Научная статья на тему 'Мацсарыньщ тамыр жуйесшщ дамуы топырац 0цдеу тэс1лдер1не байланыстылыгы'

Мацсарыньщ тамыр жуйесшщ дамуы топырац 0цдеу тэс1лдер1не байланыстылыгы Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
34
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Медеубаев Р. М., Киреев Ад

В статье приводится данные о росте корней сафлора в заисимости от обработки почвы и климатических условий богары юга Казахстана.In article data about growth of safflower roots depending from tillage and climatic condition for non-irrigated regions of the south of Kazakhstan is given.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Медеубаев Р. М., Киреев Ад

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Мацсарыньщ тамыр жуйесшщ дамуы топырац 0цдеу тэс1лдер1не байланыстылыгы»

ЗЕМЛЕДЕЛИЕ

ЭОЖ 631.085

МАЦСАРЫНЬЩ ТАМЫР ЖУЙЕСШЩ ДАМУЫ ТОПЫРАЦ 9ЦДЕУ ТЭС1ЛДЕР1НЕ

БАЙЛАНЫСТЫЛЫГЫ

Р. М. Медеубаев, АД.Киреев,

«Красноводопад ауыл шаруашылыгы тэж1рибе станциясы» ЖШС 160910 «Ж1бек Жолы» ауыл округу Сарыагаш ауданы, 0К.0 Цазац егтшшк жэне ecrndiK шаруашылыгы гылыми- зерттеу институты 040904, Цазацстан, Алмалыбац,

Ерлепесов 1

К1Р1СПЕ

Оцтустж Казацстанныц тэл1м1 епнпплтнде мацсарыныц тамыр жуйесшщ топырацтьщ вертикаль жэне горизонталь цабаттарына бойлай есу динамикасын ешюм зерттеген емес. Тэжжстанда к;ыста еплген мак;сарынын, тамыры nicy фазасында eni метр тер-ецджке жеткеш туралы А.Н. Мак;сымов

(1973) кыскаша мэл1мет берген. Макса-ры тамырыныц ею метр терецджке дешн вскен! жайлы B.C. Степанов (1959), П.П. Вавилов (1986), Д.С. Васильева жэне Н.Г. Потеха (1986) ез гылыми жумыста-рындажазган.

КА. Тимирязев (1948) кургацшылык; жагдайында тамыр жуйесшщ мацызы жайлы «...шел жэне ылгал жет1спе-ушШпнен зардап шегетш аймацтар eciMfliri, жапырак; бетшен шыгындала-тын ылгалды мейлшше тежеумен катар, мьщты тамырлары арцылы терецджте орналасцан мол су корынан ез кажетше пайдаланады» - деп жазды. Н.З.Станков

(1974) nirapiHiiie, ылгал тапшы аймак;-тарда еплетш еамджтер тамыры суар-малы жэне жер асты сулары жак;ын орна-ласцан жерлерде еплетш еамджтер тамырынан элдецайда узын жэне жуан болып келедь

Л.А. Иванов (1922) дацылдардьщ шшде ец цургацшылыкда шыдамдыла-ры тамыр жуйеи кунт дамыгандыгы-мен ерекшеленгендер1 екенш аньщта-ган. Н.З.Станков (1979) дацылдан жога-

ры ешм алу ушш тамырлардыц есуш жеделдететш шараларды к;олдану к;ажет десе, А.С.Гусев (1945) галымдарга селекция жолымен тамыр жуйеа мык;ты дамы-ган сорттар шыгарумен айналысуды усы-нады.Я.Г.Момот (1938,1948,1956) мацса-рыны ылгалга талапшылдыгы жагынан ксерофита дацылга жататынын аныкта-ды. Тек вегетация кезецшщ алгавщы, топырац бетше шыгу кезшен бастап топырак; цурамында ылгал улес1 молы-рак; болганын цалайды. Кеттрек бул дацыл топырацта ылгал цорыныц аз мелшерде болганына цанагат етедь Мак-сарыныц к;ургацшылык;к;а тез1мдШп, ылгалды унемдеп жумсауына тжелей эсер ететш жасуша шырыныныц улей мол болуымен тусшд1ршедь Цургакшы-лыкка тез1мд1 дакылдардыц тамыр жуйесшщ даму дэрежес! эртурл1 аймацта эртурл1 сипатца ие. Оцтустж К|азак;стан-ньщ тэл1м1 егшшшгшде мацсарыныц осы сипаттарын аньщтап - зерттеу дэн ешмдШгш арттыруга септиш типзетш тэсыдер мен эд1стерд1 аныктауга жэрдем бередь

ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ МЕН ЭД1СТЕР1 Б1з мацсары дацылыныц тамыр жуйесшщ даму динамикасын Оцтустж Казацстанныц ылгалмен жартылай цам-тамасыз етыген тэл1м1 егшшшгшде зерт-тедж. Тамыр жуйесшщ топырацтыц вертикаль жэне горизонталь цабаттарына бойлау терецщгш М.Г. Тарановскийдщ (1957) тамырды жуу эдюмен журпздж.

