Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
МАТЕМАТИК БИЛИМЛАР ОРЦАЛИ ТЕХНИКА ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ИНТЕЛЕКТУАЛ КОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ
Жамшид Исмоилжонович Файзуллаев
Фаргона политехника институти олий математика кафедраси катта укитувчиси,
фалсафа фанлари доктори(PhD)
Ушбу маколада талабаларни назарий ва амалий масалаларни ечиш, адабиётларни мустакил урганиш малакаларини шакллантириш, мантикий фикрлашни ривожлантириш, мухдндис-техник масалаларини урганиш малакаларини хдмда касбий мазмундаги масалаларни математик тилга угириш куникмасини хрсил килиш учун зарур булган таълим самарадорлигини оширишда математик билимлар оркали талабаларнинг интелектуал кобилиятларини ривожлантиришнинг урни очиб берилган.
Калит сузлар: ахборот, билим, компетенция, компьютер технологиялар, математик аппарат, мухдндис, мустакил, методика, самарадорлик, таълим, такомиллаштириш, талаба, фаолият, кобилият
DEVELOPMENT OF INTELLECTUAL ABILITIES OF STUDENTS OF TECHNICAL HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS THROUGH MATHEMATICAL KNOWLEDGE
This article describes the role of developing students ' intellectual abilities through mathematical knowledge in the formation of skills for solving theoretical and practical issues, independent study of literature, development of logical thinking, skills for studying engineering and technical issues, as well as the ability to translate professional content issues into mathematical language.
Keywords: information, knowledge, competence, computer technology, mathematical Hardware, Engineer, independent, methodology, efficiency, education, improvement, student, activity, ability
Замонавий ахборот ва компьютер технологияларининг жадал ривожланишининг замонавий даври мухдндис ихтисослигидаги юкрри малакали
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
КИРИШ
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
мутахассисларга юкори эхтиёж билан тавсифланади[3]. Техник тараккиёт ривожланишининг юкори суръатлари бугунги мухандислардан купинча илмий тадкикот жараёни билан боглик, оптимал карор кабул килишни талаб этади.Шунинг учун олий таълим муассасаларида уларни тайёрлаш, айникса техника ва технологиялардаги узгаришларга мослаша оладиган, кенг дунёкарашга эга мутахассисларни тайёрлашга имкон берувчи табиий-илмий туркумдаги фанлар доирасида ахамиятли такомиллаштиришни талаб этади[4].
Техника олий таълим муассасаларида математика фани табиий - илмий билимларнинг методологик асоси хисобланади[9]. Шунинг учун булажак мухандисларни математик билим жихатидан тайёргарлигини кучайтириш, улар фаолиятининг нафакат ишлаб чикариш сохасида, балки илмий фаолиятда хам муваффакият ва самарадорликка олиб келади.
Математик билимлар оркали талабаларнинг интелектуал кобилиятларини ривожлантириш талабанинг мавзуни тушунишга, муайян жамият шароитида шахсий ва профессионал хаётда натижаларга эришишга имкон берадиган кобилияти булиб, улар фанни узлаштиришда ва фанлараро узаро муносабатларда укитувчининг самарали хамкорлигини таъминлайди[5;6].
Аммо илмий тадкикотлар тахлили курсатишича, булажак мухандисларнинг интелектуал кобилиятларини ривожлантириш жараёнида асосий муаммо сакланиб колмокда, бу касбий йуналтирилган хусусиятдаги масалаларни хал этишда математик билимларни куллаш малакасига етарлича ахамият берилмаётганидадир[1;2]. Шу тарика, техника олий укув юртларида математик тайёргарликни талабаларда интелектуал кобилиятларини ривожлантиришга йуналтириш керак. Булажак мухандислар касбий компетентлиги шаклланганлиги даражаси математик тайёрлаш сифатига куп жихатдан боглик.
Шу уринда талабаларнинг интелектуал кобилиятларини ривожлантиришда математик билимлар ахамиятли роль уйнашини таъкидлаш лозим. Чунки, замонавий таълим амалиётида компетентли ёндашув талабалар касбий тайёргарлигининг самарадорлигини таъминловчи асосий ёндашувлардан бири сифатида белгиланади[10;12].
