мачаллаи "Иктисодиёти Точикистон". - Душанбе, 2018. - 154 с.

12. Шихов А.К. Страхование. Учеб. Пособие для вузов. -М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2001. - 431 с.

13. Цибульский В.А. Актуарные расчеты: Учебное пособие. «Финансы и кредит»/ Цибульский В.А. - 2-е изд. - Казань: Изд-во «Юниверсум», 2010. - 101с.

14. https:// ru.wikipedia/wiki/ Страхование, https:// www.info.org/en/ Pyuschih n/ekonomicheskoe-soderzhanie--strahovoy-rynok-i-ego-strukturu.

15. https:// ru.wikipedia/wiki/ Страхование, https:// www.info.org/en/ Pyuschih n/ -/2014/October/

Маълумот дар бораи муаллиф:

Тагоева Робиямох Гулмуродовна - н.и.и., дотсенти кафедраи андоз ва сугуртаи Донишгохи давлатии молия ва щтисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистан, ш. Душанбе, сурога Нахимова, 64/14. E-mail: [email protected], тел: 907511201

Сведение об авторе:

Тагоева Робиямох Гулмуродовна - н.и.и., доцент кафедры налог и страхования Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикистан, ш. Душанбе, адрес Нахимова, 64/14. Электронная почта: [email protected], телефон: 907511201

Information about the author:

Tagoyeva Robiyamokh Gulmurodovna - n.i.i., docent of the tax and insurance department of the Tajik state financial and economic university. Address: 734067, Republic of Tajikistan, sh. Dushanbe, Nakhimova address, 64/14. Email: [email protected], phone: 907511201

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.