Тамыр жуйесшщ даму динамикасы мак;-сарынын, 3-жуп жапырацтану; бутацта-ну; к;ауашак;тану; гулдеу жэне nicy саты-ларында зерттелдь

НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ТАЛЦЫЛАУ

1здешстер нэтижелер! алгашында тамырлар баяу есетшш, жэне 2-жуп жапырацтар пайда болу фазасында тамырлардьщ орташа тэулжтж ecyi 0,44 см-ге тец екенш керсетп. Бул фазада Heri3ri тамыр 19,3 см, ал 1-iui дэрежел1 жанама тамырлар 2-3 см терецдедь Соц-гылары жуца сирек цылшалармен цап-талган.

Бутацтану фазасында тамырлардьщ есу к;арк;ыны ею есе артып непзп тамыр-дьщ узындыгы 48,8 см-ге жетть Бул фазада l-iiii дэрежел1 жанама тамырлардан айцын бшнетш 2-ini дэрежел1 тамырлар белшш шыгады. 2-mi дэрежел! тамырлар-да белсенд1 тамыршалар саны кептеп саналады. Кдуашак;тану фазасында Heri3ri тамырдьщ узындьны б1рнеше дуркш артады. Бул фазада непзп тамыр топы-раода 91,5 см-ге дешн терецдейдь Крсым-ша есу 47,3 см, ал тамырлардьщ орташа тэулжтж ecyi 1,59 см-ге жетедь l-nii дэре-жел1 тамырлардьщ узындыгы 17-20 см-ге жетсе, жанама тамырлар диаметр! 18-20 см -ге дейш таралады.

Кауашак;тану мен гулдеу фазалары арасында Heri3ri тамырдьщ орташа тэулжтж ecyi 2,31 см болды. Бул кезде непзп тамыр 130,8 см терецджке жетть Вегетация басында жанама тамырлар горизонталь багытта ессе, кейшнен багы-тын езгертш, TiK темен царай есе бастады. Дэн nicy фазасында непзп тамыр148,9 см терецджке дейш ecin барды.

Оцтуст1к К|азак;станныц тэл1м1 епнипл1пнде мацсарыныц тамыр жуйесшщ ecin-дамуы вегетацияльщ фазаларда эртурл1 етедь Вегетацияньщ алгаищы кезецдершде тамыр жуйесшщ есу царцыны баяу кешкешмен, кейшнен буршжтену фазасында тамырлардьщ

орташа тэулжтж ecyi 1,59 см-ге жетедь Мацсары тамырыныц есу к;арк;ыныныц ец жогары KepceTKiiui дацылдыц генера-thbtík органдарыньщ тузыу1 мен гулдеу фазалары аралыгында этркелген. Кейш мацсарыныц орташа тэулжтж есу дэре-жеа бэсецдей бастап, nicy фазасында есу процес1тольщтоцтайды.

Тамыр жуйесшщ есуше топырац ылгалдылыгы едэу1р эсер етедь Кесте

2007 жылы атмосфералыц жауын-шашын мелшер1 520 мм, ауаныц орташа жылдык; температурасы 15,9°С-к;а тец болганын керсетедк Жауын-шашын мелшер1 орташа кепжылдык; децгейден (421 мм) 2007 жылы едэу1р мол болган-дьщтан (520 мм) Heri3ri тамырдьщ узындыгы дэстурл1 технологияда 141,8 см, ал нелдж технологияда 137,5 см терецджке жетть

2008 жылы бул керсеткштер 2007 жылга Караганда жогары болды. Дэстурл1 технологияда непзп тамырдьщ терецде-yi 156,9 см-ге жетш, еткен жылгыга ^ара-ганда 15,1 см узын болды. Тамырдьщ осыншама топырак; цабатына терецдеу1 топырацта ылгал мелшер1 жетюл1-каздМнен деп есептейм1з. Ce6e6i, 2008 жылы атмосфералык; жауын-шашын 288 мм-ден аспады, бул орташа кепжылдьщ керсетюштен 133 мм, ал 2007 жылгыдан 232 мм аз. 9cipece, 2008 жылдыц наурыз айында бар болганы 25 мм жацбыр жау-ды. Наурыз айыныц орташа кепжылдык; KepceTKimi 74 мм-ге тец. Наурыз айында жауын-шашынныц ец аз Tycyi «Красново-допад» Агромете-орология Станциясы-ныц 1905 жылдан 6epri мэл1меттершде 1929 (9 мм), 1932 (5 мм), 1944 (10 мм), 1962 (20 мм) жэне 1974жылдары (17 мм) т1ркелген.