Касбий компетентликнинг турли жихатларининг фаол ишлаб чикилишида техника олий таълим муассасалари талабаларининг интелектуал кобилиятларини ривожлантириш компетенциявий ёндашувни амалга ошириш самарадорлигига богликлигини, мухандислик мутахассислигидаги талабаларнинг касбий фаолиятга математик тайёргарлиги даражасининг ошишини таъминлашини таъкидлаш мумкин[8;11].
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
Касбий йуналтирилган укитиш остида биз математика курсини куриш тизимли мантикига мос булган ва булажак мутахассис касбий фаолиятининг билишга оид ва амалий вазифаларини модделаштирувчи укув материали мазмунини ва уни узлаштиришни ташкил этишни тушунамиз[7;13].
Укитишнинг касбий йуналганлиги укитиш мазмунига математик тушунчалар, теоремалар, булажак касб билан методларни курсатувчи ва у оркали математикани укитишни шахсий мазмун билан бойитувчи касбий ахамиятли билимларни киритишни кузда тутади[14]. Шу билан бир вактда талабанинг математик билимларни келгуси ишида куллашга психологик тайёрлигини шакллантиради.
Техника олий таълим муассасаларида укитилаётган олий математика курси мазмунини такомиллаштириш, олий математикани укитиш методикасини ишлаб чикиш зарурияти катор омиллар, жумладан, битирувчиларнинг касбий фаолиятга математик тайёргарликлари даражасининг пастлиги, математик таълимнинг мухадисларга математикани укитишнинг якуний максадига мос эмаслиги билан боглик[15].
Булажак мутахассисларни тайёрлашга компетентли ёндашувни амалга ошириш уларнинг касбий тайёргарликларини сезиларни ошишига олиб келади. Таълим жараёнида булажак мухандисларда интелектуал кобилиятларини ривожлантириш максадига эришиш куйидаги аник вазифаларни хал этишни назарда тутади [16;17]:
1) педагогик ва методик адабиётлар тахлили асосида техника олий таълим муассасаларида математик таълим мазмунини шакллантиришнинг асосий принципларини, танлаш мезонлари ва омилларини ажратиш ва тизимлаштириш;
2) булажак мухандисларда интелектуал кобилиятларини ривожлантириш методикасини ишлаб чикиш;
3) булажак мухандисларда интелектуал кобилиятларини ривожлантиришнинг самарадорлигининг оширишга хизмат киладиган математикани укитиш методлари танловини очиб бериш ва асослаш;
1. Техника олий таълим муассасаларида талабаларнинг интелектуал кобилиятларини ривожлантириш.
2. Математик таълими сифатини оширишнинг асоси сифатида замонавий мухандис учун зарур булган ва мухандисларнинг математик таълими давлат таълим стандартларида мустахкамланган аник математик билимлар ва куникмаларни киритиши керак.
ХУЛОСА
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q
АДАБИЁТЛАР
1. Ахмедова Г. А., Файзуллаев Ж. И. Управление инновационной активностью промышленных предприятий на основе эффективных методов ее оценки и стимулирования //Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. -
2014. - №. 4-1.
2. Fayzullaev J. A systematic approach to the development of mathematical competence among students of technical universities //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2020. - Т. 8. - №. 3. - С. 42-47.
3. Mirzakarimov E. M., Faizullaev J. I. Method of teaching the integration of information and educational technologies in a heterogeneous parabolic equation //scientific bulletin of namangan state university. - 2019. - Т. 1. - №. 5. - С. 13-17.
4. Mirzakarimov E. M., Fayzullaev J. S. Improving the quality and efficiency of teaching by developing students* mathematical competence using the animation method of adding vectors to the plane using the maple system //scientific bulletin of namangan state university. - 2020. - Т. 2. - №. 9. - С. 336-342.
5. Fayzullayev J. I. Mathematical competence development method for students through solving the vibration problem with a maple system //Scientific bulletin of Namangan state university. - 2020. - Т. 2. - №. 8. - С. 353-358.
6. Ernazarov A. A. The relevance of the use of computer-aided design systems for teaching students of higher educational institutions //Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2020. - Т. 2. - №. 8. - С. 348-353.
7. Ашуров М. С., Файзуллаев Ж. И. Механизм оценки экономической эффективности управления рисками на промышленных предприятиях //Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук. - 2013. - №. 6.