КОРЫТЫНДЫ

Нелдж технология вариантында мак;-сарыныц непзп тамыры цургацшыл

2008 жылы топыра^а 153,7 см-ге дейш терецдеген. Бул керсетшш ылгалды 2007

й

г

»

«

О

3

%

О

Ч)

п

У

»

О &

Г

о

СГ

о &

"1 С

й

»

■о

(t 3 й

i (ГС

41

3

3

й

о

ра

m

С/5

С m

я Й £

CD CT1 tP

S- 5 I

3- 8 s

n ff 41

(t b в

0\ fc) w

ft) оз -g

Я SC g

® 45

S w

S в

re ja

s щ

i

н о я

Е ^

о р^ Sc to ti n и S

Я Й ч< H ш re er

" 5

я

H tr

я

H CD

S

CD "O « 2 a-ë « з

£ s

» "S, f

o\ я- s

? re

3

re tr

Ê. S

оз

S

03

я

re

(D X

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

S Я

я

is re Я м re S;

и тз

H er я

SU

cu о re XJ

^ s

E

я

H

о тз ta 03 V Й s s

Я s

er ^

я

H er

я

03

я

Е ta Hi 03 ta

J4 о тз S я

w" la

re

M * w

tr

la

CD Я

03 ta cr

О n cr

ov

S 3 ta

H er 03 я i >5

1=1 £ i" ía B3 E B3 tu X 4! СП вз X н tu я Жапырак;тану 2008 ж а •л Ja «ss >3 1 ВЗ Е ВЗ ВЗ я СП ВЗ ВЗ Я * вз я Е -3 вз вз я >< 2007 ж Вегетация фазасы

КЗ со со 1Л КЗ о Жауын-шашын мелшер1, мм

+ со + U1 ъ Ауаньщ орташа темпера-турасы, °С

30.06 ^ ON O кз o o ф. N3 о ^ сл о из о КЗ U1 о U1 00 о U1 h-i о о КЗ из о из Анык;тау кун i

H» 1Л P4 vD I-1 UJ ^ 00 аз из "ел н» 1п N3 l-k н» м м со 1п со р lo из U1 КЗ >1 Vi Heri3ri тамырдьщ узындыгы, см О Н о «г >а К э. Е ч Ь Ь JVJ Зн 1° OV о <2 ч ■а я — аз

КЗ JO V» У1 t—1 U3 N3 о N3 О V» КЗ КЗ м из р КЗ ул к» l-k 1-1 Vi Тамырдьщ фаза арасында ecyi, см

O Vi I-1 "чО н» ь» со о % со О 1л Ф КЗ КЗ ьп н» ъ I-» о V из о о Тамырдьщ орташа тэу/riKTÍK ecyi, см

153,7 h-1 OJ o ъ> 00 ь1 V р N3 КЗ р Т-1 ь1 из Vi н» I-» U1 V 00 "vD из КЗ Vi I-» р 1п Heri3ri тамырдьщ узындыгы, см X ф ia Ь ы * я н S « ¡a X Ь Я аз о ох % Я) я •s. а КЗ о © I-»

M U3 H» ^ чО NJ N3 N3 О Н» КЗ о н-к КЗ КЗ н» из р Vi V I-1 со о н» р Vi Тамырдьщ фаза арасында ecyi, см

0 01 N3 00 h-1 м V КЗ м N3 СП о ON о Vi ь1 КЗ КЗ ON м V 1Л о Ъ\ КЗ о из Тамырдьщ орташа тэулжтш ecyi, см

??

П1 n H (D

O

su T3

E a E ic h

tu S cr

>3

£

fD i-З re o XJ o ta O

к

¡a ta

E

я *

a

HJ

S< Й «P (u

S re cr

ин

J4 1=1

Se

E

аз T3 H «5

03 T3 ti fcj

cr

3

s

re n ы

tu T3 За В)

ч g. §

7 E

oj 43 S4 W

П

(U

s

я

03

Я

S

03

ñ" н re •tí

3 ic" s

tu J4

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.