8. Ашуров М., Файзуллаев Ж. Концепция слабых сигналов и ее влияние на управление рисками на промышленных предприятиях //Экономика и финансы. -2011. - №. 1. - С. 181.
9. Fayzullaev J. MATHEMATICAL COMPETENCE AS THE BASIS FOR IMPROVING THE QUALITY OF STUDENTS'MATHEMATICAL EDUCATION //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2020. -Т. 8. - №. 3.
10. Ашуров М. С., Файзуллаев Ж. И. Факторы снижения рисков инвестиционно-инновационной деятельности в экономике Узбекистана //Молодой ученый. -
2015. - №. 2. - С. 248-250.
11. Fayzullayev J. I., Sattorov A. M. AXBOROT VA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALAR INTEGRATSIYASI ASOSIDA TEXNIKA OLIY TA'LIM
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q
MUASSASALARI TALABALARINING KASBIY KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH //Scientific progress. - 2021. - Т. 2. - №. 7. - С. 330-336.
12. Fayzullayev J. I. Fundamental fanlar yordamida texnika oliy ta'lim muassasalari talabalarining kasbiy kompetentligini rivojlantirish //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 10. - С. 454-461.
13. Мирзакаримов Э. М., Файзуллаев Д. И. Выполнять Линейные Операции Над Векторами В Пространстве В Системе Maple //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MATHEMATICAL THEORY AND COMPUTER SCIENCES. - 2021. - Т. 2. - №. 12. - С. 10-16.
14. Файзуллаев Ж. И. МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ ОРТОГОНАЛЬНЫХ ПРОЕКЦИЙ ГЕОМЕТРИЧЕСКОГО ТЕЛА В КООРДИНАТНЫХ ПЛОСКОСТЯХ НА ОСНОВЕ РАЗВИТИЯ МАТЕМАТИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ //Вестник Ошского государственного университета. - 2020. - №. 1-4. - С. 285-289.
15. Alimjonova G. Modern competencies in the techno-culture of future technical specialists //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS. - 2021. - Т. 2. -№. 06. - С. 78-84.
16. Каримов Ш. Т., Хожиакбарова Г. Аналог задачи гурса для одного неклассического уравнения третьего порядка с сингулярным коэффициентом //Toshkent shahridagi turin politexnika universiteti. - 2017. - Т. 121.
17. Alimjonova G. The need for integration of social and technical knowledge in the development of technological culture of students of higher technical educational institutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. -2021. - Т. 11. - №. 3. - С. 502-510.
18. Алимжонова Г. И. К., Назарова Г. А. ТЕХНОЭТИК МАДАНИЯТ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХДЯТИ, УНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ЗАРУРИЯТИ //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 4. - С. 181186.
19. Алимжонова Г. И. К., Назарова Г. А. АНАЛИТИК ТАФАККУРНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ЗАРУРАТИ //Scientific progress. - 2022. - Т. 3. - №. 4. - С. 187-196.
20. Кизи Г. А. И. ТЕХНОЭТИК МАДАНИЯТ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХИЯТИ, УНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПЕДАГОГИК ЗАРУРАТИ //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2022. - Т. 3. - №. 3. - С. 329-333.
21. Алимжонова Г. И. Олий техник таълим муассасалари талабаларининг техноэтик маданиятини ривожлантиришнинг педагогик хусусиятлари //ФарДУ. Илмий хабарлар. - №. 5-2021. - С. 182-185.
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=2223Q
22. Nazarova G. Methods of directing economics to scientific research activities //CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS. - 2021. - T. 2. - №. 06. -C. 90-95.
23. Nazarova G. A., Arziqulov Z. O. Determinig the intervention for privatization of parablical digestive differencial testing in maple system //Scientific Bulletin of Namangan State University. - 2019. - T. 1. - №. 11. - C. 19-26.
24. Nazarova G. Modern pedagogical factors for the development of analytical thinking in future economists //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - T. 11. - №. 3. - C. 511-517.
25. AnHM^OHOBa r. H. Ha3apoBa r. A. AHA-HHTHK TAOAKKyPHH PHBO^AHTHPHmHHHr nE^ATOrHK 3APyPATH //Scientific progress. - 2022. - T. 3. - №. 4. - C. 187-196.